'Er is zoveel rommel op die tv'
Grote vondst van onbekende oude Leidse gedichten
^Historische theaterdoeken in hal Van Goghmuseum
Cultuur Kunst
azz herleeft in
Verbouwd Kurhaus
Prometheus van DNA
had spitser gekund
-f
OENSDAG 17 APRIL 1996
Vlarokkaans schrijversfestival
fiden Drie jonge schrijvers staan zondag 21 april centraal op
■en Marokkaans schrijversfestival in het Leidse jongerencen-
rum 't Stathuys. Malika Al Houbach, Hans Sahar en Naima El
jezaz geven een lezing en gaan daarna in discussie met het pu-
jliek. Naima El Bezaz en Hans Shar debuteerden vorig jaar met
espectievelijk 'De weg naar het noorden' en 'Hoezo bloedmooi',
rtalika Al Houbach produceerde (en speelde mee) in de theater-
oorstelling Ma'Rabaia. Het festival begint om 14.00 uur en
vordt afgesloten met een optreden van de Marokkaanse fol-
ijsl J°re"üroeP Kasba (aanvang 18.00 uur).
Onderscheiding voor Fritz Behrendt
Kenen» Politiek tekenaar Fritz Behrendt heeft het grote Ereteken
■Id ran de Republiek Oostenrijk gekregen. De Oostenrijkse presi-
lent Klestil heeft hem de onderscheiding gisteren tijdens een
lijeenkomst in de Hofburg in Wenen uitgereikt als erkenning
oor zijn journalistieke activiteiten ten behoeve van de mensen-
echten en de Europese eenheid en zijn stellingname tegen de
lorlog in Bosnië. Behrendt (1925), jarenlang politiek tekenaar
fan Het Parool en nu tekenend voor De Telegraaf, is al 37 jaar
nede werker van de Weense Kronen Zeitung en verbonden aan
iet Forum voor Europese cultuur van het Oostenrijkse College.
Filmer Gutierrez Alea overleden
tfXico-STADTomas Gutierrez Alea, de éminence grise van de
lubaanse filmwereld, is gisteren op 67-jarige leeftijd overleden
an kanker. De regisseur, die in de jaren zestig internationaal
f lekend werd met films als Memorias del Subdesarrollo en in
f994 nog op het filmfestival van Berlijn een Zilveren Beer in de
-acht sleepte met het homo-melodrama Fresa y Chocolate,
verleed in een ziekenhuis in Havana, aldus het Cubaanse pers-
ureau Prensa Latina.
Sss weer samen op wereldtournee
iewyork» De originele leden van de Amerikaanse hardrockfor-
natie Kiss gaan voor het eerst in 15 jaar weer samen op wereld-
oumee. Gene Simmons, Ace Frehley, Peter Criss en Paul Stan-
»y verschenen gisteren geschminkt als vanouds op een pers-
inferentie in Manhattan om een wereldtournee van twee jaar
in te kondigen. Het eerste concert is op 28 juni in het Tigersta-
lion in Detroit, en vervolgens gaat de groep onder meer naar
iuropa en het Verre Oosten.
pt Kurhaus krijgt aan het ein-
van dit jaar een eigen jazz-
Lib. Op de plaats waar Pia
>ck en vele andere jazzarties-
h jaren geleden furore maak-
"n, opent de Kurhaus Jazz Club
I december zijn deuren. De
zztempel komt aan de voor-
crmnt van het monumentale ge-
puw, waar tot voor enkele
|aanden het Holland Casino
I as gevestigd. Het casino heeft
genwoordig een eigen onder-
jmen tegenover het Kurhaus.
Jazzliefhebbers kunnen in de
ékomst het hele jaar door te-
gijpht in het Kurhaus. Op de be-
„Jne grond komt de jazzclub,
]J0tar nationale en internationa-
^jgrootheden in de weekeinden
I Allen optreden. Het souterrain
Ijledt plaats aan een jazzcafé
*ar onder meer jamsessions in
fn wat informelere sfeer wor-
tn gehouden. De Kurhaus Jazz
|ub wil verder een aantal the-
avonden organiseren, zoals
in Latin-danceparty of een
ies-evening of ter gelegen-
ïid van een jubilerende artiest.
~>e Kurhaus Jazz Club wil op
ize manier van Den Haag dè
Öfcz-stad van Nederland maken,
e residentie geniet in de jazz-
ereld al grote internationale
Ekendheid door het fameuze
tOforth Sea jazzfestival dat elke
^mer in het Congresgebouw is.
■"jDe jazzclub, die zichzelf moet
gredruipen, opent 15 december
let een groot gala ter ere van
Janiste en zangeres Pia Beek
(69) wier naam nog altijd onlos
makelijk met Scheveningen is
verbonden. De Stichting Kur
haus Jazz Club, die verantwoor
delijk is voor de exploitatie en
organisatie, krijgt de steun van
een comité van aanbeveling.
Hierin zitten behalve Pia Beek
onder anderen gitarist Jan Ak
kerman, saxofonist Hans Dulfer,
de zangeressen Denise Jannah
en Greetje Kauffeld en de Ame
rikaanse trompettist Wynton
Marsalis.
Ook de rest van het Kurhaus
ondergaat de komende maan
den een flinke verbouwing. Zo
wordt de zalencapaciteit ver
dubbeld tot ruim 2800 vierkante
meter. De belangrijkste uitbrei
ding is de bouw van een grote
zaal voor 500 mensen, die voor
verschillende doeleinden kan
worden gebruikt. Deze zaal is
geschikt voor congressen, ten
toonstellingen, diners en cultu
rele voorstellingen. Verder ko
men zowel aan de zeekant als
aan de landzijde twee kleinere
zalen. Het Kurhaus krijgt verder
een ouderwetse, hoge zaal met
originele kroonluchters. Deze
Cor Ruys Zaal wordt behalve
voor diners, op donderdag, vrij
dag en zaterdag gebruikt als of
ficiële trouwzaal van de ge
meente Den Haag. -
Ook het hotelgedeelte wordt
uitgebreid. Er komen vijftien
kamers bij die ook als kleine
vergaderzaaltjes kunnen die
nen. Het vernieuwde Kurhaus
telt na de verbouwing 256 ka
mers.
LEIDEN/AMSTERDAM
CAROLINE VAN OVERBEEKE
De Leidse topambtenaar Jan Phillipsz
verzamelde in de jaren 1472-1481 en
kele tientallen gedichten en schreef die
keurig netjes over in een bundel. Veel
van deze rijmen, zoals een recept te
gen verstopping en een lofdicht op een
bijzondere vrouw, waren speciaal voor
hem geschreven. De auteurs van deze
gedichten in de nieuwe Rederijkersstijl
zijn echter niet bekend. Over de verza
melaar, een hoge Leidse ambtenaar,
weten we inmiddels wel het een en an
der.
De Amsterdamse literatuuronder
zoeker Herman Brinkman heeft dertig
van de tot nu toe onbekende gedich
ten aangetroffen in een handgeschre
ven verzamelbundel. Dat handschrift
behoort tot een collectie van de Staats
bibliotheek van Berlijn. Brinkman ont
dekte aan de hand van de watermer
ken in het papier dat de middeleeuwse
gedichten zijn verzameld door de Lei-
denaar Jan Phillipsz. De Neerlandicus
ging verder speuren in het Leidse Ge
meentearchief naar de geschiedenis
van de hoge ambtenaar en zijn tijdge
noten.
„In het Leidse archief ontdekte ik
ambtelijke stukken uit dezelfde perio
de met hetzelfde watermerk: stads
klerk Phillipsz kon blijkbaar vrijelijk uit
het papier van de stad putten. Later
kwam ik ook zijn naam tegen in een
gedicht. Daar stond iets als 'voor Jo-
hannus Phillippi en doe ook de groe
ten aan Frank'. Frank was zijn broer.
Dit familielid was bode en maakte in
die tijd veel buitenlandse reizen. Ik
denk dat Jan op die manier aan een
aantal van zijn gedichten kwam: die
nam zijn broer gewoon voor hem
mee."
De auteurs van de door de Leidenaar
verzamelde gedichten blijven echter in
nevelen gehuld. „Duidelijk is wel dat
zij als berijmde brief zijn geschreven
door een vriend, die waarschijnlijk in
een klooster woonde. Behalve rijmen
over het geloof en allerlei vrome be
spiegelingen komen meer alledaagse
zaken aan bod."
Omdat Phillipsz als bekende ambte
naar in veel middeleeuwse bronnen
voorkomt, kon Brinkman een relatie
leggen tussen diens leven en de verza
melde teksten. „Zonder die informatie
zijn de gedichten vrij wezenloos. Maar
als je weet wie Phillipsz was, kun je de
betekenis van de" gedichten beter be
grijpen. Zo wordt in een gedicht een
relatie gelegd tussen de destijds veel
voorkomende corruptie van ambtena
ren. Dat sprak de verzamelaar wel
aan." „Een van de gedichten, uit 1478,
bleek het werk van een onwettige telg
uit een bekend Leids adellijk geslacht:
Willem bastaard van Wassenaar. Toen
deze man zijn gedichten schreef was
hij burger van Leiden en bewoonde hij
de molen 'Oost-Holland'. Hij was ge
trouwd met Josina van Zwieten, doch
ter van een Leidse patriciërsfamilie.
De Van Zwietens waren lid van een
Haagse Rederijkerskamer. Deze Wil
lem was de eerste bekende Hollandse
dichter die deze nieuwe stijl toepaste.
De latere Rederijkers waren gevoelig
voor kunstzinnige dichtvormen en wa
ren in de literatuur op zoek naar de
moraal van het leven. We weten vrij
weinig van hun voorgeschiedenis.
Daarom is het leuk de vroege Rederij
kersstijl al in het boek van Phillipsz te
gen te komen."
„Wat ook wel grappig is: in de ge
dichten van Phillipsz, een man van
aanzien in Leiden, vindt je niets terug
van de woelige Hoekse en Kabeljauwse
twisten van die tijd. Dat kon ook niet,
op publicatie van politieke of spotlie
deren stond vervolging. En dat kon de
Leidenaar natuurlijk niet riskeren.'
Gijs Scholten van Aschat oogst successen op toneel
Hij voert samen met Pierre Bokma al een tijdje de 'nieu
we' lichting toneelacteurs van Nederland aan. Gijs Schol-
ten van Aschat (36) speelt deze maanden in Design for
Living van Noël Coward, onder regie van Ger Thijs en
uitgevoerd door Het Nationale Toneel. Een prachtige
voorstelling, waarin Scholten met Peter Blok - de acteurs
zijn beiden bekend van de televisieserie Pleidooi - een
welhaast gouden duo vormt. Donderdag 25 april is
Design for Living te zien in de Leidse schouwburg.
AMERSFOORT SIMONE STEVENS
De acteur wordt enigszins hu
meurig als blijkt dat theater De
Flint in Amersfoort om zes uur
's avonds nog potdicht zit.
Scholten vloekt, scheldt op het
theater en timmert boos met
zijn sleutels op de ruit. Bezet
ting van de schouwburg was
pas voor zeven uur door Het
Nationale Toneel besteld, blijkt.
De acteur zucht nog eens diep
en gaat zitten. In de artiesten
kantine ziet hij er moe uit en
ouder dan 36 jaar.
De complimenten voor
Design for Living neemt hij
glimlachend in ontvangst. Maar
het is niet zijn enige recente
voorstelling die goede recensies
krijgt, haast hij zich erbij te zeg
gen. Brittanicus en Wie ver
moordde Mary Rogers (allebei
ook met Peter Blok) werden
eveneens goed ontvangen. De
acteur: „Bij deze voorstelling
hadden we dat niet zo heel erg
verwacht. Ja, de première ging
heel goed, maar van tevoren
dachten we 'Het is misschien te
leuk, te oppervlakkig. Ze zullen
het wel niet goed vinden of te
leuk'. Het is misschien ook de
tijd dat het weer mag: zo plezier
hebben."
Maastricht
Scholten werd, net als Peter
Blok en Jacqueline Blom
('Gilda'), -geschoold in Maas
tricht. Met Blom stond hij al va
ker op de planken. Met Blok -
Cas in de advocatenserie
Pleidooi - lag dat anders. Pas de
laatste jaren speelden ze in
Pleidooi, Brittanicus en Wie ver
moordde Mary Rogers? en nu in
Design for Living, waarin Blok
zich in allerlei opzichten bloot
geeft.
„Peter zat een jaar boven mij.
We hebben in Maastricht in
hetzelfde huis gewoond. We
kunnen het erg goed vinden
met elkaar. Hebben dezelfde
soort humor. We begrijpen el
kaar goed. Ik denk dat we elkaar
goed aanvullen. We zijn nogal
verschillend: hij is wat fysieker.
Ik ben wat meer op de taal. We
houden allebei van voetbal en
hebben kinderen in dezelfde
leeftijd."
Hoe goed Design for Living
ook wordt ontvangen, de Orka-
terproductie Wie vermoordde
Mary Rogers? van Vincent van
Warmerdam lag Scholten meer
aan het hart. Hierin speelde ook
Porgy Franssen, die hierin niet
alleen met zijn goede acteer
prestaties opvalt, want hij be
schikt ook over een geweldig in
drukwekkende zangstem. „Dat
was een fantastische voorstel
ling. Het was een waagstuk, ook
omdat iedereen erin moest zin
gen. Je spreekstem en zangstem
zijn toch verschillend. Nee, het
is niet echt moeilijk. Je moet de
avond ervoor alleen niet te veel
zuipen en roken."
Scholten heeft goede herinne
ringen aan het stuk dat nog
wordt gespeeld en waarschijn
lijk in het najaar terugkomt, ver
filmd wordt en naar het buiten
land gaat. Wellicht gaat het over
twee jaar ook naar de Verenigde
Staten. „Dat was echt een origi
nal. Komedie, tragikomedie
zwarte komedie, daar hou ik erg
van. Ik wil eigenlijk alles doen.
Ook in serieuze stukken pro
beer ik altijd humor naar boven
te halen. Relativeren, de neiging
om onderuit te halen. Soms te
veel."
Ook de televisie komt weer in
beeld. De opvolger van Pleidooi
wordt Oud Geld, eveneens een
AVRO-serie, deze keer over een
bankiersfamilie. Scholten speelt
daarin de zoon. Wellicht speelt
Peter Blok hier ook weer in
mee. „Pleidooi is bij veel men
sen blijven hangen. Na afloop
komen mensen wel naar mij toe
en vragen ernaar. Ja, ik vind het
prima als mensen daardoor
meer naar het theater gaan. Te-
Gijs Scholten van Aschat tussen Jacqueline Blom en Peter Blok. „Ook in serieuze stukken probeer ik altijd hu
mor naar boven te halen."
Palmen en
Nooteboom
genomineerd
voor prijs
De Nederlandse schrijvers
Connie Palmen en Cees
Nooteboom zijn twee van de
zeven genomineerden voor
de Ierse Impac-literatuur-
prijs. Dat is gistermiddag be
kendgemaakt tijdens een re
ceptie van de Ierse ambassa
de in Grand Hotel Krasna-
polsky. Aan de prijs is een
geldbedrag verbonden van
100.000 Ierse pond, ongeveer
250.000 gulden.
Aan de International Im-
pac Dublin Literary Award,
die in juni van dit jaar voor
de eerste keer wordt uitge
reikt, hebben 190 stadsbi
bliotheken in de hele wereld
deelgenomen. Zij selecteer
den in totaal 134 titels van
boeken die tussen 1990 en
1995 in de Engelse taal ver
schenen. De namen van de
Nederlandse auteurs Connie
Palmen (The laws) en Cees
^Nooteboom (The following
story) prijken hierop. Ook
Margriet de Moor (First grey,
then white, then blue) leek
genomineerd, maar viel uit
eindelijk toch af.
Een jury uit 'vijf landen
heeft deze lijst doorgewerkt
en er tien boeken uitgekozen
die genomineerd worden
voor de hoofdprijs. Deze no
minaties zijn gistermiddag in
tien verschillende landen be
kendgemaakt. Wie uiteinde
lijk 100.000 Ierse pond krijgt,
wordt 22 mei bekendge
maakt door de burgemeester
van Dublin. De cheque en de
bijbehorende kristallen tro
fee worden uitgereikt op 15
juni tijdens een gala-diner in
het Trinity College in Dublin.
levisie is toch een platter medi
um."
Er is een onderwerp aange
sneden' waar de acteur zeer ne
gatief over is, ook al verschijnt
hij er zelf op. Bijvoorbeeld een
tijdje geleden in een melkrecla-
me. „Je moet je bijna schamen
om op tv te zijn. Er is zo onge
looflijk veel rommel. Dat gedoe
nu met dat sportkanaal en pay-
net voor de BBC. Flikker toch
op met die rot tv! Het gaat al-
Het betreffende reclamefilm
pje was gemaakt door iemand
die Scholten nog van de toneel
school kende. „Ik vond die re
clame wel aardig. Levendig. Hij
moet wel smaakvol zijn. Het ligt
er ook aan waarvoor je reclame
maakt. Het moet geen foute
identificatie geven. Het mag
mijn serieuze werk niet in de
foto leo van der noort
weg staan."
Hij zou graag samen een keer
met Pierre Bokma spelen. „Ja
zeker, maar hij heeft het druk
en ik heb het druk. Hij zit bij
Toneelgroep Amsterdam. Het
zou leuk zijn om samen een
Shakespeare te doen. Daar ligt
onze liefde wel. Misschien moet
ik eens op zoek gaan naar een
stuk met twee mooie mannen
rollen."
COBRA MUSEUM. Het Cobra
Museum voor Moderne Kunst
in Amstelveen toont van 26
april tot en met 6 juni de ten
toonstelling Gerard Schaperköt-
ter, overzicht in thema's 1945-
1995. Van deze Amstelveense
kunstenaar zijn meer dan 80
werken ingedeeld in de thema's
stillevens, portretten, boten en
stranden, abstracte composi
ties, muren en tuinen, collages
en bomen.
ERPAM FRANCOISE LEDEBOER
(p een linnen doek van onge-
18 eter acht bij tien meter schil-
za^rde Bartholomeus Johannes
Hove in 1847 een idyllische
rnmuurde tuin. Op de achter-
fond torent de zonverlichte
erk hoog boven oude Holland-
f gevels uit. Het romantische
jfereel diende als décorstuk
rfbor de opera 'Het Beleg van
(reiden' en lag al vele jaren op
ioid in het depot van het The-
|er Instituut Nederland (TIN),
a een restauratie zou het doek
eeuw het niet tijdelijk had wil-
fn ophangen in de hal van het
■fen Gogh Museum.
|De scene voor de laatste acte
«n Vogels 'Het Beleg van Lei-
tn' hangt sinds maandag rug
an rug met Van Hoves haven
licht voor de eerste acte van
leyerbeers opera 'De Ster van
2t Noorden' uit 1857. Net als
- idyllische tuin heeft ook dit
looie dromerige havengezicht
ïn omvang van vele meters,
ankzij de enorme hal van het
luseum - het TIN aan de Am-
erdamse Herengracht be-
'hikt bij lange na niet over zo-
ïel ruimte - is nu goed te zien
at Van Hove een knap vakman
geweest en dat dergelijke gro-
formaten hem in het geheel
iet hinderden.
Behalve tekenaar en schilder
Van Hove (1790-1880) tiental-
>n jaren decorateur van de
3aagse Koninklijke Schouw-
Een havengezicht van Bartholomeus Johannes van Hove: voor de eerste acte van Meyerbeers opera 'De Ster van het Noorden' uit 1857. foto gpd
burg geweest. Dertig van zijn maar dat betekende wel dat er en werden voor een ton gedekt der zijn achtentwintig doeken
doeken uit de periode 1831- heel wat aan moest worden op- door de Mondriaan Stichting, alleen 'passief geconserveerd,
1878 bleven na intensief ge- geknapt. De rest betaalde het TIN zelf. wat wil zeggen dat ze voor ver
bruik in de theaters bewaard De kosten bedroegen drie ton Onder leiding van Hans de Her- der verval zijn behoed. Volgens
TIN-archivaris Tuja van den
Berg zijn de twee nu getoonde
décorstukken voor een grondi
ger opknapbeurt gekozen om
dat er ook veel achtergrond-in
formatie over beschikbaar was.
„En bovendien behoorden ze
bij de zes mooiste." Op een
paar gaten na was het linnen
nog van goede kwaliteit, zodat
het grootste deel van het werk
uit het schoonmaken van de
verf bestond. De verf moest bo
vendien worden gefixeerd om
dat het was gaan verpoederen.
Van der Berg verrichtte ook
archiefonderzoek naar Van Ho
ves werk en schreef de brochure
die de expositie begeleidt. Daar
uit blijkt dat de decorateur zijn
doeken vaak binnen één week
af moest hebben. Dat maakt
zijn prestatie extra opmerkelijk.
Maar omdat het schilderen van
theaterdoeken in de 19de eeuw
nooit als zelfstandige kunst
vorm werd beschouwd, heeft
Van Hove zich in zijn levensbe
schrijving vooral als tekenaar en
schilder geportretteerd. Deze
expositie is daarmee ook een re
habilitatie van een onderbelich
te kunstvorm geworden.
De expositie van de negen-
tiende-eeuwse theaterdoeken
in het Van Gogh Museum
(Paulus Potterstraat, Amster
dam) duurt tot 9 juni. De ope
ningstijden van het museum
zijn dagelijks van 10.00 tot
17.00 uur.
RECENSIE DICK VAN TEYLINGEN
De Nieuw Amsterdam speelt Prometheus
in Evin, van Iraj Jannatie Ataie 'Regie:
Maarten van Hinte. Gezien: 16/4,
schouwburg, Leiden
Prometheus bracht de mensen
verder door voor hen het vuur
uit de hemel te stelen. De goden
straften de hemelbestormer
door hem aan een rots vast te
ketenen, zonder eten en drin
ken, met een agressieve arend
als enige bezoek.
De dichter in- Prometheus in
Evin neemt het op voor de
Griekse held. Hij is een bekende
Iraanse intellectueel, wat reden
genoeg is voor arrestatie, op
sluiting, klappen, elektrische
schokken, verkrachting van zijn
vrouw, bedreiging van zijn kind.
Hij stemt toe in een regerings-
vriendelijk televisie-optreden,
want aan een dode dichter (het
alternatief) heb je ook niks.
Sindsdien gaat hij door het le
ven als spijtoptant, voor wie de
mensen op de grond spugen.
In het stuk van de in Enge
land wonende Iraniër Iraj Jan
natie Ataie staat een integer
denker tegenover bot machts
misbruik. Het laat in korte scè
nes en langere gesprekken de
zeer menselijke beweegredenen
zien van het slachtoffer. Het zal
duidelijk zijn waar de sympa
thie ligt.
Regisseur Maarten van Hinte
van Toneelgroep De Nieuw Am
sterdam probeert het statische
karakter van het stuk te breken
door de beulen van de beruchte
Evin-gevangenis de rol van en
tertainers te geven. Een van hen
houst er lustig op los, een ander
playbackt een langdradig lied
terwijl een maar matig verrijd
baar deel van het decor verre
den wordt. Daar spelen de twee
beste acteurs het meest verteer
bare deel van het drama: de
ontwrichte dichter (Felix Bur
leson) en zijn vrouw (Paulette
Smit) op hun kamer in gesprek.
Het gaat dan tenminste over
mensen en niet alleen over de
veroordeling van een'verwerpe
lijke ideologie. Maar ook die ge
sprekken hadden spitser en hel
derder gekund.
De eeuwige vraag is: hoe
houd je de artistieke waarde
van zo'n voorstelling overeind
tegenover de gruwelen uit een
Amnesty-rap port? De buitenar-
tistieke werkelijkheid wint het al
snel, maar stilering en de men
selijke maat kunnen tegenwicht
geven tegen het gevaar van vor
mingstoneel. Bij DNA komt dat
niet erg uit de verf. De groep wil
met haar theater een bijdrage
leveren aan de multiculturele
samenleving, maar slaagt er
met deze Prometheus niet in de
cultuur een even sterke rol te
geven als de maatschappij.
