Naderende dood maakt leven kostbaar
De katerige speurtocht van Felix
Feiten &Meningen
Lof voor indringende'
toespraak van koningin
Supermarkt
VRIJDAG 27 DECEMBER 1996
Koningin Beatrix staat stil bij ernstige ongelukken 1996
iti
De supermarkt is in
Turkije, zelfs in een mil
joenenstad als Istanbul,
een zeldzaam verschijn
sel. Er komt weliswaar
1lbi verbetering in, maar
boodschappen doe je
meestal bij de kruideniertjes die op de
hoek van iedere straat zitten. Toen ik
een jaar geleden verhuisde naar een
wijk aan de andere kant van de stad,
was dan ook mijn eerste zorg het uit
zoeken van een kruidenier met wie het
klikte.
Dat was belangrijk, want het nieuwe
huis heeft geen conciërge die de bood
schappen voor me doet. In dat geval
moetje dus een kruidenier treffen die
een loopjongen heeft, die de bestelling
thuisbezorgt. Het zal mijn Nederlandse
aard zijn, maar ik heb er nog steeds
moeite mee dat kleine kinderen de trap
op sjouwen met zware tassen. Een krui
denier vinden die echter een volwassen
knecht in dienst heeft, is praktisch on
mogelijk. Ik sus dus mijn geweten met
vorstelijke fooien voor het grut of draag
de boodschappen zelf, ondanks de pro
testen van de winkelier.
Maar ik mis het genot van het slenteren
langs de rekken, hangend op een win
kelwagentje, de dingen pakken, bekij
ken en weer terugleggen. Ja, u die de za
terdagse tocht naar de supermarkt ver
vloekt, beseft niet wat een luxe dat is.
Hoe groot was dan ook mijn vreugde
toen ik op een van mijn omzwervingen
door de straatjes, een heuse super
markt, een Spar nog wel, ontdekte. Alles
was er te krijgen, van wijn tot Hollandse
kaas aan toe en er was een uitstekende
visafdeling.
Sjouwend met mijn volle tassen was ik
een gelukkig mens. Telkens wanneer ik
voorbij sjokte, werd ik misprijzend be
keken door de kruidenier tegenover de
Spar. Bij hem haal ik af en toe wat spek;
varkensvlees is moeilijk te krijgen en
schreeuwend duur in dit land. Natuur
lijk, de concurrent, dacht ik.
Tot hij, vorige week, zich niet meer in
kon houden. ,,Ah, daar hebben we ons
islamitische zusje", sneerde hij. Ver
wonderd keek ik hem aan. „Je doet toch
boodschappen aan de overkant"? „De
Spar," legde ik uit, „is een Nederlands
bedrijf dat bovendien een hoop dingen
heeft die jij niet verkoopt. Verse vis bij
voorbeeld."
„Pffffwuifde hij mijn verhaal weg,
„vis kun je ook elders krijgen. Je hoeft
geen inkopen bij mij te doen. Ik ben de
rijkste kruidenier van de buurt. Maar
weet jij wel dat de eigenaar van de
Turkse tak van die Spar een grote fun
damentalist is? Iedere cent die je aan
Hieronder volgt de integrale
tekst van de kersttoespraak
van koningin Beatrix
Vandaag gedenken wij de ge
boorte van Jezus in de stad
Bethlehem, nu bijna tweedui
zend jaar geleden. In het Chris
telijk geloof wordt dit feest be
leefd als Gods verschijning on
der de mensen, het Licht in een
wereld van duisternis. Voor
mensen die niet zelf in die tra
ditie staan, heeft Kerstmis een
eigen betekenis gekregen. In de
donkere dagen aan het einde
van het jaar wil een ieder tot
rust komen en warmte zoeken
in de besloten kring van ge
zinsleden en vrienden. Kerstmis
is een familiefeest waarin niet
de grote wereld centraal staat,
maar de kleine gemeenschap
van mensen die om elkaar ge
ven.
Juist de intimiteit van deze da
gen maakt de viering van het
kerstfeest voor velen zo moei
lijk. Als mensen door de dood
van hun dierbaren zijn geschei
den en zij zonder hen verder
moeten, dan schrijnt in deze
tijd de pijn in alle hevigheid.
Het worden feestdagen zonder
vreugde. De gedachten gaan te
rug naar vroeger, toen zij er nog
waren.
Ernstige ongelukken hebben
ons land in het afgelopen jaar
opgeschrikt. Een dramatisch
ongeval geeft iedereen een
schok. Ook wie niet door per
soonlijk verlies is getroffen,
wordt toch geraakt door de
emotie. Familie en vrienden
worden overrompeld en voelen
zich als geslagen. De ramp trekt
een spoor van wanhoop door
hun bestaan. Hoe vaak niet lijkt
de dood te vroeg te komen. Een
levenslijn wordt afgebroken en
het verleden blijft onvoltooid.
De onverbiddelijke grens die
aan ieder leven wordt gesteld,
confronteert ons onvermijdelijk
met de eigen eindigheid en met
het sterven als deel van ons be
staan. Met dit einde hebben wij
allen te maken, ouderen en jon
geren.
In onze samenleving, die het
sterven lijkt te willen ontkennen
of ontvluchten is leven met de
dood een zware opgave. Soms
moet wie achterblijft zelfs opko-
„Een indringende, uitdagen
de, zinnige toespraak met
veel diepgang." Zo reageerde
kardinaal A. Simonis desge
vraagd op de kersttoespraak
van koningin Beatrix.
„De rede is pastoraal, inhou
delijk goed en sluit aan bij
diep menselijke verhoudin
gen", oordeelt de leider van
de rooms-katholieke kerk in
Nederland. „Maar de toe
spraak belicht ook de keerzij
de van Kerstmis, namelijk de
bittere werkelijkheid van het
lijden van stervenden en een
zamen." De majesteit door
breekt daarmee ook het cli
chébeeld van Kerstmis,
meent Simonis. „Dat is moe
dig."
De aandacht van de koningin
voor het bewust aanvaarden
van het lijden en de belang
rijke rol die godsdienst daar
in kan spelen, draagt de in
stemming van Simonis. „Er
blijkt uit dat godsdienst ook
een sociale functie heeft."
Ook dominee R. Vissinga,
voorzitter van de synode van
de Gereformeerde Kerken in
Nederland, is zeer 'ingeno
men' met de kerstboodschap
van de koningin. Vooral de
aandacht voor het thema van
de dood, dat dit jaar met zo
veel rampen zo actueel is.
„Rampen brengen de dood
Boeddhisten beschouwen het
vanouds als een belangrijke
taak van verwanten en vrienden
een stervende te begeleiden in
het overwinnen van angst en
aanvaarding van het levensein
de. Die opvatting lijkt ook in
onze westerse wereld aan
kracht te winnen. Een kentering
wordt zichtbaar in de houding
tegenover sterven, dood en ver
driet. In ons land zijn duizen
den vrijwilligers, vrienden en fa
milieleden betrokken bij ster
vensbegeleiding, in thuiszorg of
in tehuizen. In toegewijde ver
pleging wordt veel gedaan om
pijn te verlichten en mensen in
staat te stellen het einde in rust
tegemoet te gaan. Beseft wordt
dat sterven geen ziekte is, maar
een afscheid nemen, waarbij
dat soort lieden geeft, komt als kogel te
rug!", bulderde hij met opgestoken
vuist. Hij noemde naam en toenaam en
bewijzen: de desbetreffende man had
vorig jaar bij de bestuursverkiezingen in
de kamer van koophandel kandidaat
gestaan voor de fundamentalisten,
maar dankzij doortastend optreden van
mannen als de kruidenier, verloren.
Ik had een groot probleem. Vrienden
houden me al voortdurend op de hoog
te van welke merken ik wel en niet mag
kopen. Maar nu mocht ik dus ook niet
meer naar de supermarkt. Inderdaad
werd mij dat strikt verboden door ieder
een aan wie ik het vertelde. „Maar er
wordt wijn en whisky verkocht", strib
belde ik tegen. „Die lui doen alles om
geld te verdienen", was het weerwoord.
Ik ben naar de kamer van koophandel
gegaan om het uit te zoeken. En joepie!
De informatie van de kruidenier klopt
niet. Het is precies omgekeerd. De Spar-
meneer heeft een aanbod van de funda
mentalisten om hun kandidaat te zijn
afgewezen en daarom verloren. Wan
neer u dit dus leest, heb ik mijn verse
visjes al weer op. Om de kruidenier ech
ter niet te krenken, zal ik voortaan door
de straat achter zijn winkel mijn volle
tassen naar huis dragen.
jessica lutz correspondent
Koningin Beatrix.
men voor het recht op verdriet.
Dikwijls weet de omgeving er
geen raad mee en vindt moeilijk
troostende woorden. Ook uit
spraken over geloof kunnen
soms de vertwijfeling niet weg
nemen. De dood blijft een mys
terie; geen levensovertuiging
kan sterven verklaren. Zoals ie
dere geboorte verwondering
brengt over het ontstaan van
nieuw leven, zo betekent elke
dood een onbegrijpelijk einde.
Al kunnen godsdiensten de do
den niet terugbrengen, geloof
kan wel helpen innerlijk af
scheid te nemen, het verdriet
een plaats te geven en de rouw
te vertolken. Verschillende reli
gies hebben elk eigen wegen ge
vonden om vorm te geven aan
de relatie tot de dood en tot de
gestorvene. Geloof, hoop en
liefde worden daarin tot uit
drukking gebracht.
Sommige vormen van afscheid
nemen en rouwen zijn heel
oud. Ze ontstonden in eeuwen
van gezamenlijk zoeken naar
steun en werden vastgelegd in
vertrouwde rituelen, zang,
woord en gebed. Om de herin
nering levend te houden wor
den in de joodse traditie de do
den bij hun naam genoemd. Zo
worden de gestorvenen verbon
den met de levenden en als het
ware in de gemeenschap terug
geroepen. In veel christelijke
kerken worden op Eeuwigheids
zondag de namen gelezen van
hen die in het afgelopen jaar
zijn heengegaan. Modern is het
gebruik in het huis van de over
ledene persoonlijke herinnerin
gen met foto's en voorwerpen
een tastbare vorm te geven.
Nieuw ook is de gewoonte dat
vrienden voor slachtoffers van
aids dekens of kleden maken
met patronen waarin de dierba
re herkenbaar is en zo in de
herinnering voort kan leven.
Deze vreselijke ziekte die men
sen veelal in de kracht van hun
leven treft, heeft de dood in on
ze maatschappij dichterbij ge
bracht en tot nieuwe vormen
van lotsverbondenheid geleid.
Vele riten van afscheid nemen
en gedenken hebben naast een
symbolische ook een praktische
betejcenis. De gemeenschap
weet hoe te handelen. De reali
teit van de dood wordt beves
tigd. Met erkenning van de ont
stellende waarheid begint de
rouw: het aanvaarden van het
verlies en het zoeken naar een
plaats voor het leed en ruimte
voor het voortgaande leven. In
rouw hebben mensen elkaar
nodig. Wie bij het verwerken
van leed uitsluitend op zichzelf
is aangewezen, kan vastlopen in
wanhoop. Er kunnen immers
zoveel vragen rijzen waarop
geen antwoord is. „Wat is hier
van de zin?", bijvoorbeeld, of
„Waarom moest mij
dit treffen?"
Een tegenvraag luidt „Waarom
niet?". Waarom zou het leed
ons niet raken, waarom alleen
anderen? Dit klemt temeer
wanneer wij hier, in ons be
voorrechte land, dagelijks zien
hoe elders miljoenen ontheemd
zijn, op de vlucht, uitgehongerd
en ziek sterven. Wij leven in een
maatschappij die verdriet wil
verdringen. In een tijd waarin
de dood wordt verzwegen, ont
staan kringen van lotgenoten
die herkenbare nood delen en
steun zoeken bij elkaar.
Gelukkig zijn er dikwijls ook
mensen in de eigen omgeving
die zich betrokken voelen, een
ander willen bij-staan, iemand
vasthouden en, vaak zonder
woorden, mee-lijden in ver
driet. In medemenselijkheid ligt
een grote kracht die pijn kan
verzachten en harten openbre
ken. Op de lange weg naar aan
vaarding van het verlies van een
geliefde zoeken mensen ook
troost in hun geloof. De overtui
ging dat de dood niet het laatste
woord kan zijn, uit zich al bij de
begrafenis. Zo geven Hindoes
naast gevoelens van verdriet
ook uitdrukking aan emoties
van blijdschap om de bevrijding
van de ziel. Getrouw volgen
moslims de voorschriften; in al
le eenvoud bereiden zij de ge
storvene voor op de ontmoeting
met God. Christenen leven in
het perspectief van de opstan
ding van de doden.
Kerstmis is het feest van de ge
boorte, het begin, de eerste
adem in een leven dat wordt af
gesloten met de laatste adem
tocht. Maar de dood van Jezus
is niet het laatste woord. Chris
tenen geloven in zijn verrijzenis
en vinden daarin hoop op eeu
wig leven. Jezus' leven en lijden
worden gezien in het licht van
Gods liefde. Daarop is de over
tuiging gevestigd dat elk men
senleven eeuwigheidswaarde
heeft.
pre
dichtbij en knagen aan het
leven. De wereld is niet
maakbaar", aldus Vissinga.
De verwijzing naar andere
godsdiensten in de toespraal v
heeft eveneens de instem- (/G
ming van Vissinga. „Zeer té-
recht in een land met zoveel
verschillende godsdiensten.'
Hij heeft respect voor de veli
herkenningspunten in de
toespraak. Onder meer over
de kerk waar je leert je te ver
houden tot de dood.
Gewoonten als kaarsenbran-
den en namen noemen van
overlevenden bij de rouwver
werking dringt ook in de pro
testantse kerk vaker door, aiW
dus Vissmga.
'Een licht kritische noot' valt mm
te beluisteren bij woordvoer- e>
der S. Abdus Sattar van de
Nederlandse moslimraad. De inu
koningin is wel erg karig mei 10-ji
haar aandacht voor de mos
lims, aldus Abdus Sattar. Zij
kreeg de indruk dat de ko
ningin weinig afweet van
moslims. Ze vraagt zich af of
de vorstin wel moslims kent
met wie ze ruggespraak kan
voeren over dit soort kerst
toespraken. „Het weinige dain
ze heeft gezegd over moslims
geeft een vrij stereotiep
beeld. Dat is jammer."
Wel positief is Abdus Sattar
ir het menselijke aspect
van de rede, de aandacht
voor de dood en het lijden.
:oo
:js
juist het leven heel indringenc
wordt beleefd en emoties inte ,etr
worden ervaren. Het is de nad g
rende dood die het leven J
kostbaarder maakt.
Wanneer wij met Kerstmis
liefde centraal stellen,
we niet voorbij gaan aan
zieken, de stervenden - in
eigen omgeving en heel ver
- en aan de mensen
hun verdriet juist
eenzaam voelen. Niet
vreugde, maar ook leed moet
worden gedeeld. Wij leven in
verantwoordelijkheid voor el
kaar.
Ik wens U allen een
kerstfeest toe.
TOM JANSSEN
Ook dit jaar hebben fabrikanten van merkartikelen
weer veel producten uit de winkels moeten halen,
omdat er wat aan mankeerde. Met advertenties in de
dagbladen trachtten zij de consument zo snel moge
lijk van de euvels op de hoogte te stellen. Vroeger
gingen de meeste zaken de doofpot in, maar de
laatste jaren is het onderdeel van de marketingstrate
gie geworden om ook slecht nieuws zo snel mogelijk
naar buiten te brengen om het geruchtencircuit voor
te zijn. De fabrikanten zijn bovendien beducht voor
de Wet Productaansprakelijkheid, die in 1992 in wer
king is getreden.
De beruchtste zaak dit jaar was de affaire met katten-
brokjes van FelLx. waartegen enkele honderden kat
ten niet bestand bleken. Een artikel dat levens kost, is
een nachtmerrie voor een producent.
Het bordje met de tekst 'De 100 meest gebruikte ex
cuses' hing er heel toevallig. En als directeur Charles
Jas van Spillers Petfood in april tijdens de persconfe
rentie over de toen nog geheimzinnige kattenziekte
niet de tegenwoordigheid van geest had gehad het
bordje om te draaien, had iedereen het op de buis
achter zijn rug kunnen lezen. „Als half Nederland
kijkt, moetje op je qui-vive zijn", zegt Jas, die tijdens
de geruchtmakende affaire met de droge kattenbrok-
jes van zijn merk Felix koelbloedig de crisis te lijf
moest.
Zeker 330 katten gingen in het voorjaar dood door
besmetting van de brokjes met de stof salinomycine
en 470 katten raakten daardoor tijdelijk verlamd. Het
middel bleek in één van de grondstoffen van een toe
leverancier te zitten. Het wordt onder meer gebruikt
om de darmen van varkens en pluimvee rustig te
houden. Katten kunnen daar absoluut niet tegen.
Maar voordat die oorzaak na maandenlang onder
zoek in augustus bekend werd, hadden kattenbezit
ters en uiteraard ook directeur Jas en diens mede
werkers gespannen een aantal onzekere maanden
doorgemaakt. Daarbij lag de productie van katten-
brokjes in het Brabantse Etten Leur stil. Tranen bij de
kattenliefhebbers en een schadepost van ongeveer
tien miljoen gulden voor Spillers Petfood. Aan de ge
dupeerde baasjes is in totaal twee ton schadevergoe
ding uitgekeerd.
De pakken Felix uit Etten-Leur staan inmiddels weer
in de winkel. Het is echter nog steeds onduidelijk hoe
het middel in de partijen grondstoffen voor Spillers
terecht is gekomen. Spillers heeft na de affaire een
andere toeleverancier genomen.
„Het was een zeer grote crisis", blikt Jas terug op de
gebeurtenissen. „Statistisch gezien maakt een 150
jaar oud bedrijf als Spillers zoiets maar één keer in
zijn bestaan mee. In het begin wisten we niet wat ons
overkwam. Op een dinsdag hoorden we van twee
dierenartsen dat er een mysterieuze kattenziekte
woedde. Er sijpelden steeds meer berichten door dat
het weieens met onze kattenbrokjes te maken zou
kunnen hebben. Want er waren daarbij twee pakken
Felix-brokjes met dezelfde productiedatum in het ge
ding."
Besloten werd aan de hand van een checklist te kij
ken of dat waar kon zijn. „En ja, het ging er in de
loop van de week ook steeds meer naar uitzien. We
konden afbakenen in welke periode de besmette
pakken waren geproduceerd. Maar er was op dat
moment overigens nog geen alarm geslagen", aldus
Jas.
Voor crises heeft Spillers een speciaal plan in de kast
klaar liggen. Jas: „Essentieel is het in zulke situaties
echter om een crisis te herkennen en de handleiding
erbij te nemen. Want het is een heel menselijke reac
tie om dat te ontkennen, zelfs als er waarschuwings
lichtjes gaan branden. Vergelijk het maar met brand
preventie-sensors. Als die aanfloepen, wil dat nog
niet zeggen dat er brand is, maar datje moet gaan
kijken. En dat deden we. Hoe meer we keken, hoe
meer brand er was."
„We konden in de eerste dagen zelf niets wijzer wor
den over de aard van de besmetting. Na een enquête
onder 56 mensen met zieke katten, via hun dieren
artsen, bleek wel definitief dat het om Felix-brokjes
ging uit een bepaalde productieperiode. We konden
echter niet veel anders dan alle pakken uit de handel
te nemen en de productie stil te leggen. Want op vra
gen of de productie uit andere perioden wèl veilig
was, konden we geen sluitend antwoord krijgen. Ik
kon daarop geen ja antwoorden. Stel je voor: dan had
barbertje gehangen..."
Terwijl de faculteit diergeneeskunde in Utrecht uit
zocht wat de fatale stof was - aanvankelijk was men
op zoek naar zware metalen en arsenicum - werd de
hele fabriek in Etten Leur ontmanteld, op zoek naar
de boosaardige besmetting. „Maar maandenlang
wist niemand wat hij moest zoeken en waar. Je kunt
het nog niet eens vergelijken met een speld in een
hooiberg. Die vind je met een magneet uiteindelijk
wel. Hier was de situatie anders."
Vijftien mensen van de afdeling marketing- en kwali
teitszorg togen het land in om de zieke katten en hun
baasjes te bezoeken, alsook de nabestaanden van
overleden huisdieren. Het was tevens een manier om
achter de oorzaak te komen.
Charles Jas bezocht persoonlijk de kat Toki in Am
sterdam. Jas: „Het beestje was enkele dagen na het
eten van Felix door zijn poten gezakt en na vier we
ken was hij nog totaal verlamd. Alleen zijn staart
zwiepte soms heen en weer. Je reageert als directeur
van het bedrijf van het besmette voedingsmiddel na
tuurlijk net zo menselijk en betrokken als ieder an
der. Wat kun je meer zeggen dan dat je enorm be
treurt wat er is gebeurd? Normaal proberen we als
bedrijf met twee benen tussen de mensen te staan.;
dit geval dus ook."
De baasjes hebben van Spillers Petfood allemaal een
schadevergoeding gekregen, maar geen smartegeld.
„Voorzover de schade in relatie te brengen was met
de ziekte hebben we uitbetaald", zegt Jas. „De koste
zijn niet voor iedereen hetzelfde. Elke parallel is on
mogelijk. Sommige mensen zijn zes keer naar de die
renarts geweest, anderen één keer."
„Toen de oorzaak bekend was, bleek dat het niet aan
onze productie lag. Uiteraard hebben we de leveran
cier aansprakelijk gesteld. In september zijn we de
productie in Nederland weer begonnen en de grond
stof nemen we nu van een andere leverancier af. Mei
de verkoop gaat het inmiddels weer de goede kant
op. We zitten op zeventig procent van wat we voor
heen hadden. En het vertrouwen in het merk keert
ook terug."
etten leur onno buiter
