PCB's vooral schadelijk voor kinderen
Wetenschap Techniek
Open keuken prima omgeving voor huismijt
DONDERDAG 28 DECEMBER 1995
REDACTIE SASKIA STOELINGA 023-5150228
Nieuwe stof doet
effect cocaïne teniet
LONDEN Rtr
Wetenschappers in California hebben een
vaccin ontwikkeld dat verhindert dat cocaï
ne tot de hersenen doordringt. De stof die
grote overeenkomsten vertoont met cocaï
ne, zou bij het afkicken van drugverslaafden
kunnen worden gebruikt. Dat schrijft hel
jongste nummer van het wetenschappelijke
tijdschrift Nature.
Het vaccin produceert anti-lichamen die
verhinderen dat cocaïne tot de hersenen
doordringt. Daardoor blijft het effect van de
drug uit. Het gebruik van cocaïne leidt tot
een gevoel van welbehagen, verhoging van
het zelfvertrouwen en geeft energie. Maar
het gebruik leidt ook tot agressief gedrag.
Een wetenschappelijk team van het Scripps
Onderzoeksinstituut in la Jolla (California)
onder leiding van George Koob, testte het
vaccin op ratten. De diertjes kregen daarna
drugs toegediend. De hoeveelheden cocaïne
in de hersenen van de ratten die bij de proef
waren betrokken bleken'veel lager dan bij
die van de schaduw-groep. Ook vertoonden
de test-ratten veel minder het typische ge
drag van een verslaafde.
In een commentaar in Nature vraagt David
Self, een moleculair psychiater aan de Yale
Universiteit, zich af of immunisering wel de
geijkte methode is om met drugverslaving af
te rekenen. „Een vaccin kan helpen bij voor
koming van verslaving, maar een cocaïne-
verslaafde die naar zijn shot verlangt kan
simpelweg naar een andere drug als amfeta
mine grijpen."
PETER DE JAEGER GPD
De Wageningse onderzoeker
Martine Lans heeft ontdekt waar
om kinderen die in de baarmoe
der zijn blootgesteld aan PCB's,
later motorische storingen heb
ben. De PCB's veroorzaken een
tekort aan schildklierhormonen
waardoor er een hersenbeschadi
ging optreedt. Dr. Martine I^ns
van de vakgroep Toxicologie van
de Landbouwuniversiteit Wage-
ningen toonde dit negatieve effect
aan bij ratten.
PCB's of polychloorbifenylen zijn
sinds 1986 verboden in open toe
passingen. Maar in gesloten sys
temen, zoals TL-buizen, transfor
matoren en condensatoren, zitten
naar schatting nog enkele hon
derdduizenden tonnen van dit
goedje. Via lekkage en vuilstort
komt deze hoeveelheid vroeg of
laat alsnog op ons bord.
De stoffen zijn slecht afbreekbaar
en hopen zich op in vet. De mens
krijgt PCB's binnen via het voed
sel, vooral melk, vlees en vis. Ook
zitten er PCB's in voedingsmidde
len die zijn bereid met visolie,
zoals margarine.
PCB's beïnvloeden het gedrag van
jonge kinderen. Dit blijkt uit een
langlopende studie aan de acade
mische ziekenhuizen van Rotter
dam en Groningen. Een groep
van vierhonderd kinderen werd
vier jaar lang intensief gevolgd
vanaf de geboorte. De ene helft
kwam uit een corpulente moeder
met veel PCB in haar lichaamsvet
en de andere helft had een slanke
moeder met een laag PCB-gehal-
te. Al eerder is aangetoond dat de
overdracht van PCB's voorname
lijk verloopt via de placenta en
niet via moedermelk. Kinderen
geboren uit PCB-rijke moeders
vertoonden duidelijke achter
stand in motorische ontwikkeling,
onder meer door slappe spieren.
Tevens hadden ze meer moeite
met concentreren en een lagere
reactiesnelheid. In Japan en Tai
wan is zelfs bewezen dat zeer ern
stige vervuiling van PCB's leidt tot
een lager IQ. Bij zeehonden en
vogels leidt een hoog PCB-gehalte
tot minder jongen.
De fysiologische verklaring voor
deze afwijkingen is gevonden bij
ratten. PCB's blijken de hor
moonhuishouding en daarmee de
hersenopbouw danig in de war te
sturen, PCB's kunnen in de lever
namelijk worden omgezet in zo
genoemde hydroxy-metabolieten.
Deze stoffen lijken zo sterk op
schildklierhormonen dat zij zich
kunnen binden aan een eiwit
(TTR) dat normaal zorgt voor het
transport van schildklierhormo
nen in het bloed. Schildklierhor
monen zijn in de foetus belang
rijk voor de hersenontwikkeling
van de vrucht. Mevrouw Lans
toonde aan dat de PCB-metabo-
lieten lang in het bloed blijven zit
ten, waardoor er uiteindelijk min
der schildklierhormonen de her
senen bereiken. Tevens hopen
PCB's zich op in het bloed en in
de hersenen van foetussen. Dit
verklaart volgens de biologe de af
wijking in hersenontwikkeling.
gedrag en voortplanting van die
ren die worden blootgesteld aan
PCB's.
Mede op basis van de gevonden
resultaten komt eind dit jaar de
Gezondheidsraad met nieuwe
normen voor toegestane PCB-ge-
halten in voeding. Het gedragson
derzoek aan de kinderen krijgt
een vervolg. Gekeken zal worden
of er blijvende schade is opgelo
pen of dat er op latere leeftijd mo
gelijk herstel optreedt.
HENK HELLEMA» GPD
Bakkersgist prima
model voor processen
menselijke cellen
ARNOUD CORNELISSEN GPD
Bakkersgist blijkt prima geschikt om de wer
king van bepaalde processen in menselijke cel
len na te bootsen en te bestuderen. Deze ont
dekking kan ertoe leiden dat wetenschappers
steeds beter inzicht krijgen in het peroxisoom,
een bepaald onderdeel van een menselijke cel.
De uit Wolvega afkomstige Ype Elgersma pro
moveerde op een onderzoek hiernaar aan de
Universiteit van Amsterdam. Na zijn promotie
begint Elgersma aan een vervolgonderzoek aan
de Universiteit van California in San Diego.
Elgersma deed het onderzoek naar het per
oxisoom met de vakgroep biochemie van de fa
culteit geneeskunde van de Universiteit van
Amsterdam. Het peroxisoom ontleent zijn
naam aan de aanwezigheid van eiwitten die
waterstofperoxyde afbreken. Deze giftige stof
komt vrij bij het verbranden van vetten in de
cel.
Uit hel onderzoek bleek dat het ontbreken van
peroxisoom leidt tot ernstige afwijkingen van
het zenuwstelsel. De meest voorkomende per-
oxisoomziekte is adrenoleuko dystrofie, een er
felijke ziekte die alleen bij jongens voorkomt.
Jongens die deze ziekte hebben ontwikkelen
zich de eerste jaren na de geboorte normaal.
Opeens stopt dat proces en verliezen deze kin
deren allerlei bekwaamheden. Het proces lijdt
uiteindelijk tot de dood.
I Jet voordeel van gist is dat het gemakkelijk ge
kweekt kan worden en de genen eenvoudig te
manipuleren zijn. Volgens Elgersma was het
verrassend om te zien dat de eiwitten die be
trokken zijn bij de opbouw van peroxisomen in
mensen, sterk leken op de eiwitten die gëiden-
tificeerd waren in bakkersgist. Sommige eiwit
ten bleken zelfs deels uitwisselbaar te zijn.
P U Z Z E
,,Ik heb grote twijfels of open keu
kens wel zo verstandig zijn in huizen
waar bewoners overgevoelig zijn
voor de huisstofmijt. Huisstofmijten
willen het graag vochtig hebben, al is
het maar voor korte tijd." Dat is de
conclusie van de Amsterdamse on
derzoeker dr. Rob de Boer. Hij heeft
met subsidie van het Nederlands
Astma Fonds de afgelopen twee jaar
op het Instituut voor Systematiek en
Populatiebiologie van de Universiteit
van Amsterdam onderzoek gedaan
naar het leven van de huisstofmijt
onder verschillende omstandighe
den van temperatuur en relatieve
luchtvochtigheid.
Voor dat orïderzoek heeft hij een ap
paraat gebouwd, waarmee bij con
stante kamertemperatuur de relatie
ve luchtvochtigheid kan worden ge
varieerd. „In dat apparaat plaatsten
we kooitjes waarin één of meer huis
stofmijten werden gezet. Met behulp
van een schakelklok konden we vari
aties in de luchtvochtigheid aan
brengen." Uit De Boers onderzoek
blijkt dat de voor huisstofmijten kri
tieke relatieve luchtvochtigheid rond
de 58 procent ligt - bij 20 graden Cel
sius is deze wat hoger, bij 16 graden
wat lager.
„Leven huisstofmijten continu in
een omgeving met een relatieve
luchtvochtigheid beneden de kritie
ke waarde dan drogen de dieren heel
langzaam uit. Binnen een aantal we
ken verschrompelen ze, worden ze
helemaal plat en gaan ze dood."
Komt de relatieve luchtvochtigheid
echter boven de kritieke waarde, al is
het maar voor korte tijd, bijvoor
beeld anderhalf uur per dag, dan
knappen de mijten zienderogen op
en leven ze aanmerkelijk langer dan
zonder dat extra vocht, aldus De
Boer.
„Komt de relatieve vochtigheid da
gelijks drie uur lang boven de kritie-
De huisstofmijt gedijt goed in vochtige lucht.
ke waarde, dan voelen de huisstof
mijten zich alweer zo lekker, dat ze
eieren gaan produceren." Als weinig
andere dieren zijn huisstofmijten in
staat de waterdamp in de lucht di
rect te gebruiken voor de vochtba-
lans in hun lichaam, zegt hij. „Het is
een verbazingwekkend organisme.
Het vermoeden bestaat dat de dieren
dit voor elkaar krijgen met behulp
van bepaalde klieren. Deze klieren,
die zich boven het eerste lid van hun
voorpoten bevinden, scheiden een
sterk wateraantrekkende stof af, die
ze vervolgens doorslikken.
De Boer: „Huisstofmijten kunnen
dus eigenlijk met ontzettend weinig
vocht toe. En juist het koken geeft
een piek in de luchtvochtigheid in
huis." Het uitdrogen van huisstof
mijten heeft volgens De Boer alleen
kans van slagen in de winter. ,,ln de
zomer komt te veel vochtigheid van
buiten in huis."
De omstandigheden in huis heeft
men echter niet zo gemakkelijk in de
hand. Vandaar dat hij bij het Neder
lands Astma Fonds (NAF) een subsi
die heeft aangevraagd om na te gaan
of het mogelijk is om het allergie-
FOTO KULLER
probleem in huis voor de rest van
het jaar op te lossen door de huis-
stofmijten-bevolking in één keer vol
ledig om zeep te helpen. Alhoewel
het project in principe is goedge
keurd, heeft het NAF er dit jaar geen
geld voor vrij willen maken. De Boer
hoopt volgend jaar een nieuwe kans
te krijgen om de subsidie te verwer
ven. De in Purmerend wonende bio
loog loopt verder met plannen rond
om een particulier adviesbureau op
te richten, dat zich moet bezighou
den met de bestrijding van allergieën
inwoningen.
OPGAVE
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Door hem werd het een zootje
in het Duitse leger (6); 7. Zonder
vorm wordt men apathisch (5);
8. Dat dier is eigenlijk te jong om
een spuitje te geven! (5); 9. On
uitstaanbaar orgaan (5); 10. Te
ken de Franse rivier met volledig!
(4); 11Het alternatief is stil
staan (6); 12. Tenslotte een Eu
ropeaan met vis (6).
Verticaal:
2. Effen in de grond geschonken
(5); 3. .We zijn met eerlijk als we
elkaar zo betitelen! (6); 4. Snaar
instrumenten samenvoegen (6);
5. Wel wat droog om de tanden
in te zetten (4); 6. Vleesextract
uit België (8); 10. Ras weer glas
(4); 11Hier heeft de koning het
gemaakt uit genegenheid (3).
OPLOSSING
KRUISWOORDRAADSEL
-cassave-
h-staal-p
ante-rome
fa-rad-ijl
-vin-sem-
orevet
-ark-kar
en-ara-eg
star-mona
t-lover-s
-mistral-
HEINZ
&AASJ Z£ ST&AKS WE£/e AU£MAAL
TEFZU&BL'KtCEH OP '939 EH WAT tS
EP HOU <5£BEURX> w /99S N/KS
ALLEMAAL GEMANWES.' &EJ-/ANHES
/HPE fOLrr/£*r, GehamheS 'H CE
SRyZT, GEH/WHES OP TM
TOM POES
Tom Poes en het Lemland
Heer Bommel trok zich wat bedrem
meld terug en commissaris Bas ging
aan het werk. Hij trok een meetlatje
en een notitieboek en boog zich
mompelend over de sporen. Van tijd
tot tijd richtte hij zich op om enkele
becijferingen uit te voeren en het
ontging heer Ollie niet, dat zijn gelaat
zich steeds meer verduisterde.
„W-wat is er zo gevaarlijk aan een ar
me zwerver?" vroeg hij ten slotte.
„Eén zwerver alleen is niet zo gevaar
lijk", prevelde de politiechef. „Twee
en drie is vijf en één en één is twee.
Twee staat tot vijf als vier staat tot
tien. Dat is dan vier tiende maal...
Juist, ja. Het klopt!"
„W-wat klopt?" hernam heer Ollie,
die zich steeds onrustiger begon te
voelen.
„De maten kloppen", verklaarde Bul-
Ie Bas grimmig. „Dit, meneer Bom
mel, zijn de sporen van een Lem
ming. Nu, dan weet u het wel!"
„Een lemming?" riep de ander uit.
„Nee, dat weet ik het nog niet. En
zijn ze niet van een Lem? Een Lem-
alleen?" De commissaris wierp hem
een achterdochtige blik toe.
„Ik hoop niet, dat je hier méér van
weet!" gromde hij. „Als je een lem
ming ziet, moet je me onmiddellijk
waarschuwen, onthoud dat. Dit soort
elementen moet worden ingerekend
op staande voet; begrepen? Mooi,
dan mag je nu wel doorrijden."
Heer Ollie besteeg zijn voertuig en
reed beteuterd heen terwijl de poli
tiebeambte hem nakeek.
„Die Bommel heeft hier iets mee te
maken", mompelde hij. „Hij deed
verdacht. En het zou net iets voor
hem zijn om zich met ongunstige
elementen in te laten. Hm, dat ziet er
niet mooi voor hem uit..."
W
DOOR HANS VAN ES
Opnieuw heeft een koudbloedig hogedrukgebied bezit genomen vap
het Europese continent en zorgt voor enkele dagen pittig winterweg
Bij flink wat zon loopt het kwik in de middag op tot ca. -2 graden. I
de komende nachten kan het natuurijs flink aangroeien bij mimma|
die onderuit gaan naar ca. -8 graden. Evenals de voorbije nachten L
er lokaal strenge vorst optreden met minima tussen -10- en -12 gr?^
den. 0
In de loop van het weekeinde nemen spanning en onzekerheid om-!
trent het verdere verloop van de winter sterk toe. De vijfdaagse ver
wachting zorgde gisterochtend voor nogal wat verwarrring. De progj3
se werd hals-over-kop bijgesteld in de richting van een serieuze do<j
aanval rond Nieuwjaarsdag. Toch hoeven de liefhebbers van vorst,
sneeuw en ijs nog niet te wanhopen. Deze winterse december heefj
ons laten zien niet van streek te raken bij een Atlantisch offensief.i
Bovendien heeft zich de laatste dagen een indrukwekkend koude-ij
perium opgebouwd boven geheel noord- en oost-Europa, dat zich bl
een dooiaanval niet zomaar opzij laat zetten. De eerste oceaanfront
zullen tijdens het komend weekeinde waarschijnlijk stagneren bov^
Frankrijk en de Britse eilanden. Langs de westrand van het contind
komt in de loop van vrijdag een strakke zuidoostenwind te staan en
vanaf zaterdag neem in onze omgeving de kans op sneeuw of ijzel v
toe, waarbij de vorst getemperd wordt. In de eerste dagen van 199L
zou wel eens over het lot van de winter kunnen worden beslist. Bij '3
New Foundland stroomt zeer koude, arctische lucht uit Canada de!
oceaan op. Deze ontwikkeleling kan in de Europese wateren voor ej
compenserende, zachte stroming uit het zuidwesten zorgen met ka
op forse dooi in West-Europa.
E U R O P A ,2
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
Langs de kusten van tijd
tot tijd sneeuwbuien. Ver
der het binnenland in ge
regeld opklaringen en
meest droog. Overdag
langs de kust lichte, in het
binnenland matige tot
strenge vorst.
Zweden:
Opklaringen, ook enkele
wolkenvelden en droog.
Overdag ten zuiden van de
grote meren matige vorst,
naar het noorden toe op
veel plaatsen zeer strenge
Denemarken:
Rustig weer met flinke op
klaringen. Langs de kust
en wolkenvelden of mist
en kans op een sneeuw
bui Maxima tussen-2 en -
7 graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Eerst rustig weer met zowel wolkenvel
den als opklaringen en ook plaatselijk
mist. Meest droog, maar langs de kusten
kans op sneeuwbuien. Morgen van het
zuidwesten uit wind, sneeuw en ijzel.
Maxima rond het vriespunt, in het wes
ten van Ierland rond 4 graden, morgen
minder koud.
België en Luxemburg:
Droog, vrij zonnig en koud. Later op de
morgen mogelijk sneeuw óf ijzel. Over
dag meest lichte vorst.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Veel bewolking, een aantrekkende zuid
oostelijke wind en vooral morgen regen,
sneeuw pn ijzel. Middagtemperaturen in
het noorden enkele graden onder nul, in
midden-Frankrijk iets erboven.
Portugal:
Aanhoudend onbestendig met veel be
wolking en van tijd tot tijd regen. Vooral
vandaag kan er veel neerslag vallen. Aan
de westkust veel wind. Middagtempera-
tuur ongeveer 16 graden.
Madeira:
Wolkenvelden en op beide dagen een
enkele bui. Maxima ongeveer 22 gra
den.
Spanje:
Aan de wisselvallige kant met op beide
dagen vrij veel bewolking en van tijd tot
trjd buiige regen, misschien met on
weer. In het noorden valt plaatselijk veel
neerslag. Langs de zuidelijke en zuid
oostelijke Costa's geregeld zon en veelal
droog. Morgen tamelijk veel wind. Maxi
ma tussen 10 en 15 graden, aan de
kusten tegen de 20.
Canarische Eilanden:
Perioden met zon, in het noorden ook
enkele wolkenvelden.. -Waarschijnlijk
droog. Middagtemperatuur rond 24 gra-
Marokko:
Westkust: Geregeld wolkenvelden en
hier en daar buiige regen. Middagtem
peratuur uiteenlopend van ongeveer 19
graden in het noorden tot ongeveer 22
ten zuiden van Agadir.
Tunesië:
Toenemende bewolking en voornamelijk
in het noorden van tijd tot tijd regen,
misschien met onweer. Naar het zuiden
toe zonniger en droger. -Middagtempera
tuur ongeveer 19 graden.
Zuid-Frankrijk:
Wisselvallig weer met een stevige zuide
lijke wind en veel bewolking, op beide
dagen van tijd tot tijd regen, in de noor
delijke regionen en in de bergen
sneeuw. Maxima rond het vriespunt bij
Clermont-Ferrand en tussen de 10 en
15 graden in het uiterste zuiden, mor
gen iets zachter.
Mallorca en Ibiza:
Flink wat wolkenvelden en met name
vandaag buiige regen. Vrij veel wind.
Maxima ongeveer 17 graden.
Italië:
Onbestendig met veel bewolking en van
tijd tot tijd regen, vooral in de bergen in
het noorden tot in de meeste dalen
sneeuw. In het uiterste zuiden wat dro
ger en meer zon. Maxima in het alge
meen tussen 12 en 18 graden, maar in
het noorden iets boven het vriespunt.
Corsica en Sardinië:
Wisselvallig weer met veel bewolking,
van tijd tot tijd buiige regen en veel
wind. Maxima ongeveer 14 graden.
Malta:
Wolkenvelden, ook af en toe zon en kans
op een bui. Middagtemperatuur onge
veer 18 graden.
Griekenland en Kreta:
Tanehjk wisselvallig met bewolking en
van tijd tot tijd regen, plaatselijk veel re
gen en tamelijk winderig. In het oosten
en op Kreta minder nat en misschien
wat zon. Maxima van 12 langs de noor
delijke kusten tot 17 op Kreta.
Turkije en Cyprus:
Vooral in het westen van Turkije aan de
wisselvallige kant met van tijd tot tijd
een regenbui. Naar het oosten toe meer
zon en droog. Maxima ongeveer 17 gra-
Duitsland:
In het zuiden en midden geleidelijk be
wolkt en later sneeuw en ijzel, gevolgd
door regen. In het noorden helder en
koud. Verder een aantrekkende oostelij
ke wind. Overdag meest matige vorst.
Zwitserland: -2
In het algemeen veel bewolking eni
tijd tot tijd sneeuw, later op morgei
het westen overgaand in regen. Mail
meest onder het vriespunt, morge
het zuiden ruim boven nul.
Oostenrijk:
Vandaag af en toe zon en meest drj
Morgen bewolkt en nu en dan snej
Overdag meest matige vorst.
Polen:
Wolkenvelden, afgewisseld door del
en op de meeste plaatsen droog, d-
dag matige, soms ook strenge vorst.
Tsjechië en Slowakije:
Een aantrekkende oostenwind, veel
wolking en verder toenemende kam
sneeuw. Overdag lichte tot matige vf|
Hongarije:
In het algemeen veel bewolking en r
loop van morgen sneeuw. Middagterj
ratuur ongeveer -6 graden.
tl(
VRIJDAG 29 DECEMBER 1995 rt
Zon- en maanstanden h<
Zon op 08.48 Zon onder lti
Maan op 12.31 MaanonderOL
Waterstand D
IJmuiden Katwijk L
Hoog 09.04 21.46 08.37 2[f
Laag 04.44» 17.15 04.25 IC.
Weerrapporten 28 december 07 uur: fs
Amsterdam onbew.
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Berlijn
Boedapest
Brussel
Dublin
Frankfurt
