Minister Borst heeft, een
softenon-complex'
Pekinezen dansen zich fit in herfst van hun leven
Feiten &Meningen
Penisvee
Geheim van klap is de snelheid
VOENSDAG27 DECEMBER 1995
ZATERDAG 30 DECEMBER 1995
1995 zal in mijn herinnering blijven als het jaar
waarin er krankzinnig veel voetbal op de buis was.
Of om met mijn vrouw te spreken: 'Gedverdemme,
alweer penisvee op de televisie.' Aanvankelijk duid
de ze alleen de club PSV aan als PeniSVee, maar
gaandeweg mochten alle voetballers zich verheugen
in die betiteling.
Het is eigenaardig, dat voetbal. De halve aardbol
staart verslaafd naar de buis, niettemin zijn de
meeste wedstrijden dodelijk saai. Zo was de wed
strijd van Ajax in Japan om de wereldbeker onme
telijk vervelend, en toch werden daar schoolroosters
voor ontwricht en lagen hele bedrijven plat. Maar
zelfs min of meer boeiende wedstrijden worden mi
nuten lang ontsierd door het getreuzel bij het neer
zetten van een muurtje, door tijd rekken van uit
trappende keepers, door
omslachtig heen en weer lo
pen bij het ingooien. Of er is
een blessure, en weer ligt
een paar minuten lang de
hele zaak stil.
Trouwens: wat die blessu
res betreft: stel dat bij een
eerzaam bedrijf, vliegtuig
bouwer Fokker bijvoor
beeld, in één week tijd twee
werknemers werden geveld
door ernstige bedrijfsonge
vallen, bijvoorbeeld doordat
er één uit een vliegtuig in aanbouw valt en op twee
plaatsen z'n been breekt, en doordat er een ander
uitglijdt en een kniepees afscheurt, zou daar de Be
drijfsinspectie dan niet aan te pas komen en zouden
er dan niet minstens vragen in de Tweede Kamer
gesteld worden? Maar bij een club als Ajax zijn zulke
bedrijfsongevallen heel gewoon, daar kijkt niemand
er van op. Er worden kijkoperaties uitgevoerd of het
maar niks is. De werkomstandigheden zijn er be
roerder dan die in fabrieken uit het eind van de vori
ge eeuw, maar niemand spreekt er schande van. We
accepteren hét, het hoort bij de alledaagse verrich
tingen van het penisvee. Voetbal is heilig, voetbal is
onaantastbaar, er mogen doden en gewonden val
len, zoals toen bij het Heizeldrama, maar de wed
strijden gaan gewoon door.
En dan te bedenken dat 't waarschijnlijk allemaal
doorgestoken kaart is. Dat wij allemaal, zoals we
voor de buis zitten, massaal bedot worden. Voetbal
lers zijn in staat om soms wel over een afstand van
zestig, zeventig meter een haarzuivere pass te geven,
die, soms dwars over het veld heen, precies in de
voeten terecht komt van een medespeler. Dat is,
goed beschouwd, duizend maal moeilijker dan de
bal in een doel jagen dat een paar meter breed en
hoog is. ledereen die zo'n loepzuivere pass kan ge
ven, moet in staat worden geacht moeiteloos een
doelpunt te maken. Of om het simpel te zeggen: Je
geeft gewoon een pass het doel in. En toch gebeurt
dat niet, toch wordt er een soort komedie opge
voerd, waarbij de indruk wordt gewekt dat het ra
zend moeilijk is om een doelpunt te maken. Af en
toe schieten die voetballers zogenaamd per ongeluk
op de lat of de paal! Alsof het niet honderd maal
moeilijker is om op de smalle lat of de ronde paal te
schieten dan in zo'n wijde, gapende ruimte als het
doel. Maar ja, als er per wedstrijd net zoveel doel
punten zouden vallen als bij basketbal, zou voetbal
helemaal stomvervelend worden. Vandaar dat er
door iedereen die bij voetbal betrokken is net ge
daan wordt alsof er sprake is van een wereldwonder
als er een doelpunt valt. Ach, ga toch weg, zelfs ik
heb ze in mijn jeugd gemaakt, er is niets aan.
Specialisten eisen snellere registratie nieuwe middelen tegen AIDS
Voor patiënten die besmet zijn met het AIDS-veroorzakende HlV-virus, zijn in de westerse wereld tientallen behandelin
gen met nieuwe AlDS-remmers beschikbaar. Maar als het aan minister Borst (VWS) ligt, zullen ten dode opgeschreven pa
tiënten nog lang moeten wachten totdat de nieuwe generatie middelen officieel is goedgekeurd. Een aantal AIDS-behan-
delaars, belangenorganisaties en de patiënten zelf zijn daar teleurgesteld over. Zij vinden het de hoogste tijd dat Borst zich
laat 'behandelen aan haar softenon-complex'. Intussen heeft het AIDS-fonds besloten experimentele, nog niet geregi
streerde medicijnen tegen AIDS te subsidiëren. Zo kunnen artsen over deze middelen beschikken als hun patiënt er om
vraagt.
M
üaa
jat
ivill
Registratie van geneesmiddelen
door de overheid was dertig jaar
geleden wereldwijd een wassen
neus. Het moest wel puur gif zijn,
wilde een ministeriële toetsings
commissie haar goedkeuring ont
houden. Totdat begin jaren '60 de
ontstekingsremmer softenon ie
dereen wakker schudde. Het veel
vuldig als slaapmiddel voorge
schreven medicijn veroorzaakte
ernstige afwijkingen aan de foetus
van zwangere vrouwen. De we
reld was te klein voor alle veront
waardiging over de laksheid waar
mee overheden het middel op de
markt hadden toegelaten.
Het schandaal leidde tot strenge,
wettelijke maatregelen voor regi
stratie van geneesmiddelen, pok
in Nederland. Die draconische
bepalingen frustreren nu onder
zoek naar en behandeling met de
nieuwe, veel belovende generatie
AIDS-remmers. Met de registratie
van een nieuw medicijn is zeker
anderhalfjaar gemoeid. „En daar
kunnen we niet op wachten", zegt
de wereldvermaarde AID-specia-
list prof. dr. J. Lange van het Aca
demisch Medisch Centrum
(AMC) in Amsterdam. „Die nieu
we middelen zijn eigenlijk alweer
van gisteren. We hebben snel alle
beschikbare medicijnen nodig,
willen we de strijd tegen AIDS op
den duur kunnen winnen."
Die mogelijkheid is sinds het uit
breken van de wereldwijde AIDS-
epidemie tien jaar geleden, voor
het eerst reëel aar zie. Het zijn
de zogenoemde protease-rem
mers waarvan het Amerikaanse
Ritonavir met een hoopvol resul
taat is uitgeprobeerd door het
Academisch Ziekenhuis Utrecht
(AZU) en het AMC. Inmiddels zijn
er twintig van die remmers in
ontwikkeling.
Ook al denkt minister Borst mis
schien dat die nieuwe middelen
nog 'speeltjes' zijn van artsen en
fabrikanten, klip en klaar is aan
getoond dat die remmers de ei
witmoleculen van het HlV-virus
in de geïnfecteerde cel verhinde
ren zich te klieven. Daardoor kun
nen intacte stukjes virus de zieke
cel niet meer verlaten en gezonde
cellen besmetten. 'Oude' midde
len als AZT, ddC, ddl, d4T en 3TC
blokkeren een eiwit dat het virus
nodig heeft aan het begin van zijn
vermenigvuldigingsproces in het
zo belangrijke afweersysteem (T4-
cellen). Het probleem is echter
HET AIDS-veroorzakende virus HIV.
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER
dat ook de nieuwe middelen op
den duur resistentie ontwikkelen
tegen HIV.
Maar dat was de afgelopen weken
niet het enige nieuws aan het
AIDS-front. Onderzoekers zijn er
achter gekomen dat het meeste
succes is te behalen met een
combinatie van verschillende
AIDS-remmers. AZT samen met
3TC geeft een spectaculaire daling
van de virusdeeltjes in het bloed
en een herstel van het immuun
systeem te zien. AZT gekoppeld
aan 3TC wordt op dit moment als
'gouden standaard' beschouwd.
Volgens AIDS-deskundigen moet
Nederland het voorbeeld volgen
van de Food and Drug Admini
stration (FDA) in de Verenigde
Staten. Deze commissie doet al
lang niet meer moeilijk over
werkzame anti-HIV-middelen die
aanvaardbare bijwerkingen heb
ben. „Tientallen middelen zijn
daar na een paar maanden inge
schreven", zegt Arjen Broekhui
zen, eindredacteur van het AIDS-
informatie magazine Lust for Life.
„In Nederland zijn pas drie AIDS-
remmers officieel goedgekeurd".
De gevolgen van de trage erken
ningsprocedure in Nederland zijn
niet gering. Artsen zijn uitgeleverd
aan de farmaceutische industrie
en patiënten die niet aan proeven
meedoen, moeten de experimen
ten uit eigen zak betalen.
Ook verpleegkundig AIDS-consu-
lent in het AZU Henk Vrehen
heeft ermee te maken. „Je krijgt
na zo'n publikatie In de media
over Ritonavir tal van verzoeken
het middel te mogen gebruiken",
zegt hij. „Zou het middel al gere
gistreerd zijn, dan kan een arts
het voorschrijven en krijgt de pa
tiënt het vergoed."
Niettemin proberen AIDS-specia-
listen en hun consulenten altijd
naar een oplossing te zoeken. Ook
al moeten ze er 'iets even voor re
gelen'. Ze hebben hun contacten
binnen de farmaceutiche indu
strie, kennen de literatuur op hun
duimpje en weten soms waar het
middel wel te halen valt. „Wij ver
strekken niets waar een specialist
en de ethisch-medische commis
sie van het ziekenhuis niet achter
staan", zegt Vrehen. „Maar we
kunnen patiënten wel verwijzen
naar instellingen die er buiten de
officiële kanalen wel aan kunnen
komen. We snappen maar al te
goed dat AIDS-patiënten niets te
verliezen hebben
Ook AZU-internist Borleffs stelt
zich op dat standpunt. „Ik zou
ook liever gewoon een recept uit
schrijven dan tijdrovende tele
foongesprekken te voeren met
een fabrikant van een bepaald
middel." De internist herinnert
zich nog de strijd rond het middel
ddC dat pas sinds een jaar offi
cieel bij de apotheek is te krijgen.
„Toen we wisten dat dit medicijn
samen met AZT een verbetering
bij de patiënt te zien gaf, moesten
we de patiënten doorverwijzen
naar de Stichting Fight For Life in
Amsterdam die er al lange tijd
mee experimenteerde."
Onverkwikkelijke situaties waar
oprichter van Fight For Life (FFL)
Walter Kamp cynisch om moet la
chen. „Legaal of illegaal", zegt hij
fel, „daar hebben wij geen bood
schap aan. Het gaat om een op
lossing voor het AIDS-probleem."
Kamp heeft dan ook geen goed
woord over voor het beleid van
minister Borst die er naar zijn
zeggen 'geen bal van begrijpt'. Te
gen de zin van haar ministerie
helpt de stichting al jaren tal van
AIDS-patiënten aan alternatieve
en experimentele anti-HIV-mid-
delen. Samen met twee artsen
van FFL doktert Kamp uit welk
middel voor produktie in aanmei^A
king komt. Op een 'Nederlandse iee
universiteit'laat Kamp dan zo'n rer
middel fabriceren. Aan octrooi- aai
rechten stoort hij zich niet. jrq
Zo ver wil AIDS-specialist Lange jer
niet gaan. Zijn kruistocht tegen /0(
het 'softenon-complex' van de ,ar
minister wil hij langs legale weg
bevechten. Hij bestrijdt op con
gressen en in het lobbycircuit de
'denkfout' die de overheid maakt
Behalve dat een middel moet j
werken en veilig moet zijn, ver-
bindt de bewindsvrouw ook een
verbetering van de 'levensver-
wachting' aan de registratie van V.
een nieuw medicijn. „Als destijds
aan de goedkeuring van een ge- ES7
neesmiddel tegen tuberculose de-
eis van een langer leven was ver-s r
bonden", zegt Lange, „dan zou m-
dat medicijn er nog niet geweestiar
zijn. Want dan moetje tientallen^
jaren wachten om dat te kunnenLj
aantonen."
AIDSiseenimmuunziekte. In- p)(
dien als gevolg van een nieuw, |n(
veilig middel de virusdeeltjes in 7
het bloed afnemen, dan moet da^r
volgens Lange voldoende zijn he|n(
medicijn voorlopig te registeren.|jc
„Zelfs het perfecte middel hoeft oe
niet tot een langer leven te lei- aa
den". Wat de minister wil, is in di
visie van Lange ondoenlijk. Zó
lang middelen uitproberen totda|lj
je iets meer te weten komt over er
de levenswachting het kliniscl^,
eindpunt genoemd betekent in;
voor de huidige ernstig zieke ur'
AIDSpatiënten dat hun immuun'
systeem voor altijd kapot is. „OoP
al vinden we het wondermiddel' W
licht hij toe, „dan is die categorie^
niet meer te helpen."
Het pleidooi van Lange voor snek
lere registratie van middelen C
klinkt geëmotioneerd. „Het is
toch van de zotte dat tienduizenj0
den patiënten in de wereld een p
beproefd middel slikken, maar
dat onze minister dat niet wil er-ïn
kennen omdat het ooit met sof- 0
tenon is misgegaan. We hebben L,
het hier niet over simpele infectit
of een slaapprobleem, maar ove\0
een dodelijke ziekte. Dan is er, lU
ondanks de grotere risico's, veel DI
geoorloofd."
P
UTRECHT TACO SLAGTER ln
Elke dag klinkt in de vooravond
het schelle geluid van koperen
cimbalen en dof tromgeroffel
vanaf tientallen drukbevolkte
straathoeken in Peking. Toe
schouwers omranden een open
ruimte waar door vaak meer
dan honderd mensen in een ge
staag ritme wordt gedanst. Het
zijn vooral ouderen die, met
een felgekleurde waaier in de
ene en een halsdoekje in de an
dere hand, twee aan twee hun
beste beentje voorzetten. De
duizenden actieve dansliefheb
bers hebben zich echter de
gram van de 'lawaaipolitie' op
hun-nek gehaald en zien hun
onschuldige, maar luidruchtige
vermaak met eên verbod be
dreigd.
Eigenlijk is het zogenaamde
'Yangko'-dansen dat twee jaar
geleden uit het platteland is ko
men overwaaien vooral een
uurtje gezond bewegen voor
Pekinezen in de derde leeftijd.
„Zo blijf je fi t. Na het avondeten
alleen maar voor de TV hangen,
tast je conditie aan en dan word
je Xiek. Dat geldt zeker voor ou
deren. Yangko-dansen is goed
voor je gezondheid", zegt de 68-
jarige gepensioneerde Yang na
afloop rond half negen nog na
hijgend in de ijle vrieskou.
Er zijn nu zo'n tweehonderd
Yangko-groepen met in totaal
meer dan tienduizend leden die
elke avond in de Chinese hoofd
stad 'Yangko-en' en enthousiast
worden begeleid door trommen
en koperen bekkens.
De meeste dansers die zich in
dodelijke ernst of breedlachend
uitleven, dragen tijdens het
Yangkodansers in Peking.
dansen hun alledaagse kleren.
Sommigen hullen zich in spe
ciale kleurrijke kostuums die
een paar maanden pensioen
kosten. Over de oorsprong van
het eenvoudige volksdansje blij
ken de meningen uiteen te lo
pen. Meneer Yang stelt dat de
Yangko uit Centraal-China
komt en deel uit maakt van de
oogstdankfeesten.
Verschillende bewegingen die
in vierkwartsmaat worden uit
gevoerd zijn inderdaad tc her
kennen als gestileerde hande
lingen die met het zaaien en
oogsten van graan te makeri
hebben. Zo buigen de dansers
doer hun knieën en maken met
hun waaier een schep-beweging
om vervolgens het 'graan' in de
lucht te gooien, een methode
om het kaf van het koren te
scheiden.
Li, een klein mannetje van 79
meteen verschoten blauw Mao-
jasje aan en met nog maar twee
tanden in zijn mond, komt daar
tegen in met zijn eigen verkla
ring. „In 1927 toen voorzitter
Mao de troepen aanvoerde om
tegen de vijand te vechten, wa
ren er ook eenheden achter de
linies die voedsel produceerden
voor soldaten aan hel front. Ze
hebben het imperialisme ver
slagen en daarom kunnen wij
nu gelukkig leven. In die tijd
werd de Yangko gedanst na het
oogsten. Nu doen wij het om in
beweging te blijven, maar het is
een revolutionaire traditie",
verklaart hij uit volle borst.
Hoe het ook zij. het Yangko-
dansen is volgens de autoritei
ten zo populair geworden dat
het overlast veroorzaakt. Daar
om wordt Yangko-dansen ver
boden in de buurt van over
heidsgebouwen, scholen, zie
kenhuizen, woonbuurten en in
parken met oude historische
gebouwen. Meneer Yang en zijn
dansvrienden kijken een beetje
verbaasd rond bij het horen van
de nieuwe regel. Ze blijken niet
erg onder de indruk. Een me
vrouw met een hoofddoek haalt
haar schouders op. „Wat wij
doen zijn toch vrije activiteiten.
Hoe kan de gemeente zich daar
nu in mengen? Dit is onze vrije
tijd. Tijd om te ontspannen. Wij
vinden het niet te lawaaierig en
bovendien tussen zeven en ne
gen uur is het nog niet de tijd
om te slapen."
De autoriteiten proberen de
dansgroepen ook zover te krij
gen dat ze niet meer zelf mu
ziek maken, maar een cassette
recorder gebruiken waarvan het
geluid niet zo ver draagt. Dat
idee slaat helemaal niet aan.
Het hoofd van het Peking Cul
tuurhuis voor de Massa beaamt
dat het Yangko-dansen een goe
de zaak is. „Ouderen voelen
zich vaak eenzaam èn ellendig
nadat ze met pensioen zijn. Ze
hebben dan niets meer om han
den en er is niemand om mee
te praten. De Yangko is gemak
kelijk te leren en vraagt niet veel
energie. De dagelijkse bijeen
komsten voorzien duidelijk in
een behoefte."
PEKING YVONNE VAN DER HEUDEN
CORRESPONDENT
Het geknal van vuurwerk en
champagnekurken zal in de
oudjaarsnacht weer niet van
de lucht zijn, maar zo'n
klap, wat is dat eigenlijk?
Om te beginnen: een slui
tende definitie van een knal
is maar heel moeilijk te ge
ven, vindt ook explosiedes-
kundige Saul Lemkowitz
van de Technische Univer
siteit Delft.
Is het niet in het Prins Mau-
rits Laboratorium van TNO
in Rijswijk dan laat Lemko
witz wel in zijn Delftse col
legezaal wat maïzena de
lucht in vliegen. Of vitamine
C. „Alles wat kan branden,
kan exploderen", onderwijst
hij.
„Als je buskruit de lading
van een rotje in de vrije
lucht aansteekt, verbrandt
het heel snel met een sis
send geluid", legt Lemko
witz uit. „De knal komt pas
als je de stof in een buisje
stopt en dat afsluit. Dan
kunnen de verbrandings
gassen niet weg. De druk
loopt op totdat de wancten
bezwijken en de gassen in
één keer vrijkomen: KA-
BOEM."
Het zelfde gebeurt bij on
deskundig openen van een
champagnefles. De ware ge
nieter laat de kruk zover
naar buiten komen dat er
een minimale opening ont
staat. Het koolzuur ont
snapt geleidelijk totdat de
druk zover is verminderd
dat de kurk met een zucht
de fles verlaat. De andere
methode is natuurlijk spec
taculairder. Flink schudden
zodat de opgevoerde druk
in de fles de kurk uit de hals
stuwt. In dat geval komen
de koolzuurgassen in een
keer vrij, met een flinke klap
dus.
Deze deflagraties, zoals de
kenner zulke knallen
noemt, zijn tager dan de
snelheid van het geluid. Het
kan ook anders.Bij de
ontsteking van bijvoorbeeld
TNT ontstaat een drukstijg-
snelheid die schier oneindig
is. Dat veroorzaakt een gi
gantische schokgolf die zich
sneller dan het geluid voort
plant."
Zo gaat het ook bij blik
seminslag, vervolgt Lemko
witz. „De bliksem verhit de
lucht in zijn onmiddellijke
omgeving tot 20.000 a
30.000 graden Celsius. Dat
veroorzaakt een bijna on
eindig snelle drukstijging
met een zware klap en ma
teriële verwoesting tot ge
volg. De dreun bij detonatie
ontstaat door superplotse-
linge drukverschillen. Bij
een deflagratie gaat het pro
ces veel langzamer."
Nu kan de schijn ontstaan
dat rotjes vrij ongevaarlijk
zijn. Er gebeurt toch niet
veel meer dan dat er plotse
ling gassen ontsnappen.
Waardoor ontstaat dan het
letsel? „In een strijker kan
de druk wel oplopen tot 100
bar. Met die druk ontsnap
pen de gassen. En die func
tioneren dan in wezen als
projectiel. En als er iets met
een druk van 100 bar plot
seling tegen je hand vliegt,
gaat die er gerust af."
DEN HAAG ARNOUD CORNELISSEN
lfan oud naar nieuw,
ook uw nummers.
Een nieuw jaar en ook nieuwe nummers. Vergeet ze
niet in uw agenda tc noteren. U vindt ze makkelijk
met behulp van de Omnummergids. Hebt u toch nog
vragen, bel dan het gratis informatienummer: 06-0096.
Bellen? Even tot
