'Gezondheidszorg op zijn kop'
In Italië regeert de cultuur van de verdenking
Feiten &Meningen
Ramola-zaak
weer voor
rechtbank
^Lvcr\L-/Mvj zo L>»cv^c/viocr\ i yzrj
_'NC
NIEUWSANALYSE
De Nederlandse rechters laten zich meer en
meer leiden door de strijd tegen de mis
daad. Vroeger zetten ze rigoureus een
streep door een opsporingsmethode die
niet door de beugel kan. Nu wegen ze een
lout van justitie af tegen het algemeen be
lang. Hei Amsterdamse gerechtshof deed
dat bij de inkijk-operaties in de zaak Char
les Z. en het Haagse gerechtshof past de
zelfde denkwijze toe op de Ramola-zaak.
Drugsaankopen zijn volgens het hof in
principe ongewenst, maar het maatschap
pelijk belang weegt zwaarder, zo bleek gis
teren bij de uitspraak in de Ramola-drug-
zaak. Het hof vernietigde een vonnis van de
rechtbank in Rotterdam die het Openbaar
Mjnisterie maanden geleden niet-ontvan-
kelijk verklaarde ómdat er een omstreden
opsporingsmethode was gebruikt. Gevolg is
dat de rechtbank in Rotterdam zich op
nieuw moet buigen over de strafzaken van
negentien verdachten.
Prof. mr. H. de Doelder, hoogleraar straf
recht aan de Erasmus Universiteit, spreekt
van een 'spectaculaire uitspraak' van het
gerechtshof. „De Rotterdamse rechtbank
mag opnieuw z'n tanden in deze zaak zet
ten," zegt hij. De professor denkt dat het
hof zich in de Ramola-zaak (een afkorting
van RABO Money Laundry) heeft gespie
geld aan de Hoge Raad. „Als er iets fout is
gegaan, moet je die fout afwegen tegen het
belang van de hele zaak. Zo heeft de Hoge
Raad vaker geredeneerd."
In de Ramola-zaak werden in oktober vo
rig jaar twee grote Marokkaanse drugben
des opgerold, goed voor een omzet van mi
nimaal vierhonderd miljoen gulden, en
werden vijf geldwisselaars aangehouden.
Rechtbankpresident mevrouw mr. J. M. E.
in 't Velt-Meijer besloot het Openbaar Mi
nisterie na een weken durende rechtszaak
niet-ontvankelijk te verklaren. Zij meende
dat het Openbaar Ministerie informatie had
achtergehouden waardoor de rechtbank
niet in staal was geweest de rechtmatigheid
van de opsporingsmethoden te toetsen.
Het Haagse Gerechtshof is van mening
dat het systeem van de vooraankopen op
zich ongewenst is, maar dat het maatschap
pelijk belang in 'deze specifieke zaak' kon
prevaleren. Met name de 'uitzonderlijke
omvang van de geldtransacties die uit een
navenante uitzonderijke omvang van drug
handel voortkwamen', achtte het hof 'vol
doende zwaarwichtig voor de constatering
dat redelijkerwijs tot de vooraankopen kon
worden besloten'.
„Wij zijn verheugd met de beslissing van
het hof," zegt mr. G. P. van de Beek, woord
voerder van het Openbaar Ministerie. „Het
hof is met ons van mening dat er in dit con
crete geval niets onrechtmatigs is gebeurd.
Voorts heeft het hof ons standpunt overge
nomen dat onze vooraankopen en de ten
laste gelegde feiten geen verband met el
kaar hebben. Zodanig dat er in elk geval
geen sprake is geweest van uitlokking."
Ex-hoofdcommissaris J.. Blaauw, zelf tij
dens zijn politieloopbaan een actief speur
der, juicht het Ramola-arrest van het hof
toe. „Ik vind dat het hof met dit arrest de
zaak op waarde heeft geschat," meent
Blaauw. „Het is redelijk om opsporingsmid
delen tegenover criminaliteit te zetten."
Blaauw vindt het te ver gaan om de Ra
mola-zaak te beschouwen als een IRT-zaak
in het klein. „Bij het IRT werden grote hoe
veelheden drugs doorgelaten onder regie
van de politie", zegt Blaauw. „Men heeft
het criminele spel meegespeeld, waardoor
criminelen hun zakken konden vullen. In
Ramola heeft een informant kleine
drugaankopen gedaan om dingen binnen
het criminele milieu zichtbaar te maken.
Per saldo is er open kaart gespeeld.
Commissaris H. A. lansen, hoofd van de
regionale recherche dienst (zware georgani
seerde criminaliteit), is vooral verheugd dat
het hof de integriteit van zijn afdeling heeft
bevestigd. „Het is zeker niet iets van 'gut,
we zijn met de hakken over de sloot ge
gaan'. Ik heb in deze zaak altijd van begin af
aan een goed gevoel gehad. Deze uitspraak
ziet er mooi uit. Het recht krijgt dus toch
zijn loop."
„Wij hebben in de Ramola-zaak nimmer
onoorbaar, onethisch of onrechtmatig ge
handeld." vervolgt Jansen. „Wij hebben ook
nooit bewust informatie uit verbalen weg
gelaten." Mr. A. M. Moszkowicz betreurt
het arrest. „Zodra men het over maatschap
pelijke belangen heeft, word ik altijd een
beetje voorzichtig," zegt hij. „In mijn ogen
is het helemaal niet relevant hoe groot een
zaak is. Iets mag wel, of iets mag niet. Wat
dat betreft heb ik dus zeker kritiek op dit ar
rest."
De raadsman van een andere verdachte
vindt nog steeds dat het Openbaar Ministe
rie onvoldoende aannemelijk heeft kunnen
maken waarom bij de pseudo-kopen geen
professionele infiltrant is ingezet. „Want je
maakt mij niet wijs dat die niet te vinden
was. Dus is deze zaak helemaal niet zo be
langrijk."
Juist de inzet van een professionele infil
trant had het OM veel kopzorgen kunnen
besparen, meent de strafpleiter. „Zo'n per
soon weet precies waar hij zich wel en niet
aan te houden heeft. Een burgerinformant
heeft wel belangen. Zoals bekend wordt
zo'n informant per aangebrachte kilo ver
dovende middelen gehonoreerd. Dan is het
ook moeilijk vast te stellen of er sprake is
geweest van uitlokking."
Volgens mevrouw mr. E. M. Treffers, de
raadsvrouw van een 29-jarige koerier legen
wie 2,5 jaar cel is geeïst, heeft het hof de
plank lelijk misgeslagen. „Ik ben diep te
leurgesteld," zegt zij. De raadsvrouw con
cludeert dat het Openbaar Ministerie be
wust geen gebruik heeft gemaakt van de
wettelijke regeling 'bescherming getuigen'.
Officier van justitie mr. Van de Beek wil
de Ramola-zaak nu weer zo snel mogelijk
aanbrengen bij de Rotterdamse rechtbank.
Het merendeel van de verdachten heeft
echter na de uitspraak in mei de benen ge
nomen en zit niet meer in Nederland.
ROTTERDAM PETER LOUWERSE
EN DONALD BAX
Gebruikers zeer tevreden over proef met persoonsgebonden budget
Mijke Krzyzanowski werd als peuter overvallen
door het Rett-syndroom. Ze is autistisch en
kampt met een gestoorde motoriek. Mijke heeft
intensieve zorg nodig. Zorg op maat. Sinds an
derhalfjaar kopen haar ouders die zorg in met
een zogeheten persoonsgebonden budget. De
Krzyzanowski's deden mee aan een proef, die
per 1 januari wordt omgezet in een definitieve
regeling. Een proef die ook voor de thuiszorg
gaat gelden. Staatssecretaris Erica Terpstra stelt
er komend jaar 127 miljoen gulden voor be
schikbaar.
Erica Terpstra richt zich tot Mijke.
„Dag lieverd. Ik ben blij dat ik jou
heb leren kennen. Nou ja, kennen...
Zien, tenminste", glimlacht de
staatssecretaris. Het meisje maakt
een zeer opgetogen indruk. „Ze
heeft het heel erg naar haar zin", re
ageert vader Lex. „Zeker sinds we
zelf de zorg voor haar kunnen inko
pen. Daarbij komt dat we haar beter
kunnen helpen bij het opbouwen
van een zelfstandig bestaan. Uiter
aard binnen haar mogelijkheden".
De bewindsvrouw knikt tevreden:
voor haar is dit weer een bewijs dat
ze met 'haar' persoonsgebonden
budget de juiste weg bewandelt.
Het 'eigen baas zijn' komt in de
praktijk neer op een volledig op de
persoon toegesneden zorgplan, met
de gewenste hulp. Bij een lange
wachttijd bij een instelling kan met
het budget elders hulp worden in
gekocht. 'I'ot een maximum van
75.000 gulden per jaar.
Voor de Krzyzanowski's is het een
uitkomst. Communiceren met de
15-jarige Mijke kan alleen via ogen
en handen. Dat vereist een bijzon
dere begeleiding en die krijgt ze op
een in Rett-syndroom gespeciali
seerd dagverblijf. Daar krijgt ze ook
fysiotherapie om lichamelijke afta
keling te voorkomen, 's Avonds en
's nachts verblijft ze in een woonge
meenschap voor gehandicapten.
Eén keer in de drie weken is ze in
Waalre bij haar ouders.
MINDER KOPZORGEN
Alles is tot in de puntjes geregeld, i
Voor Mijke, maar ook voor haar ou
ders, die nu minder kopzorgen heb
ben. Het persoonsgebonden budget
is een uitstekend middel gebleken
om zorgaanbieders in beweging te
krijgen. Meer dan ooit moeten ze
klantgericht, vraaggericht werken.
Anders prijzen ze zich regelrecht uit
de markt.
„Ze beginnen al te preluderen op
fiexibiliteit", stelt Terpstra tevreden
vast. „Van zorgvragers krijg ik te ho
ren: 'Er wordt eindelijk naar ons ge
luisterd'. Ik krijg daar kippevel van.
Het zou toch eigenlijk doodnormaal
moeten zijn dat zorgaanbieders
luisteren naar de zorgvragers.".
Toch is ze mild in haar oordeel over
zorgaanbieders. „Ik heb veel respect
voor wat notabelen, kerken en an
deren decennia lang voor elkaar
hebben gebokst. Maar de structuren
van toen passen niet meer op de
mensen van tegenwoordig. Vroeger
moest je dankbaar zijn voor wat an
deren voor je deden, nu hebben
mensen het zelf voor het zeggen."
Het persoonsgebonden budget, be
nadrukt de bewindsvrouw, kan in
veel gevallen een alternatief zijn
voor reguliere hulp. Bijvoorbeeld
voor de wachtlijsten bij de Sociaal
Pedagogische Diensten, waar de
meeste crisisbedden 'vol' zijn. „Als
de crisisbedden vol zitten, kan het
budget een alternatief zijn. Je kunt
eigen mogelijkheden creëren. Dat
geldt ook voor het geval logeerhui
zen vol zijn. Daar kunnen het zorg-
verniëuwingsfonds en het per
soonsgebonden budget uitkomst
bieden. Ik bid op m'n knieën dat
het zo uitpakt", zegt Terpstra.
Erica Terpstra met het autistische meisje Mijke. Dankzij 'Zorg op maat' kunnen er veel autistische kinderen thuis worden verpleegd.
Steeds weer breekt de staatssecreta
ris even het gesprek af om Mijke
aandacht te schenken. „Nog een
paar dagen en ik kan bij jullie ko
men oppassen", grapt ze. Lex en
Marlies Krzyzanowski lachen met
haar mee.
„Laatst", vervolgt Terpstra op seri
euze toon, „kwam ik in een gehan
dicaptencentrum in contact met
ouders die bijna verontschuldigend
zeiden dat ze hun kind echt niet
meer thuis konden houden. Ik
schrok me kapot. Alsof je geen goe
de ouder bent, als je je kind niet
thuis houdt. Zo'n centrum kan juist
een goede ondersteuning zijn voor
daar waar het dreigt te knappen. Je
moet ook oppassen dat je je kind
niet te lang thuis houdt."
Maar tien tegen één dat dat in veel
gevallen toch gebeurt, weten de Kr
zyzanowski's maar al te goed. „Mij
ke uit huis plaatsen was verschrik
kelijk moeilijk. Ik ben gevlucht in
studie en werk", bekent Marlies.
„Wij hebben altijd door haar ogen
gekeken. Je besliste voor haar en dat
geef je dan ineens uit handen. Je er
vaart dat alsof de navelstreng voor
de tweede keer wordt doorgeknipt.
Ja, nu ik weet en zie dat het alle
maal zo goed draait... Tsja..."
SPECTACULAIR
Met het persoonsgebonden budget
staat Nederland „aan het begin van
een spectaculaire verandering van
de zorg", is de stellige overtuiging
van de staatssecretaris. „Alles wordt
vraaggericht, met veel meer service
voor de klant. Over tien jaar zeggen
alle zorgaanbieders: 'Hoe had u het
gehad willen hebben?' Er komen
folders met kwaliteitvergelijkingen.
Er komen ouders die met elkaar aan
tafel gaan zitten om de zorg voor
hun (gehandicapte) kinderen geza
menlijk te regelen. Maar dat de zor
gaanbieders op den duur zo flexibel
worden dat het persoonsgebonden
budget overbodig wordt, zoals ver
zekeraars verwachten, geloof ik niet.
Nee, wat mij betreft zal het per
soonsgebonden budget nooit meer
verdwijnen." De garantie klinkt de
Krzyzanowski's als muziek in de
oren.
Toch geeft de staatssecretaris vol
mondig toe dat er haken en ogen
aan de regeling zitten. Zo zijn er bij-
FOTO (u
tv;
voorbeeld nog geen onafhanke_
indicatiecommissies, die bepal
op welke mate van zorg mense,-
recht hebben en hoeveel geld z i
daarvoor krijgen. Dat gebeurt iKJ
door zorgaanbieders. Daarnaas
niet geheel helder wat de gevolg
voor de werkgelegenheid in bijv!
beeld de thuiszorginstellingen
len zijn. „Er is best wat aan te ija
ken op de nieuwe regeling, map-
moeten 1 januari écht van starta;
we hadden gewacht tot alles in^-'
puntjes was geregeld, dan war^
over twintig jaar nog niet begoiJ
DEN HAAG AP VAN DEN BERG
Het gebod 'Gij zult niet doden'
wordt in Italië, land van mafia, ca-
morra, 'ndrangheta en Sacra Coro
na Unita, volop genegeerd. Een
subtiele variant, de zogenaamde ka
raktermoord, is echter minstens zo
populair, en dit heeft alles te maken
met de cultura del sospetto (cultuur
van de verdenking), die waarschijn
lijk nergens zo verankerd is als in de
Italiaanse maatschappij.
Italië heeft geen schandaalpers die
haar tanden zet in een persoon en
niet eerder rust dan wanneer deze
is afgemaakt. Toch is de pers ook in
Italië een cruciale schakel in een
verdachtmakingscircuit, waarin ver
der de justitie en al dan niet anonie
me 'stemmen' een belangrijke rol
hebben.
Het lanceren van een verdenking,
wetende dat die door de pers wordt
'opgepikt' en door justitie zal wor
den geverifieerd, is een beproefd
middel om tegenstanders te elimi
neren. Het heeft iets van een steen
gooien en snel de hand verbergen.
De methode is het gevaarlijkst in
gebieden waar de mafia heerst. 'Hij
is een eenzame man geworden',
STEVENHAGEN
luidt de zin die daar kippevel ver
oorzaakt. Het is namelijk een dood
vonnis, of bijna.
Talloze politiecomissarissen, rech
ters, politici of winkeliers die zich
tegen de mafia hebben gekeerd,
kennen het mechanisme: plotseling
circuleren geruchten en wordt het
stil om je heen.
Giovanni Falcone, Italië's beroemd
ste mafiabestrijder, werd aan het
einde van de jaren '80 het slachtof
fer van een lastercampagne. Ze be
gon met anonieme brieven die in
het Paleis van Justitie in Palermo
opdoken. Er was 'een raaf aan het
werk. Hij of zij bleek goed geïnfor
meerd. Halve waarheden en hele
verdachtmakingen waren genoeg
om de stilte rond de onderzoeks
rechter af te roepen. Collega's en
politici raakten overtuigd van het
bestaan van een 'probleem-Falco-
ne'.
De magistraat verliet Sicilië en ac
cepteerde, noodgedwongen, een
baan op het ministerie van justitie.
In de schaduw kon hij verder wer
ken, heette het eufemistisch. Falco
ne was professioneel gezien ver
moord. Dat hij later, in de zomer
van 1992, ook werkelijk door de ma
fia werd omgebracht, was niet veel
meer dan een wrange maar logische
apotheose.
De moord op Falcone en enkele
maanden later op zijn collega Paolo
Borsellino, veroorzaakte een reactie
van de staat. De mafiabestrijding
werd serieus ter hand genomen en
magistraten die onderzoek deden
naar corruptie kregen, eindelijk, de
ruimte. De 'fluwelen revolutie' werd
in feite gedragen door de spijtop
tanten: mafiosi, politici of onderne
mers, die de omerta doorbraken en
met hun getuigenissen talloze heili
ge Italiaanse huisjes opbliezen.
Opnieuw bepaalden 'stemmen' het
lot van talloze personen en weer
was de pers een belangrijke schakel.
Dit keer stond de geruchtenmachi
ne aan de 'goede kant' want nu
werd immers gejaagd op mafiosi en
corrupte personen. De getuigenis
sen vormden een stortvloed, die al
les en iedereen leek mee te sleuren.
Een verklaring van een voormalige
tassendrager van een vermaard po
liticus was genoeg om die politicus
op de voorpagina's van alle kranten
te doen belanden en in feite al te
veroordelen.
De rechters gebruiktén hun her
wonnen vrijheid misschien met iets
teveel enthousiasme en speelden
teveel nieuwtjes door naar de pers.
Velen moesten uit de krant verne
men betrokken te zijn bij een cor
ruptie- of mafia-onderzoek. De
rechterlijke macht arresteerde hon
derden personen, soms na maan
den van minitieus onderzoek, soms
nadat een spijtoptant namen had
genoemd. In enkele gevallen werd
het voorarrest gebruikt om bekente
nissen af te dwingen.
Het lijdt geen twijfel dat er onder de
spijtoptanten pefsonen waren die
praatten om een oude rekening met
iemand te vereffenen, een politieke
tegenstander uit te schakelen of om
zelf strafvermindering te krijgen.
Opnieuw werden geruchten ver
spreid, die konden leiden tot een
karaktermoord. Tot voor kort res
pectabele personen veranderden in
criminelen, die voor het oog van de
camera met handboeien om wer
den afgevoerd. Een twintigtal on
dernemers en politici kon de schan
de niet weerstaan en pleegde in de
afgelopen jaren, thuis of in de ge
vangenis, zelfmoord.
De ex-premiers Bettino Craxi en Sil
vio Berlusconi, zelf betrokken bij tal
van corruptie-onderzoeken, waren
degenen die het eerst en het felst
ageerden tegen de rol van de rech
ters en de pers. Zij refereren vaak
aan de uiterst populaire TV-presen-
tator Enzo Tortura, die het meest il
lustere slachtoffer kan worden ge
noemd van een karaktermoord.
Tortora werd in 1983, in de nacht
van 16 op 17 juni. gearresteerd op
beschuldiging van banden met de
Napolitaanse mafia, de Camorra, en
handel in hard drugs. Er ging een
enorme schok door Italië heen,
want Tortora was dankzij zijn quiz
zen, talkshows en voetbalprogram
ma's voor elke Italiaan een levende
legende.
Het onbegrip was groot. De be
wijslast ook.
Niet minder dan elf spijtoptanten
van de camorra verklaarden dat
Tortora deel uitmaakte van de Na
politaanse georganiseerde misdaad.
Het ging om geloofwaardige ver
klikkers, want dankzij hun getuige-
:1
nissen was het mogelijk geweeie
meer dan honderd misdadigerje
arresteren. n;
Tortora verbleef zeven maandds
de gevangenis en stond vijf mal I
den onder huisarrest voordat zr
proces begon. In die periode sl|
gen velen door: in de pers wercP
Tortora langzaam maar zeker c["
crimineel zoals beschreven doo
spijtoptanten. De rechter dachj-
ookzo over. In september 1985
een proces van zeven maandeit
werd Tortora schuldig bevonde
veroordeeld tot een gevangenis'
van tien jaar en zes maanden.
Tortora was inmiddels gekozen.
Europarlementariër voor de Rq|
le Partij, die zich het lot van dejj
sentator had aangetrokken. Hif
hierdoor immuniteit, maar zei i
geen gebruik van te zullen malf
als het vonnis in hoger beroep L
worden bevestigd. Het hof spra
september van 1985 Tortora viP
het vonnis werd gesteld dat de.
spijtoptanten hadden gelogen I
korting op hun straf te krijgen, f
land stond het schaamrood opi
kaken. Tortora was er slecht aal
toe. In de gevangenis was hij hl
patiënt geworden en in 1988, oj
jarige leeftijd, overleed hij.
De zaak-Tortora is een groot lil
ken van Italië, maar dezer dage,
ook een veel gebruikt wapen t<^
de Italiaanse rechters en de spL
tanten. Berlusconi en de zijnerf
ten nu voor maatregelen tegen
onderzoeksrechters in naam v^
basisprincipes van een rechtssf
Geen vèrdachtmakingen meerj
bescherming van personen die
justitie in aanraking komen, zq
klinkt het. i
Jammer dat dit gepaard gaat m,
lastercampagnes, compleet
scure 'dossiers', tegen rechters
Antonio Di Pietro. De held vanj
corruptiecampagne 'Schone h^
den' moest aftreden en is nu va,
aanklager veranderd in aangek
de. De 'cultuur van de verdenk]
woekert door. Het is te hopen ij
Di Pietro dat hem de definitievj
raktermoord bespaard blijft.
ROME «EELCO VAN DER LINDEN j
CORRESPONDENT
