Sprinkhanen \en krekels van Nederland
Natuur Milieu
Heksenkruid duikt op in disco-drug
Biesbosch onmisbaar
WOENSDAG 29 OKTOBER 1997
REDACTIE BERT DE JONG 072-519
ALKMAAR BERT DE JONG
Atropine in disco-drugs. Waar komt dat
spul vandaan? Atropine wordt gewonnen
uit de wolfskers, een antieke en in de ver
getelheid geraakte artsenijplant. Het ver
haal wil dat het gif in de prachtige paarse
bessen krachtig genoeg is om wolven 'om
te leggen'. De lalijnse naam luidt Atropa
Bella-donna. De volksnaam is 'doodkruid'.
Het tweede deel van de naam betekent
'mooie vrouw' en heeft te maken met de
geneeskundige toepassing van atropine.
Het spul verwijdt de oogpupil. En in het
spel om de man en de vrouw hadden
(hebben?) deelneemsters met verwijde
oogpupillen een streepje voor bij de he-
ren. De kruidachtige plant behoort tot de
nachtschadefamilie. Sommige geculti
veerde familieleden kennen we als
voedselgewassen: aardappels, tomaten.
Tabak is ook een nachtschade.
Een van de nachtschades, het bitterzoet
(als je er op kauwt is de smaak eerst bitter,
daarna zoet), wordt ervan verdacht drager
en doorgever (waardplant) te zijn van de
bminrotbacterie. Een buitengewoon ge
vleesde aardappelziekte.
De wolfskers is niet de enige zeer giftige
nachtschade die naar ons land werd ge
haald als artsenijplant. Bekend en vooral
ook berucht is het bilzekruid. Een plant
die een zware, bedwelmende geur af
scheidt. Het gif roept zeer sterke halluci
naties op. Een uit het sap van bilzekruid
gewonnen drankje werd onder meer be
nut om gevangenen bekentenissen af te
dwingen.
Een derde berucht familielid is de door
nappel, alias dolappel. Net als het bil
zekruid scheidt doornappel een ziekma
kende, bedwelmende geur af. De naam
duidt op de vierkleppige gestekelde
vruchtdozen, die veel op de prikkende
verpakking van paardekastanjes lijken.
Ook van doornappel kun je hevig halluci
neren. Gedroogde zaden en bladeren wer
den gebruikt bij het tegengaan van be
nauwdheden. Het gif 'verwijdt' niet alleen
de geest, het vergroot/verruimt ook de pu
pillen en luchtwegen (astmasigaretten). In
tegenstelling tot de twee vorige soorten
komt doornappel vrij talrijk in ons land
voor.
Wolfskers, bilzekruid en doornappel vor
men een gevaarlijk supertrio. Gebruik
moet sterk ontraden worden. Experimen
teren met deze eco-drug idem dito. Al in
de Middeleeuwen raakten ze als genees
kruid in diskrediet, omdat heksen er kwa
lijke smeerseltjes uit brouwden, heksen
kruid. Die werden bij voorkeur onder de
oksels gesmeerd. In vroom Nederland kre
gen deze drie nachtschaden een diaboli
sche status, en werden ze uit menig kloos
tertuin verbannen.
De bossen van de Biesbosch in
Zuid-Holland en Noord-Bra
bant zijn een onmisbaar deel in
de variatie aan bossen die Euro
pa ooit heeft gekend. Als de
grienden en het ooibos verdwij
nen, gaat daarmee een bossoort
verloren die nergens anders in
Europa voorkomt. Daarom
heeft het Wereld Natuur Fonds
(WNF) de Biesbosch aangewe
zen als een van de honderd 'hot
spots' op de bossenkaart van
Europa die op morgen (30 okto
ber) in Brussel aan Europarle
mentariërs wordt uitgereikt.
Volgens het Wereld Natuur
Fonds is het in Europa slecht
gesteld met het bosareaal. Als
gevolg van menselijk ingrijpen
is al 62 procent van wat er eens
aan bos stond, verloren gegaan.
En van de resterende bossen
geniet sléchts twee procent be
scherming. Willen we als Euro
peanen de oorspronkelijke vari
atie in stand houden, dan moe
ten we ten minste die honderd
hot spots in ere houden," zegt
L. de Jong, beleidsmedewerker
'wetlands en nieuwe natuur'
van het WNF. Behalve de Bies
bosch is in Nederland de
Grensmaas in Limburg aange
wezen als hot spot.
Voor de Biesbosch geldt welis
waar dat het om een beschermd
gebied gaat, maar toch kan er
volgens De Jong nog verbete
ring worden aangebracht. ,,Dan
denk ik allereerst aan uitbrei-
ding."
Daarnaast is het volgens hem
van belang dat eb en vloed te
rugkeren, ,,De Biesbosch is een
zoetwater-getijdengebied. Maar
het getij stelt niet zo veel meer
voor."
BERT DE JONG*
Wrattenbijter, snortikker, spits
kopje, bosdoorntje. De 45 in
heemse sprinkhanen en krekels
hebben vaak prachtige namen.
Er is over deze insecten een al
lesomvattend standaardwerk
uitgebracht: 'De sprinkhanen
en krekels van Nederland' is het
eerste deel uit een serie bijzon
dere fauna-boeken. Het bin
nentreden in de wondere we
reld der orthoptera (=rechtvleu-
geligen) zal voor menigeen een
geweldige oog-opener zijn. On
der andere komen ecologie, ver
spreiding, levenswijze en soort
beschrijving uitgebreid aan bod.
Gebaseerd op de jongste onder
zoeksgegevens.
Sprinkhanen en krekels maken
tegenstrijdige emoties los. Ener
zijds de negatieve koppeling
aan zwermen vernietigende
treksprinkhanen die de oogst in
De bruine sprinkhaan. Algemeen in duinen,
wegbermen, en op dijken.
ontwikkelingslanden opvreten.
Anderszijds positieve gevoelens,
over romantische maanbesche-
nen zomernachten in mediter
rane streken, met op de achter
grond tjilpende boomkrekels.
Zelfs natuurbeheerders weten
weinig over sprinkhanen en
Icrekels, die in de natuur toch
een belangrijke rol spelen. Het
zijn over het algemeen planten-
eters. Als er veel zijn, kunnen ze
een substantiële bijdrage drie
tot vier procent leveren aan
het in toom.houden van gras
sen. En ze vormen op hun beurt
het voedsel van allerlei dieren
en vogels. Ze zijn relatief groot
en vanwege hun vrij zacht chiti-
nepantser zijn ze aantrekkelijk
als prooi. In feite zijn de mini-
grazers juist in de talrijk klein
schalige natuurgebiedjes die
ons land kent, van groot belang.
Sprinkhanen en krekels hebben
het net als andere flora- en fau-
De blauwvleugelsprinkhaan. Komt
voor in de duinen, profiteert van ver
stuivingen.
TEKENINGEN HARRY WIJNHOVEN
De snortikker. Een soort van het
open, droge duin.
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal: 3. Overblijfsel van
straten die overhoop liggen (7);
6. Het gebladerte geeft maar
rommel (6): 8. De baat volgt (4);
11. Onenigheid over een drank
je en een dansje (5); 13. Er zit
een luchtje aan een ronde toe
gang (5); 14. Met één tand gaat
hij als een gek aan de kant (6).
KRUISWOORDRAADSEL»
verticaal: 1. Wordt gebezigd in
de wintermaanden (4): 2. Niet
te geloven, wat een concentra
tie! (5); 4. Kijk eens rond aan de
voorkant! (4); 5. Telkens door
elkaar praten (7): 7. Als opstan
deling moet je de ruimte heb
ben (6); 9. Het laatste deel van
de maand werkzaam in de ho
reca (4); 10. Beestje dat in
Duitsland zit (3); 12. Geen pas
sende kleding in een autogarage
(4).
nagroepen moeilijk. Later dit
jaar verschijnt er een rode lijst
van sprinkhanen en krekels in
Nederland. Daaruit zal blijken
dat sinds 1950 drie van de vijf
enveertig soorten niet meer in
ons land voorkomen. Twee
soorten zijn ernstig bedreigd
(bijna uitgestorven) en twee
soorten bedreigd (sterk achter
uit gegaan).
Daarnaast staan zes soorten ge
noteerd als 'kwetsbaar', en krij
gen vijf soorten de status van
'gevoelig voor biotoopverande
ringen'. De overige soorten zijn
HEINZ
qua aantal óf stabiel, óf nemen
toe. Het gaat om geleedpotigen
die qua leefgebied niet zo kri
tisch zijn.
In het licht van de Nederlandse
insectenfauna nemen de
sprinkhanen en krekels een zeer
bescheiden plekje in met
slechts vijfenveertig soorten. Ter
vergelijking: in ons land zijn
ruim éénenveertighonderd ke
versoorten en vijfenveertighon
derd soorten vliegen en muggen
aangetroffen. Zelfs de vlooien
zijn met vijftig soorten talrijker.
Sprinkhanen en krekels leggen
eieren. Die worden afgezet in de
bodem, of in planten. De jon
gen lijken al sterk op de volwas
sen dieren. Ze vervellen een
aantal keren, maar verpoppen
niet. Men noemt dat een onvol
ledige gedaanteverwisseling
(geen metamorfose, zoals bij
vlinders). Een jong sprinkhaan
tje heten daarom geen larve,
maar nymfe.
Zingen sprinkhanen en krekels
nu echt? Neen dus. Het getjirp
maken ze met behulp van wat
je een muziekinstrument zou
kunnen noemen: het stridula-
tie-apparaat. Een soort rasp. De
meeste soorten gebruiken daar
bij de vleugels als klankkast om
het geluid te versterken. Zingen
betekent herkend worden.
Vrouwtjes selecteren mannetjes
vooral op basis van de zang.
Anderszijds houdt tjirpen voor
deze insecten ook gevaar in: het
leidt vijanden, zoals 's nachts
vleermuizen en uilen, naar de
plek waar ze zitten te stridule-
ren. Bij 'Sprinkhanen en krekels
in Nederland' hoort een cd,
waarop alle verschillende gelui
den staan. Het maakt deze
KNNV-uiügave extra bijzonder.
In Noord- en Zuid-Holland ko
men de meeste sprinkhaan
soorten voor in de duinen. Nog
aanwezig zijn in totaal zeven
tien soorten, waarvan zeven
soorten slechts regionaal/lo
kaal. Één soort, de wrattenbij
ter, is uitgestorven. In de lage
delen van deze provincies zijn
vijf soorten wijdverbreid, terwijl
zestien soorten hier en daar
voor komen. Zoals de huiskre
kel in boerderijen en kassen.
'Sprinkhanen en krekels van Neder
land'. Met geluiden-cd. Uitgave
KNNV. ISBN-nummer 90.5011.100.9.
Prijs 82,50 gulden.
mi$
Heer Bommel was die avond op be
zoek gegaan bij zijn buurvrouw, een
zekere juffrouw Doddel die in de
schaduw van slot Bommelstein een
vriendelijk huisje bewoonde. Heer
Ollie had een groot zwak voor dit
huisje. Hij werd althans dijkwijls
waargenomen, terwijl hij de bloemen
in de tuin bewonderde of vanaf enige
afstand naar de rook staarde die uit
de schoorsteen omhoog steeg. Als
heer zijnde deinsde hij er voor terug
om onaangediend de woning te be
treden, maar een uitnodiging sloeg
hij nimmer af. Nu zat hij met een te
vreden gelaat bij de kachel zijn pijp
te roken en liet zich de thee goed
smaken. „Het is hier gezellig", zo
sprak hij tevreden. „We hebben het
toch maar goed, mevrouw!" „Mal
lerd", zei de buurvrouw, „zeg maar
Doddeltje, hoor." „Doddeltje", her
nam heer Ollie. „Ahum.... ik bedoel
eh... hebt u wel eens bedacht, dat we
eigenlijk in een welvaartsstad leven,
als u begrijpt wat ik bedoel?"@„Ja",
zei het vrouwtje.@„Echt zielig voor
de anderen. Maar mijn televisie is
maar op afbetaling, hoor. En wil je
wel geloven, dat sommigen er toch
nog jaloers op zijn?"@, Jaloers?" riep
heer Bommel uit. „Wie dan wel? Als
u last hebt van ongunstige vlegels
moet u het zeggen, want dan zal ik
persoonlijk ingrijpen. Dat duld ik
niet?" „Wat enig", zei juffrouw Dod
del. „Je geeft me zo'n heerlijk, veilig
gevoel, Ollie!" „Maar ik bedoel niet
een speciaal iemand. Het is zo maar
een vreemd gevoel, dat ik de laatste
tijd heb. Het is net of ik van buiten af
beloerd word!"
H E
Mn
W E E
DOOR JAN VISSER
Oktober ging de afgelopen nacht op herhaling. Opnieuw
vroor het voor de tijd van het jaar ongewoon hard, in het al
gemeen zelfs een fractie harder dan gisternacht. In onze
streken rapporteerde Valkenburg bij Leiden -4,4 graad,
Schiphol -3,4 (tussenstand om 7 uur) en Bloemendaal -
2,7. Landelijk was de vliegbasis Soesterberg het 'goud
haantje' met -7,4 graad. Daarmee werd het, net als gister
nacht, de koudste oktobernacht in bijna 70 jaar. Als we de
gehele eeuw nader beschouwen dan heeft het naast 1931
alleen in 1922 nog een tikje harder gevoren dan nu.
De hemel was vanochtend overigens niet meer zo mooi
blauw als gisteren. Van het noorden uit is namelijk wat
vochtigere lucht ons land binnengedrongen. Daarin kwa
men dunne wolkensluiers voor.
Ondanks de aanwezigheid van deze dunne, ijle bewolking
zal het warmteverlies ook de komende nacht nog heel
groot zijn. Het vriest bij ons zo'n 3 graden. Uiteraard
speelt het ontbreken van wind ook een belangrijke rol en
dat heeft alles te maken met de aanwezigheid van een bij
zonder krachtig hogedrukgebied. De kern lag vanochtend
overigens niet boven ons land maarten noordoosten van
Kassei meteen luchtdrukwaardevan 1042 hPa.
Het ziet er naar uit dat de as van het systeem tot in het
weekeinde boven onze omgeving blijft liggen. In het weer
beeld komt daardoor nauwelijks verandering. Waaien doet
het niet of nauwelijks en het blijft droog.
Wat het weer betreft is er morgen nog vrij veel bewolking
(hoofdzakelijk sluiers) maar op vrijdag komt er meer zon.
Wel neemt de kans op mist iets toe. De temperaturen lo
pen morgenmiddag op tot 8 graden. In het weekeinde
komt er geleidelijk meer' bewolking en het kwik gaat dan
naar een graad of 10-11. De ontwikkelingen voor begin
volgende week zijn nog onduidelijk.
HU
Morgen
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
Noorwegen:
Vooral langs de westkust
bewolking, van tijd tot tijd
regen en morgen flink wat
wind. In'het zuidoosten
ook opklaringen Maxima
van 9 graden hier en daar
aan de kust tot rond het
vriespunt' lokaal landin
waarts.
Zweden:
Vandaag flink wat wolken
velden, morgen flink wat
zon. Op de meeste plaat
sen droog. Minder koud,
met op morgen maxima
rond 8 graden.
Denemarken:
Vandaag eerst nog wolken
velden en plaatselijk wat
regen. Morgen geregeld
zon. Middagtemperatuur
tussen 7 en 10 graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Eerst op veel plaatsen zo
Ierland, Schotland en Wales wolkenvel
den, rriaar op de meeste plaatsen droog.
Middagtemperatuur van 8 graden rond
Dover tot 14 bij Galway.
België en Luxemburg:
Droog en flink zonnig. Middagtempera-
turen ongeveer 7 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Zonnig, droog en een afzwakkende oos
telijke wind. Middagtemperatuur tussen
5 en 10 graden.
Portugal:
Perioden met zon, hier en daar ook wat
wolken. Bijna overal droog. Middagtem-
peraturen van 19 graden in het noorden
tot 22 in de Algarve.
Madeira:
Wolkenvelden, ook wat zon. Op de
meeste plaatsen droog. Middagtempera
tuur ongeveer 21 graden.
Spanje:
Aanvankelijk sterk wisselend met zon,
wolken en plaatselijk regen. Morgen
overheerst de zon, behalve in het zuid
oosten. Maxima tussen 15 en 20 gra
den, in het zuidoosten rond 22.
Canarische Eilanden:
Perioden met zon. Droog. N
ratuur ongeveer 28 graden.
Marokko:
Westkust: in het noorden misschien en
kele wolkenvelden. Verder veel zon.
Middagtemperatuur tussen de 23 en 28
Tunesië:
Overgang naar zeer wisselvallig weer
met flink wat wind en plaatselijk regen
Middagtemperatuur dalend .tot onder de
20 graden.
Zuid-Frankrijk:
Droog en flink wat zon Middagtempera
tuur meest van 12 tot 15 graden.
Mallorca en Ibiza:
Langzaam maar zeker minder nat en
meer zon. Vandaag veel wind. Middag
temperatuur ongeveer 18 graden
Italië:
In het noorden helder, veel wind en
koud; middgtemperatuur van 6 tot 12
graden. Naar het zuiden toe veel bewol
king, ook veel wind en plaatselijk veel
regen; hogerop in de bergen kans op
sneeuw; maxima meest tussen de 15 en
20 graden.
Corsica en Sardinië:
Veel wind, en vooral op Sardinië nu en
dan buiige regen. Middagtemperatuur
dalend tot rond 15 graden.
Malta:
Onbestendig met mogelijk veel regen.
Middagtemperatuur 20 graden of iets
Griekenland en Kreta:
Van het westen uit toenemende bewol
king en af en toe buiige regen. Langs de
Griekse westkust kan het veel regenen.
In Noord-Griekenland in de bergen
sneeuw. Middagtemperatuur van bijna
10 graden in het noorden van Grieken
land tot 20 aan de zuidwestkust. Op
Kreta wordt het 18 graden.
Turkije en Cyprus:
Op de meeste plaatsen droog en flink
Hongarije:
Flink wat z
tuur ongeveer 4 graden.
II!
h<
DONDERDAG 30 OKTOBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 07.32 Zon onder l"
Maan op 05.10 Maan onder 1 ei
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 02.59 15.19 02.32
Laag 11.20 23.20 11.01 2 F
Weerrapporten 29 oktober 07 u
station weer wind i
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Berliin
Boedapest
Bordeaux
licht bew.
licht bew.
licht bew.
on bew.
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
LasPalmas
Londen
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
onbew.
onbew.
24 16 .C
23 14 if
24 15 r,
13
graden bij de Dardanellen tot 22 op Cy-
Duitsland:
In het oosten soms bewolking maar
waarschijnlijk wel droog. Verder veel
zon. Middagtemperatuur tussen 0 en 5
graden, in Sleeswijk-Holstein iets hoger.
Zwitserland:
Droog en flink wat zon. Afzwakkende
wind. Middagtemperatuur van 5 graden
aan de noordkant van de Alpen tot nog
boven de 10 aan de zuidflank.
Oostenrijk:
Flink wat zon maar rond Wenen ook
kans op wolkenvelden. Droog. Middag
temperatuur ongeveer 5 graden.
Polen:
Perioden met zon, maar met name in
het noorden ook kans op wolkenvelden
en kans op een buitje. Middagtempera
tuur ongeveer 3 graden.
Tsjechië en Slowakije:
Sr
Stockholm c
Warschau 2
Bangkok t
Buenos Aires t
Casablanca I
Johannesburg 2
New Orleans r
New York t
Vancouver regenbui
19 15
24 16M
20 12
30 19 01
18 13 ti
8 -1.31
25 17 m
