Republiek in republiek
Juliana liep Drees voor de voete
Feiten &Meningen
Ethiopiërs
in Israël
kansarmen
Stalins zuivering nodijj
voor pact met nazi's);
Ék is eeu (peysoe
DINSDAG 30 JANUAR11996
EUWSANALYSE
.Sinds de dagen van de Palestijnse opstand
heb ik niet meer zo'n stenenhagel gezien",
zei politiecommissaris Arie Amit na de ge
welddadig verlopen Ethiopische protestde
monstratie van afgelopen zondag. Het was
soort opstand van tienduizend
i Jeruzalem. „Negen jaar lang
is bloed verspild", zei een van
Zuidkóreaanse Samsung al eerder in zee met Fokker
dan ook
Ethiopiërs i
hebben ze c
de betogers.
Maar de onthulling dat hun bloeddona
ties zijn vernietigd uit angst voor AlDS-be-
smetting was voor de Ethiopische immi
granten niet meer dan de druppel die een
emmer van onvrede deed overlopen. Twaalf
jaar na de eerste immigratiegolf ziet het er
naar uit dat de meesten van hen voorgoed
tot de groep kansarmen behoren.
Tot gisteren stonden de Ethiopische im
migranten bekend als zachtaardig, volg
zaam en eigenlijk wat sullig. Verre van re
bels in elk geval. Des te groter is de schok
die de gebeurtenissen van zondag teweeg
hebben gebracht. „Het beleid van de bloed
bank ten aanzien van Ethiopische donoren
is onverantwoordelijk, stom en ongeluk
kig", reageerde een duidelijk geschrokken
premier Shimon Peres. De regering be
noemde onmiddellijk een commissie van
onderzoek.
Natuurlijk zeggen de deskundigen dat ze
de uitbarsting al jaren hadden zien aanko
men. „Op deze manier creëren de Ethiopi
sche jongeren zich een identiteit", verklaar
de de antropologe Shalva Weil het geweld
voor de lezers van het populaire dagblad
YediotAcharonot.
De meeste Ethiopiërs arriveerden in Is
raël met de operaties 'Mozes' (1984) en 'Sa
lomon' (1991). Met name 'Mozes' voltrok
zich in het diepste geheim. Pas nadat de
laatste vliegtuigen waren geland en de im
migranten naar opvangcentra waren over
gebracht, kreeg de pers toestemming erover
te schrijven. Heel Israël was opgetogen en
in de kranten verschenen jubelende verha
len over de dankbare zwarte joden, die
dankzij de verenigde inspanningen van po
litiek en luchtmacht eindelijk 'thuis' waren
gekomen.
Al in 1984 beseften de hulpverleners dat
het niet_zou meevallen de Ethiopiërs op te
nemen in de Israëli-
-y, sche maatschappij.
Ervaringen met de
i komst van immi-
g. granten uit Marokko
fly., en andere Arabische
landen in de jaren
v vijftig hadden al la-
t* ten zien dat Israë-
'tërs er n'et minder
WÊrmÊÊ etnische en racisti-
sche vooroordelen
H op nahoudep dan
H bewoners van wes-
terse landen. Wat de
joden uit de Arabi
sche wereld destijds
het meest griefde
was de neerbuigen
de houding van de regerende Arbeiderspar
tij. Jaren later namen ze wraak door de Li
kud aan de macht te brengen.
Het slechte voorbeeld van de jaren vijftig
dook telkens weer op in beschouwingen
over de ideale opvang van de Ethiopische
gemeenschap. Het was vooral belangrijk, zo
werd gezegd, om de nieuwe immigranten
niet te lang vast te houden in opvangcentra.
Zo snel mogelijk huisvesting in een gewone
Israëlische woonwijk, werk in een gewoon
Israëlisch bedrijf en onderwijs op een gewo
ne Israëlische school. Maar dat was gemak
kelijker gezegd dan gedaan. Bijna alle
Ethiopiërs komen uit dorpen op het platte
land, waar de tijd een paar duizend jaar
heeft stil gestaan. Het zal generaties duren
voor de cultuurkloof is overbrugd.
Ondanks, of misschien juist vanwege, de
snelle groei van de welvaart is een onder
klasse ontstaan van mensen die geen enkel
uitzicht'hebben op verbetering van hun po
sitie. En van alle etnische groepen zijn de
Ethiopiërs in die klasse het sterkst vertegen
woordigd.
Niemand kan zeggen dat de Israëlische
overheid zich niet heeft ingespannen voor
de integratie van de nieuwkomers. Minister
van immigranten-opvang Yair Tsaban
merkte eerder deze week op dat per hoofd
viermaal zoveel geld aan de Ethiopiërs
wordt besteed als aan welke andere bevol
kingsgroep ook.
De onvrede onder Ethiopiërs uit zich on
der meer in conflicten met andere immi
granten in hun omgeving. Maar ook in het
leger, waar jongeren uit alle etnische groe
pen in Israël met elkaar moeten samenwer
ken, ondervinden de Ethiopiërs aanpas
singsproblemen. De laatste jaren pleegden
ten minste twintig Ethiopische soldaten
zelfmoord.
Na hun eerste opvang in hotels en andere
doorgangscentra zijn veel Ethiopiërs naar
stacaravan-parken vertrokken, veelal in af
gelegen delen van Israël. Die parken, een
idee van Likud-minister Ariel Sharon, zou
den gaan fungeren als tijdelijke huisvesting.
Het idee was de immigranten op soepele
voorwaarden een hypotJieek te verstrekken,
zodat ze zelf naar een geschikte flat konden
uitkijken. Dat plan is aangeslagen onder
een deel van de Ethiopiërs. Maar met pak
weg 140.000 gulden hypotheek voor een
echtpaar zonder kinderen (meer dan ne
gentig procent een gift) koop je alleen nog
met moeite een driekamerflat in een afgele
gen stadje met een kansarme bevolking.
Vrijwilligers en beroepskrachtep zijn al
jaren in touw om te proberen een brug te
slaan over de cultuurldoof, en niet helemaal
zonder succes. Honderden jonge Ethiopiërs
dienen als officier in het leger en het aantal
Ethiopiërs aan de universiteiten groeit ge
staag. Maar de geslaagden blijven uitzonde
ringen die de regel bevestigen.
TEL AVIV AC&tOEMENPAAL
CORRESPONDENT
Samsung, dat nu in de markt is om Fokker of delen van
het bedrijf over te nemen, is geen onbekende voor de
noodlijdende vliegtuigproducent. Al in maart 1995 sloot
Samsung Aerospace Industries uit Zuid-Korea een con
tract met DASA en Fokker om een nieuw straalvliegtuig
te ontwikkelen. Het denk- en tekenwerk moet een straal-
verkeersvliegtuig van honderd tot 120 stoelen opleveren.
Het ontwikkelwerk is gericht op de toekomst. Na de
eeuwwisseling moet het nieuwe toestel op de markt ver
schijnen.
'Een republiek in de republiek'
wordt het grootste Koreaanse
industrieconglomeraat wel ge
noemd. De macht van het con
cern werd vorig jaar nog verder
versterkt toen president Kim
Young Sam van Zuid-Korea
hoogst persoonlijk het licht voor
Samsung op groen zette om
zich op de vliegtuig- en ruimte
vaartmarkt te storten. Samsung
wierp zich direct op als leidende
onderneming binnen het Ko
rean Commercial Aircraft Con
sortium, waarvan ook Daewoo
Heavy Industries, Korean Air en
Hyundai Technology Develop
ment deel uitmelken.
Samsung maakte in 1994 en
ook in 1995 een snelle expansie
door. Zo maakte het industrie
conglomeraat in 1994 2,2 mil
jard gulden winst, een stijging
met 139 procent ten opzichte
van 1993. En de omzet steeg
met 21 procent tot 110 miljard
gulden. Daarmee nestelde
Samsung zich in de prestigieuze
top-10 van het Amerikaanse za
kenblad Fortune dat jaarlijks de
lijst met vijfhonderd grootste
concerns ter wereld publiceert.
De enorme winststijging van
het cpncern is vooral te danken
aan het succes van de halfgelei
ders (chips). Maar ook in ande
re sectoren scoort Samsung
goed: machine- en scheeps
bouw, electronica en huishou
delijke apparaten. Recentelijk
betrad het concern de vliegtuig-
markt en sinds kort doet het
ook een ultieme poging zich
een plaats te verwerven op de
automarkt.
Afgelopen jaar kwam Sams
ung vooral in het nieuws door
spectaculaire deelnemingen,
zoals de verwerving van een 40-
procents belang (620 miljoen
gulden) in de Amerikaanse
computergigant AST Research.
AST is de zesde fabrikant van
personal computers ter wereld.
Een andere, veel opzienbaren
der, transactie was de overname
van het Duitse bedrijf Rollei,
een grote naam in de fotografie.
De 72-jarige eigenaar-aandeel-,
houder van Rollei, Heinrich
Manderman, verklaarde bij de
overname: „Samsung kan elk
jaar twintig miljoen mark in on
derzoek steken. Dat gpld heb ik
niet".
In Nederland is het Koreaan
se bedrijf vooral bekend door de
bestorming van de markt van
consumentenelektronica. In
1994 en 1995 wist Samsung te
gen de dalende tendens in toch
meer videorecorders en televi
sies te verkopen dan de concur
renten. Lage prijzen vormden
het belangrijkste handelsken
merk van het concern. Na de
TV's volgden afgelopen jaar de
wasmachines en de stofzuigers
van Samsung de weg naar Ne
derlandse huishoudens.
Nu lijkt het Zuidkóreaanse
conglomeraat te hengelen naar
kennis van de vliegtuigindustrie
om zo ook op die markt een lei
dende rol te kunnen spelen.
Samsung is kapitaalkrachtig ge
noeg om Fokker over te nemen.
Het ontwikkelen van een eigen
vliegtuig kost tijd. Kenners spre
ken over tien tot vijftien jaar.
Eenvoudiger is het dan om de
kennis in te kopen, desnoods
door een bestaande vliegtuig
producent over te nemen.
Ook op andere fronten is
Samsung zijn activiteiten in de
vliegtuigindustrie aan het uit
breiden. Samen met Hyundai is
Samsung een samenwerkings
verband aangegaan met het
Chinese concern Aviation In
dustries om een straalvliegtuig
naar Aziatisch model te ontwik
kelen. Fokker en Dasa popelden
al om mee te doen in dit pro
ject, maar ook Boeing, McDo-
nell-Douglas en het Europese
samenwerkingsverband Air
(British Aerospace, Aerospatiale
en Alenia) staan te trappelen
om in het 'samenwerkingsver
band van de toekomst' te mo
gen meedoen.
De Chinezen en Koreanen
hebben nog geen partner geko
zen. Elke keer wordt de keuze
weer uitgesteld. Maar mochi
Samsung Fokker overnemen
dan lijkt de keuze gemaakt. He
is dan wel de vraag of de werk
gelegenheid in Nederland op
lange termijn daarmee is ge
diend. Fokker zal dan weliswaa
blijven bestaan, maar de pro
duktie zal dan zeer waarschijn
lijk en zeker voor een groot deel
naar China worden overge
plaatst.
In Nederland is Samsung vooral bekend door de bestorming van de markt van consumentenelectronica. Vijf miljoen videorecorders gaan jaarlijks via deze robotlijn n
klanten. archieffoto
Het Molotov-Von Ribbentroppact, het in augustus 1939 K
gesloten niet-aanvalsverdrag tussen de Sovjetunie en
Duitsland, kwam tot stand op initiatief van Josef Stalin 1
en niet, zoals algemeen wordt aangenomen, door Adolf li
Hitier. De Sovjet-leider vreesde echter dat dit verdrag, I
waarin bovendien de invloedssfeer van beide landen in I
Oost-Europa werd vastgelegd, niet zou worden geac- t
cepteerd door zijn anti-fascistische medewerkers en of- I
ficieren van het Rode Leger. Om die reden besloot hij I
tot een grote zuivering: een bloedbad waarvan miljoe
nen mensen het slachtoffer werden. j
Dat schrijft Pieter Hans Hoets, die in het boek 'Spook- 1
spoor naar Moskou' de levensloop volgt van de Britse j
meesterspion' Kim Philby. Tijdens zijn onderzoek ont- y
dekte hij dat Sovjet-generaal Krivitsky de Amerikanen
al begin 1939 waarschuwde voor het toen hoogst on-
waarschijnlijke bondgenootschap. De generaal, die een
jaar eerder was overgelopen naar de Verenigde Staten, t
onthulde bovendien dat binnen de Britse geheime
dienst 'een journalist die de Spaanse burgeroorlog had r
verslagen' een Sovjet-agent was. Die aanduiding sloeg j
duidelijk op Philby, maar werd door de Britten gene
geerd.
Krivitsky verklaarde verder dat de bloedige zuiveringen
in de Sovjetunie onderdeel waren van het plan om met j
Duitsland een pact te sluiten. In april 1939 werd dezelf
de boodschap onthuld in de krant The Saturday Eve- J
ning Post. Maar een verdrag tussen de anti-fascistische
communisten en Hitier werd zo onwaarschijnlijk ge- j
acht dat het bericht verder geen aandacht trok. Vier
maanden later echter werd het Molotov-Von Ribben
troppact wereldkundig gemaakt.
In maart 1936 marcheerden Hitiers troepen het na de
Eerste Wereldoorlog gedemilitariseerde Rijnland bin
nen. Hoets schrijft dat de Franse regering de Duitsers
terug wilde drijven, maar alleen op voorwaarde dat i
Gröot-Brittannië zou meedoen. I
De Britse koning Edward zag echter meer heil in een
bondgenootschap met Duitsland en dreigde met aftre- i
den als premier Baldwin Duitsland de oorlog zou ver- i
klaren. De mogelijkheid tot Frans ingrijpen werd ver- I
volgens met één stem meerderheid verworpen. Hitier
meldde zijn generaals in triomf: „De koning van Enge
land houdt zich erbuiten. Precies zoals hij heeft be
loofd".
Na de bezetting van het Rijnland concludeerde Stalin,
aldus Hoets, dat hij al helemaal niet op het Westen kon
rekenen, wat later nog eens werd bevestigd door het
opofferen van het voormalige Tsjecho-Slowakije. „Een
verdrag met Hitler was de enige mogelijkheid om rust
aan zijn grenzen te garanderen. Hij ontsloeg zijn joodse
minister van buitenlandse zaken Litwinov en verving
hem door Molotov, die in Berlijn meer kans maakte te
worden geaccepteerd. De Sovjet-leider bood olie en
graan aan in ruil voor vrede."
Al in juni 1936, drie maanden na de bezetting van het
Rijnland, begon Stalin met zijn zuiveringen. In eerste
instantie door vooraanstaande communisten te be
schuldigen van spionage voor Duitsland en Japan.
Daarna kwamen de Sovjet-politici en legerofficieren
aan de beurt die contacten hadden met het Westen.
Uiteindelijk kostte de zuivering een groot deel van de
Russische geheime dienst, alle luchtmachtofficieren,
drie veldmaarschalken en negentig procent van de ge
neraals het leven. Een zuivering die de Sovjetunie bij de
Duitse aanval van 1941 bijna fataal werd.
WIM STEVENHAGEN
VO)RP&\J&ZPWDNlN<jl
MAK ZOU It -rotyAUymAL
^ea&yexj, pis
Alsof het Indonesië-vraagstuk begin
1949 nog niet ingewikkeld genoeg was,
maakte koningin Juliana het premier
Drees nog eens extra moeilijk. Haar
wraakgevoelens dreigden het kabinet
fataal te worden op een moment dat
dat politiek zeer slecht uitkwam.
De Nijmeegse historici J.E.C.M. van
Oerle en J.W.L. Brouwer onthullen hoe
de vork precies in de steel zat. Ze doen
dat in het eerder deze maand versche
nen derde en laatste boekdeel over het
rooms-rode kabinet-Drees-Van Schaik.
De laatste weken van 1948 had Neder
land geprobeerd de Republik Indonesia
van de kaart te vegen. De Republiek was
groggy, maar politiek noch militair kon
haar de doodsteek worden toegebracht.
Nederland stond voor de vraag: hoe nu
verder? De minister van overzeese ge
biedsdelen, Sassen (KVP), koos voor de
harde lijn. Omdat hij de andere minis
ters niet mee kreeg, besloot hij op 14 fe
bruari af te treden. Zijn KVP-collega
Van Maarseveen (binnenlandse zaken)
nam voorlopig ook Overzeese Gebieds
delen onder zijn hoede.
Twee maanden later zei Van Maarse
veen in een buitengewone ministerraad
dat twee drukke departementen wel
wat veel was. Hij vroeg een definitieve
regeling. Als iemand anders Binnen
landse Zaken kon overnemen, wilde hij
zelf Overzeese Gebiedsdelen blijven
doen. Voor Juliana was dat het sein om
haar koninklijke achterzijde tegen de
spreekwoordelijke krib te gooien.
In tien jaar geleden gepubliceerde noti
ties van H.N. Boon. in 1949 topambte
naar op Buitenlandse Zaken, valt wel
iets te lezen over de crisis die Juliana
veroorzaakte, maar die mededelingen
zijn nogal cryptisch en erg summier.
Het nieuwe boek over het kabinet-
Drees-Van Schaik is daarentegen glas
helder: Juliana lag dwars, omdat ze
vond dat Van Maarseveen twee goede
bekenden van haar onrecht had aange
daan.
Toen premier Drees op 16 mei aan Van
Maarseveen vertelde dat de vorstin be
zwaar had tegen diens vaste benoeming
op Overzeese Gebiedsdelen, vroeg de
KVP'er belet bij de koningin. Toen zij
Drees' verhaal bevestigde, vroeg Van
Maarseveen ontslag. Juliana stemde
daarmee in.
Voor Drees betekende dat crisis. Niet al
leen stond een debat met de Tweede
Kamer op de agenda waarbij Van Maar
seveen niet kon worden gemist, het hele
kabinet dreigde zelfs onderuit te gaan
aangezien vice-premier Van Schaik
(KVP) en minister van buitenlandse za
ken Stikker (WD) hun in het nauw ge
brachte collega steunden.
Mondeling bezwoer de premier Van
Maarseveen toch in vredesnaam aan te
blijven. En per brief informeerde Drees
hem dat hij de koningin had geschreven
'hoezeer gij èn als Min. Binnenlandse
Zaken èn als Min. Overzeese Gebieds
delen ons aller vertrouwen geniet'. Na
dat hij daarmee Van Maarseveen bin
nenboord had gehouden, lukte het
Drees ook Juliana ervan te overtuigen
dat ze moest inbinden. De crisis was
bezworen. Per Koninklijk Besluit van 15
juni werd de KVP'er alsnog benoemd
tot bewindsman van overzeese gebieds
delen.
Al een aantal maanden eerder had de
havik Van Maarseveen zichzelf omge
vormd tot een flexibele realist. Anders
dan de afgetreden Sassen, anders ook
dan de hoogste Nederlandse ambtenaar
in Indonesië, Beel, vond Van Maarse-
koord met de Indonesiërs moest wa
den bereikt. Dat Beel daarom opsta|
nam Van Maarseveen voor lief. Maa
Juliana niet.
De koningin zag volgens de Nijmee]
historici in Van Maarseveen de kwaï
genius achter Beels heengaan. Ze wi
wraak. Toen ze in 1947 en 1948 bij a
wezigheid van haar moeder, Wilheli
na, enige tijd regentes was geweest,
Juliana het uitstekend kunnen vindf
met de man die haar zo goed begelc
de: Louis Beel.
Daarnaast had Juliana nog een twee
appeltje met Van Maarseveen te scl
len. Haar goede bekende W.A.J. Viss
had zich als burgemeester van Den
Haag vergaloppeerd. Voor enkele re
had hij een wat ruimere greep in de
buitenlands geld gedaan dan hij koi
verantwoorden. Als minister van bil
nenlandse zaken had Van Maarseve
Visser aanvankelijk de uitweg van
vol ontslag geboden. Maar overleg r
de procureur-generaal deed hem d<
op terugkomen. Visser moest voor c
rechter verschijnen (die hem in 195
een half jaar cel en 20.000 gulden bi
oplegde).
Achteraf valt te concluderen dat het
maar goed is dat premier Drees Juli
tot bedaren wist te brengen. Met zij
realistische opstelling leverde Van
Maarseveen immers een belangrijk
bijdrage aan de afwikkeling van het
Iqdonesië-drama. Resteert de vraag
het in een democratie gezond is dal
niet gekozen staatshoofd de mogeli
heid heeft op cruciale momenten rt
in het politieke eten te gooien.
HAARLEM RONALD FRISART
1 ak-
APELDOORN ANDRE HORLINGS
Josef Stali
arch ier
