Substitutie,
Haarlemmerolie
met bijwerking
Feiten &Meningen
Wijdenbosch is
de trekpop van
boef Bouterse
Clinton schiet doel voorbij in Noord-Irak:
WOENSDAG 11 SEPTEMBER 1996
^NSC
Suriname heeft een democratisch gekozen en grond
wettelijke nieuwe president en de Nederlandse rege
ring een probleem. Met de keuze van trekpop Wij
denbosch, een langjarige adept van Desi Bouterse, is
de voormalige bevelhebber van het Surinaamse leger
en dictator van Suriname weer helemaal terug op het
politieke toneel. Het had natuurlijk nog erger gekund.
Als de partij van Bouterse, de NDP, de verkiezingen
overtuigend had gewonnen, was nu Bouterse presi
dent geweest en niet zijn handlanger.
Suriname is, zoals WD-leider Frits Bolkestein het
noemde, een roversnest, waarin de economische en
maatschappelijke elite door en door gecorrumpeerd
is. Legale economische activiteiten zijn hecht verwe
ven met de handel in en doorvoer van harddrugs. De
ze verwevenheid heeft de gehele economische elite
gecorrumpeerd. Er valt eenvoudigweg nauwelijks
economische activiteit te ontplooien zonder zich di
rect of indirect in te laten met het harddrugscircuit.
Bouterse is daarin natuurlijk de ongekroonde koning,
maar ook de andere politieke partijen blazen in dit
macabere spel hun partijtje mee.
De problemen waarin het kabinet-Kok nu is te
rechtgekomen in zijn relatie met de voormalige kolo
nie Suriname, heeft het goeddeels aan zichzelf te wij
ten. Wrang is dat ik deze problemen meer dan eens
heb voorspeld. De opvatting van de Nederlandse re
gering en dat al sedert het eerste kabinet-Lub-
bers is een strikt legaal. In die opvatting is Surina
me niet alleen een onafhankelijk land, maar ook een
land dat erkend is door de internationale rechtsorde.
Deze opvatting dicteert een grote mate van terughou
dendheid van de Nederlandse regering inzake bin
nenlandse aangelegenheden van Suriname en de er
kenning dat een wettig gekozen regering dient te wor
den gerespecteerd.
Die internationale rechtsorde voorziet echter niet
in het probleem wat te doen indien een kleine elite
ronduit misbruik maakt van de eigen legaliteit. De VS
hebben daar minder moeite mee en bombarderen
rustig in Irak, terwijl het daar, strikt juridisch gezien,
om een binnenlandse aangelegenheid gaat. de strijd
immers van de Koerden binnen Irak voor een zelf
standige staat. De VS nemen als uitgangspunt voor
hun handelen een ethisch
standpunt in. Saddam Hus
sein is in hun ogen een mis
dadig dictator die zijn eigen
volk onderdrukt en uitbuit en
deze man dient naar hun op
vatting op zijn beperkte plaats
te worden gehouden.
Ik deel dat standpunt. De
legaliteit dient zolang moge
lijk te worden gerespecteerd,
zeker in het verkeer tussen
staten, maar verliest haar legi
timiteit op het moment dat zij
feitelijk de rechtsorde ver
kracht en het eigen volk on
derdrukt en criminaliseert.
Men kan daarbij niet licht te werk gaan. Terughou
dendheid is geboden en het is al helemaal .uit den bo
ze om andere dan ethische motieven te hebben om
véh buitenaf in te grijpen in het binnenlandse reilen
en zeilen van een soevereine staat. In Irak gebeurt dit
nu terecht en in Suriname had het al eerder moeten
gebeuren.
Opeenvolgende kabinetten-Lubbers en nu ook het
kabinet-Kok hebben er echter de voorkeur aan gege
ven niet in te grijpen, zelfs het verzoek daartoe van de
president van de VS na de beruchte september-moor-
den door Bouterse c.s. is genegeerd. Zij hebben geko
zen voor het uitoefenen van druk en het zo goed en
zo kwaad als het gaat gaande houden van de dialoog.
Een snert-dialoog overigens, want wat valt er te dialo
giseren met mensen die hun zakken vullen ten koste
van de eigen bevolking en die soms zelfs ronduit cri
mineel zijn?
De dialoog wordt namens het kabinet-Kok gevoerd
door de ministers van buitenlandse zaken, Van Mier-
lo (D66), en van ontwikkelingssamenwerking. Pronk
(PvdA). Beide heren hebben een stevige geschiedenis
in de betrekkingen met Suriname. Van Mierlo was, als
minister van defensie in het kabinet-van Agt, verant
woordelijk voor het verzetten van de Nederlandse be
grotingswet, door zonder medeweten van het par
lementontwikkelingsgelden aan te wenden voor
de bewapening van het Surinaamse leger, iets waar
Bouterse hem nadien zeer dankbaar voor kon zijn. En
Pronk? Ja, Pronk, de eeuwige idealist, die reeds miljar
den guldens aan Nederlandse belastinggelden overal
ter wereld in bodemloze putten heeft mogen storten,
is de architect van Surinames onafhankelijkheid.
Achteraf gezien een gebeurtenis die maar beter niet
had kunnen plaatshebben. Het land is te klein om als
zelfstandige eenheid te functioneren en was er bui
tendien volstrekt niet rijp voor. De Surinaamse elite
heeft kans gezien om van dit eens welvarende en uit
stekend bestuurde land in een decennium tijd een ru-
ine te maken, met een infrastructuur die in puin ligt
en een bevolking waarvan een deel honger lijdt. En
dat in een zo vruchtbaar en grondstofrijk land. Je
hoeft maar een pit in de grond te stoppen en morgen
kun je bij wijze van spreken de tomaten plukken.
De elite heeft wel heel erg goed voor zichzelf ge
zorgd en schroomt niet daartoe de staatsmacht volle
dig ten eigen bate aan te wenden. Het algemene be
lang bestaat niet, er is slechts het belang van de elite.
Die is verdeeld in rivaliserende groepen, maar is één
als het gaat om de uitbuiting van land en volk. De eli
te betaalt nauwelijks belasting en beschouwt de staat
als haar particuliere eigendom. De elite woont in
prachtige bungalows en het ontbreekt haar aan niets.
Zo wel, dan haalt ze zonodig het ontbrekende van el
ders. Met deze boeven, de Lachmons en de Bouterses
van deze wereld, wordt nu gepraat, rechtstreeks of
met hun satrapen. Elke kleine vooruitgang wordt uit
vergroot en geïnterpreteerd als een belangrijke stap
voorwaarts.
Ondertussen mag de Nederlandse belastingbetaler
opdraaien voor dit wanbeleid en wordt het gewone
volk van Suriname er niets beter van. Het geld uit Ne
derland verdwijnt rechtstreeks of via een omweg in de
zakken waar de Surinaamse elite vindt dat het thuis
hoort, namelijk hun eigen zakken. Het volk van Suri
name heeft intussen gestemd met de voeten, woont
nu voor de helft in het voormalige moederland en
probeert daar zo goed en zo kwaad als dat gaat het
hoofd boven water te houden.
Of de Nederlandse regering trekt zich terug, óf ze
grijpt direct militair in, herstelt de rechtsorde en pro
beert de legale economié weer op te starten door de
drugscriminaliteit uit te roeien. Zo zal het echter niet
gaan. Het kabinet-Kok dialogiseert rustig voort,
bouwt aan de geliefkoosde consensus en zakt aldus
steeds dieper'weg in het moeras van harddrugsgeli-
eerde criminaliteit. Het Surinaamse volk en de Neder
landse belastingbetaler hebben ondertussen het na
kijken. En Bouterse? Ja, Bouterses haan zal nog lang
victorie kraaien over die oliedomme Hollanders. Wel
licht dus nog enige gerechtigheid na eeuwenlang ko
loniaal bewind.
In de zorg gaat ruim zestig miljard
gulden per jaar om. Daarvan is 3,5
miljard voor de thuiszorg bestemd.
Treft de overheid geen maatrege
len, dan exploderen de zorguitga
ven en de premies voor de ziekte
kostenverzekering. Dat kost koop
kracht en banen, wanneer werkne
mers proberen de hogere premie
op hun werkgever af te wentelen.
Daarom zijn achtereenvolgende
kabinetten al jaren bezig via aller
lei bezuinigingen de groei van het
zorgbudget af te remmen.
Politici schermen daarbij met een toverformule.
Ze willen dure voorzieningen vervangen door
goedkope, zonder dat mensen als gevolg van die
operatie zorg te kort komen. In het Haagse die-
ventaaltje heet dat 'substitutie'. Een soort Haar
lemmerolie om de zorgcarrousel gesmeerd te la
ten draaien. Door mensen later naar het bejaar
denoord te verwijzen en ze eerder uit het zieken
huis te ontslaan, kan substitutie veel geld opleve
ren.
Ondanks de voortschrijdende vergrijzing van de
Nederlandse bevolking wonen steeds minder ou
deren in een bejaardenoord. Sinds 1980 daalde
het aantal bewoners met 20.000. De pensionprijs
van een bejaardenoord bedraagt gemiddeld
42.000 gulden per jaar. De verbetering van de
pensioenen laat onverlet dat de meeste bewoners
het bejaardenoord niet volledig zelf kunnen beta
len. De exploitatie van de verzorgingshuizen,
zoals bejaardenoorden tegenwoordig heten,
wordt sluitend gemaakt met een subsidie van
ruim drie miljard gulden uit de schatkist.
Doordat inmiddels 20.000 plaatsen zijn vervallen,
heeft de rijksoverheid bij de bejaardenoorden via
substitutie in theorie een bezuiniging van een
half miljard gulden bereikt. In werkelijkheid heeft
die substitutie veel minder dan een half miljard
opgeleverd. De bejaardenoorden hebben te kam
pen met onderbezetting en lege plaatsen kosten
ook geld. Verder geven zij tegenwoordig ook zorg
aan thuiswonende ouderen. Vanuit bejaarden
oorden worden bijvoorbeeld dagelijks G0.000
warme maaltijden bij ouderen thuis bezorgd. En
dat kost uiteraard veel geld.
Met tafeltje-dekje, alarmeringssystemen en thuis
zorg kunnen veel hoogbejaarden zich redelijk
redden. De thuiszorg heeft echter onvoldoende
extra middelen gekregen om die toevloed van ou
deren op te vangen. De overheid nam van de be
jaardenoorden, maar gaf te weinig aan de thuis
zorg.
Op dit moment wonen nog ongeveer 120.000
mensen in een verzorgingshuis. Maar de afslan
king gaat door. In de volgende eeuw herbergen
verzorgingshuizen mogelijk minder dan 100.000
bewoners. Dan zal de werklast van de thuiszorg
opnieuw met 20.000 ouderen zijn toegenomen.
Het substitutiedenken raakt ook de ziekenhuizen.
Die gezondheidspaleizen zetten vijftien miljard
gulden per jaar om. Tal van experimenten zijn de
afgelopen jaren op stapel gezet om te bereiken
dat ziekenhuispatiënten
sneller naar huis kun
nen. Eventueel met een
tussenstop in het ver
pleeghuis. Eén dag lig
gen in het ziekenhuis
kost gemiddeld 700 gul
den, een dag in het ver
pleeghuis staat op 270
gulden. De thuiszorg
doet het aan huis voor
nog aanzienlijk minder.
Door patiënten eerder
weg te schuiven van zie
kenhuis naar eigen
haard, kunnen per dag
dus honderden guldens
worden bezuinigd. Zo
kan substitutie de totale
zorguitgaven met vele
tientallen milj oenen
omlaag drukken.
In de praktijk blijkt het
bij experimenten met
'ziekenhuisverplaatste
zorg' moeilijk te zijn alle
neuzen in dezelfde rich
ting te zetten. Elke zorgaanbieder acht zich ko
ning op het eigen werkterrein. Door de bestaande
gedwongen winkelnering heeft een verzekeraar
nauwelijks sancties als een instelling bij substitu
tie-experimenten dwars ligt. Ziekenfondsen be
seffen dat bij de huidige wetgeving alleen kracht
van argumenten en een zachte aanpak de vereis
te medewerking van zorgaanbieders kunnen ga
randeren.
De uitstroom van patiënten uit ziekenhuizen
naar verpleeghuizen en thuiszorg wordt versneld,
doordat medisch specialisten binnenkort op een
andere manier worden gehonoreerd. Vroeger kon
de specialist er financieel belang bij hebben dat
mensen een dagje langer in het dure ziekenhuis
bed lagen. Dat bood hem de mogelijkheid om
wat extra onderzoekjes te doen. De patiënt drong
daar vaak op aan, uit angst een gevaarlijke ziekte
onder de leden te hebben. De specialist had daar
wel oren naar, omdat hij per onderzoek of ver
richting wordt betaald. Stukloon dus. Op sterke
aandrang van minister Borst van volksgezond
heid zijn in vrijwel alle ziekenhuizen nu afspra
ken gemaakt om de specialisteninkomens voort-
Steeds meer mensen doen een beroep op de
thuiszorg. Die zorg krijgen ze in veel gevallen
echter maar mondjesmaat. Hoe kan dat, en is
het 'alleen' maar een kwestiè van meer geld
om de problemen op te lossen?
Frans Nypels, hoofdredacteur van deze
krant, en Flip de Kam, hoogleraar economie
aan de Rijksuniversiteit van Groningen,
gingen op zoek naar het antwoord.
aan anders te bereke
nen. Zij krijgen een
min of meer vast in
komen, onafhankelijk
van het aantal ver
richtingen. De specia
list verliest zijn belang
mensen langer op zaal
te houden. Patiënten
gaan dus eerder naar
huis. De thuiszorg
mag,hét verder op
knappen.
Opnieuw hetzelfde
verhaal. Bij substitutie
van ziekenhuisverple-
ging en als gevolg van
een andere honore
ringvan specialisten
neemt de werkdruk
van de thuiszorgin
stellingen toe. Zonder
dat extra geld wegens
taakverzwaring be
schikbaar komt.
De groeiende groep
langer thuiswonende
ouderen en een golf steeds vroeger uit het zieken
huis ontslagen patiënten bezorgen managers van
thuiszorginstellingen soms slapeloze nachten.
Meer klanten, met een groeiende zorgbehoefte,
nauwelijks meer geld. Dan kan de werkdruk al
leen worden verlicht door veel doelmatiger te
gaan werken.
Daar bestaan ook mogelijkheden voor, is de stelli
ge overtuiging van de zorgverzekeraars en in
ambtelijk Den Haag. Cijfers van het Sociaal en
Cultureel Planbureau geven een onthullend door
kijkje. In de gezinsverzorging werkt nu net zo veel
personeel als in 1980. Die velenen echter bij el
kaar 5,5 miljoen uren minder hulp dan de 53,5
miljoen uren vijftien jaar geleden. De Landelijke
Vereniging voor Thuiszorg vecht dit cijfer aan. De
zorgproductie zou 'slechts' met 2,5 miljoen uren
zijn temggelopen. Voor een deel is dit verklaar
baar. Méér klanten krijgen korter hulp en verzor
ging. Personeel is dus vaker en langer onderweg.
Door toegenomen reistijden is het aantal impro
ductieve uren gestegen.
Niemand beschikt over precieze productiecijfers.
Maar vrijwel alle ingewijden erkennen dat veel
5de I
TEKENING GERRIT VAN Dll
ratei
thuiszorginstellingen ondoelmatig werken. Hei ^e a
en der in het land is al krachtig gereorganiseerd
Voor werkbesprekingen wordt aanzienlijk mini
tijd uitgetrokken. De werkplanning is gecentrallbll
seerd. De verzakelijkte werkwijze brengt mee d
medewerkers van doelmatig werkende instelliiM^
gen tegenwoordig volgens een strak geplande I7 n
route langs de klanten gaan. Mensen worden u"ce
soms al om acht uur onder de wol gestopt, om|®n
om half negen en negen uur weer andere klantr"^
langs de route óp hulp wachten. ?et°
Vroeger hadden wijkverpleegsters en gezinsverfei1^
zorgsters een redelijk zelfstandige baan. Er be- F™
stond ruimte voor eigen initiatief. Die vrijheid
verdwijnt, waardoor het werkplezier minder
wordt. Wat werkers in de thuiszorg het meest
steekt, is dat zij geen tijd meer hebben om wat rp
extra hulp en aandacht te geven aan bijvoorbeep v
vereenzaamde ouderen. „Zo is het niet leuk
meer", zeggen heel wat zorgverleensters. jfj
Negatieve berichten over wachtlijsten en de
werksituatie verslechteren de positie van de L.
thuiszorg op de arbeidsmarkt. Oproep- en uren1
contracten zijn in opkomst, zodat klanten bete;^,
kunnen worden bediend op tijden die hun uitk n
men, zonder dat starre CAO-bepalingen de
dienstverlening onbetaalbaar maken.
Zolang niet doelmatiger wordt gewerkt, maakt
leen een ruimer budget het mogelijk méér men^'jg
sen te helpen en wachtlijsten te laten verdwijm
Nu is het andersom. De wachtlijsten worden la U(ja
ger en her en der wordt zelfs personeel ontslag^jer
Niet alleen door geldgebrek, maar ook omdat osj,
paciteit wordt verschoven: van provincies naai^j
Randstad. In het verleden zijn veel banen op
platteland geschapen, om daar de hoge werklo j ye
heid te bestrijden. Sinds een aantal jaren wordi ls
deze bevoordeling van de buitengewesten stap
gewijs teruggedraaid. Het beschikbare geld en
dus de zorgcapaciteit worden nu voornamelijk
verdeeld in verhouding tot het aantal 75-plusse
in een regio en volgens nog enkele andere maa
staven.
Dit was het tweede deel van een serie over de
thuiszorg. Hét eerste deel verscheen op 10 sejf
tember. Morgen: Het groene boekje van de
thuiszorg.
Bill Clinton: moderne Pilatus.
De Amerikanen, die zichzelf be
schouwen als de politieagenten
van de wereld, hebben wel erg
vreemde opvattingen over het her
stellen van de orde. Een week gele
den deelden zij nog met veel bra
voure bekeuringen uit in de vorm
van kruisraketten. Militaire doelen
in het zuiden van Irak werden ge
bombardeerd. Daarmee dachten
de Amerikanen Saddam Hussein te
straffen voor een nieuwe reeks
moordpartijen in het noorden van
Irak dat na de Golfoorlog in 1991
beschermd gebied werd voor de
Koerden.
Enkele dagen eerder was het Iraak-
se leger het noorden van het land
binnengevallen. Als argument
werd aangevoerd dat de Koerdi
sche Democratische Partij (KDP)
om hulp had gevraagd in de strijd
tegen de Iran-gezinde Patriottische
Unie van Koerdistan (PUK).
Zo snel als hoofdagent Clinton zich
meldde in een poging orde op za
ken te stellen, zo vlug heeft hij de
brandhaard weer verlaten. De
overtreders uit Bagdad waren te
rechtgewezen en daarmee waren
volgens Clinton de ernstigste pro
blemen uit de wereld.
In werkelijkheid is de toch al be
labberde situatie voor de Koerden
alleen nog maar slechter gewor
den. Terwijl veel Irakezen nog al
tijd meevechten aan de zijde van
de KDP, wast Clinton echter als
een moderne Pilatus zijn handen
in onschuld. De Koerden moeten
het zelf maar zien eens te worden.
Terechtgewezen door Frankrijk en
Rusland, die zich duidelijk gepas
seerd voelden door de kruisraket-
ten-actie van de VS, voelt Clinton
er niets voor om nog langer als
controleur en scheidsrechter in dit
gebied op te treden. Daarmee
heeft hij zijn Republikeinse tegen
stander in de Amerikaanse verkie
zingsstrijd, Dole, een kans voor
open doel gegeven. Dole heeft er
terecht op gewezen dat de aanpak
van Clinton twijfels oproept en dat
hij zijn werk had moeten afmaken.
Veel beter was het geweest als de
geallieerden het noorden van Irak
beter hadden beschermd en de
nieuwe aanval van Irak hadden
voorkomen. Nu dat niet het geval
was, zijn de Amerikanen snel in de
tegenaanval gegaan. De komende
verkiezingen in de VS hebben
daarbij ongetwijfeld een rol ge
speeld. Clinton wilde vooral daad
krachtig overkomen bij zijn kie
zers. Zonder die stembusstrijd
hadden de Amerikanen waar
schijnlijk net als vóór de Golfoor
log in 1991 eerst overleg gepleegd
met hun Arabische en Europese
bondgenoten. Door dat nu niet te
doen, hebben de Amerikanen de
nodige steun verspeeld, wat weer
in het voordeel kan zijn van Sad
dam.
Mede daardoor zijn de Koerden
voor de zoveelste maal de grote
verliezers geworden. Dat geldt ook
voor de Irak-gezinde KDP'ers. Zij
verkeren in de veronderstelling dat
zij na het verdrijven van de PUK de
alleenheersers zijn over het noor
den van Irak. Niets is minder waar.
Enerzijds hebben de KDP'ers de
loper uitgelegd voor de Irakezen
voor wie het land boven de 36ste
breedtegraad alleen op papier nog
verboden gebied is.
Anderzijds mag Turkije van Clin
ton een 'veiligheidszone'
twintig kilometer in het no
van Irak instellen. Ook in
zicht toont Clinton zich ee
waardige politieman. Van
ferhulp is g
van de daders wordt beloo
keiharde optreden van de
wordt gelegitimeerd. In
tegen de eveneens niets er
mand ontziende Koerdisd
derspartij PKK zijn door Ai
heel wat bombardementei
uiterste noorden van Irak
voerd. In plaats van aan te
op onderhandelingen, vin<
ton het goed dat dit
feite gewoon bij Turkije wi
trokken.
De droom van de Koerden
een vrije staat te krijgen, is
deze ontwikkelingen wree<
stoord. Dat is niet alleen tc
schrijven aan de onderling
deeldheid van de Koerden
zeker ook aan het merkwa
optreden van de Amerikan
ihti1
r Vo
.vHVOO
J J.as
■>ïg'
bu;
;n 1
JnP'
't gébiet °s"
JAN PREENEN
irki
np
Hik
