De mythe van
Brazilië
Dat danst, dat schudt, dat zwiept en dat
e|olft. Overal roffelende trommels, overal
wiegende lijven en op een van de vele po-
Jia, bij de kruising van de Rua Joao de
x)eus met de Rua Frei Vicente, een scheu
rende saxofoon. Oi senhor, tudo bem? Hai
ti meneer, alles goed? Pelourinho, twee uur
nachts. Houdt,het hier dan nooit op?
"ia, reggae, salsa. Na de eerste cai-
'%-inha ga je dansen - had die magere Bra
ziliaanse ober een uur of wat geleden glas-
|ard beweerd - na de tweede spreek je
vloeiend Portugees en na de derde kan je
jliegen. Het blijkt nog waar ook.
Tot vier jaar geleden was Pelourinho een
Ichterbuurt. De beruchtste van Salvador de
'Bahia. Een ritselend labyrint van gangetjes,
fteegjes, doorsteekjes, trappetjes en portaal-
les waarin alleen vliegensvlugge gauwdie-
Ten de weg wisten. De politie liet het maar
Je was absoluut kansloos in die stinken-
e onderwereld vol krochten, bewoond door
Schaamteloze schobbejakken. Toen kreeg
e pas gekozen burgemeester een idee. 'Als
]Ve nou eens...?'
pe dollars kwamen overal vandaan. Van het
itadsbestuur, van de Braziliaanse regering
van de Unesco vooral. Geklop, gezaag
n getimmer alom. Met Pelourinho als grote
'winnaar. Gerenoveerde gevels, gezellig
'Scht, smeedijzeren balkonnetjes en glim-
pendbolle keitjes in straatjes waarop na ne
ten uur 's avonds geen auto's meer mogen
jijden. Een vrolijker uitgaanscentrum valt er
n Brazilië niet te vinden. Jawel, om de tien
peter post een politie-agent in oorlogsuit-
fisting. Ep dicht om je heen, in die eeuwig
einende massa, is er dat haast niet te vol-
jen geduizel van schoenpoetsertjes, pin-
aslijters, hoeren, dansers, trommelaars, lo-
pnverkopers, muzikanten, houtskoolblan-
[ers, zangers en - wie weet - zakkenrollers.
Maar is er nog iemand die zich bedreigd
voelt in dit voormalige roversnest?
Gillende sirenes
De gast die Europa nog maai" twintig uur
geleden onder zich zag wegglijden in elk
geval niet. Hij bestelt nóg een caipirinha -
een van suikerriet gestookte brandewijn die
zich met gillende sirenes en blauwe zwaai
lichten door je slokdarm spoedt - en weet
yan geen tijdsverschil, vermoeidheid of
slaaptekort. Hij danst harkerig maar gepas
sioneerd mee op het gedreun van de trom-'
mels, druipt van het zweet in de hitte van de
nacht en valt pas vroeg in de morgen op zijn
hotelkamer met een lach om de lippen in
diepe slaap. Hartelijk welkom in Brazilië.
Een immens land. Qua oppervlakte het vijf
de van de wereld en 250 keer groter dan
Nederland. Te bevatten vallen die cijfers
nauwelijks. Ook niet als je er doorheen
reist. Brazilië ligt verstopt achter zichzelf.
Van Rio de Janeiro naar Manaus is het ze
ven uur vliegen, inclusief een korte tussen
stop in Brasilia; de afstand tussen Recife in
het noordoosten en Rio Branco in het wes
ten bedraagt 5.600 kilometer, Amsterdam -
Teheran zo ongeveer. Wie voor een bezoek
aan Brazilië veertien dagen uittrekt en veel
wil zien, zit zeker een derde van de tijd in
het vliegtuig, in de bus of op een schip. Wat
overigens ook zijn charme kan hebben.
Daar hebben we, aangemeerd aan de oever
van de Amazone, de Aguia Soberana. De
thuishaven van dit scheepje is de legendari
sche rubberstad Manaus. Achter het roer
staat Silvio, de op twee na jongste zoon van
een gezin met 25 kinderen. De oude, houten
schuit kraakt als een vers gelegd grindpad,
schommelt in elke bocht, maar heeft de al
lure van een bejaarde koningin. Zo en met
niets anders hoort een rivier als de Amazo
ne te worden bevaren.
Tegen de stroom op haalt het dapper door-
'tuffende bootje acht kilometer per uur; met
de stroom mee twaalf. Tot genoegen van de
ZATERDAG 4 JANUAR11997
Tot vier jaar geleden was Pelourinho in Salvador de Bahia een achterbuurt. Nu is het de leukste uitgaanswijk van Brazilië.
FOTO'S ROB VAN DEN DOBBELSTEEN
Brazilië, het grootste tropische land der wereld, ontvangt per jaar niet meer dan twee miljoen toeristen.
Aanzienlijk minder dan het eerste het beste eilandje in de Caribische zee. Imago, amigo. Want Brazi
lië: dat zijn de rovers van Rio, de malariamuggen boven de Amazone en de taxichauffeurs in Sao Pau
lo die allemaal denken dat ze Ayrton Senna heten. De Brazilianen zelf beschouwen die verhalen als
sterk overdreven. Zij vinden hun land het mooiste ter wereld. Geef ze eens ongelijk.
De Favella da Rocis in Rio, de grootste sloppenwijk van Zuid-Amerika.
Na drie caipirinha's ga je vliegen
passagiers die keuvelend over de reling
hangen, op het voordek een drankje drinken
of zichzelf in een in de schaduw van het bo
vendek opgeknoopte hangmat in slaap wie
gen. Soms duikt aan stuurboord een roze
dolfijn op en vaker nog een paar zwarte.
'Kan je die eten?' vraagt een reiziger. Ant
woord van de roerganger: „Zal best. Maar
een Indiaan waagt zich er niet aan. Zij gelo
ven dat na de dood hun ziel overgaat in een
dolfijn."
Een eindeloos paradijs, die Amazone. Zeker
als na een dag varen de motor wordt stopge
zet. Aanval van stilte. Honderden kleuren
groen, het doorzichtige water van de smalle
kreek die zich vanaf de grote rivier het dich
te oerwoud inslingert, en - op wat gekras en
een plotselinge gil na - geen enkel geluid.
Zelfs de jungle zucht vandaag onder de tril
lende hitte en komt pas tot leven als de zon
achter de bomen is weggezakt. De nacht is
vervolgens een zachtzoemende sluier vol
onbekende geuren; de ochtend een zich uit
vederlichte nevels wringende pastorale.
'Hoe groot was die kaaiman nou helemaal?'
vraagt iemand op het terras van de Acajatu-
ba Lodge.
Ach ja, da's waar ook. Gisteravond,1 toen de
stenen krijgertje speelden op de golfjes van
de Amazone, hadden we op krokodillen ge
jaagd. Of beter gezegd op kaaimannen. Sil
vio, peddelend in een kajak die acht passa
giers kon bevatten, hoefde het ons maar één
keer uit te leggen: rooie ogen zijn grote
kaaimannen; die witte zijn van kleintjes. En
vervolgens had hij zijn zaklantaarn aange
knipt. Kerstmis in de tropen. Snoeren van
witte en rooie lichtjes al waar je keek en
Silvio die daar pardoes tussenin sprong.
Tien seconden later leefde hij nog steeds.
Sterker, hij klauterde zelfs weer aan boord.
Samen met een spartelend kaaimannetje
van een halve meter. Inderdaad, wat klein
allemaal, maai" hij had zo snel geen grotere
kunnen vinden. Dat kwam, het water
schuimde nogal door al die vluchtende
beesten.
Silvio blijkt iemand, die bang is voor nie
mand. Tijdens een voettocht door de jungle
leidt hij de karavaan. Witte tulband, naakte
tors en in zijn vuisten een vervaarlijke,
vlijmscherpe machete waarmee hij e^n mug
in vier deeltjes lijkt te kunnen klieven. Ge
heimen heeft het oerwoud voor hem niet.
Silvio kwam vierentwintig uur stroomop
waarts ter wereld, leerde Engels van een
missionaris en weet precies uit welke boom
je zonder stervensgevaar water kunt drin
ken, hoe je al lopende met je machete wat
eelt van je voeten moet krabben en op wel
ke wijze je met gemalen schors een wondje
dient te stelpen.
Een ochtend lang slingeren we met plasjes
zweetwater tussen onze schouderbladen en Rio heeft er een van moord en doodslag,
langs de mysteries van het regenwoud. Al- Maar als Pedro nou zegt dat we nergens
les hier beweegt, bloeit, vreet en wordt ge- angst voor hoeven te hebben. Een uur later
vreten. Het getok van de mutum, het ge- trekken we per jeep stapvoets door de Fa-
kwetter van de andere vogels en het gekrijs vella da Rogis. 'Hé, gringo - hé vreemde
van onzichtbare apen lijken de hitte nog te ling.' Lachende gezichten, schetterende mu
doen toenemen. Maai" de mg van die voor ziek en meehollende kinderen. Bestaat er
ons uit dansende ontdekkingsreiziger blijft een vriendelijker en vrolijker volk dan de
kurkdroog. 'Jullie zijn op tijd', zegt hij, Brazilianen?
'over een paar jaar roepen de papegaaien Wijzend op een enomi litteken vlak boven
hier one dollar als ze een flitslicht zien.' z'n knie had Silvio zijn ademloos toeluiste-
rende publiek een paar dagen eerder geleerd
riranna S datje 'altijd wordt gebeten door de krokodil
's Werelds grootste jungle. Geritsel, geratel die je niet ziet'. Dus leg je, eenmaal op het
en gekraak. Angstaanjagend en vredig tege- strand van Copacabana of Ipanema aange-
lijk. Uit een kerf van de kau-tsjoe - de hui- komen, het lichaam pas in het hete zand als
lende boom, zoals de Indianen de rubber- je nauwkeurig om je heen hebt gekeken.
waarschuwing van Volkskrant-correspon
dente Ineke Holtwijk: 'Als je niet meer
bang bent, dan wordt het echt gevaarlijk'
Maar hoe kun je voorkomen dat je angst
verdampt als je in het oude centrum van
Salvador iedere avond iedereen ziet dansen;
als je de luie tropenwind van de Amazone
door je haren voelt kietelen; als je van de
ruim zevenhonderd meter hoge Corcovada
neerkijkt op Rio, die Acidade Maravilhosa,
die fantastische stad? Op de boulevard van
Ipanema stopten we bij een zebra-pad voor
een meisje, dat overstak. Hoe oud was ze?
Veertien, vijftien? De ultieme bevalligheid.
Dat liep niet, dat schreed. Toen ze vlak voor
onze bumper was, claxonneerde Pedro hard
en schel. Je bent Braziliaan of je bent het
niet. Het meisje keek opzij, legde het hoofd
in haar nek, schaterlachte en zweefde ver
der.
boom noemden - wellen dikke druppels.
Maai" getapt wordt hier al lang niet meer.
Scheikundigen ontdekten het kunstrubber;
de natuur was verslagen. Tegen de middag
bereiken we de kano die doodstil ligt te
wachten in het fluweelzwarte water van de
Amazone. Ah, wisten we dat nog niet? Pi
ranha 's, vertelt Silvio welgemoed, zijn vis
sen die wel vijfduizend kaakbewegingen-
kunnen maken in een minuut. En als ze in
een groepje zijn, kluiven ze een volwassen
vent binnen twee minuten tot op het bot af.
Net zo makkelijk. Maar wie thuis wil ver
tellen dat hij in de Amazone heeft gezwom
men, kan rustig z'n gang gaan. Piranha's
namelijk, onthult Silvio, tasten pas toe als
ze bloed ruiken.
Twee minuten later al ligt de hele groep
proestend en spattend in het water van de
Amazone. Zich verbazend over de caleido
scopische veelzijdigheid van Brazilië. Dan
sen in Salvador, zwemmen in Manaus en
zonnen op de stranden van Rio de Janeiro.
Maar zelfs daar zie je nauwelijks toeristen
meer. Bang voor die uit de sloppenwijken
uitwaaierende bandietjes die de stranden
van Copacabana en Ipanema afschuimen.
Bang ook voor de overvallers die in juni
1994 de tunnel van de Reboucas afzetten en
alle in de file staande automobilisten be
roofden. Bang eveneens voor de statistieken
die leren dat meer dan de helft van alle Ca-
rioca's, de inwoners van Rio, al eens is be
roofd. Bang ten slotte voor het gruwellijstje
in de Braziüë-gids van Lonely Planet. Lees
en huiver: in New York worden per jaar op
elke 100.000 inwoners 30, moorden ge
pleegd; in Rio 61. Perdo Novak wordt
doodziek van al die 'stemmingmakerij'.
Want - zegt de gids met Hongaarse voorou
ders - anders dan dat is het niet. Willen we
na delven onvermijdelijke als onvergetelij
ke bezoeken aan het Suikerbrood en de Cor-
covado ook nog even mee naar de grootste
favella, de grootste sloppenwijk van Zuid-
Amerika? Elke stad heeft zijn eigen mythe
Met in je achterhoofd ook nog eens de Brazilië ten voeten uit.
INFO
Er zijn in Nederland verschillende touroperators die rondreizen door Bra
zilië organiseren. Daaronder Arke, Djoser, Indigo, NBBS en Peter Stuy-
vesant Travel. De prijs van een compleet verzorgde veertiendaagse rond-
trip ligt om en nabij de 5000 gulden. Rio wordt vanuit Amsterdam aan
gevlogen door zowel de KLM als Varig. Daarbij dient te worden aangete
kend dat het toestel van de nationale luchtvaartmaatschappij van Brazi
lië een tussenlanding maakt in Parijs. Passagiers van Varig worden in de
gelegenheid gesteld een airpas te kopen voor vijf binnenlandse vluchten
in Brazilië tegen de gereduceerde prijs van 450 dollar.
De munteenheid van Brazilië is de twee jaar geleden ingevoerde real, die
gelijkgeschakeld is met de Amerikaanse dollar. De voertaal is Portugees
(slechts weinig Brazilianen spreken Engels) en het tijdsverschil met Ne
derland bedraagt drie uur (vier uur in het westen van Brazilië). Het ma
ken van een rondrit in een huurauto wordt afgeraden. Daarvoor is het
verkeer in Brazilië te hectisch. Treinen zijn er bijna niet (er is een spoor
verbinding tussen Rio en Sao Paulo) en het reizen per vliegtuig is verre
weg de makkelijkste manier om zoveel mogelijk te zien. Er moet reke
ning worden gehouden met luchthavenbelasting die per vlucht kan op
lopen tot 20 dollar.
Kamers in de lodges van het Amazonegebied kunnen het best via een
Nederlandse reisorganisatie worden aangevraagd, net als gidsen. In de
Braziliaanse stad Manaus worden ook tientallen trips door de jungle aan
geboden, maar er zit veel kaf onder het koren. Een uitstekende Neder
landstalige informatiegids over Brazilië is die van Marcel Bayer (Domini-
cus-serie van Gottmer- prijs 36,90 gulden); van Insight Guides is een En
gelstalige editie beschikbaar (wordt gratis uitgereikt aan passagiers van
Arke). Andere boeken die een goed inzicht geven in land en volk zijn de
romans van Jorge Amado (zoals 'Gabriela, kruidnagel en kaneel) en het
boek 'Kannibalen in Rio' van Ineke Holtwijk.
Info: Bureau Six, Fokkerstraat 18, 2811 ER Reeuwijk, telefoon 01 82 -
39 44 55 of Varig, Singel 540, 1017 AZ Amsterdam, telefoon 020 -
62 27 67 1
