Valse
start D66 op
weg naar tweede paarse kabind
Een grijsgele soep van rook hangt boven Sumatra
De wensen van D66
op een i§
Feiten Meningen
Gezondheidsproblemen
door smog worden erger
D66-verkiezingsprogri
ligt meteen onder vuué;
K
MAANDAG 29 SEPTEMBER 1997
WILCO DEKKER
De smog die een groot deel van Zuidoost-Azië bedekt, heeft
het afgelopen weekeinde opnieslachtoffers geëist. Twee men
sen in Pekanbaru op Sumatra overleden door longproblemen,
die het gevolg waren van de rookwolken, afkomstig van bos
branden.
Het officiële aantal slachtoffers is gestegen tot vier. Artsen in
Pekanbaru zeiden dat zeker acht mensen er slecht aan toe zijn.
Aangenomen mag worden dat er ook in meer afgelegen gebie
den mensen aan de smog zijn bezweken of kampen met ern
stige gezondheidsproblemen. De autoriteiten zeggen dat er in
middels 32.000 mensen zijn behandeld wegens problemen met
de ademhaling.
Ook indirect lijken de omvangrijke bosbranden op Sumatra en
Kalimantan, het Indonesische deel van Borneo, allerlei rampen
te veroorzaken. Vrijdag kwamen twee vrachtschepen door het
slechte zicht in de Straat van Malakka met elkaar in aanvaring.
Slechts vijf van de 33 bemanningsleden werden gered. Een van
de schepen, geregistreerd in India, zonk onmiddellijk na de
botsing. Volgens een functionaris van een maritieme organisa
tie in Kuala Lumpur ontstond de aanvaring 'door de nevel' op
zee.
Het vliegveld van Medan op Noord-Sumatra, waar vrijdag 234
mensen omkwamen bij de vliegramp met de Indonesische Air
bus, is inmiddels weer geopend. Negen andere luchthavens
blijven gesloten. Vliegtuigspecialisten blijven op de plek des
onheils zoeken naar de zwarte doos met de vluchtgegevens van
het neergestorte toestel. Ook dit ongeluk is in verband ge
bracht met de smog.
De stoffelijke resten van slachtoffers van de vliegramp van wie
de identiteit niet kon worden vastgesteld, zijn vandaag begra
ven in een massagraf. Onder de slachtoffers waren achttien
buitenlanders, onder wie twee Nederlandse paters.
KUALA LUMPUR-JAKARTA Rtr-AFP-ANP
Natuurlijk telt 'Bewogen in be
weging' zaken die typisch D66
zijn. Een kernkabinet van zeven
tot negen ministers voor de
hoofdzaken, met een serie on
derministers voor de dagelijkse
leiding op het ministerie. Bin
nen tien jaar het verlies van na
tuurgebied van de afgelopen
dertig jaar goedmaken. Een
tientallen miljarden kostend
mega-windmolenpark in de
Noordzee in 2030. En wie an
ders dan de 'juristenpartij' D66
zou op het idee komen het ge
dogen van wetsovertredingen in
wettelijke normen vast te leg-
gen?
Het zijn punten die meteen met
D66 geassocieerd worden, maar
die de gemiddelde kiezer niet
noodzakelijkerwijs massaal op
de Democraten doen stemmen.
Zolang paars bestaat, zit D66 al
in de klem tussen de beide gro
te broers PvdA en WD. Ook die
partijen willen meer geld voor
de gezondheidszorg, de veilig
heid en het onderwijs. Ook wat
hen betreft wordt de sociale ze
kerheid meer gericht op het aan
het werk helpen van mensen.
En tegen een betere verdeling
tussen arbeid en zorgtaken zul
len ze evenmin weinig bezwaar
hebben.
Op de hoofdlijnen van het be
leid bestaan tussen de grote
partijen nu eenmaal geen echte
'We mogen onze idealen toch wel
op papier zetten?', mopperde de
D66-top afgelopen zaterdag, ge
confronteerd met de kritiek dat het
ontwerp-verkiezingsprogram geen
enkele financiële onderbouwing
heeft. Idealen heeft D66 altijd
volop gehad en in 'Bewogen in be
weging' zijn het er precies 563.
Maar het grootste ideaal, de som
van die 563 andere, staat er niet in:
een tweede paarse kabinet.
fundamentele verschillen van
mening. En dat is vooral voor
D66 lastig. Al sinds het begin
van de paarse regeringssamen
werking staat de partij in de pei
lingen op verlies. PvdA en WD
gaan op weg naar de verkiezin
gen in mei 1998 onder leiding
van Kok en Bolkestein met el
kaar de strijd aan wie de groot
ste wordt. Maar D66, de aarts
vader van en bruggenbouwer
binnen paars, moet met iets an
ders komen om bij de kiezers te
scoren. Het is de vraag of
'Bewogen in beweging' die mu
nitie biedt.
Met het nieuwe ontwerp-ver-
kiezingsprogramma richt D66
zich immers voornamelijk op
het voortzetten van het huidige
kabinetsbeleid. „Dit program
ma staat van de vier grote par
tijen het dichtste bij het con
cept-regeerakkoord", voorspel
de D66-partijvoorzitter Kok za
terdag dan ook. Maar dat is nu
juist het probleem. Algemeen
wordt erkend dat dit paarse ka
binet vaak besluiten neemt die
dicht liggen bij wat D66 wilde.
Maar de kiezer beloont niet
D66, maar juist de twee uiter
sten, PvdA en WD.
pl<
Het D66-programma telt hon
derden wensen. Hierbij enkele
belangrijke of opvallende:
Invoering BTW op vliegtickets
en hogere belasting heffen op
de vliegtuigbrandstof kerosine
Uitbreiding tuinbouw niet in
Randstad, maar in oosten en
noorden
Collegegeld relateren aan kos
ten van de studie
Het verbieden van sigaretten
automaten
Jacht voor recreatie en con
sumptie wordt verboden
Geen financieel lapwerk voor
de uitkeringen, maar structurele
verbeteringen, onder meer via
een volledige koppeling aan de
lonen, ook in de volgende kabi
netsperiode
De gymleraar en het school
zwemmen moeten terugkomen
Inkomensafhankelijk maxi
mum aan eigen bijdragen
Tv-programma's toegankelij
ker voor doven; erkenning van
de gebarentaal
Een verlofwet waarin zwan-
gerschaps en ouderschapsverlof
geregeld worden; werknemers
moeten kunnen sparen voor
verlof
Geen verlaging minimum
loon, wel tijdelijk betaling onder
CAO-lonen voor 'simpele' baan
tjes
Een 'sportstrippenkaart' voor
kinderen tot 13 jaar, zodat ze
zelf hun favoriete sport kunnen
uitkiezen
Geen klonen van mensen
'Aanzienlijk' meer geld voor
kunst en cultuur
Tijdelijke ontzetting uit het
kiesrecht bij ernstig racisme en
discriminatie
Dertig tot vijftig procent min
der huishoudelijk energiege
bruik
De zon! Zowaar, ik zie de zon.
Vaagjes, en ik kan er recht in
kijken zonder pijn aan mijn
ogen te krijgen, maar toch.
Haastig maak ik een aanteke
ning. „Zondag 15 uur, iets ten
zuiden van de evenaar: zon
zichtbaar. Dezer dagen is dat
opmerkelijk op het Indonesi
sche eiland Sumatra, dat voor
een groot deel is overdekt door
verstikkende rook. De grijsgele
smurrie komt van de bosbran
den op Borneo en Sumatra zelf.
Per bus ben ik op weg van Ja
karta naar Pekanbaru, hoofd
stad van de Sumatraanse pro
vincie Riau en 1.658 kilometer
van de Indonesische hoofdstad.
Liever had ik het vliegtuig geno
men, maar bij luchtvaartmaat
schappij Garuda kreeg ik don
derdag nul op het rekest. „Het
vliegveld van Pekanbaru is ge
sloten vanwege de rook. Maar
waarom vliegt u niet naar Me
dan? Dan neemt u daar een bus
naar Pekanbaru". opperde een
man van de afdeling boekingen.
Omdat het me mijl op zeven
leek. verwierp ik zijn voorstel.
Vrijdagmiddag meldde de Indo
nesische radio dat vlucht GA-
152 zojuist bij Medan was neer
gestort, mogelijk omdat rook
het zicht belemmerde. Tot de
slachtoffers behoren Yance
(spreek uit: Jantje) Iskandaren
Ferdinandus Sitis van het com
merciële televisiestation SCTV.
Ze wilden verslag gaan doen
van de situatie in Pekanbaru.
„Ik heb twee kinderen. De oud
ste is vijf, de jongste drie. Door
de rook hebben ze erg zere
keeltjes. Maar de dokter heeft ze
een medicijn voorgeschreven
en dat helpt wel wat", vertelt
een ambtenaar óp de veerpont
die ons overzet van Java naar
Sumatra.
De man werkt in de provincie
Riau op een kantoor van het
ministerie van Landbouw. Hoe
wel satellietbeelden uitwijzen
dat vooral plantagebedrijven de
rampzalige branden veroorza
ken, neemt hij het op voor de
grote jongens in zijn sector.
„Plantages en houtbedrijven ge
bruiken tegenwoordig bulldo
zers om grond vrij te maken
voor nieuwe activiteiten. Ik
denk dat kleine boeren de boos
doeners zijn."
Een andere reiziger gelooft daar
niets van. Volgens hem krijgt de
kleine man weer eens de schuld
in de schoenen geschoven.
„Met het verspreiden van mas
kertjes tegen de rook gaat het al
net zo", moppert hij.
„Ambtenaren kunnen er veel
makkelijker aan komen dan ge
wone mensen."
Mensen die in de door rook ge
troffen gebieden op Sumatra
een echt kapje over neus en
mond dragen, zijn zeldzaam.
Een aantal anderen probeert de
ergste vuiligheid te weren door
een doek voor het gezicht te
knopen. Maar verreweg de
meeste Sumatranen stappen
onbeschermd rond.
Op dit enorme eiland, twintig
keer zo groot als Nederland,
gaan vooral de provincies Riau,
Jambi en Zuid-Sumatra schuil
onder een grijsgele soep van
rook. Als we een tussenstop ma
ken in Jambi, hoofdstad van de
gelijknamige provincie, valt een
man op die met zijn linkerhand
een zakdoek voor zijn mond en
neus houdt, terwijl in zijn rech
terhand een sigaret bungelt.
Ook de rokers onder de buspas
sagiers stappen de met aircon
ditioning uitgeruste bus uit om
op straat welgemoed een sigaret
op te steken. „Tja", zegt een van
hen schouderophalend, „inde
rook van die bosbranden zit
geen nicotine."
Even potsierlijk is de oude man
die onze bus met een fluitje
naar de juiste plek dirigeerde.
Vanuit de spaceshuttle Atlantis is goed te zien hoe een enorme rookwolk de Indonesische archipel bedekt.
Volgens het Wereldnatuurfonds is het aantal brandhaarden in de beschermde bossen en natuurparken de
laatste dagen toegenomen. foto reueters
Hij heeft plaatsgenomen op een
houten bankje en een zonnebril
opgezet. De rook beperkt het
zich tot zo'n 150 meter en de
zon is in geen velden of wegen
te bekennen.
Als we Jambi in noordelijke
richting verlaten, wordt het nog
erger. Soms duiken op slechts
vijftig meter afstand de koplam
pen van een tegenligger op. Als
we op de brug over een brede
rivier rijden, valt onmogelijk te
zeggen waar het grijs van het
water eindigt en dat van de rook
begint.
Dat slechts weinigen mond en
neus tegen de rook bescher
men, komt niet alleen doordat
het aantal beschikbare kapjes
slechts een druppel op een
gloeiende plaat is. In de dorpjes
die we passeren, lijken de men
sen ook zo goed en zo kwaad als
dat gaat, te willen doorgaan met
het gewone leven. Op de mi
nuscule veranda van een simpel
houten huisje staat een twee
persoons matras te 'luchten'.
Naast een andere woning ste
ken twee mannen wat afvalhout
in brand.
In de bus wordt op een groot tv-
toestel een film vertoond. Ter
wijl buiten de rook van geen
wijken wil weten, staan drie
filmhelden met stroppen om
hun nek op een schavot, haar
scherp afgetekend tegen een
strakblauwe lucht.
Inmiddels zijn we in de provin
cie Riau beland. Palmolieplan
tages maken hier een belangrijk
deel van de economie uit. Gere
geld rijden we lang kilometers
lange rijen oliepalmen. De stam
van dat neefje van de klapper
boom is maximaal twee meter
hoog. Tussen de dikke schub
ben groeien trossen zaden
waaruit olie kan worden ge
perst.
Om ruimte te maken voor nieu
we plantages is totale kaalslag
gepleegd op talloze heuvels.
Hier en daar is duidelijk te zien
dat daarvoor geen bulldozers
zijn gebruikt, maar vuur.
Toch telt de provincie Riau mo
menteel weinig brandhaarden.
Bij het restaurant waar we lun
chen, hoor ik van een plaatselij
ke ambtenaar dat in deze hoek
van Riau alle branden zijn ge
blust. Het waren er trouwens
ook niet zo heel veel.
Riau is vooral het slachtoffer
van de rook van elders. Niet al
leen de vuiligheid van zuidelij
ker gelegen Sumatraanse pro
vincies drijft hierheen, van
overzee komt ook veel walm
vanuit Kalimantan, het Indone
sische deel van Borneo.
Toch heeft bijna geen enkele
auto lichten aan als we even na
vijf uur zondagmiddag Pekan
baru binnenrijden. Het zich is
vrij redelijk, misschien wel 400
meter. „In de namiddag is het
altijd wat minder erg", vertelt
een voorbijganger bij het eind
punt van de busrit. ,,'s Morgens
is het 't ergst. Al ruim een
maand zitten we nu met die el
lende."
PEKANBARU RONALD FRISART
CORRESPONDENT
In dat licht was het opvallend
hoe vaak de beoogd lijsttrekker,
minister Els Borst van volksge
zondheid, bij inhoudelijke vra
gen over het D66-program ver
wees naar beleid dat dit kabinet
voert. Terwijl niet het huidige
kabinetsbeleid, maar het D66-
verkiezingsprogramma aan de
orde was. Borst vindt in tegen
stelling tot veel partijgenoten
ook dat D66 best mee kan doen
aan paars-2 als het voor de
meerderheid eigenlijk niet no
dig is, zo zei ze zaterdag. Dat zet
de kiezer ook al niet erg onder
druk om D66 te stemmen.
Het is volstrekt logisch dat D66
tevreden is over dit kabinet en
dus een prolongatie van de
paarse coalitie nastreeft. Het is
alleen de vraag of dat voldoende
is om de kiezers aan te spreken.
Daarvoor is een goede campag
ne nodig en die heeft met 'Be
wogen in beweging' een valse
start gemaakt. Want 563 idealen
op een rij zetten is makkelijk als
je er niet bij zegt hoe ze betaald
moeten worden. De echte keu
zes worden pas gemaakt als
duidelijk is welke wensen D66
laat vallen omdat er geen geld
voor is. Els Borst en D66 zetten
alles op paars-2, maar zijn er
nog lang niet.
De Hoop Scheffer
heeft vertrouwen
„Het CDA is een partij voor
mensen die verder willen kij
ken, verder dan het eigen be
lang. Zij die hadden gehoopt de
christen-democratie bij het oud
papier te zetten komen wat mij
betreft bedrogen uit. We heb
ben een eigen verhaal. En we
hebben er vertrouwen in." Dat
zei Jaap de Hoop Scheffer zater
dag tijdens het CDA-congres in
Den Haag na zijn verkiezing tot
lijsttrekker bij de Kamerverkie
zingen van 1998.
De nieuwe lijsttrekker, die 346
van de 348 uitgebrachte stem
men verwierf, vindt dat het bij
de komende verkiezingen om
meer gaat dan om 'een twee
strijd tussen Kok en Bolkestein'.
De Hoop Scheffer signaleert dat
het huidige paarse team niet
weet wat het in de komende ka
binetsperiode moet gaan doen.
„Die spelen de bal alleen maar
rond op de eigen helft en vaak
terug naar de eigen doelman.
Die roepen dat de eerste helft
eerst voorbij moet zijn, voordat
ze in de tweede helft weer in de
aanval gaan. Maar zo win je
geen wedstrijd."
Van de bewindslieden moeten
vooral minister Zalm van finan
ciën en minister Borst van
volksgezondheid het ontgelden.
Volgens de Hoop Scheffer laat
Zalm het gunstige economische
tij verlopen. Het beloofde nieu
we belastingstelsel voor de vol
gende eeuw ligt er nog niet. Ook
doet Zalm te weinig aan het te
rugdringen van het financie
ringstekort. „Krekels zingen in
de zomer, mieren leggen win
tervoorraden aan. Dit kabinet
krekelt. Punt uit."
De CDA-lijsttrekker verwijt
D66-minister Borst van volksge
zondheid een gebrek aan effi
ciëntie in de zorgsector. „Zorg is
ook een kwestie van een goede
en efficiente organisatie. Minis
ter Borst heeft nog steeds haar
ministerie niet op orde en roept
vervolgens doodleuk dat D66 in
de volgende periode graag het
ministerie van onderwijs wil be
zetten. Nee bedankt beste Els,
er zijn al voldoende problemen
bij de studiefinanciering."
DEN HAAG RONALD ZWIERS
ANP
'Bewogen in beweging', het ont-
werp-verkiezingsprogramma
van D66, is het afgelopen week
einde kritisch ontvangen. De
milieubeweging is kwaad dat de
Democraten bereid zijn de
grens van 44 miljoen passagiers
voor Schiphol los te laten. PvdA,
CDA en VVD vinden het hoogst
merkwaardig dat D66 niet aan
geeft hoeveel miljarden alle
wensen uit het program kosten,
laat staan met welke bezuini
gingen ze moeten worden be
taald. Zolang die cijfers er niet
zijn, vinden deze partijen het
niet zinvol in
houdelijk op de
D66-wensen te
reageren.
De beoogd D66-
lijstrekker, mi
nister Borst van
volksgezond
heid, zei zater
dag bij de pre
sentatie van het
ontwerp-pro-
gram echter dat
D66 mogelijkhe
den ziet om te
bezuinigen. Ze
noemde als
voorbeeld het
inkorten van de
wachtlijsten in PUua r,
de zorg, die een
miljard aan
WAO- en Ziektewetuitkeringen
zouden uitsparen. Eerder zei de
financieel specialist van D66,
Gerrit Ybema, al dat er 15 mil
jard kan worden bezuinigd.
Meer duidelijkheid over de fi
nanciële onderbouwing komt
pas in november, als het CPB
met cijfers komt over de econo
mie in de volgende kabinetspe
riode. Volgens voorzitter Van
Huiten van de programcom
missie is bij het opstellen van
het verkiezingsprogramma uit
gegaan van twee procent eco
nomische groei, dezelfde voor
zichtige raming die dit paarse
kabinet miljarden meevallers
opleverde. De doelstelling van
D66 is echter jaarlijks drie pro
cent groei, conform de wens
van de eigen minister van eco
nomische zaken Wijers. Dat be
tekent volgens de programcom
missie echter niet dat de econo
mie het gewonnen heeft van de
milieuvleugel binnen de partij.
Mocht die drie procent niet
worden gehaald, dan moeP1
D66-wensen over een langt)
periode worden uitgesmee
De partij wil vooral meer
voor zorg (twee procent gr
per jaar) en onderwijs. Laai»
noemde sector moet milja
extra krijgen voor kleinere &j
sen en een betere betaling >j<
begeleiding van leraren. B t
dien moeten in de studiefi r
ciering de kosten van levei n
derhoud gewoon als beurs e
den verstrekt. Verder vind e]
dat er ter vergroting van d B]
ligheid 'enkele duizenden r
ten' bij dien 1(
komen. m
D66 pleit oo
voor duurza
heid, onder
via de invoe
van een ma
mumsnelhe
van 100 kilo
en volop ste
voor de biol
gische land-1
tuinbouw.
de milieuno
die voor de i
nomie het b
uitkomen m
gelden, maa
normen die
het milieu n
zakelijk zijn
Milieudefen
noemde afgelopen weekei
pleidooi voor duurzaamht
'ongeloofwaardig', omdat
Schiphol wat D66 betreft r
passagiers mag verwerken
de afgesproken 44 miljoen
Maar volgens D66 is er we
aan de hand, omdat de ex
groei wel binnen de vervu
en overlastgrenzen moet f
vinden. Dat zou kunnen d
stillere vliegtuigen en een
ligging van de landingsbar
Er zou een zesde (Kaag-) bi
kunnen komen in ruil voo r
sluiting van de Aalsmeer-1
Buitenveldertbaan.
Beoogd lijsttrekker Borst n
te er zaterdag geen gehein j
dat D66 met dit program k
voor een voortzetting van
kabinetsbeleid en dus voo
'paars-2'. „Dit vormt een
basis om door te regeren"
dus Borst.
DEN HAAG WILCO DEKKER
Tien procent van de totaJJji
energie moet in het jaar
bestaan uit zonne- en wir
energie (nu één procent)
Vijftien procent minder
uitstoot in 2010
Aanleg van eilanden
kust of in Markermeer 'ni<
voorbaat beste oplossing*
ruimtegebrek. Tweede M
vlakte vormt 'onderwerp
studie'
Alleen economische
ten in Waddenzee als j_
schade aan de natuurwa;
wordt aangericht
Strengere eisen aan bio
strie
Provisiestelsel hypotheel
middeling afschaffen en vt
gen door uurloonvergoedif^
Geen kroongetuigen in hl c
strafrecht
D66 is bereid om de grens van 44 miljoen passagiers voor Schiphol los te laten
blijkt uit het verkiezingsprogram.
foto united photos de boer
