Trouwkaars brandt
in Rusland snel op
'Hart van het volk zat niet bij Sadat'
Buitenland
De voorpost
ZATERDAG 1 AUGUSTUS 1998
Natasja (26) en Wassili (27) heffen stralend hun glazen champagne. Ze zijn
een paar minuten geleden getrouwd in het Trouwpaleis Nummer Een in het
centrum van Moskou. Na de verfrissende slok stappen ze in de gehuurde,
acht meter lange limousine om in de Danilovskikerk Gods zegen over hun
prille geluk te ontvangen.
Tien kilometer verderop vullen Sergej (22) en Victoria (21) de formulieren in,
waarmee hun huwelijk ontbonden wordt. Ze zijn twee jaar getrouwd geweest.
„Het ging niet. We passen niet bij elkaar. Allebei zitten we zonder werk en
dan de hele dag bij mijn schoonouders in dat piepkleine flatje. Ik hield het
niet meer uit", zegt Victoria.
Trouwen en scheiden, geluk en verdriet liggen ook in Rusland dicht bij elkaar.
Meer dan de helft van Russische huwelijken loopt op de klippen
Alexander Münninghoff spreekt met Neder
landse topdiplomaten over hun ervaringen
tijdens een belangrijke gebeurtenis in hun
toenmalige standplaats.
MOSKOU HANS HOOGENDUK
CORRESPONDENT
Het is druk in Trouwpaleis
Nummer Een, gevestigd in een
fraai gerestaureerd 19-de eeuws
herenhuis. In de hal staan jonge
stellen, die willen trouwen, in
de rij. Andere paartjes verdrin
gen zich rond de balie om de
aanvraagformulieren op te ha
len voor de registratie van hun
voorgenomen huwelijk en de
organisatorische afwikkeling
van de plechtigheid te bespre
ken.
Natasja en Wassili hebben dat
allemaal al achter de rug. Het is
vandaag hun grote dag. Kosten
noch moeite hebben ze ge
spaard. Ze hebben allebei een
prima baan en dat mag ieder
een weten. Ze zijn gekomen
met een protserige Lincoln. Na
tasja draagt een schitterende,
geïmporteerde bruidsjurk; Was
sili is in een fraai, nieuw donker
pak gestoken.
De muziek speelt de nog altijd
goed scorende bruiloftsmars als
ze, gevolgd door hun getuigen
met de traditionele rode sjerp
om, de fraai gedecoreerde
trouwzaal binnen komen. De
ambtenaar houdt een aardig
toespraakje. Daarna de ringen
om de vingers en poseren voor
de fotograaf. Wassili: „We heb
ben bijna alles zelf betaald. Nee,
een eigen flat hebben we niet.
We trekken voorlopig bij mijn
ouders in". Natasja: „We heb
ben ook voor de kerkelijke inze
gening gekozen. Of ik gelovig
ben? Een beetje, maar dit be
sluit komt uit ons hart".
Na de registratie draagt Wassili,
tot groot enthousiasme van zijn
aanhang, Natasja over de drem
pel van het Trouwpaleis naar
buiten. Er wordt champagne
geschonken. De traditie wil dat
daarna de glazen kapot worden
gegooid, maar daar voelt Nata
sja niets voor: „Het zijn onze
nieuwe kristallen glazen". In het
smalle straatje kunnen de
trouw- en volgauto's geen kant
op. Een blauwe walm uitlaat
gassen blijft tussen de gebou
wen hangen. Dat mag de pret
overigens niet drukken.
Troosteloos
Veel rustiger is het aan de
Leninski Prospekt 44. Geen blije
gezichten in dit troosteloze ge
bouw. Hier worden onder meer
huwelijken ontbonden die op
de klippen zijn gelopen. Wie
hier komt, heeft al besloten dat
het niet verder kan. Zijn er min
derjarige kinderen of heeft zo'n
paar veel bezittingen, dan moet
de rechter de zaak afhandelen.
Daar kan het er soms heet aan
toegaan.
Voor Dimitri en Valerie, en Ser
gej en Viktoria, zit het huwelijk
er na vijf, respectievelijk twee
jaar op. Alle vier praten ze er
zonder veel emoties over. Het
zijn de gebruikelijke problemen:
inwonen bij de ouders, geen
werk, steeds thuis zitten in een
veel te kleine ruimte en dus
steeds meer spanningen. Ze
hebben geen van allen een
nieuwe partner en de verdeling
van de spullen is zonder moei
lijkheden verlopen.
Vaak gaat het fout. omdat er te
weinig geld is. Maar tegenwoor
dig gebeurt het ook dat huwelij
ken stuk lopen, omdat er teveel
geld is. Het komt geregeld voor
dat een man, die snel rijk is ge
worden, niet verder wil met zijn
gezin. Hij wil alleen, wie weet
met een jonge vriendin, van zijn
nieuwe rijkdom genieten.
Ritueel
Voor de kerk bij het Danilovs-
kiklooster wacht de priester op
Natasja en Wassili. Ze hebben
een uur in de verkeerschaos
vastgezeten. Geen probleem, hij
zal hun huwelijk tegelijk met
dat van het volgende paar inze
genen. In de 70 jaar van hun
heerschappij hebben de com
munisten alles in het werk ge
steld om een kerkelijke inzege
ning onmogelijk te maken.
Maar sinds hun ondergang in
1991 beleeft de ceremonie een
ongekende wederopstanding.
Lenin zou zich in zijn mausole
umtombe omdraaien als hij
wist dat 80 procent van de jong
gehuwden ook in de kerk
trouwt.
De plechtigheid, die ongeveer
een uur duurt, is één groot ritu
eel. Natasja en Wassili staan,
net als het andere paar, op witte
doeken die de reinheid symbo
liseren. Ze hebben een bran
dende kaars in de hand, de jon
ge vrouwen zijn gesluierd. De
priester dreunt de in oud-Sla
visch geschreven, en dus door
niemand begrepen, tekst op en
het ingehuurde kerkkoortje valt
meestal op de juiste momenten
in. De priester, pater Grigori,
weet dat de meesten het niet
begrijpen, „maar de kerkwetten
verbieden dat we die tekst ver
talen".
De trouwplechtigheid is één groot ritueel. Natasja en Wassili (rechts) hebbein, net als het andere paar, een brandende kaars in de hand; de jonge vrouwen zijn gesluierd.
foto hans hoogeh j
Op de vraag na de ceremonie of
hij er wel zo zeker van is dat de
ze jonge mensen allemaal gelo
vig zijn en of het niet gewoon
een modeverschijnsel is in de
kerk te willen trouwen, geeft de
priester een nuchter antwoord.
„Deze jonge mensen komen
vrijwillig hier naar toe. En wat
heet geloof? Ik heb vele jaren
gestudeerd, maar ben ik een
goede gelovige? We zijn alle
maal zondaars".
Ondanks het formele karakter
van de dienst heeft het huwelijk
in een Russisch Orthodoxe Kerk
geen legale status. Paartjes
moeten de registratie van hun
burgerlijk huwelijk laten zien.
De kerk mag mensen die ge
scheiden zijn, niet trouwen.
Maar gecontroleerd wordt dat
overigens niet.
De opbloei van de religieuze
huwelijken vormt voor velen
een welkome bron van inkom
sten. Ook de modewinkels va
ren er wel bij. In Sovjettijden
was in negen van de tien geval
len de bruidsjurk het resultaat
van huisvlijt, alle anderen koch
ten een eenheidsmodel met
staatscoupons. Nu schieten de
speciaalzaken als paddestoelen
uit de grond. „Ze willen steeds
vaker de jurk van hun dromen
kopen of huren", vertelt Svetla-
na van een speciaalzaak in
Moskou. De Europese stijl, sim
pel, beschaafd en eenvoudig,
wint terrein. Maar de Ameri
kaanse variant met veel tiere
lantijnen sluit meer aan bij de
traditionele Russische smaak,
meent ze.
Vooral de nieuwe, soms stin
kend rijke, jonge Russen kijken
niet op een paar roebel als er
wordt getrouwd. Vormde vroe
ger het uitgebreide maal thuis
voor iedereen het hoogtepunt,
ou is de trend voor wie het
zich kan permitteren bui
tenshuis te eten. Het befaamde
Metropool richt in het hoogsei
zoen per maand 10 tot 15 ban
ketten voor 100 tot 400 mensen
Eian tegen een prijs tussen de
5500 en 500 gulden per couvert.
De voorkeur van de gasten gaat,
zo vertelt de manager, nog
steeds uit naar de Russische
keuken. „Maar bij de drank zien
we een verschuiving van wodka
naar Franse wijn, waarbij soms
wijnen worden geschonken van
1.000 gulden per fles".
In het eveneens beroemde res
taurant Praag vinden drie tot
vier bruiloftspartijen per week
plaats. Gemiddeld wordt er zo'n
300 gulden per persoon uitge
geven. Wodka en Russische
champagne handhaven zich
nog probleemloos. Dat is nu
eenmaal traditie, zegt het
management.
'Geen bijgeloof
Rijk of arm, de Russen houden
inderdaad de tradities in ere. De
laatste avond brengen de aan
staande paren gescheiden door.
De aanstaande bruid doet dat
sameri met vriendinnen in een
sentimentele sfeer, waarbij me
nig traantje wordt geplèngd.
„Als ze die laatste avond heel
veel huilt, zal ze als getrouwde
vrouw veel minder tranen ver
gieten. Dat is geen bijgeloof
vertelt de al vele jaren gehuwde
Nadja.
De volgende morgen verschijnt
de bruidegom, met aanhang en
veel lawaai makend, bij zijn
partner. Maar voordat hij bin
nen mag, dient eerst een kleine
gift te worden overhandigd.
Champagne of een doos choco
la. Snel een paar slokken cha s>
pagne en dan stapt het paar tc
een met ballonnen versierde ir
auto, veelal met twee verstre vi
gelde trouwringen op het daJ v;
Na de plechtigheden wordt 1 S;
pas echt feest. Het leeuwend
viert dat gewoon thuis aan la d
ge tafels vol gerechten, dranl d
heilspreuken en gezang. Wie
zo'n bruiloft nog op zijn bem
kan staan, heeft bewezen eei
echte Rus of Russin te zijn. L(
Maar en ook dat is traditie
voor die tijd worden bloemei y
gelegd op een door het paar i
gekozen belangrijke plaats. 1 v
Vroeger was het mausoleum' v
van Lenin favoriet, nu leggeil e
meeste paren hun bloemen I
een van de gedenkplaatsen v> a
de miljoenen die in de oorlof
zijn gesneuveld.
In het grootste kruitvat ter
wereld, het Midden-Oosten,
was na de joods-Arabische
oorlogen van 1967 en 1973
dringend behoefte aan
iemand die de impasse kon
doorbreken. Militair konden
de Arabieren niet tegen Israël
op en anderzijds kon Israël de
gang van zaken in de licht
ontvlambare regio niet
dicteren. Voorts speelde
daartussendoor nog het
Palestijnse probleem.
Daarom was het van cruciaal
belang dat de Egyptische
president Anwar Sadat in
1977 geheel onverwacht en
op persoonlijk initiatief een
bezoek bracht aan Jeruzalem.
De akkoorden van Camp
David waren daarop een
vervolg. Sadat en de
Israëlische premier Begin
kregen voor deze historische
doorbraak in de wederzijdse
betrekkingen in 1978 de
Nobelprijs voor de vrede.
Niet iedereen In Egypte was
blij met deze ontwikkelingen.
De oppositie tegen Sadat
groeide, zowel in elitaire
kringen als in de
fundamentalistische
moslimbeweging, die overal
in de Egyptische samenleving
wortel leek te schieten.
Mr. P. Buwalda was
ambassadeur in Egypte, toen
Sadat op 6 oktober 1981 door
fundamentalisten werd
vermoord.
Ik heb al bij het begin, toen ik in januari 1980
mijn geloofsbrieven aanbood, een goede con-
versatie met Sadat gehad, en daarna nog een
S paar keer. Daarvan maakte de ontmoeting bij
hem thuis in de delta de meeste indruk op me.
In dat lange gesprek toonde hij zich een bevlo
gen man. Wat niet inhield dat hij echt geïnteresseerd in je
was.
Sadat was natuurlijk vanwege de Camp David-akkoorden,
die vlak daarvoor waren getekend, over het paard getild.
Hij werd over de hele wereld bewonderd om zijn rol in het
vredesproces. Maar het werd me in dat gesprek duidelijk
dat hij van nature misschien wel een aardige man was,
maar geheel vervuld was geraakt van zijn eigen missie en
zijn eigen denken.
Voor Europese zaken had hij maar beperkte belangstel
ling, en voor Nederland eigenlijk helemaal geen. Dat wij
als een van de weinige landen als vriend van Israël bekend
stonden, betekende niet automatisch dat we daardoor ook
voor hem belangrijk waren. De toenadering van Egypte tot
Israël steunde voornamelijk op de persoon Sadat, en de
enigen die hij daarbij gebruikte, waren de Amerikanen.
Europa bestond nauwelijks voor hem, want Europa kon
geen vuist maken en toonde geen enkele eenheid in de
buitenlandse politiek.
Wat ook opviel in dat gesprek was dat hij nauwelijks naar
je luisterde. Hij was steeds aan het woord. Aan één stuk
door vertelde hij in zijn redelijke, maar sterk geaccentu
eerde Engels wat zijn gedachten en plannen voor het land
waren. Hij hoorde zichzelf graag praten, dat is zeker.
Ook over zijn rol in de Jom Kippoer-oorlog tegen Israël in
1973, toen ze het Suezkanaal waren overgestoken en met
waterspuiten de Israëlische borstweringen hadden wegge
spoten. Uitvoerig vertelde hij hoe ze daarvoor in het
diepste geheim in een heel ander stuk van Egypte hadden
getraind en dat het een militair succes van jewelste was
geweest. Je proefde uit zijn woorden hoe zwaar vernederd
de Egyptenaren zich door de Zesdaagse Oorlog van 1967
hadden gevoeld en hoe belangrijk het voor ze was geweest
de Jom Mppoer-oorlog als een overwinning te kunnen vie
ren.
Sadat was sympathiek, zeker. En ik heb ook niet het idee
dat hij bij de groep hoorde die geld in eigen zak stak, laat
staan dat hij een rekening in Zwitserland opende. Hij liet
zich natuurlijk wel zijn presidentschap aanleunen. Maar
als je het bijvoorbeeld vergelijkt met de weelde waarmee
Tito zich omringde, met vijf paleizen en het eiland Brioni,
waar hij enorme jachtpartijen liet aanrichten, daarvan was
bij Sadat absoluut geen sprake. Hij was eenvoudig. In de
grond was hij een simpele Egyptenaar gebleven. Hij had
zijn huis in zijn geboortedorp behoorlijk ingericht, maar
meer ook niet. Daar, te midden van zijn eigen mensen,
voelde hij zich nog het meest thuis, kreeg je de indruk.
Het establishment gaf hem voortdurend een cold shoulder.
Iemand als Mohamed Heikal, hoofdredacteur van de
meest gezaghebbende krant El Ahram, stond bol van kri
tiek op Sadat. Ik vond die Heikal een blaaskaak, maar zijn
manier van doen was wel typerend voor de houding van
de hoofdstedelijke elite. Dat establishment had weinig op
met Sadat, die toen hij nog heulde met de Sovjets allerlei
bedrijven had genationaliseerd en de elite daarmee veel
schade had berokkend.
Maar de grootste steen des aanstoots was natuurlijk zijn
Mr. P. Buwalda: „Ik heb heel veel geluk gehad, want als een van de oudere ambassadeurs had ik zeker beneden gezeten, in
de box bij Sadat." foto maurice nelwan
vredesgang naar Jeruzalem. Dat was een heel persoonlijke
beslissing van Sadat, dat is mijn vaste overtuiging. Ieder
een was er compleet door verrast. Zijn minister van bui
tenlandse zaken wilde bijvoorbeeld niet mee. Toen heeft
hij zijn vice-minister opgetrommeld, Boutros Boutros
Ghali. Dat heeft geleid tot toenemende spanning en erger
nis bij zowel het-establishment als bij grote groepen van
de moslimbevolking.
Toch was er geen enkel voorteken dat er op wees dat er
een aanslag op hem zou worden gepleegd. Een week eer
der nog had Sadat in Mansoera een fabriek geopend die
gedeeltelijk door Nederlanders was gebouwd. Daar werd
hij uitbundig toegejuicht en er was een geweldig enthou
siasme onder de bevolking. Vermoedelijk waren ze opge
trommeld, maar ik stond erbij en had het idee dat ze erg
spontaan waren.
Relevant is de vraag hoe de bevolking tegenover Sadat
stond. We hebben ons in de luren laten leggen, in die zin
dat we geloofden dat Sadat geweldig populair was. Maar je
leeft in een land waar klappen en zingen voor de leider zit
ingebakken. Je weet niet wat er zich achter die facade af
speelt.
Achteraf moet ik eerlijk bekennen dat we de dreiging van
de fundamentalisten en de verzwakking die in de positie
van Sadat was opgetreden, niet hebben onderkend. We
stonden daarin overigens niet alleen, want ook in het
tweewekelijks overleg met mijn collega's van de Europese
Gemeenschap heb ik geen indicaties in die richting gekre
gen. Er waren verhalen over fundamentalistische infiltra
ties in het leger en het schijnt dat de CIA aanwijzingen had
over een mogelijk e aanslag. We onderhielden ook met de
Amerikanen geregeld contact, maar je vertelde elkaar over
en weer natuurlijk ook niet alles.
Tijdens de aanslag zelf was ik er niet bij. Ik zat in Israël, bij
collega Verkade, want de grens was net opengegaan en ik
had die parade al twee keer gezien. Uiteraard had ik voor
die reis toestemming gekregen uit Den Haag, maar tocl
leefde er iets van 'waarom was Buwalda er niet?' Alsof ji
dit had kunnen zien aankomen.
Ik heb heel veel geluk gehad, want als een van de ouder
ambassadeurs had ik zeker beneden gezeten, in de box
Sadat. Van ons ging de derde secretaris, Henriëtte Leyte
naar de parade. Het was haar eerste post en ze heeft du
letterlijk de vuurdoop gekregen. Omdat ze de jongste a;
wezige was, zat ze helemaal bovenaan op de tribune.
Sadat werd vermoord'door enkele fundamentalisten, dif
zich hadden weten in te werken in een legeronderdeel d
deelnam aan de jaarlijkse militaire parade. Voor het oof
van het bijna voltallige diplomatieke korps werd Sadat L
stormd vanuit een defilerende pantserwagen die plotse—
ling halt hield. Vier man, onder wie een kampioen schefi
schutter, openden, toen ze de eretribune tot op enkele
meters waren genaderd, het vuur met hun automatisch!
wapens. F~
De veiligheidsagenten hebben laat ingegrepen, ook oml
Sadat ze nu eenmaal tijdens de parade niet vóór zich wi
hebben. Ik geloof niet dat een aanslag als deze te voorkt -
men is, tenzij de leider zich geheel van zijn volk afsluit,
wat Sadat zeker niet wilde. En in het bijzonder niet bij n
nifestaties van zijn leger: daar had hij alle vertrouwen in
dat waren zijn jongens, vond hij. Sadat salueerde toen z
moordenaars op hem afkwamen. Ooggetuigen zagen hi
glimlachen - een dergelijke spontane uiting van affectie
van zijn geliefde soldaten beviel hem wel, dat was bekei
Je kunt achteraf alleen constateren dat de dood van Sad
in de verste verten niet de reacties van hysterische droe'
nis heeft uitgelokt zoals bij de dood van Nasser het geva
was. Nasser was de grote volksheld, en dat is Sadat met
zijn vredespolitiek richting Israël niet geweest, vooral oc
omdat er desondanks in economisch opzicht zo weinig
voor de gewone man was bereikt. De reacties in Cairo v
ren vooral lauw; op straat was het business as usual en
mijn personeel wilde niet eens een dag vrij hebben. Het
hart van de bevolking zat niet bij Sadat.
Wij dachten dat na Sadats dood Moebarak waarschijnlij
een overgangspresident zou zijn. Als een van de eersten
kwam ik bij hem op bezoek, op 3 november, samen met:
de Luxemburgse minister van buitenlandse zaken. MoeTi
barak ontving ons in het kleine paleisje langs de weg nai*
het vliegveld waar hij al woonde. Zeer tot onze verbazing
ging dat bezoek door, en het was duidelijk dat Moebarak)
daarmee wilde aantonen dat hij de macht in handen hag
Alweer was business as usual de boodschap. Hij sprak ui|
stekend Engels en was zeer rustig, relaxed en zelfverze- fl
kerd. Geen enkele keer raadpleegde hij zijn erbij zittendB
adviseur. Hij was civiel gekleed, in colbert. Geen uniform?
of ghalabia. waarmee hij dus wilde aangeven dat zijn be"
wind westers georiënteerd zou zijn.
De rust waarmee Moebarak heeft gewerkt, was heel be
langrijk voor Egypte. De bedoeling van de moordenaars
dit drama was immers de Midden-Oostenpolitiek te ver
storen en de vrede met Israël te annuleren. Maar daar is
niet veel van terechtgekomen. Het gevaar is
nu wel dat Moebarak, al zestien jaar aan de
macht, geen duidelijke opvolger heeft. Dat
is een klassiek probleem van landen zonder
democratisch bestel. Maar die constatering
maakt het probleem niet minder zorgwek-
kend.
