w
en Treek-Henschoten: Grond als status
N atuurmonumenten:
Geenbezit
maar beheer
133/134
ZATERDAG 21 NOVEMBER 1998
De Vereniging Natuurmonu
menten bezit 80.000 hectare
grond. „Bezitten is niet het goede
woord", vindt voorlichter Ryan
Lievaart. „We behéren de natuur
zo goed mogelijk." Zo'n 900.000
Nederlanders zijn samen eige
naar van het allergrootste stuk
grond dat niet van de overheid is.
Vóelen ze zich ook eigenaar?
Denken ze, wandelend over de
hei 'Dit struikje is van mij?' Nee,
ze genieten vooral van de omge
ving. Alle bezit van de vereniging
is in principe toegankelijk voor
alle Nederlanders. De aankopen
van Natuurmonumenten zijn
dan ook zwaar gesubsidieerd
door de staat. Die droeg vorig
jaar 106.001.000 gulden bij.
Leden hebben wél een streepje
voor. Ze mogen met hun leden-
kaart gratis de duingebieden in,
terwijl niet-leden een wandel-
kaart moeten kopen voor 2 gul
den per dag. De toegangsprijs
wordt gevraagd omdat het om
kwetsbare natuur gaat, zegt de
voorlichter: om geld vragen bete
kent een drempel. Maar om de
duinen staan geen hekken. Wel
wordt er gecontroleerd.
Een klein aantal gebieden van
de vereniging is vanwege de ex
treme kwetsbaarheid voor ieder
één gesloten, zoals het eilandje
Noorderhaaks voor Texel. Daar
komen slechts af en toe weten
schappers om vogels en andere
dieren te tellen. De doelstelling
van de Vereniging Natuurmonu
menten maakt veel duidelijk.
'Behoud en beheer van in na
tuurwetenschappelijk en land
schappelijk opzicht belang
rijke terreinen in Nederland. Dit
geschiedt zowel ter wille van de
natuur zelf als ten behoeve van
het lichamelijk en geestelijk wel
zijn van de mens'.
De vereniging bestaat nu 93
jaar en is de op een na grootste
organisatie van het land. Met
recht een club van het volk.
„Maar aan het begin van deze
eeuw was natuur elitair", zegt
Lievaart. „Arbeiders die de hele
dag buiten werkten, ervoeren de
natuur niet als natuur. De rijken
gingen er uit wandelen en ja
gen."
Initiatiefnemer Jac. P. Thijsse
was sterk pedagogisch gericht.
Met zijn Verkade-albums, waar
voor gewone mensen plaatjes
konden sparen, wilde hij de ar
beiders wakker schudden: zó
mooi is Nederland. Een actie om
te sparen voor een vogelkijker
was jaren geleden een enorm
succes. Ze bracht het dure appa
raat binnen bereik van gewone
mensen, die anders naar de na
tuur gingen kijken.
Inmiddels is Natuurmonu
menten een gigantisch 'bedrijf,
waarin jaarlijks honderden mil
joenen guldens omgaan. In 1997
gaf de vereniging 241.741.000
gulden uit. De overheid is de
grootste geldschieter. De leden
zelf zijn een goede tweede: hun
contributie leverde de vereniging
28.480.000 gulden op. De Natio
nale Postcode Loterij doneerde
ook zo'n 30 miljoen gulden en de
ING-Groep was vorig jaar met
ruim 1 miljoen gulden de groot
ste sponsor.
zi paar honderd bezitters is de kans op onmin
rs levensgroot. Veel landgoedjes wer
den verkocht, want het onderhoud was
duur. De Beauforts wilden dat voorkomen,
hun gebied bijeenhouden.
Ze bedachten rond 1900 een voor die tijd
revolutionair plan: ze richtten een naamloze
vennootschap op, de familieleden werden
aandeelhouder en één van hen kreeg het
beheer in handen. Aan die constructie is het
!e danken dat Den Treek-Henschoten een
eeuw later het op één na grootste particulie
re landgoed van Nederland is.
Het beheer werd in handen gelegd van
IVillem Hendrik de Beaufort, toen 25 jaar
oud. „Daar hangt-ie", zegt J. Jansens van
Gellicum, rentmeester van het landgoed,
wijzend naar een schilderij aan de muur
van 't Schoutenhuis in Woudenberg. Hier is
zijn kantoor gevestigd. „Ik heb hem nog ge
kend. Hij is 95 jaar geworden, overleden in
1976. Meneer W.H. heeft onvoorstelbaar
veel gedaan voor de gemeenschap. Hij was
erg sociaal: hij hoefde zelf nergens beter van
te worden." Meneer W.H. was natuurlijk rijk
genoeg, erkent de rentmeester.
De familie telt nu 332 leden, ieder met een
of meer aandelen in het landgoed. De stuk
ken grond per. aandeel zijn steeds kleiner
geworden. Geld verdienen de familieleden
niet aan hun bezit. In ruil voor het openstel
len van het landschap, hoeven ze minder
vermogensbelasting te betalen over die
grond. Jansens van Gellicum: „De inkom
sten zijn ongeveer evenveel als de belasting
die ze moeten betalen."
De pachtopbrengsten (pachters betalen
600 k 700 gulden per jaar per hectare), wor
den vooral gestoken in onderhoud van het
landgoed. Een aandeel geeft het familielid
recht op meepraten in de jaarlijkse aandeel
houdersvergadering ('Die heeft een heel ple
zierig familiekarakter') en het geven van ad
vies aan het dagelijks bestuur.
En dat tekent de situatie: „De familie
heeft grote belangstelling voor het land
goed. Ze voelen zich betrokken, informeren
naar een zieke pachter, iemand die is over
leden, willen weten welk zaad is gebruikt
om bos aan te planten. Alles is gericht op
het instandhouden. Landeigenaren zijn echt
héél aardige mensen. Hun algemene idee is
hóe brengen dit bezit zo goed mogelijk over
naar de volgende generatie De Beaufort."
Bij zijn aanstelling als rentmeester in
1975 kreeg Jansens van Gellicum een taak
mee van de familie. Hij moet, vóór zijn pen
sionering het bezit met 25 hectare uitbrei
den naar het ronde getal van 2000 hectare.
Hij heeft nog tot 2010 de tijd.
LANDGOED DEN TREEK-HENSCHOTEN
OPENGESTELD
tussenftonsondergang en zonsopgang
buiten wegen en paden
met een loslopende hond
t een spelend muziekapparaat
rr een tent of windscherm
et een motorvoertuig, bromfiets of paar
oor ruiters en aangespannen wagens
zonder vergunnjng
o PAPIER,SCHILLEN OF ANDER AFVAL ACHTERLAAT
o ROOKT, kookt of VUURTJE stookt
o KOOPWAAR AANBIEDT
o IF.TS BESCHADIGT of MEENEEMT
o DIEREN VERONTRUST
Natuurmonumenten,
'met recht een club
van het volk', beheert
onder veel meer het
Jisperveld.
FOTO HANS VAN WEEL
