Veel 'tsjing boem tralalala'
Leo van Doeselaar gaf het orgel een gouden randje
pocalyptische vissen in Naturalis
Ontmoetingsplaats voor amateurs'
Cultuur&Kunst
)iepgang in Requiem
Fenomenaal
en muzikaal
spel van drie
kunstenaars
The Ex na twintig jaar terug bij venijnige punk
IDAG23 NOVEMBER 1998
N RIJSDAM, 071-5356444, PLV. CHEF ANNET VAN AARSEN 071-5356443
okoor zoekt zangers
iag Het Eurokoor Nederland zoekt zangliefhebbers die op
lacht in de openlucht op Kijkduin kerstliederen willen zin-
let Eurokoor, dat 130 stemmen telt, wil met duizend men-
ij een grote verlichte kerstboom zingen. Zangerervaring is
odig. Meer informatie bij Ilse Jansen (06-53602320), Joke
jk (071-5215049) of JannyGuyt (071-4073317).
uitgave Lissese familieroman
In verband met het 800-jarig bestaan van Lisse wordt de
ieroman 'In de schaduw der molenwieken' van Johan Dek-
inieuw uitgegeven. Het boek dat in 1954 verscheen, speelt
f tijdens de Oranjerevolutie van 1787 toen het dorpsleven
se werd beheerst door burgertwist en partijkrakeel. Het
is te bestellen bij Bep Kortekaas (0252-214495) of Adrie van
0252-370962).
Ie Winslet getrouwd
!Ci Actrice Kate Winslet, ster van de succesfilm 'Titanic', is
agin de Engelse plaats Reading getrouwd. De bruidegom is
int-regisseur Jim Threapleton. De bruid is 23 jaar, de brui-
n 25. Er waren zo'n 150 genodigden bij het huwelijk, onder
actrice Emma Thompson.
ind Prix Animatie Film Festival
it. De productie 'Nestea Cool: Kwiky Mart' van Dave
wick heeft gisteravond in het Utrechtse filmtheater 't
tde Grand Prix van het zevende Holland Animation Film
ral gewonnen. De Grand Prix, een object van Joost Swarte,
prijs voor de beste film uit de gehele competitie voor toege-
animatie. De prijs voor de beste commercial ging naar
Order' van Oshii Mamoru. 'Invisible Ocean' van Francois
ier werd onderscheiden in de categorie voorlichtingsfilms,
ly koos 'MTV Japan: Papa Ga Tonda Asa' van Keita Kurosa-
beste film- en televisieleader en '4 Day Weekend' van Kojii
noto kreeg de prijs voor de beste videoclip.
ïny Stuart krijgt 'Heerlijk-cd'
iUM» Cabaretière Conny Stuart en componist Harry Ban-
ïebben gisteren het eerste exemplaar van de dubbel-cd
lijk duurt het langst' gekregen. Annie M.G. Schmidt en
Bannink schreven de succesvolle musical indertijd voor
j Stuart. Die vertolkte de hoofdrol meer dan vijfhonderd
iinds vorige maand maakt de musical opnieuw furore in
derlandse theaters. De hoofdrol wordt afwisselend ge
il door Jasperina de Jong en Jenny Arean. Verder spelen
le Leeuw/Frans Mulder, Marnix Kappers en Rients Grate-
belangrijkste rollen. In de nieuwe versie is Conny Stuart's
op band - nog te horen als de moeder die de hoofdrol
ster vermanend toespreekt.
MUZIEK
CENSIE LIDY VAN DER SPEK
Verdi, door het Transsyl-
Philharmonisch Koor en Orkest,
Alexandria Lascae, m.m.v. Mio-
itez, sopraan, Lucia Papa-Kriska,
iPojar, tenoren Gheorghe Rosu,
ehoord 21/11, Stadsgehoorzaal,
Leiden.
a de dood van de
anse schrijver en vrij-
istrijder Alessandro Man-
schrijft Giuseppe Verdi
1901) voor deze vriend,
j als een heilige vereert,
lessa da Requiem. Na de
Bring in de kerk wordt
eprise gegeven in de Sca-
Milaan, waar deze mis
pera bejubeld wordt. Zo
de Italiaanse kerkmuziek
ieuwe impuls,
jeen enkel fragment ver-
lent zich de grote ope-
rijver van weleer. Toch is
muziek (op 61-jarige
jd geschreven) gerijpt en
werlijkt. Verdis meest ex-
ieve gevoelens zijn geka-
terd en verdiept, evenals
twee laatste opera's die
)g componeert, Otello en
iff.
tandru Lascae (welbe-
eerste violist bij het
entie Orkest en als diri-
van het Brabants Orkest)
RECENSIE LIDY VAN DER SPEK
Cantatedienst met werken van J. Bach en
J.S. Bach, door Koor en Barokorkest van
de Nederlandse Bachvereniging o.l.v. Jos
van Veldhoven, solisten Saskia Kruysen,
sopraan, Liesbeth Hondijk, alt, Jan van Els-
acker, tenor en Harry van der Kamp, bas;
orgel: Leo van Doeselaar. Gehoord 22/11
Pieterskerk, Leiden.
'Looft God met psalmen, har
pen en gezangen', het devies
boven het Van Hagerbeerorgel,
is gisteravond met zo'n 1200
participanten een realiteit ge
worden. Een werkelijkheid die
eeuwen geleden lieden uit Lei
den voor ogen heeft gestaan bij
ontwerp en bouw van de Pieter
skerk en zijn majestueuze orgel.
En ziet, in 1998 kan het nog
steeds. Daar hoef je slechts een
orgel voor te restaureren, en
Bach binnen te halen, de luthe
raan die onder elke compositie
schreef'Soli Deo gloria'.
Leo van Doeselaar heeft deze
week het orgel een gouden
randje gegeven met zijn dyna
mische, levenslustige spel. Vol
gens mij ligt het geheim van die
sprankeling, die toegevoegde
waarde in het feit dat hij ook
een uitvoerend raspianist is, die
zich achter de vleugel even zo
goed senang voelt. Van alle or
ganisten die deze week dit in
strument mochten beroeren
heeft Van Doeselaar de Hager-
beer het meest laten dansen en
tintelen in al zijn facetten.
Bachs dorische toccata in d
heeft daarvan mogen profite
ren, met z'n geniepig kleine dis-
sonantjes, felle steeds herhaalde
interval, pats, pats in de linker
hand, tot slot de sonore grond
toon in het pedaal, waarboven
tien vingers spartelen in uit
spattende dynamiek, ijzersterk.
De uitvoering van het motet
'Unser Leben ist ein Schatten'
van Johann Bach (1604-1673),
oudoom van J.S., en de Kantate
n.r 26 hebben dezelfde bevlo
genheid. Beheerst evocatief zijn
koor en solisten in het motet,
waarbij de solisten hoog op het
Thomas Hill-orgel zingen en de
echo juist uit het koor reflec
teert. Jammer dat de razend
moeilijke tenor-aria, vergezeld
van traverso en viool, halverwe
ge de kerk nauwelijks meer te
horen is. De lage stemmen heb
ben het bij deze 'bomvolle-
-kerk' akoestiek beduidend
makkelijker.
Gearticuleerd, met betekenis
volle accenten weerklinkt ten
slotte 'Alles, dlles was wir sehen,
das musz fallen und vergehen',
onder de rake directie van Jos
van Veldhoven.
Van draaiorgel tot drankorgel in de Pieterskerk
weet als geen ander het Trans-
sylvaans Philharmonisch Koor
en Orkest te bespelen. De sfeer
wordt meteen gezet in de lang
uitgerekte ragfijne toon van de
celli en het fluisterzachte koor:
'Requiem aeternam', de zang
waarmee de dodenmis begint
en eindigt. Direct overdonderd
door het 'Te decet hymnes',
waarin met name de tenoren
bijkans exploderen. Ook in het
'Kyrië' voor solisten is de op
vatting nog helemaal gericht
op vervlogen tijden.
Maar bij solisten, koor en
orkest heeft een rijping plaats.
De explosies worden minder
hevig, de klankkleur van alle
stemmen wordt homogener
en krijgt meer diepgang, het
orkest in al zijn verscheiden
heid krijgt meer en meer een
rijk en geladen coloriet. De
fluiten hebben een fluwelen
toon, waarop de solisten in
volmaakte harmonie zich la
ten meenemen in het unisono
gezongen 'Agnus Dei'. Het
'Sanctus' voor dubbelkoor
heeft in zijn ijlheid en serene
eenvoud iets van een helder
musicerend engelenpaneel
van Van Eyck. 'Libera me' met
in de hoofdrol de sopraan
Mioara Cortez is onwaar
schijnlijk transparant en inge
togen.'
Een paar eeuwen geleden
is het draaiorgel vanuit het
paleis pardoes op straat ge
gooid. En dat terwijl Mo
zart, Haydn en Handel nog
stukken voor het instru
ment hebben geschreven.
Nu het repertoire van de
straatvlinder onder de mu
ziekinstrumenten is ge
slonken tot een bonte ver
zameling liederen, van se
renades voor grootmoe
ders met één been in het
graf tot schaamteloze
pleidooien voor Sex on the
beach, schijnt hij met zijn
stotterende weemoed nog
wel eens naar die tijd te
smachten. Maar oude tij
den herleven. Bij het spek
takel Van draaiorgel tot
drankorgel in de Pieters
kerk delen drie antieke
draaiorgels in de glans van
het Van Hagerbeerorgel.
LEIDEN PABLO CABENDA
Er klinkt weer klassiek repertoi
re over de houten pijpen van de
lange Gavioli, de Arabier en de
Mortier uit Antwerpen. De Ga
violi uit Utrecht, gewoonlijk in
het museum Van Speelklok tot
Pierement in Utrecht, deed toe
vallig vorige week nog dienst bij
de intocht van Sinterklaas. Het
ding is een monstrueus snoepje
van pastel en barok suikerfon
dant. Zachtroze en zachtgroene
guirlandes tieren welig uit het
houtwerk waarbij drie bepruikte
types van eikenhout zo nu en
dan vanuit de stijve pols accen
ten in de muziek aangeven. En
voor de muziek putte de lange
Gavioli uit een breed tepertoire.
Van Rod Stewarts I am sailing,
tot een Amsterdam-potpourri
en een Hair-medley.
Bij Vivaldi's hoge trillers in de
'lente' van de vier jaargetijden
blijkt hoe helder en transparant
een draaiorgel ook kan klinken
en klinkt zowaar applaus (een
van de organisatoren verzekert
dat ze tijdens de repetities
dacht dat iemand op het Van
Hagerbeerorgel speelde). Het
mortierorgel uit Antwerpen is
gewend aan applaus. Maar dat
moet het houten ouwetje dan
Draaiorgel de Arabier in de Pieterskerk houdt zich bezig met serieuze zaken: Bach.
foto hielco kuipers
ook delen met drie zangers en
een zangeres die Carmen als
Draaiorgelopera spelen. Dame
(Estrella): een zwarte gehaakte en lefzakdoekje om de nek. Het
shawl met een roos als speld. En moet wel heel raar lopen wil het
heren (Pedro en Manuel): giletje hier niet om liefde en andere
tragische mislukkingen gaan.
Estrella vertelt over Pedro en
Manuel, gezworen kameraden
zolang er geen vrouwvolk in de
buurt is. Pedro en Manuel heb
ben namelijk een mediterrane
gesteldheid: altijd verliefd, altijd
jaloers. Maar helaas voor Pedro,
helaas voor Manuel, maar ge
lukkig voor ons publiek is er zat
vrouwvolk. Een verlegen rood
harig meisje uit het publiek
krijgt een Spaanse waaier en
wordt Carmen gedoopt. Ze mag
de straatmeid uit Bizets opera
spelen.
Dan barst de kostelijke (kin-
der) straatopera los. En alles
wordt in een vrolijke janboel
overhoop gegooid. Van Zau-
berflöte en Cosi fan Tutte tot
Lohengrin. Het orgel speelt ver
trouwde operamelodieën waar,
in het Nederlands, trouw wordt
gezworen, liefde wordt bezon
gen en voor vrouwen wordt ge
waarschuwd. Wraak en jaloezie
vieren hoogtij met een bijna
bloedige bruiloft als hoogte
punt. Maar uiteindelijk blijven
vrienden voor altijd vrienden.
Dus „een twee drie met je kin
op je knie", een diepe buiging
en eind goed al goed.
De Arabier van Gijs Perlee, de
nestor van de Nederlandse or
geldraaiers, houdt zich bezig
met serieuzer zaken: Bach. Hel
is een vreemde gewaarwording
om de beroemde toccata en fu
ga van Bach compleet met tin
geltangel, trommel en kleppe
rende paardenhoeven te horen.
En even later volgt een cantate
waarbij het koor is vervangen
door tientallen houten pijpen.
Niet alleen voor, maar ook ach
ter het orgel verzamelen zich
mensen die in de techische me
chanismen zijn geïnteresseerd.
Er wordt enthousiast geklapt
als de tonen van de diep reli
gieuze Jesu, joy of maris desiré
wegsterft. Als het ding niet al zo
bont geschilderd was zou het
waarschijnlijk gaan blozen. Zo
veel publiek, dat ook nog eens
blijft staan, is het niet gewend.
Even later volgt met veel 'tsjing
boem tralalala' de huwelijks
mars van Mendelssohn. Niet
van Bach, maar dat dondert niet
want de beheerder van het orgel
is vandaag veertig jaar getrouwd
en er is drank. En zo krijgt het
draaiorgel weer even zijn ver
trouwde rol als gangmaker bij
bruiloften en partijen.
chka Meijsing sluit museumfestival af
CARV-Eenakterfestival in Imperium Theater
MUZIEK
RECENSIE LIDY VAN DER SPEK
Koffieconcert door Koos Ver
heul, fluit, Jan van der Meer.
klavecimbel/piano en Theo
Peeters, hobo. Gehoord 22/11
Stadsgehoorzaal, Leiden.
Koos Verheul en Jan van
der Meer, twee 'gouwe
ouwen', met de hoboïst
Theo Peeters, laten het
niet zitten bij een goed
in het gehoor liggend,
uitstekend gespeeld ba-
rokconcert: Bach, Loeil-
let en J.M. Leffloth
(1705-1731). Na de pau
ze is het verrassingsele
ment optimaal, niet al
leen door de keuze van
louter 20e-eeuwers,
maar door het schitte
rende punctuele, zeer
muzikale spel van deze
drie kunstenaars.
Tot in alle details is
het programma na de
pauze doordacht. Het
licht dansende open slot
van het allegretto uit
Alan Rawsthornes Sona
tina voor fluit, hobo en
piano (1936), het bezon
ken lento vanuit een
lange licht gebogen lijn
gedacht, de felle helle
klank van de fluit tegen
de octaven van de piano
in het presto, grote klas
se!
Het pianospel van Van
der Meer is fenomenaal
helder, articulerend,
prachtig in samenspraak
met hobo en dwarsfluit
in H. Andriessens The
ma met variaties (1953).
Met twee geraffineerd
gedoseerde klokslagen
op de vleugel wordt het
thema ingezet. Na een
lange intense toon van
hobo en fluit barst het
gekakel in het kippen
hok los, steeds zijn er
contrasten van melan
cholie en pikante chaos,
eindigend in drie statige
akkoorden twee veder
lichte toontjes van de
blazers. Subliem. Ho
boïst Theo Peeters fun
geert als één been van
de gelijkzijdige driehoek.
SJOERD DE JONG
hka Meijsing sloot giste-
museum Naturalis het
Museum Festival 1998 af.
de zesde schrijver in rij
liet inspireren door één
Leidse musea. In de eer
drie sessies luisterde een
auditorium naar
ngs lezing over vissen in
ratuur, gelardeerd met
uziek.
luitend gaf ze een im-
van het natuurhistori-
museum vol opgezette
.Als dode non-entiteiten
en ze naar niets, stonken
vergingen niet tot been-
vol maden," aldus de
,Wat we missen is
iteratuur kent een aantal
vissen - denk aan 'Jona
walvis' - maar ook vissen
an voor het kwaad of het
ende. Over de laatste ca-
vissen met haast apoca-
he trekjes ging de lezing
ïijsing.
zevenkoppige zee-beest
Openbaring van Johan-
walvis Moby Dick in de
van Melville en Heming-
Brhaal 'The old man and
passeerden de revue,
handboeken voor de vis-
merkte Meijsing laconiek
'ar boeken die staan voor
ht van de hoogmoedige
die hem uiteindelijk in
tderf zal storten. 'God heb
°en met mij' zong het
Doeschka Meijsing: „Wat we missen is adem.foto mark lamers
muzikale intermezzo het pu- heid van de mens tegenover
bliek toe. Gods schepping - keerde terug
Deze boodschap - de klein- in Meijsings relaas over een be
zoek aan Naturalis. Er was ons
gezegd dat we heer en meester
zouden zijn over alle beesten en
planten, aldus de schrijfster.
Het museum liet een heel ande
re indruk op haar na. „Het lukt
ons slechts om klerk van God te
zijn, op te bergen, te bewaren
en te benoemen." Het was de
driekoppige Engelvis die haar
terechtwees, die haar dwong
zich te verwonderen over alles
wat leeft of geleefd heeft. En die
verwondering bleef, ook al ont
dekte ze later dat de Engelvis ei
genlijk drie in een weckpot ge
propte Egelvissen waren.
Verbeelding bleek een we
reldbeeld te kunnen vormen.
„Door muziek, literatuur én
musea," zo sloot Meijsing haar
lezing af, „kan de ongrijpbaar
heid van de chaos bevat wor
den."
Het Leids Museumfestival 1998
heeft de afgelopen weken dui
zenden bezoekers getrokken.
Volgens het promotiebureau
Leiden Museumstad wordt vol
gend jaar weer een festival met
een dergelijke formule georga
niseerd.
Ter gelegenheid van het Leids
Museumfestival is een boekje
uitgegeven als deel 10 van de
reeks 'Leids Verleden', getiteld:
'Het Beeld Verwoord - schrij
vers in zes Leidse musea' Het
boekje is voor 15 gulden te
koop bij de regionale boekhan
dels.
LEIDEN SABINE VAN DEN BERG
Karakters uit vijf eenakters bevolkten afge
lopen weekeinde het Imperium Theater in
Leiden. Tijdens het CARV-Eenakterfestival
presenteerden de amateurgezelschappen
zich aan publiek en een driekoppige jury.
Het Centrum voor Amateurtheater Rijn- en
Veenstreek en Kunstgebouw, stichting
kunst en cultuur Zuid-Holland organiseer
den dit amateurfestival dit jaar voor de vijf
de keer.
Gisteravond sloot Per Expres uit Alphen
aan den Rijn het festival af met 'Serenade'
van Hugo Claus. Jurylid Agnes van Rees gaf
na afloop in de foyer haar indruk van het
festival weer: „We hebben erg genoten. Het
laatste stukje vonden we een juweeltje."
De veertien sce'nes waaruit de toneel
tekst in 'Serenade' was opgebouwd hingen
als plastic tasjes aan een waslijn. Elke tas
bevatte attributen die de acteurs konden
gebruiken in een paar gekozen sce'nes. De
jury vond in het laatste fragment 'De super
markt' vaart, lichtheid en nonchalance. Aan
de andere kant meende zij dat deze selectie
'portretjes' - niet elk tasje ging open - te
weinig samenhang vertoonde.
Op vrijdagavond opende Onder Ons uit
Hazerswoude met 'Spreken in tongen' van
Sam Shepard. De Timdelerclub uit Leiden
koos voor deze avond 'Open huwelijk', een
stuk van de Italiaanse schrijver Dario Fo.
Kruimels, uit Rotterdam, bracht 'Perseus in
avondrood', waarna Toverlei uit Leiderdorp
'De twee beulen' van Fernando Arrabal op
de planken zette. De theaterdagen werden
afgesloten met iets heel anders: improvisa
tietoneel door theatersportgezelschap Lawi
ne, een toegift voor alle deelnemers.
Dramaturge en regisseuse Annelies Groot
Nibbelink (27) jureert al drie jaar op dit
eenakterfestival: „Vergeleken met andere
amateurfestivals vind ik de repertoirekeuze
heel boeiend. Het zijn goede teksten, er is
gekozen voor kwaliteitsschrijvers en dat is
niet overal het geval."
De spelkwaliteit is in de ogen van Groot
Nibbelink ook van behoorlijk niveau. „Over
de afgelopen drie jaar gezien zie je dat
mensen zich ontwikkelen. Een festival als
dit is een uitstekende ontmoetingsplaats
waar mensen van elkaar kunnen leren en
inspiratie opdoen. Zo blijven ze niet alleen
binnen hun eigen clubje spelen maar kun
nen ze ook anderen laten zien waarmee ze
bezig zijn." Op 14 december is aan de hand
van de 'beoordelingsrapport' van de juryle
den een nabespreking plaats in het Imperi
um Theater.
Ze zijn een tijdje weggeweest
van de Nederlandse podia en
het laatste reguliere album da
teert al weer van 95. Producer
Steve Albini - wie kent hem niet
van zijn productiewerk bij Nir
vana en de Pixies - wist zich vrij
te maken om The Ex te begelei
den bij hun nieuwe punkplaat
'Starters Alternators'. Ze mogen
dan bijna allemaal zón twintig
jaar aan de grens van het pop
spectrum meelopen, de bijten
de grauwe punk is The Ex nog
niet verleerd. Opener 'Giant'
wordt aangevuurd met een uit
de speakers knallende loodzwa
re bas van bassist Luc en stac
cato overstuurde gitaarpartijen.
Een vleugje subtiliteit komt om
de hoek kijken bij 'Thunder',
dat ondersteund wordt met
grappige klapintermezzós.
Het is niet allemaal goud wat
er blinkt. Zo zijn 'Ifs a sin' en
'Art of loving', overbodige her
halingsoefeningen vanuit het
punkverleden. Rots in de avon
tuurlijke branding blijft drum
ster Kat. Zij geeft met haar su
blieme ritmes de dreigende
sound van The Ex een vleugje
lichtvoetigheid. De drumster
laat met 'Mother' horen hoe
The Ex klinkt met echte zanglij-
nen. 'Hurlie, hurlie', roept G.W.
Sok als de eerste de beste
dorpsomroeper in 'Lump sump
insomnia'. Sok is nog steeds
geen wereldzanger, maar zijn
teksten slingert hij met een on
gelooflijke felheid en passie de
zaal in. De song refereert sterk
aan de Amerikaanse Sonic
Youth en laat de twee gitaren en
bas in een steeds maar voort
gaande climax gelijktijdig explo
deren.
The Ex probeerde in de jaren
negentig zijn grenzen te verleg
gen en maakte heerlijke jazzy
uitstapjes. Met het huidige ma
teriaal doet de groep eigenlijk
weer een stap terug en kiest
voor venijnige punk. De band
voelt zich daarbij nog steeds als
een vis in het woelige water.
