4
I
Niet alleen cultuurbarbaren vernielen kunst
rnt
casterm;
°AM\
j nvrr-
ZATERDAG 20 JUNI
De afgelopen vijftien jaar zijn in de
openbare ruimte in Nederland
minstens tiueehonderd kunstwerken
vernield. Tot dat schrikbarend hoge
aantal komt Christian van 't Hof na
het doorspitten van twee dozen
krantenartikelen van het Rijksbureau
voor Kunsth istorische Documen tatie.
In zijn doctoraalscriptie sociologie
plaatst hij de vernielingen in een
breder perspectief dan dat van
primitiefcultuurbarbarisme. Hij
praat niets goed, maar wast tegelijk
de oren van goedwillende, maar
elitaire cultuurspreiders en
journalisten die in zijn ogen de
vuurtjes van de volkswoede gretig
opstoken.
orFRAN^OISE LEDEBOER
Boek met nuttige tips om kunstvandalisme te voorkomen
Het vernielde kunstwerk 'I will leave you now' van Yvonne Mollee. foto gpd henk braakhekke
Socioloog Christian van 't Hof kreeg voor zijn analyse van
kunstvandalisme de Boekman-Trouw Scriptieprijs 1996 en
zag zijn studie dit voorjaar door de Boekmanstichting gepubli
ceerd onder de titel 'Vernielde beelden: controversen over
kunst in de openbare ruimte'. Het is een publicatie met zoveel
nuttige tips voor voorkoming van kunstvandalisme dat zij bre
de verspreiding onder cultuurplanners en op lekkere verhalen
gespitste journalisten verdient.
Om niet te veel in de knoop te komen met historische ont
wikkelingen besloot Van 't Hof niet verder terug te gaan in de
tijd dan vijftien jaar geleden, toen een typerend geval van ver
nieling in Apeldoorn plaatsgreep. Vanuit de veronderstelling
'hoe meer pers, hoe meer controverse' koos hij uit de enorme
hoeveelheid materiaal acht gevallen waarover minstens tien
verschillende artikelen waren verschenen.
Schroot
Kunstenaar Evert Strobos had in opdracht van de gemeente
Apeldoorn een sculptuur met stalen pylonen gemaakt. Kosten:
180.000 gulden. De omwonenden herkenden de sculptuur aan
vankelijk niet eens als kunst. Sommigen dachten zelfs dat het
een afvalopslag was en deponeerden oude autoportieren en an
der schroot rond de pylonen. Toen een ambtenaar kwam uit
leggen dat het om een kunstwerk ging, werd het werk prompt
beklad met teksten als 'Is dit kunst?' en 'Rust roest'. De beer
was helemaal los toen bleek dat de gemeente tegelijk fors wilde
bezuinigen op welzijnsvoorzieningen en de sluiting aankondig
de van onder meer een kinderopvangcentrum en een buurt
huis.
Als omwonenden een kunstwerk kwalificeren als 'een stuk
ijzer', 'puin', 'een schroothoop' of 'sloophout' is er iets goed
fout gegaan in de communicatie die aan de plaatsing vooraf
ging. Van 't Hof ontneemt gemeentebesturen de illusie dat het
voldoende is alleen een tentoonstelling over het gekozen kunst
werk te organiseren.
Als voorbeeld noemt hij de vernieling van Houden, een
vierentwintig meter lange constructie van golvende rode lijnen
die Wouter de Baat in 1995 voor een vijver in Anna Paulowna
ontwierp. De Baats werk werd vooraf uitgelegd op een expositie
in het stadhuis, een voor de hand liggend initiatief dat echter
aan de omwonenden niet besteed was. De onbekend gebleven
vandalen gingen zo ver dat ze in de nacht voor de onthulling
met behulp van een drijfdok naar het werk voeren en de zestien
moeren van de stalen krul vakkundig losdraaiden met sleutel-
maat 32. Op de kade lieten ze een bordje achter met de tekst:
'Waanzin kosten 45.000'.
Aversie
Het gemeentebestuur van het Limburgse Meerssen deed in
1987 zijn best met het sturen van informatiefolders aan alle in
woners over een kunstenaarsproject met mergel, maar ook dat
bleek niet genoeg. De aanvankelijk enthousiaste stemming
sloeg snel om. Dagblad 'De Limburger' verwoordde de aversie
op 31 juli 1987 met een citaat van een voorbijganger die zich
stond op te winden bij een mergelpiramide van Norman Dil-
worth: „Noem je dat nou kunst? Een paar mergelblokken op el
kaar zetten. Een leuke titel erbij en klaar is Kees. Je kimt niet
eens zien wat het voorstelt."
De meeste commotie ontstond rond Het Giftreintje van Carl
Emmanuel Wolff, een locomotief van zwart geverfd mergel met
En de tweede, duizend dondergranaten,
net als de eerste capituleren
stalen wagons, beladen met vaten uit de chemische industrie.
De kunstenaar bedoelde dat als protest tegen de wegwerpmaat
schappij. De weerstand bleef zo hardnekkig dat Wolff zijn trein
in 1989 tenslotte maar weer weghaalde van het Stationsplein.
De omwonenden genieten sindsdien weer van een rozenperkje.
Aanstootgevend
Een apart hoofdstuk vormen de beelden die aanstootgevend
werden gevonden. In Leerdam bekladden onbekenden in 1990
het kunstwerk Duivelsaltaar van Edith Cammenga omdat de
bijbel een expositie van 'het kwaad' zou verbieden. Een vrouw
uit Borculo had in 1994 net een neefje aan nekkramp verloren
en associeerde daarom het kunstwerk I Will Leave You Now van
Yvonne Mollee met een graf. De pers hapte gretig toe en liet de
vrouw uitvoerig aan het woord. Ook in dit geval liggen de da
ders van de vernieling nog steeds op het kerkhof: in de buurt
deed het verhaal de ronde dat een dronken man in het donker
de kuil van het kunstwerk niet had gezien en erin was gevallen.
Hij zou zijn woede hebben gekoeld op de plastic poppetjes en
schildpadjes die Mollee in en om de kuil had gelegd.
Landelijk opzien baarde in 1993 de vernieling van 12,5
Proof, een beeld van Mare Quinn voor Sonsbeek 93. Het werk
bestond uit een bronzen mannelijke gestalte met een ferme
erectie in een vitrine met een glassoort die alleen licht doorliet
als er voldoende spanning op stond. De man spoot wijn uit al
zijn lichaamsopeningen, maar dat was af en toe alleen een frac
tie van een seconde te zien. Het bestuur van de Vrijgemaakte
Gemeente protesteerde omdat de gemeente Arnhem het beeld
zonder raadpleging vooraf voor de kerk had geplaatst. En een
vrouw klaagde namens alle vrouwen die ooit slachtoffer waren
geweest van seksueel misbruik. De gemeente organiseerde nog
een openbaar debat, maar toen was de controverse al lang niet
meer in te dammen.
Rampenscenario
Van 't Hof schetst een 'rampenscenario' van kempende partijen
die elkaar bestrijden met verwijzingen naar Hitiers boekver
brandingen en 'entartete' kunst en beschuldigingen dat de
overheid door geen inspraak toe te passen de democratie om
zeep heeft geholpen. Het tij is niet meer te keren en journalis
ten dikken de tegenstellingen nog eens gretig aan met verhalen
onder vlammende koppen over 'onbegrepen kunstenaars, op
standige buurtbewoners, vandalen en wanbestuurders'.
Om ellende te voorkomen is het volgens Van 't Hof in elk ge
val belangrijk dat beelden in de openbare ruimte vaker wordt
schoongemaakt. Als een beeld eenmaal is beklad trekt dat van
zelf nog meer bekladdingen aan. Uit zijn analyse blijkt echter
vooral hoe essentieel het is dat omwonenden worden betrok
ken bij de besluitvorming over* een kunstwerk tijdens de ont
werpfase - door informatie, een inspraakprocedure of een
proefplaatsing. Als dit pakket wordt gecombineerd met een
feestje bij de onthulling en nazorg door bewonersgroepen of
enquêtes, is er volgens Van 't Hof in elk geval een hoopvol be
gin gemaakt met de strijd tegen kunstvandalisme.
'Vernielde beelden: controversen over kunst in de openbare
ruimte' van Christian van 't Hof kan worden besteld bij de
Boekinanstichting, Herengracht 415, 1017 BP Amsterdam. De
prijs is 20 gulden, exclusief verzendkosten.
n met vrijdag en zondag
InderdaadGrote Wijze.
Wel, er is pas een vliegtuig
verongelukt m Nepal,
waarbij alle passagiers
zouden zijn omgekomen.
Welnu, een vriend van me,
jonge Chinees, Tc hang
Ja... eh... Grootvizier! En deze scheepsjongen heeft het
zich, met de smoes dat hij Tchang levend m
droom had gezien, in de kersepit gezet hem
vinden!En omdat ie zo koppig i
is hij afgevaren naar Nepal1 En ik, oud
dat tk ben, heb me door hem op sleeptouw
laten nemen!
Dagenlang hebben we gelopen!Alle mogelijke
rotsen hebben we beklommen!We zijn
geroosterd door de zon en bevroren in de
sneeuw!We zijn m spleten getuimeld
Lawines hebben we over ons heen gekregen!
En het ergst van al is nog, eh... Grote Moefti,
dat de yeti me een amper aangebroken fles whisky
heeft ontfutseld, de laatste die ik nog had'
Dus alleen om je vriend
Tchang te vinden hebben
jullie al deze gevaren
getrotseerd en zouden jullie'
zijn omgekomen a/s jullie
hond ons met was komen
De volgende morgen...
De karavaan is gereed om te
vertrekken, edele reizigers.
Zonder Tchang, ja... maar wat wil
je? We waren bij voorbaat kansloos
Kuifje. Dat heb ik je steeds.
Wat aardig
ft
- U ltf
V'
Helaas, jonge vreemdeling, hier in
Tibet houden de bergen wie zij
genomen hebben. De gieren zorgen
ervoor dat zij verdwijnen... Dat
zal het lot van je vriend Tchang
zijn geweest, en nooit, nooit zul
je ook maar het geringste
spoor van hem vinden...
Ik zie... ik zie... de snuit van de jak...
in het oog... een grot... Ik zie... ik zie
de jongen van wie deze sjaal is... Hij
ligt op een bed van takken van de
dwergjene verstrui k
Helaas! De demonen zijn
in hem komen wonen... Hij
heeft koorts... Maar w
komt daar op hem af? Ik
kan het niet goed zien...
Ha, nu zie ik het beter..
