EenWARM
gevoel dat de KOU mist
Kerstmis in zuidelijk Afrika
UITGESTALD
DE KERSTSTALLEN
VAN KRIPPANA
Zo'n vijftig kilometer onder Luik, op
een steenworp afstand van de Duitse
grens, ligt Manderfeld. Een dorpje, dat
slechts met moeite te vinden is. Nietig
en onbetekenend op de landkaart,
maar groot van naam in de wereld van
kerststallenliefhebbers. Die weten er
de meest omvangrijke tentoonstelling
van Europa te vinden: Krippana, een
museum dat bijna het hele jaar ge
opend is. Hier bevindt zich een bonte
verzameling van honderden kerststal
len; rijk aan variatie in kleur, vormge
ving en gebruikte materialen. De groe
pen zijn afkomstig van kerken, kathe
dralen en particulieren uit alle wereld
delen, maar vooral Europa.
In de kersttijd overigens een wat uitge
dunde bezienswaardigheid. De kerken
en kathedralen hebben dan voor even
hun stallen weggehaald om ze op te
stellen in hun eigen gebouw. Wat in
deze periode blijft, zijn voornamelijk
'particuliere stalletjes', die op zich ech
ter al een bezoek aan Krippana waard
zijn.
Op deze en volgende pagina's worden
enkele kunststukken van Krippana na
der beschouwd.
ZATERDAG !®f J L A G E 23 DECEMBER 1995
'Kri'ppana' is van 25 maart tot 6 januari dage
lijks geopend van 10.00 uur tot 18.00 uur.
Adres: Hergersberg 4, B-4760 Manderfeld,
België. Telefoon: 00.32. 80.548729
'Kerst is geen kerst zonder kou'. Martijn
Haitsma is heel stellig. Het prachtige
zomerse weer in Malawi kan de Leidse
Memisa-arts dit weekeinde even gestolen
worden. Hij zou de kokosnoten graag
inruilen voor sneeuwballen.
Een bijzondere gewaarwording: kerst op het
zuidelijk halfrond.
Kinderen in St. Theresa's ziekenhuis in Ibenga, Zambia, bekijken de
cadeautjes die ze met kerst van het personeel hebben gekregen.
FOTO HENNY JANSEN-VERBRAAK
'o ja, hei-is bijna Kerstmis'.
Anders dan in andere jaren
komt die constatering wel
haast als een verrassing. De
aanloop naar de kerst heb ik
niet opgemerkt. Twee maan
den op het zuidelijk halfrond
hebben voor mij de kalender
op zijn kop gegooid. Niks lang
zaam korter en kouder wor
dende dagen die, zo leert de
ervaring, de voorbode zijn van
dat decernberfeest. Integen
deel. De wuivende palmbo
men, gespierde jongens sur
fend in de branding, de combi
natie van zon, zee en strand
vertellen een heel ander ver
haal. Van hartje zomer, waarin
niemand maar ook een secon
de denkt aan sneeuw, ijs, een
boom met naalden en een
kerststal.
Niet dat de winkeliers het niet
proberen. Zwarte en blanke
kerstmannen maken al vanaf
begin november hun opwach
ting in de duurdere winkelstra
ten van de grote steden in lan
den als Zambia, Zimbabwe en
Zuid-Afrika. De gebruikelijke
muzak is vervangen door al
even bekende deuntjes uit het
westerse kerstrepertoire. Maar
op een of andere manier slaat
het niet aan. Je ziet en hoort
het wel, maar registreert het
niet. Neemt er geen notitie
Het zonnige weer kan niet
worden tegengesproken door
beelden uit een ander klimaat.
Rudolf het rendier, de arreslee
en de dikbuikige ho-ho-ho roe
pende kerstman horen hier
niet thuis. Op zijn minst zou
de noordpoolbewoner zijn do
micilie voor de Afrikaanse kin
derschare moeten verplaatsen
naar de zuidpool. En een aan
gepast vervoermiddel is ook op
zijn plaats. Laat hij zich maar
een paar olifanten aanschaf
fen. Andersom zal de gemid
delde Australiër of (blanke)
Zuidafrikaan zich moeilijk een
voorstelling kuhnen maken
van een kerstfeest zonder bar
becue of braai op het strand
alle nostalgische winterplaatjes
ten spijt.
Het probleem is natuurlijk
dat Kerstmis en alle poespas
daar omheen in de meeste
Afrikaanse landen pas een
eeuw of wat geleden zijn geïm
porteerd door de kolonisten.
En het is altijd een vreemd,
blank feest gebleven. Dat blijkt
ook wel uit het hardnekkige
gebruik van al die voor Afrika
nen wereldvreemde, onbeken
de voorstellingen en voorwer
pen. Een aantal Afrikanen viert
het mee, want ach, een feest is
natuurlijk nooit weg. Maar het
gaat in de meeste gevallen niet
uit innerlijke overtuiging, maar
dat is onderhand natuurlijk in
het 'christelijke' Westen ook
het geval.
Bovendien is de glitter van hel
kerstfeest ook een uiting van
welvaart. Eraai versierde stra
ten, prachtig opgetuigde bo
men en feestelijk kaarslicht
zijn uitingen van welstand en
welzijn. Maar wie in een scha
mel hutje met een golfplaten
of rieten dak huist, zonder wa
ter en elektriciteit, heeft aan
een 'kerstboom' voor zover
al voorhanden: in Zambia wor
den naaldbomen gekweekt om
hout te hebben voorde stutten
in de kopermijnen alleen
behoefte als brandstof, niet als
decoratie.
De feestverlichting van Kaap
stads belangrijkste winkel-
straat. Alderneystreet, komt
misplaatst over. Allereerst om
dat op een paar kilometer van
het centrum honderdduizen
den mensen wonen die eerst
wel eens gewoon licht in hun
woning zouden willen. En ver
der omdat zich 's avonds toch
niemand in het centrum be-
greft
De blanken hebben zich ver
schanst achter het prikkel
draad en de hoge muren van
hun villa's in de buitenwijken
van de stad. De zwarten en
kleurlingen zijn veilig opgebor
gen in hun eigen woonoorden
en townshipszonder ver
voer naar het stadscentrum.
De Nederlandse Memisa-arts
Thea Savory-van I luis. die na
haar opleiding in Haarlem in
middels een aantal jaren in
Zambia woont, heeft nog een
verklaring voorde lauwe res
pons op het kerstfeest. „Met
kerst wordt de geboorte van
een kind gevierd, maar een ge
boorte is hier minder bijzon
der. Een baby krijgt ook pas na
een paar weken of een maand
Een hoogstandje van de Nederlandse glas
blaasster Marianne Dohmen. Zij maakte de
groep in 1989 in opdracht van de Portugees Fer
nando Duarte. Gewoonlijk heeft hij de kerst
groep het woord 'stal' is hier nauwelijks van
toepassing op een mooie plek staan in zijn
huis in Marinha Grande.
Dohmen en Duarte houden duidelijk van hemel
se boodschappers; rondom de kribbe staat een
hele groep engelen Bij de gemiddelde kerst
groep is dat slechts één engel, die bovendien niet
staat, maar aan de stal hangt.
een naam. De moeder en de
familie wachten eerst af of het
kind wel overleeft. Dat is wèl
bijzonder."
Op de boerderij bij Monze, in
het zuiden van Zambia, waar
Thea Savory met haar man
Tom woont, valt kerst samen
met het regenseizoen. Dat be
tekent dat er hard gewerkt
moet worden op het land. In
dit de laatste jaren door ernsti
ge droogte geteisterde gebied
tolt iedere dag. „We hebben er
daarom voor gekozen om de
nadruk te leggen op de Zam-
biaanse onafhankelijkheids
dag, op 24 oktober. We geven
de mensen maïs zodat ze bier
kunnen brouwen en we slach
ten een koe voor extra vlees.
Zelf vieren we kerst in de fami
liekring, volgens oud-Engels
recept"
D,v
/at geldt ook voor buur-
vrouw Nina Atkins-van Ko-
gelenberg. De I leemsteedse
SNV-medewerkster woont al
zo'n 25 jaar in Zambia en heeft
zich in die tijd mede vanwe
ge de van oorsprong Britse
schoonfamilie moeten aan
passen aan een Engels kerst
feest. Mi neep ie en pudding be
horen tot de vaste receptuur.
„Ik ben al weken van tevoren
bezig met de voorbereidingen.
Ik bak soms wel veertig cakes,
die ik met kerst weggeef."
Bij Atkins wordt met kerst een
koe geslacht en krijgen de
werknemers suiker en maïs.
„We geven iedereen wat ex
tra's en zorgen ervoor dat de
vrouwen hun deel krijgen. Als
we de mannen alleen maar
een bonus zouden uitkeren,
zagen de vrouwen er niets van
terug", vertelt Nina. Op de
boerderij wonen zo'n vierhon
derd mensen - de werkers en
hun uitgebreide familie.
„Vroeger waren er voor alle
kinderen cadeautjes, maar dat
kan er nu niet meer van af. De
droogte heeft ook onze finan
ciële reserves opgedroogd." In
huis is een deel van de kerst
versiering afkomstig uit Neder
land. Klimplanten zorgen voor
het nodige groen.
Kerst vii-ren in Afrika nood
zaakt degene die op het noor
delijk halfrond is opgegroeid
en met de daar geldende tradi
ties doordrenkt, tot improvise
ren en aanpassen. De vijf kin
deren van Henny en loop Jan
sen, David, Rebecca, Saraï,
Naomi en Ruth, hebben dat tot
kunst verheven. Ze hebben
dan ook al een tijdje kunnen
oefenen want met een korte
onderbreking een jaartje in
Leimuiden woonden ze met
hun ouders achtereenvolgens
een paar jaar in Uganda, Tan
zania en nu dan op een zoge
noemde missiepost in Zambia,
in Ibenga.
I let kerstfeest wordt daardoor
tot een bonte mengeling van
oudvaderlandse tradities opge
smukt of aangekleed met in-
heeïnse ingrediënten. Letter
lijk. Van brooddeeg („Je ge
bruikt meer zout en geen gist.
Het is dan net klei") worden
beeldjes voor de kerstgroep ge
maakt en gebakken. Van stuk
jes stof krijgen de bekende fi
guren kleding of een hoofd
aangemeten. Vorig jaar was
ook de kerststal van deeg,
maar dat moet nu anders. De
honden hebben de stal opge
geten. „Je moet hier alles zelf
maken, maar dat is juist de
charme", vindt Henny Jansen-
Verbraak.
Op 27 en 28 december deelt
'dokter Joop' in alle afdelingen
van St. Theresa's ziekenhuis
zelfgemaakte knuffelbeesten
uit. Het ziekenhuis draagt
etenswaar aan op zich al
een bijzonderheid, want in
Afrikaanse ziekenhuizen is het
gebruikelijk dat de familie van
de patiënten voor de maaltij
den zorgt. „Op die manier zijn
het toch voor iedereen bijzon
dere dagen", zegt Joop Jansen.
„Maar het blijven dagen die ik
liever in Nederland zou door
brengen", verzucht zijn uit
Leiden afkomstige collega
Martijn Haitsma in Malawi
met een zweem van heimwee.
„De lichtjes, de kerstballen, het
is hier allemaal te vinden en
het is best gezellig, alleen die
snijdende kou, dat winterge-
voel ontbreekt. En dat maakt
kerst voor mij nou eenmaal
kerst."
Durban maakt zich op voor de jaarlijkse toeristeninvasie. In Zuid-Afrika is het hartje zomer. Zon, zee en strand horen daar bij kerst.
FOTO HANS JACOBS
