Nederland
grondig
bekeken
Fortis belegt in iets tastbaars
Grootgrondbezitter
nummer 1: De staat
Familielandgj]
;Yi l t TKKKSI
EKKODEIN TO
Kerkelijke
grond als
machtsmiddel
133/134
Grond als machtsmiddel of als appeltje voorde dorst
NATUURRESERVAAT
vrij wandelen
op wegen en paden
verboden toegang
- buiten wegen en paden;
- met motorvoertuig,
(brom)fiets of paard.
Grond is geld, vooral in
een dichtbevolkt land
als Nederland, waar
grond een schaars goed
is. Wie er veel van
heeft, heeft macht en
status. Wie zijn de
grootste grondbezitters
van Nederland en wat
doen ze met hun bezit?
door GERRIE VAN DER LIT
De staat staat onbetwist
bovenaan: ze heeft bijna
de helft van het opper
vlak van Nederland in bezit te heb
ben. Maar dat is bedrieglijk, want het
rijk bezit vooral water. Vooral interes
sant zijn de grootgrondbezitters die
niets met de overheid van doen heb
ben.
Grofweg hebben de eigenaren twee
bedoelingen met hun grondbezit. Ze
willen er geld mee verdienen of ze
willen het beheren als natuurgebied.
De geldverdieners gebruiken grond
als belegging - commerciële grondbe
zitters willen vooral hun bezit vergro
ten. Kopen voor weinig en alleen ver
kopen als ze er een goeie prijs voor
vangen: dat levert geld op. Al kan die
opbrengst sterk verschillen.
Verreweg de meeste grond in Ne
derland wordt gebruikt door boeren:
70 procent in 1993 (CBS). De uitbrei
ding van het landbouwareaal van de
laatste honderd jaar, is ten koste ge
gaan van het natuurgebied (13 pro
cent in 1993). Bossen en heidevelden
werden in cultuur gebracht als wei
landen en akkers.
De natuur is in de verdrukking ge
raakt, constateerden overheid en na
tuurbeschermingsorganisaties enkele
jaren geleden. Ze sloegen de handen
ineen om het tij te keren: agrarische
grond moest weer worden omgezet in
natuurgebied.
Dus proberen Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer met (subsidie-
)geld van de overheid, zoveel mogelijk
grond te verwerven. Doel is in het jaar
2015 een 'groene corridor' van
700.000 hectare te realiseren door de
grote natuurgebieden met elkaar te
verbinden. Zelfstandige organisaties
als Natuurmonumenten en It Fryske
Gea, worden stevig gesubsidieerd.
Eigenaren van landgoed Twickel,
landgoed Den Treek-Henschoten en
landgoed Middachten zijn vreemde
eenden in de bijt. Zij beheren publiek
natuurgebied, maar krijgen er geen
subsidie voor. In feite verdienen deze
eigenaren niets, of niet veel aan hun
grond. Hun doel is het landgoed als
geheel bijeen te houden, te bewaren
voor het nageslacht.
Hoeveel grond de Nederlands Hervormde
Kerk precies in bezit heeft, weet nie
mand. Maar 25.000 hectare is een reële
schatting, zegt A. van Huuksloot, directeur
van het Kantoor der Kerkelijke Goederen in
Amersfoort. „Ik denk zelfs dat het meer is.
Het hele grondbezit van de kerk is een duis
tere aangelegenheid waar de kerkbesturen
niet mee naar buiten komen." Van Huuk
sloot zou niet raar staan te kijken als het om
35.000 hectare ging.
Het Kantoor der Kerkelijke Goederen be
heert voor 450 kerkcolleges in totaal 7000
hectare grond. Het gaat hier om hervormde
kerken en de Samen op Weg-Kerken. Door
het beheer centraal te regelen, is de op
brengst van de grond en de onroerende
goederen groter dan wanneer de kerk het in
eigen hand zou houden, verklaart Van
Huuksloot.
De Maatschappij van Welstand is een an
dere grote kerkgrondbezilter/beheerder:
met ruim 2000 hectare in Noord-Brabant
en Limburg. De Maatschappij werd 175 jaar
geleden opgericht, letterlijk om land te ver
overen (aan te kopen) voor hervormden in
een overwegend katholiek gebied. De grond
werd verpacht aan hervormde boeren.
De vele 'individuele' kerken hebben grote
en kleine stukken grond in eigendom. In
Zeeland zitten de echte 'groten', daar is 750
hectare grond per kerk heel normaal, zegt
Van Huuksloot.
Grond levert de kerk geld op, omdat
grond steeds méér waard wordt ('in vijftien
jaar tijd 35 procent meerwaarde') en nooit
minder. Vrijwel alle kerkgrond wordt ver
pacht. En de pachtprijzen stijgen met de
grondprijs mee. Voor dit jaar berekent het
Kantoor der Kerkelijke Goederen bij voor
beeld een pachtverhoging van twintig pro
cent. De particulieren die van de kerk pach
ten, boeren vooral, betalen zo'n 350 gulden
per hectare per jaar.
„Grond is een machtsmiddel," zegt Van
Huuksloot. „En een belangrijke bron van
inkomsten. Doel is vermogens- en bezits
vorming." Hij schat dat de eigen grond de
kerken jaarlijks zo'n twee miljard gulden
oplevert. Dat geld wordt gestoken in onder-
boud en beheer van de kerkgebouwen.
Kerkgrond is niet openbaar toegankelijk.
„Het is netjes afgerasterd en verpacht aan
boeren."
Fortis maakt geld met grond. De Utrechtse
bank/verzekeraar staat met 25.000 hectare
in de top van de grootgrondbezitters en is de
grootste commerciële landeigenaar in Neder
land. Maar nergens staat een bordje met
'Landgoed Fortis'.
De bezittingen van het bedrijf zijn verdeeld
in honderden meest kleine stukjes van 1 of 2
hectare. Sommige oudere stukken zijn groter.
'De Ambachtsheerlijkheid Cromstrijen' in de
Hoeksche Waard, als landgoed ontstaan in
1492, is een paar duizend hectare groot. En
het oudste grondbezit van het bedrijf, 'De
Utrecht' in Noord-Brabant (2650 hectare),
wordt door de rentmeesters met liefde ge
koesterd.
En toch wordt het subiet verkocht als dat
nodig is. „De kleine stukjes zijn anoniemer,
met de grotere is de band wel enorm. Maar
als we ons laten leiden door het houden van
de grond, schieten we ons doel voorbij", ver
klaart directeur-rentmeester Jan Mulder ten
Kate nuchter. Dat doel is helder: een jaarlijks
rendement halen van 6 7 procent.
Klei zit er allang niet meer aan zijn schoe
nen. Hij brengt zijn dagen vooral door in
kantoren, waar hij onderhandelingen over
koop en verkoop en over gebruik van de
grond. Of hij zit in de auto, waarmee hij
80.000 kilometer per jaar aflegt. Maar beleg
gen in grond is wél wat anders dan in aande
len. „Onze belegging is tastbaar. Ik kan van
de klei een balletje in mijn handen maken,
het zand door mijn vingers laten lopen. Ik
kan er heerlijk wandelen."
Grond brengt niet vanzelf geld op. Ten eer
ste moet een bedrijf vooral véél grond heb
ben, want dat drukt de beheerskosten. Om
het te kopen moet er dus geld zijn: 50.000
gulden per hectare is niet veel op de vrije
markt. Over dat geld beschikt Fortis in vol
doende mate: de premies die de klanten aan
de verzekeraar betalen.
Vrijwel alle grond die in bezit is van Fortis,
is verpacht: meestal aan boeren. Die boeren
betalen in ruil voor gebruik elk jaar per hec
tare 500 a 600 gulden. Rendement voor de ei
genaar die 50.000 gulden per hectare inves
teerde: 1 a 1,2 procent. Dat loont niet, glim
lacht Mulder ten Kate. „Maar grond heeft iets
wat een staatslening niet heeft: grond houdt
de inflatie bij. Die duizend gulden van een
staatslening, krijg je na tien jaar gegaran
deerd terug, maar in de tussentijd is die dui
zend gulden wel minder waard geworden.
Grond wordt per jaar in elk geval drie procent
meerwaard."
De derde reden waarom het bedrijf aan
zijn grond verdient, is eenvoudig te beden
ken. Grond is schaars in Nederland. Neder
land blijft even groot en er komen meer rijke
mensen die wel grond willen. Er is veel vraag
naar en dat drijft de prijs op. Die verkoopprijs
kan heel hoog oplopen, als de grond toevallig
'warm' wordt. Een bestemmingsplan wordt
gewijzigd en op de boerengrond moet stads
uitbreiding plaatsvinden. In zo'n geval krijgt
de eigenaar voor de 50.000 gulden die per
hectare betaalde, 300.000 gulden terug. Kas
sa!
„Gunst, dat is nou boffen", lacht Mulder
ten Kate. „Dat is wel een héél hoog rende
ment. Als we dat uitsmeren over al die kleine
stukjes die we bezitten, komt het gemiddelde
uit op6è7 procent."
Dan is er nog een indirecte manier om geld
aan grondbezit te verdienen. „In Cromstrijen
zijn we zelf boer. Bieten en aardappelen. For
tis heeft er een golfbaan helpen ontwikkelen
en verhuurt de grond waarop vakantiehuisjes
staan. We zijn er zelfs zandboeren geworden:
zand zuigen we uit het meer en dat verkopen
we. Er is veel vraag naar voor woningbouw
bij Rotterdam."
Bedrijven kopen grond als belegging sinds
eind vorige eeuw, vertelt Mulder ten Kate.
„Nederland bestond toen voorden groot deel
uit heidevelden. Het was de moeite die goed
koop te kopen en te ontginnen. Zo is de Hei-
demij ontstaan: die ploegde de hei om en
ontwikkelde bos en landbouwgrond. De
meeste bedrijven stopten in de jaren zestig
met grond kopen. Toen hadden ze gemid
deld zo'n zesduizend hectare en dat is te wei
nig voor een beetje rendement. Maar wij zijn
doorgegroeid. In de jaren zestig hadden we
5500 hectare, in 1985 14.000 en in 1998
25.000. We willen nog meer groeien."
Dat Fortis doorging waar andere bedrijven
stopten met beleggen in grond, noemt Mul
der ten Kate 'toeval'. Dat er iemand in de be-
drijfstop moet zijn geweest die destijds 'iets
had' met beleggen in grond en er dus in ge
loofde, wijst hij resoluut van de hand. „Gelo
ven is niet voldoende, we laten het rende
ment driedubbel narekenen. We werken ten
slotte met geld van anderen en zijn dus heel
zakelijk. Maar misschien hadden andere be
drijven meer grond in één stuk. Wij hebben
altijd overal kleine stukjes gehad, evenredig
verdeeld over Nederland. In alle provides.
Honderden kleine stukjes grond. Dat is be
leggers eigen: ze stoppen niet te veel eieren
in één mandje."
Landgoed Den Treek-Henschoten in Leusden, nog steeds eigendomi
Den Treek-Henschoten in Leusden is het
op één na grootste particuliere landgoed
in Nederland. Het telt bijna 2000 hectare.
Eigenaar is een bv en de aandeelhouders
zijn leden van de familie De Beaufort. Het
landgoed, voor het overgrote deel bosge
bied, is vrij toegankelijk voor wandelaars.
Het begon allemaal met Willem Hendrik
de Beaufort, die begin 1800 trouwde met de
rijke mevrouw Stoop. Met het geld van me
vrouw werd in 1807 de buitenplaats Den
Treek in Leusden gekocht. Hun nazaten
breidden het familiebezit uit door er elke
keer een stuk grond bij te kopen.
In die tijd was het gebruikelijk dat rijke
families hun bezi paa
wen, in geld en
den'. Dat er ko
mooi uit. Somm dun
stad naar de andt hur
wandelen, tiental
betekende status.
De Beaufortsspjven
als bestuurders
Midden-Nederlan
lid van Gedeputet
watergraaf, rechte eeu
In de loop dei
landgoederen vei
recht op
ji'h
De grootste grondbezitter van
Nederland is onbetwist de
staat met 450.000 hectare aarde.
Het rijk heeft ook nog eens
1.360.000 hectare water in bezit:
de territoriale strook zee, het IJs-
selmeer, rivieren, kanalen en an
dere meren. Dat tikt lekker aan.
Minster Zalm van financiën
vertegenwoordigt de staat als
grootgrondbezitter, maar hij
heeft de zaken gedelegeerd. Het
ministerie van verkeer en water
staat beheert het water en de we
gen (1,4 miljoen hectare). Het
ministerie van defensie gaat over
de oefenterreinen en de kazernes
(31.000 hectare).
De Dienst Domeinen, die on
der verantwoordelijkheid van de
minister van financiën valt, komt
in beeld als er iets moet worden
gekocht of verkocht. De dienst is
de makelaar van de staat. Is er
grond nodig om een snelweg te
verbreden, dan gaat Domeinen
aan de slag. Omdat het aantal
oefenterreinen moet worden in
gekrompen, verkoopt Domeinen
deze grond. Tegen de geldende
marktprijs. De opbrengsten zijn
deels voor Defensie, deels voor
de staatskas.
Grond is een prima appeltje
voör de dorst. Vorig jaar bracht
de verkoop van staatsgrond 830
miljoen gulden op. Met de 250
miljoen gulden pachtopbreng-
sten, kon Domeinen 1,1 miljard
gulden in de boeken bijschrijven.
(Daar staan wel uitgaven tegen
over, want ook de staat betaalt
aan lagere overheden belasting
over haar bezit: 75 miljoen gul
den aan onroerende-zaakbelas-
ting en waterschapslasten.)
Het grootste stuk grond dat
Domeinen (oftewel het ministe
rie van financiën) zélf in beheer
heeft, zijn de IJsselmeerpolders.
Die zijn immers uit 'staatswater'
ontstaan. Domeinen verpacht
deze 100.000 hectare aan boeren.
Sinds 1984 is het beleid deze
grond af te stoten, maar dat gaat
niet zo gemakkelijk. Pachters
mógen de grond kopen, maar er
moet niets. De 10.000 hectare
IJsselmeerpoldergrond die afge
lopen jaar is verkocht, noemt L.
Oyen, adjunct-directeur van Do
meinen, een eenmalige piek.
„Normaal gesproken verkopen
we zo'n 2000 k 4000 hectare per
jaar."
