Basisuitkering biedt geen zekerheid
Feiten &Meningen
De tweeling
Gigantische
telklus
Vluchteling louter vrijwillig terug naar vaderland
ZATERDAG 9 DECEMBER 1995
152
Twee jaar geleden verscheen de roman De
Tweeling van Tessa de Loo. Omdat de
schrijfster in mijn VPRO-programma wilde
komen, kreeg ik al voordat het boek ver
scheen een drukproef te lezen. Onbelast
door recensies kon ik de dikke turf tot mij
nemen. Pas na zo'n tweehonderd bladzij
den had het boek mij echt te pakken, maar
daarna kon ik het ook amper wegleggen.
Nog steeds, twee jaar later, zie ik vooral heel
helder diverse hongerwinterscènes uit het
boek voor mij.
Toen het boek verscheen waren de recen
sies vernietigend. In de Volkskrant sabelde
Arjan Peeters het boek neer. Zelfs twee
maanden nadat het boek verschenen was
vond ene jeroen Vullings het nog nodig het
boek in VN volledig kapot te schrijven.
Toen de long-list van de Libris-prijs ver
scheen, stond het boek van Tessa de Loo'
daar niet op. Blijkbaar vond de jury niet dat
het zelfs maar bij de twintig beste boeken
uit 1993 hoorde. Die jury, onder leiding van
D66-lummel Jan Terlouw, bekroonde het
meest onleesbare boek dat in 1993 ver
scheen, De harde
kern van Frieda Vo
gels. Ook bij andere
prijzen werd de
naam van Tessa
niet genoemd. Ze
werd vergeten bij de
Multatuli-prijs. Ze
kwam niet voor op
dc long-list van de
AKO-prijs. Van offi
ciële literaire zijde
kortom geen enkele
waardering.
Hoe anders was
dat bij het grote pu
bliek! De tweeling
kreeg niet alleen de
publieksprijs, maar
staat, na twee jaar
wéér op de bestseller-lijst. De lezers,
kortom, laten zich niet verneuken door
slechte recensies, malen niet om gebrek
aan erkenning van de lapzwansen die hier
in Nederland jury's bevolken en kranten
volschrijven. De lezer heeft allang ontdekt
dat we hier te maken hebben met een mo
numentale en meeslepende, gave, knap ge
concipieerde roman over twee zusters van
wie de een in Nederland en de ander in
Duitsland de oorlog meemaakte zodat ze,
als ze elkaar na vele jaren ontmoeten, el
kaar kunnen confronteren met hun verhaal
van de oorlog.
Wat het boek zo knap maakt, is dat Tessa
de Loo zich zo goed heeft kunnen inleven
in die Duitse zuster. Wij hebben het verhaal
van de Tweede Wereldoorlog al duizenden
malen gehoord van Nederlanders die het
meemaakten, maar zelden of nooit van ge
wone Duitse mensen die óók in de ellende
zaten, die die vreselijke oorlog óók verfoei
den.
Het boek is inmiddels in het Duits ver
taald. Daar ontbrak in de recensies de sma
lende toon waar de Nederlandse recensen
ten het patent op lijken te hebben. Daar
staat de kunst van het vertellen nog in hoog
aanzien, iets dat ook niet verwonderlijk is in
een land met schrijvers als de Theodoren
Storm en Fontane en Thomas Mann. Wij
hebben onze vertellers altijd als oud vuil
behandeld, een meesterverteller als Jan de
Hartog wordt niet eens tot de literatuur ge
rekend. Is Tessa de Loo net zo'n lot bescho
ren als Jan de Hartog? Elders in de wereld in
hoog aanzien, maar in literair Nederland op
de mestvaalt?
Het hoeft ons dan ook niet te verbazen
dat men elders in de wereld onze literatuur
behandelt, zoals wij onze vertellers bejege-
Tokyo» Medewerkers van een
bank in de Japanse hoofdstad
Tokyo tellen stapeltjes biljetten
van tienduizend yen. Zo'n 4,5 mil
joen ambtenaren hebben gisteren
hun winterbonus, zeg maar onze
kerstgratificatie, gekregen. Met
het extraatje is een bedrag van ve
le miljarden gemoeid.
FOTO EPA TORU Y
FNV-plcin lost problemen in sociaal stelsel niet op
In augustus kwam er al een signaal: drie FNV'ers van de Industriebond, de AbvaKabo en de Voe-
dingsbond hadden een nota geschreven over wat ze zelf het cappucinomodel noemden, een
nieuw stelsel van sociale zekerheid. De koffie bestond uit een basisuitkering voor iedere werkende
en werkzoekende van uiteindelijk het halve sociale minimum, de melk uit bovenminimale uitke
ringen (zoals de WAO) die zouden moeten worden geregeld door de sociale partners, en het ca
caopoeder zou moeten bestaan uit particuliere aanvullingen.
was een sympathieke poging om een
aantal vliegen in één klap te vangen: een
vangnet voor de nu in vrijwel alle opzichten
onderbedeelde flexi-werkers, de tendens
naar individualisering in de sociale zeker
heid gestalte geven, en het opheffen van de
armoedeval zonder het sociale minimum of
het minimumloon aan te tasten.
Vooral dat laatste is al sinds jaar en dag dé
3t van het sociaal-economische debat.
De werkloosheid concentreert zich aan de
onderkant van de arbeidsmarkt. Het pro
bleem is, zo luidt de heersende opvatting,
dat het minimumloon eigenlijk te hoog is
voor veel ongeschoold werk én dat het voor
iemand op het sociaal minimum niet aan
trekkelijk is om voor het minimumloon aan
de slag te gaan. Wie part-time gaat werken,
ziet het salaris gekort worden op de uitke
ring. Pas wie full-time gaat werken voor
méér dan het minimumloon, houdt er wat
over. Van een verlaging van het mini
mumloon of het sociaal minimum hebben
de bonden nooit willen horen. Daardoor
kwam in toenemende mate de bal bij hen
te leggen: wat moetje dan doen om die
laaggeschoolden weer aan het werk te krij-
gen?
De basisuitkering biedt daar in theorie een
oplossing voor. Iedereen die werkt of wil
werken krijgt 900 gulden per maand van de
belastingdienst. Wie genoeg verdient, kan
dat bedrag aftrekken van de verschuldigde
belasting. Wie bijvoorbeeld maar 800 gul
den per maand belasting hoeft te betalen,
krijgt op zijn loon nog 100 gulden per
maand van de belasting
dienst.
Zo'n systeem kost een paar
centen. Om het te financieren
moeten de belastingtarieven
fors omhoog. Dat tarief is nu
38 procent over de eerste
44.000 gulden belastbaar in
komen en 50 procent over de
volgende 44 mille. Het moet
echter 58 procent over de eer
ste 51.000 gulden worden en
50 procent over het meerdere.
Wat betekent dat in de prak
tijk? Hoogstwaarschijnlijk
vooral een toename van zwart
werken. De verleiding wordt
immers wel erg groot als je
van elke verdiende gulden 58
cent kwijt bent. Menige werk
gever zal daar bovendien
graag aan meewerken, omdat
die goedkope flexi-krachten
van nu een stuk duurder worden. De FNV
wil hen, overigens terecht, fatsoenlijke WW-
en ziekengeldrechten geven en de rekening
daarvan leggen bij werkgevers die veel van
moet krijgen, blijft men het ant
woord goeddeels schuldig.
Daarbij komt nog dat de beruchte
armoedeval maar zeer ten dele
wordt opgeheven. Wie alleen
staand is of aan het hoofd staat
van een eenoudergezin (het leeu-
wedeel van de bijstandsontvan
gers, voor wie de basisuitkering
nu juist soelaas moet bieden)
komt dik tekort aan die 900 gul
den. Voor deze groepen wil de
FNV de basisuitkering aanvullen
met een woonkostentoeslag die
hen op de huidige 70 respectieve
lijk 90 procent van het sociale mi
nimum houdt: dat betekent bijna
300 gulden per maand voor een
alleenstaande en ongeveer 700
or- gulden per maand voor een al
leenstaande ouder.
In de nota meldt de vakcentrale
merkwaardig genoeg niet wat er
met die toeslag moet gebeuren als er loon
binnenkomt. Die vervalt natuurlijk, veron
derstelt Jo Urlings van de Industriebond,
werken. Maar gevraagd hoe dat dan gestalte een van de opstellers van de 'cappucino-
De Vakcentrale FNV wil op termijn naar een basisuitkering
van 900 gulden netto per maand. Voor de vorm van de uitke
ring kiest de FNV voor een belastingkorting. Daarvoor moet
echter wel het belastingpercentage omhoog, van 38 naar 58
procent bijvoorbeeld. Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
Stel je verdient het minimumloon, dat is 2163 gulden per
maand bruto. Je betaalt 58 procent belasting, ofwel 1255 gul
den. Van die 1255 mag je 900 gulden belastingkorting per
maand aftrekken. Blijft over een bedrag van 335 gulden voor
de belasting. Je houdt netto 1808 over. Bij de huidige belas
tingbedragen hou je van het minimumloon slechts 1645 gul
den netto over.
Je hebt een klein baantje waarmee je 600 gulden per maand
verdient. Wat doet de belasting? Je betaalt eerst 58 procent
van 600 gulden. Dat is 348 gulden. Vervolgens trek je daar
900 gulden belastingkorting vanaf. Het belastingbedrag komt
uit op 552 gulden in de min. Je krijgt dan een uitkering van de
belasting van 552. Samen met je loon verdien je 1125 gulden.
Zit je tegenwoordig in de bijstand, dan kun je juist een kor-
flexi-werkers gebruik maken. Strenger cor
troleren, stelt de FNV in de nota voor als
oplossing tegen z
nota' en mede-opsteller van het FNV-stuk.
Dat betekent dus alsnog een armoedeval:
een alleenstaande houdt van de eerste 300
gulden niets over - hij verliest dan zijn
woonkostentoeslag - en is van het meerde
58 procent kwijt. En de alleenstaande oud(
die een part-time baantje accepteert, kan
de eerste 700 gulden direct inleveren. Op
het FNV-hoofdkantoor blijkt men dit pro
bleem over het hoofd te hebben gezien.
„Daar moeten we nog wat voor zien te be
denken", zegt woordvoerder Driessen.
Maar het meest zwaarwegende bezwaar is
de betaalbaarheid van het geheel. Die is ui
terst onzeker. Als de economie flink blijft
groeien en als er aanzienlijk meer mensen
dan nu aan de slag gaan - wat 'flink' en
'aanzienlijk' zijn moet het Centraal Planbu
reau nog uitrekenen - is een basisuitkering
van 900 gulden betaalbaar. Er hoeft de ko
mende vijftien jaar echter maar weinig te
gen te zitten, zo hebben de rekenaars van
het FNV al geconcludeerd, en het plan spa
als een ballon uit elkaar.
Dat is in feite het doodvonnis. Want, zoals
de FNV zelf al schrijft in het begin van de
nota: „Sociale zekerheid moet bestand zijn
tegen crisissituaties. Alleen dan kan het ziji
taak van zekerheid blijven vervullen." En al
oogt het plan sympathiek, aan die vo<
waarde voldoet het nu net niet.
haarlem sjaak smakman
Een dubbeltje per rit
Met ingehouden adem en mijn
rechterschouder naar voren duw
ik net zo lang tot ik in de wagon
van de ondergrondse sta. Het kost
niet veel kracht want tientallen
mede-reizigers die door dezelfde
ingang naar binnen willen schui
ven me automatisch voort. Op het perron
schreeuwt een mevrouw in een zeegroen uniform
tegenstrijdige aanwijzingen. 'Schiet op, schiet op',
klinkt het eerst en vervolgens 'niet zo dringen jul
lie'. Bij de vierde poging sluiten de schuifdeuren
eindelijk en steekt ze haar spiegelei omhoog. De
overvolle trein zet zich soepel in beweging.
In de ochtend- en avondspits zijn het Japanse ta
ferelen in de metro van Peking die in de afgelo
pen paar jaar duidelijk uit zijn jasje is gegroeid.
Elke dag laten anderhalf miljoen mensen zich
voor een dubbeltje per rit ondergronds vervoe
ren. De meesten zijn haveloze boeren uit de bui
tendistricten die in de hoofdstad als loswerk-ar-
beider hun kostje bijeen scharrelen. De metro
wagons zijn gebouwd op het transport van 180
mensen maar in dc spits staan er tegenwoordig al
gauw driehonderd lijven tegen elkaar geperst. Ik
hang temidden van een groepje boerenjongens
die mij als buitenlandse bleekneus met gro
te ogen en open mond stom aanstaren.
De tieners afkomstig uit een afgelegen provincie
hebben een lange, legergroene gewatteerde jas
aan. Ze hebben ieder een gewatteerde deken bij
zich die is verpakt in een grijswitte plastic zak die
ooit voor kunstmest is gebruikt. Waarschijnlijk
zitten nog een emaille mok en een blikken eet-
bakje met stokjes in de deken verpakt. Het is de
standaard uitrusting waarmee arme boeren in
China massaal in de grote steden arriveren vooral
op zoek naar een baantje op een van de vele
bouwplaatsen. Als ze geen werk vinden en dus
geen slaapplaats in een bouwkeet dan leggen ze
zich in hun jas en deken op straat te ruste neer.
De hoofdstedelingen hebben het niet begrepen
op de zogeheten 'waidiren', de mensen van bui
ten en de spanningen tussen de beide bevol
kingsgroepen lopen gestaag op. De ongeletterde
boeren krijgen de schuld van alles dat uit de klau
wen loopt nu Peking zich ontwikkelt tot een echte
wereldstad. Van de grotere criminaliteit tot het
toenemend druggebruik en de onbeleefdheden in
de dagelijkse omgang op straat, het wordt alle
maal in de schoenen geschoven van de migran-
ten .in het platteland.
Als ik uit wil stappen, valt naast mij een kleine
Chinese van een jaar of vijftig met overslaande
stem uit tegen twee mannen in afgewassen blau
we katoenen jasjes en een pet op. 'Zeg, hebben
jullie geen manieren geleerd. Haal die balen daar
weg zodat wij kunnen uitstappen.' De boeren kij
ken haar schaapachtig aan en verroeren geen vin.
Met de uitstappende massa wring ik me door de
helft van dè deuropening het perron op en ver
volgens door de kluwen wachtende instappers
heen waarbij hier en daar een welgeplaatste elle
boog voor ruimte zorgt.
Een uitbreiding van de metrolijn zou geen over
bodige luxe zijn in deze economische groeistad.
De plannen liggen er al jaren maar de centrale re
gering weigert mee te werken. Het geheim daar
achter ligt misschien wel verborgen in de oor
sprong van de dertig jaar oude metro. Deze is na
melijk helemaal niet bedoeld voor het transport
gemak van de gewone burgers.
De bouw van de metro in opdracht van Mao
Zedong was onderdeel van een ondergrondse
stad die bescherming moest bieden tegen een
eventuele kernoorlog. De metro moest volgens
arbeiders die bij de constructie betrokken waren
vooral de aanleg van een snelweg onder de grond
maskeren die de communistische feiders veilig
uit het regeringscentrum zou kunnen leiden.
Dat verklaart ook de opmerkelijke vorm van de
metrolijn een cirkel onder het centrum van de
stad met slechts één rechte uitloper van twintig
kilometer de bergen in ten westen van de stad.
Via die westelijke lijn komen nu dagelijks de dui
zenden boeren naar de hoofdstad.
YVONNE VAN DER HEUPEN
correspondent
Als het over vreemdelingen of
vluchtelingen gaat, heeft de WD er
nogal eens een handje van op hoge
toon naar de bekende weg te vra
gen. Het Tweede-Kamerlid Jan
Rijpstra verlangde dinsdagavond
in Veronica Nieuwslijn dat het ver
blijfsrecht van vluchtelingen uit
landen waar de situatie is verbe
terd, ter discussie wordt gesteld.
Wat het WD-kamerlid bepleit,
staat echter allang inde wet. Vol
gens de Vreemdelingenwet kan de
erkenning als vluchteling (A-sta
tus) worden ingetrokken als ie
mand door gewijzigde omstandig
heden in de gelegenheid is zich
zonder gevaar voor vervolging bui
ten Nederland te vestigen. De A-
status geeft dus geen recht op 'per
manent verblijf, maar schept wel
zekerheid voor een vluchteling. Die
kan werken, wonen, studeren,
kortom: pogen een nieuw bestaan
op te bouwen.
Maar als de situatie in het land van
herkomst zich ten goede heeft ge
keerd, ontstaat de mogelijkheid
ook een erkende vluchteling terug
te sturen. Wat Rijpstra zegt, is dus
een open deur.
De wet voegt er echter aan toe dat
een vluchteling niettemin in Ne
derland mag blijven als hij drin
gende redenen heeft, die voort
vloeien uit vroegere vervolging, om
GUSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
herkomst. Mogelijk
wringt daar de
schoen. In de prak
tijk konden vluchte
lingen met een A-
status voorheen al
tijd in Nederland
blijven wonen.
Vooralsnog gaat de
politieke discussie
over de vraag wan
neer voor de vluch
telingen uit voormalig Joegoslavië
sprake is van een zodanig verbe
terde situatie dat zij zonder gevaar
kunnen terugkeren. Een vredesver
drag op papier betekent nog geen
veiligheid. Pas als er een stabiele
situatie is, kan in internationaal
verband worden bekeken hoe een
geordende terugkeer valt te verwe
zenlijken. Eerst zal het gigantische
internevluchtelingenprobleem
moeten worden aangepakt.
Veelal zullen mensen uit Bosnië
niet naar hun vroegere woonste
den terug kunnen, omdat deze in
andere handen zijn gekomen. Haat
en nijd tussen bevolkingsgroepen
betekent dat het prematuur is van
een veilige toestand te spreken. De
vluchtelingenorganisatie van de
Verenigde Naties, de Unhcr, stelt
criteria op om aan te geven wan
neer sprake is van de mo
gelijkheid vluchtelingen
massaal veilig te laten te
rugkeren. Een incidentele
of tijdelijke verbetering
mag er niet toe leiden dat
vluchtelingen hun status
kwijtraken.
Intussen oefent de discus
sie over eventueel ge
dwongen terugkeer grote
druk uit op vluchtelingen
die (nog) geen officiële
status hebben. Bosniërs
krijgen sinds enige tijd in Neder
land hooguit een tijdelijke voor
waardelijke vergunning tot verblijf
en geen A-status. Zij verkeren dus
in voortdurende onzekerheid.
In Europees verband is trouwens,
ook los van voormalig Joegoslavië,
een tendens zichtbaar om de er
kenning van vluchtelingen terug te
dringen en zonodig alleen nog tij
delijke bescherming te bieden aan
groepen uit door oorlog verscheur
de landen. Om deze reden dringt
Vluchtelingenwerk, een organisa
tie die voor de belangen van asiel
zoekers opkomt, aan op een prin
cipiële discussie over de status van
vluchtelingen. Zonder A-status zijn
mensen niet in de gelegenheid een
nieuw bestaan op te bouwen en is
het veel moeilijker te integreren in
de samenleving waar zij onderdak
hebben gevonden.
Aan het toekennen, maar ook het
eventueel intrekken van een vluch
telingenstatus zitten dus nog ande
re aspecten dan uitsluitend de
vraag of de situatie in het land van
herkomst is verbeterd. Waar de
Vreemdelingenwet spreekt over
'dringende redenen' om hier te
blijven, moet worden gedacht aan
traumatische ervaringen. Mag van
iemand worden gevraagd terug te
gaan naar een plaats waar al diens
familie is uitgemoord? Mag van
een vluchteling worden verlangd
dat hij zich weer onder de bescher
ming plaatst van autoriteiten die
hem vroeger hebben vervolgd of
gemarteld?
Een ander punt is dat vluchtelin
gen die hier langere tijd wonen, er
soms in zijn geslaagd een bestaan
op te bouwen. Op grond van de A-
status mochten zij een redelijke
verwachting koesteren hier te mo
gen blijven. Dat is zeker het geval
als de kinderen hier zijn opge
groeid en naar school gaan. Er is
dus gegronde reden de voorkeur te
blijven geven aan vrijwillige terug
keer. zoals is gebeurd met de
vluchtelingen uit Chili die na de val
van de dictatuur massaal naar hun
land terug zijn gegaan.
