De ongekroonde koning van Zaire's revolutie iet geweld van soldaten zonder vijand Buitenland rERDAG 26 APRIL 1997 Laurent Desiree Kabila populair omdat hij Mobutu aanpakt, maar over zijn plannen voor Zaïre is niet veel bekend communist met maoïstische trekjes of een echte de- craat? Het blijft gissen naar het werkelijke karakter Laurent Desiree Kabila, de rebellenleider die in zes anden tijd half Zaïre heeft veroverd. Hij geniet grote mlariteit omdat hij de gehate dictator Mobutu en zijn ;r heeft verdreven. Maar velen reageren gereserveerd zijn toekomstplannen voor het land. Een portret. presidentiële villa van Mo- u is nu van Laurent Kabila, heeft geen moment geaar- zijn intrek te nemen in dit ïeuze, presidentiële onder- ïen in Goma. Dat geeft hem etwijfeld het gevoel op dit ment de belangrijkste man Zaïre te zijn. Maar hij pro- rt het af en toe nog graag te loezelen. ntwapenend steekt hij z'n den in de lucht: „Wat willen e toch steeds van me? Zelfs ik geen persconferentie geef jullie op de stoep. Ik heb niets belangrijks meer te gen?" Hij wil nog altijd een en' indruk maken naar de i, toegankelijk en vriendelijk Hij lacht veelvuldig. Maar lila is in de afgelopen zes inden ontegenzeglijk veran- d. Hij is niet meer de he rleiden man die eind oktober grotesk lijkende plannen ouwde aan een groepje j itische Westerse jour sten. Kabila is uiter- zelfverzekerd irden en laat vereld weten ^o: grol ei hij de toe- 1st van e be lt. legt de ei- op tafel iraan niet kan rden. En hij er alle reden (diamanten, koper, kobalt, goud, zink) misschien wel rijk ste land. Opstanden Wie is Laurent Kabila? Hij is ge boren in het dorpje Ankoro, in de provincie Shaba en maakt deel uit van de daar woonachti ge Luba-stam. Hij studeerde fi losofie in Frankrijk, raakte geobsedeerd door de leer van Marx en keerde als een marxis tische revolutionair terug naar huis. Daar sloot hij zich aan bij premier Patrice Lumumba en zijn minister van onderwijs Pierre Mulele. Nadat Lumumba door toenmalig president Jo seph Kasavubu was ontslagen (1960), zette vice-premier An- toine Gizenga een rivaliserende regering op in Kisangani (toen Stanleyville). Gizenga's opstand, waar ook Mulele zich bij aan sloot, was succesvol in de pro vincies Shaba en Kasai. Lu mumba trachtte naar Kisangani te vluchten maar werd opge pakt en vermoord. Gizenga werd in januari 1962 gear resteerd en opgesloten, wat het einde van de Stanleyville-op- stand inhield. Tussen Kabila wil democratie, maar duldt geen oppositie abila is van een vrijwel tekende, dertig jaar lang eizaam worstelende vrij- Jsstrijder, in korte tijd Afri- meest dynamische en suc- rolle rebellenleider gewor- Zijn populariteit onder het rese volk is enorm. Nu zijn lc Dze journalisten benieuwd r zijn toekomstvisie voor cka's op één na grootste en wege de vele mineralen ren er in het noordoos ten en zuid westen diverse opstanden. Mu lele leidde in januari 1964 de" Kwilu-op- stand. -In mei van dat jaar werd een guerrillacampag ne gelanceerd in de hoofdstad Kinshasa (destijds Leopoldville) en werd in het oostelijk grens gebied een opstand ontketend door Gaston Soumialot. Het is op dat moment dat Laurent Kabila in het vizier komt. Als vriend van Soumialot was Kabila nauw betrokken bij deze zogenaamde 'Simba-re- bellie' (opstand van de leeuw) breng in de regio al The God- father bijgenaamd - die nu wordt beschouwd als de grote steunpilaar achter de schermen van Kabila's meest recente en succesvolste opstand. Samen met Rwanda's sterke man Paul Kagame heeft de Ugandese leider ervoor gezorgd dat na dertig jaar moeizaam opereren in de jungle, de Zaïre se rebellen ditmaal definitief konden doorstoten. Beide lan den werden geteisterd door guerrilla-aanvallen vanaf Zaï rees grondgebied en beide lan den zijn sterk verbonden met het lot van de Tutsi's, die ook in Oost-Zaïre voorgoed het onder spit dreigden te delven. Hoe ver de relatie tussen Ka bila en zijn buren gaat is nog al tijd niet duidelijk. Is zijn op stand een gevolg van een in Kampala en Kigali uitgebroed en van daaruit geleid 'Master- plan'? Of hebben Kabila's strij ders alleen maar de rechten van de Tutsi's (aanvallen op hen zette vorig jaar oktober de hele zaak in beweging) willen be schermen en zijn ze door ge gaan met hun strijd toen bleek hoe gemakkelijk het Zaïrese le ger te verslaan was, ondertus sen steun en sympaütie verwer vend van Uganda en Ruanda? Kabila wil er niet veel over zeggen. Zucht een beetje ver moeid als hem er naar ge vraagd wordt. „Beide landen zijn goede vrienden, waar mee wij een goede rela tie hebben. Maar we gaan helemaal on ze eigen weg." Vaststaat dat zijn alliantie militaire steun krijgt van de buren, ze ker waar het gaat om perso neel. Aan alle fron ten vechten uit Rwanda en Uganda af komstige soldaten mee en nieuwe recruten worden door instructeurs uit beide lan den opgeleid. Of er ook op grote schaal ma teriële en financiële steun wordt verleend is niet duidelijk, maar gezien de rappe transformatie van het 'rag-tag' legertje in een goed georganiseerde en uitge ruste troepenmacht is het wel zeer aannemelijk. Hoe dan ook, Kabila is deze dagen de onge kroonde koning van de revolu tie. Geen oppositie Wat het Zaïrese volk en het buitenland zich nu afvragen is hoe Kabila zich na de val van Kinshasa zal ontpoppen. Als een Tutsi-communist, een dic tator, een nieuwe Mobutu, of als een echte democraat? Zelf houdt hij het het liefst op het laatste. „Ik wil van dit land een echte democratie maken. Mijn persoonlijke ambities zijn niet belangrijk. Ik weet nog hele maal niet of ik wel president van dit land wil worden. Wat ik wil is een eind aan de chaos maken en binnen twaalf maan den verkiezingen organiseren. De uitslag daarvan zal bepalen wie de nieuwe leider van de de mocratische republiek Congo wordt." Vooralsnog duldt Kabila's ADFL echter geen enkele oppo sitie. Partijen zijn verboden, ie dereen wordt geacht zich ach ter de alliantie te\ scharen. Ka bila wil het volk heropvoeden, leidt instructeurs op die vervol gens in het hele land via semi nars de nieuwe ideologie moe ten verspreiden. Burgers wordt verteld hoe ze van de fouten uit het verleden kunnen leren, hoe ze moeten gaan leven en zich dienen in te zetten voor de nieuwe republiek. Over de economische principes van de nieu we natie blijft Kabila vaag. „Geen com munistisch sys teem - het commu nisme be staat tenslotte niet meer - en geqn kapi talistisch sys teem, maar iets er tussen in." De ministers die Kabi la in zijn voorlopige rege ring om zich heen heeft ver zameld zijn in veel gevallen Westers geschoold, jong en dy namisch en hebben een groot deel van hun leven in Westerse democratieën gewoond. De hoop is dat zij voor het brood nodige tegenwicht kunnen zor gen, zodat de nieuwe republiek Congo inderdaad een vrije, de mocratische natie wordt. Het wordt iets tussen communisme en kapitalisme' Laurent Desiree Kabila lacht veelvuldig en wil een 'open' indruk maken naar de pers, toegankelijk en vriendelijk zijn. foto epa in de Ruzizi-laaglanden rondom Uvira. De rebellie leek aanvan kelijk succesvol, al werden er 20.000 mensen gedood. Als één van de leiders van de Nationale Bevrijdingsraad, in oktober 1963 opgericht, reisde Kabila begin 1965 naar Tanza nia waar hij zijn grote held Che Guevara ontmoette. Guevara wilde het 'bevrijde' gebied van Kabila en de zijnen gebruiken als uitvalsbasis voor een algehe le revolutie in Afrika. Samen met een groepje Cubanen bracht de Zuid-Amerikaanse verzetsheld zelfs een bezoekje aan Uvira. Nadat de Verenigde Staten Belgische paratroepers naar Ki- sangi vloog was het echter ge beurd. Het nationale leger slaagde er sindsdien in de situa tie in Oost-Zaïre in de hand te houden. Kabila gaf niet op en vormde twee jaar later de Revolutionaire Volks Partij (PRP). De gewapen de arm van de PRP, de Strijd krachten van het Volk, wist het tegen het nationale leger ruim achttien jaar uit te houden. In 1977 zette Kabila een socialisti sche mini-staat op met collec tieve akkers, scholen, zieken huizen en mijnen. Veel van de ideeën hiervoor had Kabila op gedaan in Mulele's Bevrijdipgs- raad, die via ideologische trai ningsprogramma's het marxisti sche en maoïstische gedachten- goed uitdroeg. Revolutionair In november 1984 waren PRP- strijders nog even actief toen ze vanuit Tanzania Moba aan het Tanganyikameer aanvielen en veroverden. Het Zaïrese leger wist hen te verdrijven. Later werd een front geopend in Noord-Kivu en slaagden de op standelingen erin nieuwe gebie den onder hun controle te bren gen. Kabila reisde ondertussen langs Westerse en Afrikaanse hoofdsteden om zijn zaak onder de aandacht van de wereld te brengen. Hij werd beschouwd als een socialistische revolutionair, die er op wees hoe ongelijk de vruchten van het land (opbrengsten van de mijnen) na de onafhankelijkheid werden verdeeld, hoe de meeste men sen almaar armer werden, hoe de corrupte praktijken van poli tici en ambtenaren het land in het verderf stortten en hoe on populair het nationale leger was vanwege diens brute en on rechtvaardige optreden. Alle maal kwesties die nog steeds actueel zijn en voor Kabila en zijn Alliantie (ADFL) de belang rijkste drijfveren voor de huidi ge opstand. Over de tien jaar dat Kabila zo goed als geheel uit het gezichts veld was verdwenen, is niet veel bekend. Er doen wel diverse wilde verhalen de ronde over zijn soms extravagante leefstijl. Want ondanks zijn socialisti sche principes heeft Kabila ook de naam graag geld uit te geven en een luxueus leventje na te streven. Zo wordt gezegd dat hij met de verkoop van een lading goud uit één van de mijnen die destijds in zijn handen was, een netwerk van bordelen heeft op gezet in Dar es Salaam en zich lange tijd verplaatste in dure auto's en liet verwennen in dure hotels. Rwanda Tegelijkertijd gebruikte hij zijn tijd ongetwijfeld ook nuttig door belangrijke politieke contacten te leggen. Hij was bevriend met voormalig president van Tanza nia Julius Nyerere en vond later een gewillig oor bij Uganda's Youweri Museveni. Het is vooral die laatste - vanwege zijn in ]gj>.t Belgische leger buigt zich over de ontsporing van para's tijdens vredesmissie in Somalië respondent :htoffer in Rwanda, dader in ïalië. Het zelfbeeld van de gische paracommando's of Ie mutsen' wordt dezer da- zwaar door elkaar gegooid, de tienvoudige moord op jen in Rwanda, nu onder- _p van parlementair onder- '"J k, zijn foto's opgedoken van nsenrechtenschendingen ir Belgen tijdens de VN-ope- Restore Hope'. Waarom rtelt een vredessoldaat een [ewapend kind? Reportage r een elite-eenheid in twee- )d: „De grens tussen een me- Ue en de gevangenis is soms terdun." de briefingzaal van de Fla- ine-kazerne kijkt een groep ir de laatste diapresentatie ir het vertrek naar Congo, zzaville, terwijl buiten groe- para's met de mitrailleur in aanslag langs de gevels van bakstenen gebouwen slui- Andere militairen springen )r rookflarden omringd uit truck en zoeken dekking ir een denkbeeldige vijand. ïs verloopt tot volgens het ïkje: oefening geslaagd. Maar is niet de theoretische oefe- g die de Belgische keursol daten problemen bezorgt; het is xle praktijk. De laatste weken publiceer den de Belgische media een waar feuilleton van belastende foto's waarop para's te zien zijn bij het plegen van uiteenlopen de mensenrechtenschendingen tijdens de VN-vredesoperatie in Somalië. Para's die een jongetje bij handen en voeten boven éen vuurtje houden, een para die zijn laars plaatst op het hoofd van een uitgeschakelde Soma liër en het meest recent: een fo to van een commando die over een vermoedelijk dode burger urineert. 'Manneken peace', schertste de Belgische car toonist Zak in de Vlaamse krant De Morgen. Wat opmerkelijk is: de foto's werden niet heimelijk genomen. De in het vizier geno men para's stemden er blijkbaar mee in dat hun handelingen werden vastgelegd. Vier jaar na de operatie 'Restore hope' in Somalië heb ben deze kiekjes alsnog een ver woestende uitwerking op de re putatie van de paracomman do's, die juist tot de keurtroe pen van de Belgische land macht worden gerekend. De minister van landsverdediging Poncelet reageerde geschokt en kondigde een herziening van de para-opleiding aan. Hij over weegt zelfs het betrokken batal jon in zijn geheel op te doeken. Het militair gerecht heeft in middels een diepgaand onder zoek ingesteld naar de misdra gingen van de gefotografeerde para's en admiraal Herteleer, stafchef van het Belgische leger, vroeg zich vertwijfeld af: „Heb ben we misschien Rambo's ge kweekt die andere waarden en normen hanteren?" Geweten „Er is een zware steen door het dak gevallen", erkent kapitein Quintyn, directeur van het cen trum voor crisispsychologie van de Belgische landmacht. Quin tyn en zijn staf hebben zich voor twee dagen, in een hotel aan de Belgische kust terugge trokken om de gebeurtenissen te overdenken. „Als mens ben ik natuurlijk diep geschokt door die foto's, maar als psycholoog en directeur van dit centrum kan ik het daar niet bij laten", zegt hij. „Ik vrees dat men zegt: 'de zaak is geklaard' als de be trokken para's eenmaal zijn ge straft. We weten toch hoe de maatschappij zijn geweten sust? Dat er ook bij humanitaire ope raties soldaten kunnen instor ten, tot gruwelijke dingen in staat zijn, daar staan we liever niet te lang bij stil." De paracommando's zelf er varen de aantijgingen in elk ge val als een schot in de rug. Ex- para Marco X van het bataljon uit Tielen heeft de belastende foto's naar de pers doorge speeld uit rancune over zijn ontslag, heeft de eenheid al la ten weten. Marco X zou zelf ook geen brandschoon verleden hebben. Legervoorlichter kolo nel Hertoghe zegt verbitterd: „De timing was in elk geval per fect. Deze ex-para lanceert een woest verhaal op een moment dat zijn kameraden in risicovol le operaties zitten." Hij voegt er meteen aan toe: „Wij voelen ons als instituut niet schuldig. Ik ga er nog steeds vanuit dat het geïsoleerde gevallen be treft." 'Geïsoleerde gevallen'. Die boodschap klinkt ook door in de instructie die de 160 para's van het bataljon te Flawinne meekrijgen twee dagen voor hun uitzending naar Brazzaville in het kader van de operatie 'Green Stream', de voorgeno men evacuatie van Belgische burgers uit de Zaïrese hoofdstad Kinshasa. Kapitein Teunissen houdt zijn manschappen voor: „Als de fo briefingzaal van de Flawinne-kazeme krijgen paracommando's de laatste instructies voor hun vertrek naar Congo. to's authentiek zijn en geen tru cages, dan is er geen enkel ex cuus. Dan krijgen de collega's hun straf en worden ze uit het leger gegooid. De brigade is in diskrediet gebracht maar we mogen niet generaliseren. Dit zijn geïsoleerde gevallen." Na afloop van de briefing zegt Teunissen dat in de opleiding die de Belgische para's moeten volgen, veel aandacht besteed wordt aan gedragscodes en mensenrechten. Een eenvoudi ge soldaat wordt al vier uur lang onderwezen over het oorlogs recht en gedragscodes, memo reert hij. Geen vijand Als de laatste instructies zijn ontvangen, wandelen de para's van Flawinne naar de officiers mess. Aan de bar vertelt kolonel Martin dat de Belgische land macht na het vallen van de Ber- lijnse muur in een andere wer kelijkheid terecht is gekomen. „Wij zijn opgevoed met het idee dat je vecht tegen een duidelijk gedefinieerde vijand. Maar in Somalië, Zaïre en Joegoslavië heb je niet te maken met één vijand en een neutrale burger bevolking. Ik moest mijn man schappen in 1991 in Zaïre elke ochtend inpeperen: Pas op, er is hier geen vijand! In die omstan digheden moet je het eigen be schavingsniveau handhaven, maar dat is niet altijd eenvou dig." Adjudant Marchal, zelf ook in Somalië geweest, merkt op: „Volgens mij zijn wij dezer da gen meer bezig met Rwanda, waar in 1994 tien van onze ka meraden werden afgeslacht, dan met de incidenten in So malië. Van Rwanda hebben we geleerd dat een situatie in enke le dagen volledig kan verande ren. De ene week word je nog als neutrale partij gezien in een conflict, de volgende dag ben je de vijand. Ook bij de operatie in Zaïre kan ons dat overkomen." Marchal lijkt gelijk te krijgen: een dag na dit gesprek laat re bellenleider Laurent Kabila we ten dat hij de Belgische para's in Brazzaville ziet als een vijan dige mogendheid. In de Zaïrese lokale media worden overigens de Belgische mensenrechten schendingen in Somalië al breed uitgemeten. Met alle verontwaardiging en Een Belgische para-commando maakt aantekeningen tijdens één van de briefings. foto cpd relativering is nog geen verkla ring gegeven voor het bizarre gedrag van enkele Belgische pa ra's in Somalië. Professor Eddy van Avennaet, hoofd van de vakgroep sociale psychologie aan de Universiteit van Leuven, zoekt de oorzaak vooral in groepsprocessen. „Dit soort ge drag staat nooit op zichzelf: het wordt op een of andere manier uitgelokt en heeft altijd te ma ken met een groep." Dezelfde korpsgeest die in rampsituaties heldhaftig optreden mogelijk maakt, kan in een omgeving vol stress en frustratie ook extreem gedrag uitlokken. Stoer gedrag Van Avermaet: „Paracomman do's beschouwen zichzelf als een elite-eenheid, stoer gedrag wordt gecultiveerd, in de groep is het zeer moeilijk om als een ling corrigerend op te treden. De situatie wordt riskant als men geconfronteerd wordt met een lid uit een andere groep - dat kan een Somalisch diefje zijn - die niet als individu wordt gezien maar als anoniem groepslid. Dat maakt ongevoe lig. En dan maakt het niet uit of je in Somalië zit of zoals de Ne derlanders indertijd in Srebreni ca." Volgens directeur Quintyn van het defensie-crisiscentrum was er in Somalië, waar hij zelf ook gelegerd was, sprake van een 'explosieve cocktail'. Hij somt op: „In Somalië heerste permanent gevaar, de contac ten met het thuisfront waren beperkt. de temperatuur schommelde tussen de 35 en 40 graden Celcius, er was sprake van slaapgebrek en verveling. We hadden gedacht hongerige kinderen te kunnen helpen, met waterhoofdjes en dunne been tjes, maar in Kismao troffen we kinderen van twaalf aan die met mitrailleurs rondliepen en le vensgevaarlijk werden als ze za gen dat een andere clan wél voedsel kreeg. Ik heb toen ook gedacht: Verdomme Luc wat doe je hier in hemelsnaam?" Quintyn wijst er op dat de 'puriteinse' en goed getrainde Amerikaanse soldaten met een geheel ontkleed lijk achter hun pantserwagens door de hoofd stad van Somalië scheurden; dat Amerikaanse jeeps in Irak waren 'versierd' met afgehakte handen van Iraki's, de middel vinger in het bekende 'fuck-ge- baar' opgeheven. „Het feno meen is zo oud als de straat, je vindt het in de meest oude tek sten terug", zegt de psycholoog. „Een soldaat heeft een offensie ve training gehad; hij is gewend te handelen en situaties op te lossen. Plaats hem in een omge ving waarin hij zich permanent machteloos en gefrustreerd voelt en je krijgt een heel stuk ingehouden geweld. Dat schept een interne strijd, waar we nog onvoldoende raad mee weten." Macho-cultuur Quintyn pleit ervoor dit 'emotionele' deel van de trai ning veel steviger in de verf te zetten. „Wat doe je als je maat staat te wenen, wat doe je als je zelf instort? De macho-cultuur van de para's heeft daar geen antwoord op en de psychologi sche voorbereiding stelt nu nog niet veel voor. Dat heeft ook met de Belgische cultuur te ma ken, waar emoties minder wor den toegelaten. Problemen worden hier met een glas bier opgelost, bij jullie in Nederland worden ze veel eerder uitge praat. Ik bedoel: laatst kwam er nog een para bij ons in het cen trum, volledig in de war. Zijn verhaal: Wat voor een beest ben ik? Nachtmerries over zijn tijd in Zaïre, ruim twee jaar gele den. En dan gaat het overigens om feiten waarvoor je bij de ge allieerden in de Tweede We reldoorlog nog gedecoreerd zou worden." De directeur van het crisis centrum schudt het hoofd. „De grens tussen een medaille en de gevangenis is soms echt flinter dun. Ik hoop maar dat we de eerlijkheid kunnen opbrengen om te zeggen: Goed, we nemen aan dat er gruwelijke dingen zijn gebeurd. Dergelijke zaken komen overal voor. En wat gaan we er vervolgens aan doen?" Quintyn zwijgt een poosje. Dan zegt hij: „Een hele eenheid opheffen, zoals de mi nister overweegt, lijkt krachtda dig, maar het lost natuurlijk niets op. Waarom zou je het ko ren samen met het kaf weg smijten?"

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1997 | | pagina 7