De ongekroonde koning van Zaire's revolutie
iet geweld van soldaten zonder vijand
Buitenland
rERDAG 26 APRIL 1997
Laurent Desiree Kabila populair omdat hij Mobutu aanpakt, maar over zijn plannen voor Zaïre is niet veel bekend
communist met maoïstische trekjes of een echte de-
craat? Het blijft gissen naar het werkelijke karakter
Laurent Desiree Kabila, de rebellenleider die in zes
anden tijd half Zaïre heeft veroverd. Hij geniet grote
mlariteit omdat hij de gehate dictator Mobutu en zijn
;r heeft verdreven. Maar velen reageren gereserveerd
zijn toekomstplannen voor het land. Een portret.
presidentiële villa van Mo-
u is nu van Laurent Kabila,
heeft geen moment geaar-
zijn intrek te nemen in dit
ïeuze, presidentiële onder-
ïen in Goma. Dat geeft hem
etwijfeld het gevoel op dit
ment de belangrijkste man
Zaïre te zijn. Maar hij pro-
rt het af en toe nog graag te
loezelen.
ntwapenend steekt hij z'n
den in de lucht: „Wat willen
e toch steeds van me? Zelfs
ik geen persconferentie geef
jullie op de stoep. Ik heb
niets belangrijks meer te
gen?" Hij wil nog altijd een
en' indruk maken naar de
i, toegankelijk en vriendelijk
Hij lacht veelvuldig. Maar
lila is in de afgelopen zes
inden ontegenzeglijk veran-
d. Hij is niet meer de he
rleiden man die eind oktober
grotesk lijkende plannen
ouwde aan een groepje
j itische Westerse jour
sten. Kabila is uiter-
zelfverzekerd
irden en laat
vereld weten
^o:
grol ei
hij de toe-
1st van
e be
lt.
legt
de ei-
op tafel
iraan niet
kan
rden. En hij
er alle reden
(diamanten, koper, kobalt,
goud, zink) misschien wel rijk
ste land.
Opstanden
Wie is Laurent Kabila? Hij is ge
boren in het dorpje Ankoro, in
de provincie Shaba en maakt
deel uit van de daar woonachti
ge Luba-stam. Hij studeerde fi
losofie in Frankrijk, raakte
geobsedeerd door de leer van
Marx en keerde als een marxis
tische revolutionair terug naar
huis. Daar sloot hij zich aan bij
premier Patrice Lumumba en
zijn minister van onderwijs
Pierre Mulele. Nadat Lumumba
door toenmalig president Jo
seph Kasavubu was ontslagen
(1960), zette vice-premier An-
toine Gizenga een rivaliserende
regering op in Kisangani (toen
Stanleyville). Gizenga's opstand,
waar ook Mulele zich bij aan
sloot, was succesvol in de pro
vincies Shaba en Kasai. Lu
mumba trachtte naar Kisangani
te vluchten maar werd opge
pakt en vermoord. Gizenga
werd in januari 1962 gear
resteerd en opgesloten,
wat het einde van de
Stanleyville-op-
stand inhield.
Tussen
Kabila wil
democratie,
maar duldt
geen oppositie
abila is van een vrijwel
tekende, dertig jaar lang
eizaam worstelende vrij-
Jsstrijder, in korte tijd Afri-
meest dynamische en suc-
rolle rebellenleider gewor-
Zijn populariteit onder het
rese volk is enorm. Nu zijn
lc Dze journalisten benieuwd
r zijn toekomstvisie voor
cka's op één na grootste en
wege de vele mineralen
ren er
in het
noordoos
ten en zuid
westen diverse
opstanden. Mu
lele leidde in januari
1964 de" Kwilu-op-
stand. -In mei van dat jaar
werd een guerrillacampag
ne gelanceerd in de hoofdstad
Kinshasa (destijds Leopoldville)
en werd in het oostelijk grens
gebied een opstand ontketend
door Gaston Soumialot.
Het is op dat moment dat
Laurent Kabila in het vizier
komt. Als vriend van Soumialot
was Kabila nauw betrokken bij
deze zogenaamde 'Simba-re-
bellie' (opstand van de leeuw)
breng in de regio al The God-
father bijgenaamd - die nu
wordt beschouwd als de grote
steunpilaar achter de schermen
van Kabila's meest recente en
succesvolste opstand.
Samen met Rwanda's sterke
man Paul Kagame heeft de
Ugandese leider ervoor gezorgd
dat na dertig jaar moeizaam
opereren in de jungle, de Zaïre
se rebellen ditmaal definitief
konden doorstoten. Beide lan
den werden geteisterd door
guerrilla-aanvallen vanaf Zaï
rees grondgebied en beide lan
den zijn sterk verbonden met
het lot van de Tutsi's, die ook in
Oost-Zaïre voorgoed het onder
spit dreigden te delven.
Hoe ver de relatie tussen Ka
bila en zijn buren gaat is nog al
tijd niet duidelijk. Is zijn op
stand een gevolg van een in
Kampala en Kigali uitgebroed
en van daaruit geleid 'Master-
plan'? Of hebben Kabila's strij
ders alleen maar de rechten van
de Tutsi's (aanvallen op hen
zette vorig jaar oktober de hele
zaak in beweging) willen be
schermen en zijn ze door ge
gaan met hun strijd toen bleek
hoe gemakkelijk het Zaïrese le
ger te verslaan was, ondertus
sen steun en sympaütie verwer
vend van Uganda en Ruanda?
Kabila wil er niet veel over
zeggen. Zucht een beetje ver
moeid als hem er naar ge
vraagd wordt. „Beide landen
zijn goede vrienden, waar
mee wij een goede rela
tie hebben. Maar we
gaan helemaal on
ze eigen weg."
Vaststaat dat
zijn alliantie
militaire
steun
krijgt
van de
buren, ze
ker waar het
gaat om perso
neel. Aan alle fron
ten vechten uit
Rwanda en Uganda af
komstige soldaten mee en
nieuwe recruten worden
door instructeurs uit beide lan
den opgeleid.
Of er ook op grote schaal ma
teriële en financiële steun wordt
verleend is niet duidelijk, maar
gezien de rappe transformatie
van het 'rag-tag' legertje in een
goed georganiseerde en uitge
ruste troepenmacht is het wel
zeer aannemelijk. Hoe dan ook,
Kabila is deze dagen de onge
kroonde koning van de revolu
tie.
Geen oppositie
Wat het Zaïrese volk en het
buitenland zich nu afvragen is
hoe Kabila zich na de val van
Kinshasa zal ontpoppen. Als
een Tutsi-communist, een dic
tator, een nieuwe Mobutu, of
als een echte democraat? Zelf
houdt hij het het liefst op het
laatste. „Ik wil van dit land een
echte democratie maken. Mijn
persoonlijke ambities zijn niet
belangrijk. Ik weet nog hele
maal niet of ik wel president
van dit land wil worden. Wat ik
wil is een eind aan de chaos
maken en binnen twaalf maan
den verkiezingen organiseren.
De uitslag daarvan zal bepalen
wie de nieuwe leider van de de
mocratische republiek Congo
wordt."
Vooralsnog duldt Kabila's
ADFL echter geen enkele oppo
sitie. Partijen zijn verboden, ie
dereen wordt geacht zich ach
ter de alliantie te\ scharen. Ka
bila wil het volk heropvoeden,
leidt instructeurs op die vervol
gens in het hele land via semi
nars de nieuwe ideologie moe
ten verspreiden. Burgers wordt
verteld hoe ze van de fouten uit
het verleden kunnen leren, hoe
ze moeten gaan leven en zich
dienen in te zetten voor de
nieuwe republiek.
Over de economische
principes van de nieu
we natie blijft Kabila
vaag. „Geen com
munistisch sys
teem - het
commu
nisme
be
staat
tenslotte
niet meer -
en geqn kapi
talistisch sys
teem, maar iets er
tussen in."
De ministers die Kabi
la in zijn voorlopige rege
ring om zich heen heeft ver
zameld zijn in veel gevallen
Westers geschoold, jong en dy
namisch en hebben een groot
deel van hun leven in Westerse
democratieën gewoond. De
hoop is dat zij voor het brood
nodige tegenwicht kunnen zor
gen, zodat de nieuwe republiek
Congo inderdaad een vrije, de
mocratische natie wordt.
Het wordt
iets tussen
communisme
en kapitalisme'
Laurent Desiree Kabila lacht veelvuldig en wil een 'open' indruk maken naar de pers, toegankelijk en vriendelijk zijn. foto epa
in de Ruzizi-laaglanden rondom
Uvira. De rebellie leek aanvan
kelijk succesvol, al werden er
20.000 mensen gedood.
Als één van de leiders van de
Nationale Bevrijdingsraad, in
oktober 1963 opgericht, reisde
Kabila begin 1965 naar Tanza
nia waar hij zijn grote held Che
Guevara ontmoette. Guevara
wilde het 'bevrijde' gebied van
Kabila en de zijnen gebruiken
als uitvalsbasis voor een algehe
le revolutie in Afrika. Samen
met een groepje Cubanen
bracht de Zuid-Amerikaanse
verzetsheld zelfs een bezoekje
aan Uvira.
Nadat de Verenigde Staten
Belgische paratroepers naar Ki-
sangi vloog was het echter ge
beurd. Het nationale leger
slaagde er sindsdien in de situa
tie in Oost-Zaïre in de hand te
houden.
Kabila gaf niet op en vormde
twee jaar later de Revolutionaire
Volks Partij (PRP). De gewapen
de arm van de PRP, de Strijd
krachten van het Volk, wist het
tegen het nationale leger ruim
achttien jaar uit te houden. In
1977 zette Kabila een socialisti
sche mini-staat op met collec
tieve akkers, scholen, zieken
huizen en mijnen. Veel van de
ideeën hiervoor had Kabila op
gedaan in Mulele's Bevrijdipgs-
raad, die via ideologische trai
ningsprogramma's het marxisti
sche en maoïstische gedachten-
goed uitdroeg.
Revolutionair
In november 1984 waren PRP-
strijders nog even actief toen ze
vanuit Tanzania Moba aan het
Tanganyikameer aanvielen en
veroverden. Het Zaïrese leger
wist hen te verdrijven. Later
werd een front geopend in
Noord-Kivu en slaagden de op
standelingen erin nieuwe gebie
den onder hun controle te bren
gen. Kabila reisde ondertussen
langs Westerse en Afrikaanse
hoofdsteden om zijn zaak onder
de aandacht van de wereld te
brengen.
Hij werd beschouwd als een
socialistische revolutionair, die
er op wees hoe ongelijk de
vruchten van het land
(opbrengsten van de mijnen) na
de onafhankelijkheid werden
verdeeld, hoe de meeste men
sen almaar armer werden, hoe
de corrupte praktijken van poli
tici en ambtenaren het land in
het verderf stortten en hoe on
populair het nationale leger was
vanwege diens brute en on
rechtvaardige optreden. Alle
maal kwesties die nog steeds
actueel zijn en voor Kabila en
zijn Alliantie (ADFL) de belang
rijkste drijfveren voor de huidi
ge opstand.
Over de tien jaar dat Kabila zo
goed als geheel uit het gezichts
veld was verdwenen, is niet veel
bekend. Er doen wel diverse
wilde verhalen de ronde over
zijn soms extravagante leefstijl.
Want ondanks zijn socialisti
sche principes heeft Kabila ook
de naam graag geld uit te geven
en een luxueus leventje na te
streven. Zo wordt gezegd dat hij
met de verkoop van een lading
goud uit één van de mijnen die
destijds in zijn handen was, een
netwerk van bordelen heeft op
gezet in Dar es Salaam en zich
lange tijd verplaatste in dure
auto's en liet verwennen in dure
hotels.
Rwanda
Tegelijkertijd gebruikte hij zijn
tijd ongetwijfeld ook nuttig door
belangrijke politieke contacten
te leggen. Hij was bevriend met
voormalig president van Tanza
nia Julius Nyerere en vond later
een gewillig oor bij Uganda's
Youweri Museveni. Het is vooral
die laatste - vanwege zijn in
]gj>.t Belgische leger buigt zich over de ontsporing van para's tijdens vredesmissie in Somalië
respondent
:htoffer in Rwanda, dader in
ïalië. Het zelfbeeld van de
gische paracommando's of
Ie mutsen' wordt dezer da-
zwaar door elkaar gegooid,
de tienvoudige moord op
jen in Rwanda, nu onder-
_p van parlementair onder-
'"J k, zijn foto's opgedoken van
nsenrechtenschendingen
ir Belgen tijdens de VN-ope-
Restore Hope'. Waarom
rtelt een vredessoldaat een
[ewapend kind? Reportage
r een elite-eenheid in twee-
)d: „De grens tussen een me-
Ue en de gevangenis is soms
terdun."
de briefingzaal van de Fla-
ine-kazerne kijkt een groep
ir de laatste diapresentatie
ir het vertrek naar Congo,
zzaville, terwijl buiten groe-
para's met de mitrailleur in
aanslag langs de gevels van
bakstenen gebouwen slui-
Andere militairen springen
)r rookflarden omringd uit
truck en zoeken dekking
ir een denkbeeldige vijand.
ïs verloopt tot volgens het
ïkje: oefening geslaagd. Maar
is niet de theoretische oefe-
g die de Belgische keursol
daten problemen bezorgt; het is
xle praktijk.
De laatste weken publiceer
den de Belgische media een
waar feuilleton van belastende
foto's waarop para's te zien zijn
bij het plegen van uiteenlopen
de mensenrechtenschendingen
tijdens de VN-vredesoperatie in
Somalië. Para's die een jongetje
bij handen en voeten boven éen
vuurtje houden, een para die
zijn laars plaatst op het hoofd
van een uitgeschakelde Soma
liër en het meest recent: een fo
to van een commando die over
een vermoedelijk dode burger
urineert. 'Manneken peace',
schertste de Belgische car
toonist Zak in de Vlaamse krant
De Morgen. Wat opmerkelijk is:
de foto's werden niet heimelijk
genomen. De in het vizier geno
men para's stemden er blijkbaar
mee in dat hun handelingen
werden vastgelegd.
Vier jaar na de operatie
'Restore hope' in Somalië heb
ben deze kiekjes alsnog een ver
woestende uitwerking op de re
putatie van de paracomman
do's, die juist tot de keurtroe
pen van de Belgische land
macht worden gerekend. De
minister van landsverdediging
Poncelet reageerde geschokt en
kondigde een herziening van de
para-opleiding aan. Hij over
weegt zelfs het betrokken batal
jon in zijn geheel op te doeken.
Het militair gerecht heeft in
middels een diepgaand onder
zoek ingesteld naar de misdra
gingen van de gefotografeerde
para's en admiraal Herteleer,
stafchef van het Belgische leger,
vroeg zich vertwijfeld af: „Heb
ben we misschien Rambo's ge
kweekt die andere waarden en
normen hanteren?"
Geweten
„Er is een zware steen door het
dak gevallen", erkent kapitein
Quintyn, directeur van het cen
trum voor crisispsychologie van
de Belgische landmacht. Quin
tyn en zijn staf hebben zich
voor twee dagen, in een hotel
aan de Belgische kust terugge
trokken om de gebeurtenissen
te overdenken. „Als mens ben ik
natuurlijk diep geschokt door
die foto's, maar als psycholoog
en directeur van dit centrum
kan ik het daar niet bij laten",
zegt hij. „Ik vrees dat men zegt:
'de zaak is geklaard' als de be
trokken para's eenmaal zijn ge
straft. We weten toch hoe de
maatschappij zijn geweten sust?
Dat er ook bij humanitaire ope
raties soldaten kunnen instor
ten, tot gruwelijke dingen in
staat zijn, daar staan we liever
niet te lang bij stil."
De paracommando's zelf er
varen de aantijgingen in elk ge
val als een schot in de rug. Ex-
para Marco X van het bataljon
uit Tielen heeft de belastende
foto's naar de pers doorge
speeld uit rancune over zijn
ontslag, heeft de eenheid al la
ten weten. Marco X zou zelf ook
geen brandschoon verleden
hebben. Legervoorlichter kolo
nel Hertoghe zegt verbitterd:
„De timing was in elk geval per
fect. Deze ex-para lanceert een
woest verhaal op een moment
dat zijn kameraden in risicovol
le operaties zitten." Hij voegt er
meteen aan toe: „Wij voelen
ons als instituut niet schuldig.
Ik ga er nog steeds vanuit dat
het geïsoleerde gevallen be
treft."
'Geïsoleerde gevallen'. Die
boodschap klinkt ook door in
de instructie die de 160 para's
van het bataljon te Flawinne
meekrijgen twee dagen voor
hun uitzending naar Brazzaville
in het kader van de operatie
'Green Stream', de voorgeno
men evacuatie van Belgische
burgers uit de Zaïrese hoofdstad
Kinshasa.
Kapitein Teunissen houdt zijn
manschappen voor: „Als de fo
briefingzaal van de Flawinne-kazeme krijgen paracommando's de laatste instructies voor hun vertrek naar Congo.
to's authentiek zijn en geen tru
cages, dan is er geen enkel ex
cuus. Dan krijgen de collega's
hun straf en worden ze uit het
leger gegooid. De brigade is in
diskrediet gebracht maar we
mogen niet generaliseren. Dit
zijn geïsoleerde gevallen."
Na afloop van de briefing zegt
Teunissen dat in de opleiding
die de Belgische para's moeten
volgen, veel aandacht besteed
wordt aan gedragscodes en
mensenrechten. Een eenvoudi
ge soldaat wordt al vier uur lang
onderwezen over het oorlogs
recht en gedragscodes, memo
reert hij.
Geen vijand
Als de laatste instructies zijn
ontvangen, wandelen de para's
van Flawinne naar de officiers
mess. Aan de bar vertelt kolonel
Martin dat de Belgische land
macht na het vallen van de Ber-
lijnse muur in een andere wer
kelijkheid terecht is gekomen.
„Wij zijn opgevoed met het idee
dat je vecht tegen een duidelijk
gedefinieerde vijand. Maar in
Somalië, Zaïre en Joegoslavië
heb je niet te maken met één
vijand en een neutrale burger
bevolking. Ik moest mijn man
schappen in 1991 in Zaïre elke
ochtend inpeperen: Pas op, er is
hier geen vijand! In die omstan
digheden moet je het eigen be
schavingsniveau handhaven,
maar dat is niet altijd eenvou
dig."
Adjudant Marchal, zelf ook in
Somalië geweest, merkt op:
„Volgens mij zijn wij dezer da
gen meer bezig met Rwanda,
waar in 1994 tien van onze ka
meraden werden afgeslacht,
dan met de incidenten in So
malië. Van Rwanda hebben we
geleerd dat een situatie in enke
le dagen volledig kan verande
ren. De ene week word je nog
als neutrale partij gezien in een
conflict, de volgende dag ben je
de vijand. Ook bij de operatie in
Zaïre kan ons dat overkomen."
Marchal lijkt gelijk te krijgen:
een dag na dit gesprek laat re
bellenleider Laurent Kabila we
ten dat hij de Belgische para's
in Brazzaville ziet als een vijan
dige mogendheid. In de Zaïrese
lokale media worden overigens
de Belgische mensenrechten
schendingen in Somalië al
breed uitgemeten.
Met alle verontwaardiging en
Een Belgische para-commando maakt aantekeningen tijdens één van de briefings.
foto cpd
relativering is nog geen verkla
ring gegeven voor het bizarre
gedrag van enkele Belgische pa
ra's in Somalië. Professor Eddy
van Avennaet, hoofd van de
vakgroep sociale psychologie
aan de Universiteit van Leuven,
zoekt de oorzaak vooral in
groepsprocessen. „Dit soort ge
drag staat nooit op zichzelf: het
wordt op een of andere manier
uitgelokt en heeft altijd te ma
ken met een groep." Dezelfde
korpsgeest die in rampsituaties
heldhaftig optreden mogelijk
maakt, kan in een omgeving vol
stress en frustratie ook extreem
gedrag uitlokken.
Stoer gedrag
Van Avermaet: „Paracomman
do's beschouwen zichzelf als
een elite-eenheid, stoer gedrag
wordt gecultiveerd, in de groep
is het zeer moeilijk om als een
ling corrigerend op te treden.
De situatie wordt riskant als
men geconfronteerd wordt met
een lid uit een andere groep -
dat kan een Somalisch diefje
zijn - die niet als individu wordt
gezien maar als anoniem
groepslid. Dat maakt ongevoe
lig. En dan maakt het niet uit of
je in Somalië zit of zoals de Ne
derlanders indertijd in Srebreni
ca."
Volgens directeur Quintyn
van het defensie-crisiscentrum
was er in Somalië, waar hij zelf
ook gelegerd was, sprake van
een 'explosieve cocktail'. Hij
somt op: „In Somalië heerste
permanent gevaar, de contac
ten met het thuisfront waren
beperkt. de temperatuur
schommelde tussen de 35 en 40
graden Celcius, er was sprake
van slaapgebrek en verveling.
We hadden gedacht hongerige
kinderen te kunnen helpen, met
waterhoofdjes en dunne been
tjes, maar in Kismao troffen we
kinderen van twaalf aan die met
mitrailleurs rondliepen en le
vensgevaarlijk werden als ze za
gen dat een andere clan wél
voedsel kreeg. Ik heb toen ook
gedacht: Verdomme Luc wat
doe je hier in hemelsnaam?"
Quintyn wijst er op dat de
'puriteinse' en goed getrainde
Amerikaanse soldaten met een
geheel ontkleed lijk achter hun
pantserwagens door de hoofd
stad van Somalië scheurden;
dat Amerikaanse jeeps in Irak
waren 'versierd' met afgehakte
handen van Iraki's, de middel
vinger in het bekende 'fuck-ge-
baar' opgeheven. „Het feno
meen is zo oud als de straat, je
vindt het in de meest oude tek
sten terug", zegt de psycholoog.
„Een soldaat heeft een offensie
ve training gehad; hij is gewend
te handelen en situaties op te
lossen. Plaats hem in een omge
ving waarin hij zich permanent
machteloos en gefrustreerd
voelt en je krijgt een heel stuk
ingehouden geweld. Dat schept
een interne strijd, waar we nog
onvoldoende raad mee weten."
Macho-cultuur
Quintyn pleit ervoor dit
'emotionele' deel van de trai
ning veel steviger in de verf te
zetten. „Wat doe je als je maat
staat te wenen, wat doe je als je
zelf instort? De macho-cultuur
van de para's heeft daar geen
antwoord op en de psychologi
sche voorbereiding stelt nu nog
niet veel voor. Dat heeft ook
met de Belgische cultuur te ma
ken, waar emoties minder wor
den toegelaten. Problemen
worden hier met een glas bier
opgelost, bij jullie in Nederland
worden ze veel eerder uitge
praat. Ik bedoel: laatst kwam er
nog een para bij ons in het cen
trum, volledig in de war. Zijn
verhaal: Wat voor een beest ben
ik? Nachtmerries over zijn tijd
in Zaïre, ruim twee jaar gele
den. En dan gaat het overigens
om feiten waarvoor je bij de ge
allieerden in de Tweede We
reldoorlog nog gedecoreerd zou
worden."
De directeur van het crisis
centrum schudt het hoofd. „De
grens tussen een medaille en de
gevangenis is soms echt flinter
dun. Ik hoop maar dat we de
eerlijkheid kunnen opbrengen
om te zeggen: Goed, we nemen
aan dat er gruwelijke dingen
zijn gebeurd. Dergelijke zaken
komen overal voor. En wat
gaan we er vervolgens aan
doen?" Quintyn zwijgt een
poosje. Dan zegt hij: „Een hele
eenheid opheffen, zoals de mi
nister overweegt, lijkt krachtda
dig, maar het lost natuurlijk
niets op. Waarom zou je het ko
ren samen met het kaf weg
smijten?"