Koppensnellers
maken souvenirs
(Verhulde erotiek onthuld in Indonesische sieraden
ohn Hiatt lijkt bedaagder, maar wil juist hits
Cultuur Kunst
Litteris Sacrum met
kuk Sam Shepard
Kwaliteit reisde mee in
Grigorovitsj' Notekraker
Kunstenfusie in Amsterdam
A I tKDACi 3U DELtMBtK 199b
CHEF «GERT VISSER. 071 5356441
nVuurwerkshow bij De Burcht
leiden Straatmuzikant en 'vuurtechnicus' Lampie verzorgt op
nieuwjaarsdag om 18.00 uur bij de Burcht in Leiden, een 'pyro-
technische' show. Een artistiek experiment, waarbij vuur en
vuurwerk centraal staan. De show, met onder meer een
'C'vuursculptuur', is vooral vanuit sociëteit de Burcht goed te vol-
\gen, waar door de aanwezige spiegels bijzondere lichteffecten
-^ontstaan.
-Premières Rotterdamse Dansgroep
rotterdam De Rotterdamse Dansgroep presenteert twee nieu
we choreografieën: Unburden Unbound van Suzy Blok en Mares
"'van Ana Buitrago. Beide produkties gaan op 18 januari in de
I Rotterdamse Schouwburg in première. In Unburden Unbound
confronteert Suzy Blok zes dansers met elkaar en zichzelf. Zij
koos voor de door snaarinstrumenen gedomineerde muziek van
Paganini, Gang of Four en het Balanescu Quartet. De Spaanse
Ana Buitrago maakt onder meer gebruik van muziek van John
Surman. Te zien vanaf 17 januari t/m 27 maart in vijftien Neder
landse steden en het Belgische Gent.
"Liberman dirigent NNO
Groningen» Viktor Liberman wordt met ingang van september
Jvaste gastdirigent van het Noord-Nederlands Orkest. Hij gaat
het orkest gedurende drie jaar in vier programma's per seizoen
leiden. De violist Liberman is evenals laap van Zweden concert
meester bij het Koninklijk Concertgebouworkest. De laatste tien
"jaar heeft Liberman zijn activiteiten als dirigent steeds verder
uitgebreid. Hij treedt regelmatig in binnen- en buitenland op als
dirigent van kamer- en symfonieorkesten. Liberman, geboren in
■^Leningrad en sinds 1979 woonachtig in Nederland, dirigeerde in
maart voor het eerst het Noord-Nederlands Orkest.
Nieuwe collectie Asmat houtsnijwerk in Volkenkunde
Koppensnellen en mensenvlees eten doen de Asmat uit
Nieuw-Guinea niet meer. Wel maken ze nog steeds hout
snijkunst waarin de dood een belangrijk thema is. Het
Rijksmuseum voor Volkenkunde verzamelt het werk van
de Asmat al sinds het begin van deze eeuw. Oude en
nieuwe, in 1993 gekochte stukken, zijn de komende
maanden in het Leidse museum te bezichtigen.
leiden «debby nobel
)e Leidse toneelvereniging Lit-
pris Sacrum speelt de komende
qiaand vier voorstellingen van
.am Shepards 'Verloren Erf. Op
i, 6 en 7 januari zijn er voorstel
ingen in het Imperium Theater
jan de Oude Vest 43. Op 13 ja-
Buari wordt Verloren Erf nog
maals gespeeld in de Kapelzaal
in an K&O (Oude Vest 45).
De schrijver/acteur Shepard
Ichreef Verloren Erf als tweede
Jeel van een trilogie waarvan
■ok 'True West' en 'Curse of the
Barving Class' deel van uitma-
pen. In 1979 won hij met dit to
neelstuk de Pulitzerprijs.
'Verloren erf speelt zich af op
het platteland van de Ameri
kaanse staat Illinois. Hoofdper
sonen zijn het echtpaar Dodge
en Halie en hun zoons Tilden,
Bradley en Vincent. De thuis
komst van Vincent maakt een
stroom van onthullingen los die
een dertig jaar verzwegen ge
heimblootleggen.
Alle voorstellingen beginnen
om 20.30 uur. behalve de mati
nee op 7 januari die om 14.30
uur begint. Kaarten zijn te re
serveren bij het uitbureau van K
&0,074-5141141.
Door Nederlands en Indone
sisch bestuur, missie, zending
en commercie heeft de leefwijze
van de Asmat veel veranderin
gen ondergaan. De Asmat, een
groep van 65.000 Papoea's, wo
nend in Zuidwest Nieuw-Gui
nea (Irian Jaya) schafte het kop
pensnellen en het kannibalisme
af en er werden kerken en scho
len opgericht.
Ondanks alle buitenlandse in
vloeden is het houtsnijden nog
steeds een belangrijk onderdeel
van hun cultuur. Iedere Asmat
leert de technieken van houtbe-
werken. Zonder kano of pijl en
boog zouden ze immers niet in
leven kunnen blijven. Maar
voor bijzondere voorwerpen,
zoals een versierd schild gaan
ze naar de wow-ipits (houtsnij
ders). Ieder dorp van betekenis
heeft er minstens een stuk of
vijftien. Op bestelling vervaar
digt hij bewerkte voorstevens,
roeispanen met een besneden
blad, of'voorouderpalen'.
Dood
Dood en voorouders staan cen
traal in het ceremoniële leven
van de Asmat. In de houtsnij
kunst zijn dit dan ook de be
langrijkste thema's. De dood
wordt uitgebeeld aan de hand
van koppensnellerssymbolen
zoals de bidsprinkhaan, de vlie
gende hond en de jaarvogel. De
bidsprinkhaan bijt na de paring
soms de kop van het mannetje
af en is daarom een belangrijk
beestje voor de Asmat.
Het koppensnellen was overi
gens geen kwestie van bloed
dorstigheid. Het was een voor
waarde om zelf in leven te blij
ven. Een dier eet vruchten van
een boom om zichzelf in leven
te houden en de Asmat ver
sterkten hun levenskracht door
een vijand te doden en zo zijn
levenskracht over te nemen.
De voorouders worden afge
beeld ter verering, maar ook het
warmhouden van wraakgevoe
lens is een belangrijk motief. De
Asmat zijn er namelijk van
overtuigd dat niemand zo maar
kan sterven. Als er dan toch ie
mand doodgaat, is de oorzaak
een vijand die een sterker tover
middel heeft. Elk sterfgeval
vraagt dan ook om wraak en dat
mag niet vergeten worden'.
Wanneer iemands dood niet ge
wroken wordt, bestaat namelijk
de kans dat zijn ziel blijft rond
waren en de levenden lastig
valt.
In de loop van deze eeuw zijn
de afbeeldingen van voorouders
wel veranderd. In de oudste
werken zijn het nog statische fi
guren, maar later nemen ze een
veel actievere houding aan. Er
worden ook accessoires toege
voegd uit de inheemse cultuur
(trom) of van elders (bril).
Massa-produktic
De voorwerpen die de Asmat
uitsnijden, zijn ongeveer het
zelfde gebleven: schilden, beel
den en prauwvoorstevens van
kano's. Speciaal voor toeristen
worden er wel platte panelen
gemaakt omdat die makkelijk
aan de muur te hangen zijn. Er
is ook een soort massa-produk-
tie op gang gekomen om de va
kantiegangers van voldoende
souvenirs te voorzien. De schil
den en beelden zijn een teken
van verbondenheid tussen de
levenden en de doden. De voor
ouders werden tot voor kort in
tijden van oorlog op de prauw
voorstevens afgebeeld omdat ze
op die manier toch nog konden
meehelpen om de vijand te ver
slaan.
Door de buitenlandse invloe
den zijn er ook nieuwe figuren
bijgekomen. Tegenwoordig
worden er bijvoorbeeld christe
lijke beelden gemaakt, vaak in
opdracht van een regionale
kerk. In de collectie van het mu
seum is ook een draakachtig fi
guur te zien. Het idee daarvoor
is afkomstig van luciferdoosjes
uit Zuidoost-Azië. Hoewel er
wel wat veranderd is in de As-
matcultuur is er geen sprak van
verarming. Ze hebben alle bui
tenlandse invloeden op géheel
eigen wijze verwerkt in hun
houtsnijwerk.
De tentoonstelling 'Asmat
Houtsnijwerk, nieuwe aan
winsten' is nog tot medio
maart te zien in het Rijksmu
seum voor Volkenkunde in
Ixriden. Openingstijden dins
dag t/m vrijdag 10.00 tot 17.00
uur, za en zo van 12.00 tot
17.00 uur, 1 januari gesloten.
De motieven op het schild geven de drager bovennatuurlijke krachten in tijden van oorlog.
i t(dirk smidt
THEATER
RECENSIE NICO S. DE WAL
Staatsballet van Oefa met 'De Notekra
ker' Choreografie en artistieke leiding
Joen Grigorovitsj Muziek Tsjaikovski Ge
zien 15/12, De Lievekamp, Oss. Herha
lingeri 31/12, Rotterdam (Theater Zuid
plein), 2/1, Gouda, (Schouwburg), 5/1,
Amstelveen (Cultureel Centrum), 13/1 en
14/1Amsterdam (Carré)
Als de eerste kerstbomenverko
pers in de straten verschijnen
zijn veel academisch geschool
de balletgezelschappen overal
ter wereld al weken aan het re
peteren op hèt kerststuk uit het
klassiek-romantische repertoire:
'De Notekraker'. Merkwaardi
gerwijs heeft dit in de kerstsfeer
gesitueerde ballet geen concur
rentie uit vroeger of later tijden.
Terwijl muziek, literatuur, schil
der- en beeldhouwkunst over
vloeien van kerstsfeer, moet de
balletliefhebber het dus met één
kerststuk stellen. Naar het lijkt.
Want: zoveel balletgezelschap
pen, zoveel Notekrakers. De
eerste integrale uitvoering door
een Nederlands gezelschap was
die van het Ballet der 1-age Dui
den in 1957, ingestudeerd door
de Engelse choreograaf Walter
Gore. Vanaf 1975 stond 'De No
tekraker' op hel repertoire van
het Scapino Ballet in de speelse
produktie van Armando Navar
ro. Nu de huidige Scapino-lei
ding het kerststuk van het re
pertoire heeft afgevoerd en po
gingen om het op te voeren als
openingsvoorstelling van een
nog op te richten 'Ballet van het
Zuiden' zijn gestrand, komt het
staatsballet van Oefa voor velen
als geroepen. Vooral omdat dit
gezelschap een bijzondere in
studering te bieden heeft: die-
van Joeri Grigorovitsj, in 1967
gemaakt voor liet Bolsjoi-ballet,
waarvan hij toen (en tot voor
kort) de artistieke leiding had.
De allergrootste toneelkerst
boom ter wereld, die ik dat jaar
in het immense Bolsjoi-theater
mocht aanschouwen com
pleet met een hoog daarin dei
nend, bemand scheepje
heeft Grigorovitsj niet op zijn
bagagelijst kunnen zetten. Maar
de specifieke kwaliteiten van
zijn produktie heeft hij wel mee'
op reis genomen: zijn door-F."
wrochte choreografie die er
vooral op is gericht, de liefheb
ber van strakgelijnde ensembles
in 'ballets blancs' en solistische
virtuositeit te gerieven. En jeug
dige toeschouwers daarmee
vertrouwd te maken, want 'De
Notekraker' is bij uitstek een fa
milievoorstelling.
Het eerste bedrijf, dat letter
lijk draait om tie kerstboom,
toont een familiefeest in huise
lijke entourage, met ouders die
gezellig samen een dansje ma
ken en opgewonden kinderen
die cadeautjes krijgen. Waarbij,
voor het dochtertje des huizes,
een notekraker in de vorm van
een pop, die zal uitgroeien tot
de prins van haar dromen.
Grigorovitsj' hang naar fraaie
danstechniek overtroeft wel
eens logica en verhalende in
houd. De meisjes rond de kerst
boom leerlingen van de
dansopleiding in Oefa - figure
ren maar meteen als een mini
ballet blanc. En de caractère
dansen in Spaanse, oosterse en
andere 'exotische stijlen' klop
pen soms niet.
Het gezelschap uit Oefa - te
gen de Oeral gelegen, maar ar
tistiek al zestig jaar georiënteerd
op Leningrad/St Petersburg en
niét op het minder ver gelegen
Moskou manifesteert vooral in
de dans van de sneeuwvlokken
de uitgebalanceerde Kirov Bal
letstijl. Later zwakte dat bij de
Nederlandse première in Oss
wat af, kennelijk door reis-moe-
beid, die ook het solistenpaar
Helena Foinina en de jeugdige
Airat Fatkhelislamov parten
speelde, ondermeer in de slor
dige afronding van een reeks pi
rouettes en een mislukte 'lift' in
de grote pas de deux. Als de
groep, die nèt een zware reeks
voorstellingen in de Verenigde
Staten achter de rug heeft, snel
ingespeeld raakt op onze podia,
kan de uitgebreide tournee door
ons land velen een plezierig bal
letvertier, gestoken in aardige
reisdecors bezorgen.
viteiten op het gebied van dra
ma, dans, beeldende en audio
visuele kunst zijn nu in één in
stelling samengebracht.
amsterdam» anp
Vier Amsterdamse instellingen
voor kunsteducatie fuseren per
1 januari. Zij gaan gezamenlijk
verder als Stichting Kunstzinni
ge Vorming Amsterdam, de
naam van een van de partners.
De andere drie zijn de Jeugdte-
JAterschool, de stichting Krea-
tief Dansonderwijs (SKD/Scapi
no) en de stichting Amateur-
theaterschool.
Alle door de gemeente gesub
sidieerde kunsteducatieve acti
De gemeente had vorig jaar
tot herstructurering van de
kunsteducatie besloten. Kern
daarvan is een verschuiving van
buitenschoolse naar binnen
schoolse activiteiten, die gericht
zijn op kinderen van 4 tot en
met 15 jaar. Amsterdam be
steedt jaarlijks ongeveer 12 mil
joen gulden aan kunsteducatie.
Rotterdam gpdcreet of abstract. Zoals enkele enorme gengestelde elementen: een abstracte werkers van het museum hebben films foto's komen in veel grotere aantalk
verhulde erotiek eindelijk onthuld'
de tentoonstelling beter kunnen
vindt Anneke Veldhuisen-Dja-
conservator Indonesië van
Museum voor Volkenkunde in Rot
en dus deskundige. Veel van
honderden meest gouden sieraden
de expositie 'Power and Gold' ver
rechtstreeks naar de vorm van
vrouwelijke geslachtsdelen; con
creet of abstract. Zoals enkele enorme
oor-sieraden voor vrouwen bijzonder
duidelijk de „verpletterende mannelij
ke viriliteit" (Veldhuizen) uitdrukken.
„Al die sieraden hebben deze duide
lijke vormen omdat ze het grote be
lang van het voortbestaan van de
mensheid symboliseren", aldus Veld-
huisen.
De mamuli-hangers uit Soemba zijn
symbolen van macht. Hun kracht
komt voort uit het samengaan van te
gengestelde elementen: een abstracte
weergave van de vrouwelijke ge
slachtsorganen, maar gemaakt uit het
als bij uitstek mannelijk beschouwde
metaal goud. De grootste en rijkst be
werkte mamuli mochten zelfs nooit
aan het daglicht worden blootgesteld.
De tentoonstelling is afkomstig uit
de privé-collectie van het echtpaar
Barbier-Mueller in Genève. Het Musé
um voor Volkenkunde is trots op de ei
gen toevoeging aan de collectie. Mede
werkers van het museum hebben films
uit de jaren twintig gevonden waarop
Indonesiërs te zien zijn die sieraden
dragen zoals ze nu in Volkenkunde te
zien zijn. Anneke Veldhuisen: „Bij de
prachtige tentoonstelling 'Het Goud
der Thraciërs' zag je alleen maar de
sieraden en kreeg je geen enkel idee
hoe de mensen die destijds gebuikten.
Dat kun je hier wèl zien". De expositie
bevat bovendien oude foto's van men
sen die de sieraden dragen. Dergelijke
foto's komen in veel grotere aantallen
terug in de bijbehorende Engelstalige
catalogus (f 69,90).
Power and Gold, sieraden uit Indo
nesië, Maleisië en de Filippijnen, t/m
15/9/96, Museum voor Volkenkunde
Rotterdam. Voor groepen zijn rond
leidingen te boeken (tel. 010-
4111055) met speciale aandacht voor
de goudsmeedkunst of voor de cultu
rele achtergrond van de getoonde
kunstvoorwerpen.
iz.iek is mijn reddende engel
was John Hiatt toen hij een
kreeg. „Vanaf dat mo-
was er de drang die nog
steeds niet over wil gaan.
was het produkt van een niet
gelukkige jeugd en muziek
mijn redding. Ik heb me al-
kunnen redden door, hoe
de situatie ook was,
lied te schrijven. Muziek is
reddende engel. De mu-
waakt over me."
john Hiatt kan de zon in het
zien schijnen. Het licht
zo van de Amstel het ge-
hotel in. Qua status
is hij er op zijn
Het verhaal over de erken-
van deze unieke Ameri-
singer-songwriter in ei
land is genoegzaam be-
Jarenlang was het sappe-
werd van label naar
gestuurd, was overgele-
aan foute producers en hij
zijn bestaan aan colle-
als Bonnie Raitt en.Neville
die zijn liedjes op
wisten te schatten.
Toch kijkt Hiatt, nu het ook in
Verenigde Staten beter met
gaat, niet om in wrok.
in de moeilijke tijden kon
h altijd de rekeningen be
en honger heb ik nooit ge-
Zo was het ook weer niet.
kon leven van mijn kunst. En
t is op zich al een succes. Als
je kunt permitteren om te le-
n waar je van leven wilt, mag
niet klagen."
„Terugkijkend zou ik niets
illen veranderen. Privé niet en
uzikaal niet. Bovendien denk
k dat mijn beste werk nog
lomt. Het zou ook wat zijn als
>nk hier zat, in het Amstel Hotel
(n 43 jaar oud, met een catalo-
iius aan dikke hits en niets meer
grè zeggen. Ik zou niet kunnen
ingkven met het idee dat ik mijn
este werk al in het verleden
ad gemaakt. Ik denk dat ik dan
hefu stoppen".
-andweggetjes
Mans nieuwste plaat. 'Walk
„Tijdens een tournee zijn de 22 uur per dag dat je niet op het podium staat, het zwaarst." foto gpd
On', die is verschenen bij Hiatts
nieuwe maatschappij Capitol, is
een van zijn betere. De veelal
akoestische instrumentatie en
de bespiegelende teksten over
landweggetjes, beekjes en boe
renerf-honden zorgen voor een
nostalgische sfeer. Is een berus
tende levensfase aangebroken?
Niet als het om Hiatts geldings
drang gaat.
„Mijn vorige platenmaat
schappij, A&M, beoordeelde me
verkeerd. Ze zagen een andere
artiest in me dan ikzelf. Ze von
den dat ik tevreden moest zijn
met mijn positie en met wat ik
bereikt had. Maar dat was ik he
lemaal niet. Het is het omge
keerde verhaal van wat je nor
maal hoort in de business. Ik
wilde de hits. terwijl de platen
maatschappij blij was met de
verkopen die ik haalde. Kom
nou! Ik wil hits, nog steeds!"
„We hadden de afspraak dat
als mijn album 'Perfecüy Good
Guitar' niet zou doen wat we er
van verwachtten, we uit elkaar
zouden gaan. Die kans heb ik
aangegrepen. Ik had een stel
songs, ik had een band en ik
wilde een plaat maken. Dat heb
ik dus gedaan, zonder dat ik een
contract had. Er zou wel wat ko
men. Daar was ik geen moment
bang voor."
„Iemand waarschuwde voor
een plaat in eigen beheer. Je
gaat zo op je centen letten, was
het argument. Nou. integendeel
mag ik wel zeggen. Het vloog
het raam uit en ik vond het
best. Topn ik nog met voor
schotten van platenmaatschap
pijen werkte, draaide ik elk dub
beltje om. Hoe bevrijdend was
dit."
„Ik heb pas bij Capitol gete
kend toen de plaat af was. Gary
Gersh, de directeur, ken ik nog
van Geffen. Daar zouden we sa
men een plaat maken, maar
toen werd ik vlak voor de tijd
van het label gesmeten, Gary is
een echte muziekgek. Een pla-
tenverzamelaar ook. Zo'n.man
die het om de muziek gaat en
niet om de business, die 's
avonds naar optredens van ob
scure bandjes gaat kijken, een
heel huis vol cd's en platen
heeft, een man die nog weet
hoe een hoes ruikt - kijk, met zo
iemand kan ik werken."
Oog voor groei
De nostalgische, landelijke sfeer
van de songs op 'Walk On' komt
mogelijk voort uit een licht ge
voel van heimwee. Ze lijken ge
schreven op de veranda van Hi
atts boerderij in Tennessee,
maar de werkelijkheid is prozaï
scher.
„Deze liedjes heb ik geschre
ven tijdens tournees in '93 en
'94. Ik had eigenlijk nooit veel
geschreven 'on the road'. Ik
moest nu wel, want we waren
veertien maanden van huis.
Schrijven bleek de juiste manier
van ontspanning. Je zoekt iets
om op andere gedachten te ko
men tijdens zo'n tour. De 22
uur per dag dat je niet op het
podium staat, zijn het zwaarst.
John Lee Hooker heeft dat ooit
gezegd en ik ben het met hem
eens."
John Hiatt wil dus hits. Afge
zien van 'Have a little faith in
me' heeft hij er weinig gehad.
„Hits is een relatief begrip. Voor
mij betekent het woord dat
meer mensen mijn muziek ho
ren. Een top 40-hit is puur toe
val. Daar heb ik sowieso al geen
verstand van. Aan de andere
kant ben ik niet een man die te
vreden is met het tevreden hou
den van zijn kleine maar fana
tieke groep volgelingen. Dat is
toch de Amerikaan in mij: altijd
oog voor groei, voor commercie
zo je wilt. Ik heb altijd groter
willen zijn. Beken het maar als
artiest, dat houdt je eerlijk."
„Dat 'streberige' betekent niet
dat ik bereid ben tot concessies
of water bij de wijn. Ik ga mijn
songs niet net zo lang polijsten
tot ze er in glijden als McDo
nalds' hamburgers. Ik ben niet
geïnteresseerd in uitverkoop.
Maar je maakt mij ook niet wijs
dat mijn muziek moeilijk te be
grijpen is".
„John Coltrane zei ooit over
het belang van melodie: 'Als de
man in de straat het niet kan
fluiten, heb je geen melodie'.
Voor iemand die zo ver geko
men is als hij, is dat een verras
sende uitspraak. Ik wil mezelf
op geen enkele wijze op hetzelf
de niveau plaatsen als Coltrane,
maar met zijn uitspraak ben ik
het eeps. Precies in die zin werk
ik ook".
