'Jorritsma wordt te snel kwaad'
'Zwarte Zambianen hoeven ook niet weg'
Ferme taal
doet Heerma
geen goed
Feiten &Meningen
VRIJDAG 8 DECEMBER 1995
NIEUWSANALYSE
'D'r uut', roept de CDA-voorlichter om
half acht naar de massaal verzamelde
pers voor de CDA-vergaderzaal. Ftet
helpt niet. Het is weer crisis in het
CDA. En, zo valt te vrezen voor de
christendemocraten, niet voor de
laatste keer. Ondanks het vertrouwen
dat de veelgeplaagde aanvoerder Heer
ma in het emotionele crisisberaad
heeft geëist en gekregen. Want na gis
teravond wordt de vraag steeds pran-
gender hoe lang Enneüs Heerma en
zijn fractie dit nog volhouden.
„Dit pik ik niet. Wil degene opstaan
die dit naar buiten heeft gebracht. Het
gelazer moet nu maar eens over zijn",
begint Enneüs Heerma even na half
zeven het door hem zelf bijeengeroe
pen, tweeëneenhalf uur durende frac-
tieberaad.
Heerma is woedend over een of
meer fractieleden die anoniem naar
buiten hebben gebracht dat zij 'met
kromme tenen' en 'het schaamrood op
de kaken' het mislukte optreden van
hun fractieleider in het debat over de
onderwijsvrijheid hebben gevolgd. De
daders dienen zich onmiddellijk be
kend te maken.
Maar alle dertig aanwezige CDA-ka-
merleden, onder wie één of enkele 'laf
bekken', blijven zitten. „Dan treed ik
af', zegt de fractievoorzitter, na zestien
zware maanden als CDA- en oppositie
leider. „Op hun blote knieën", aldus
een nauw betrokkene, 'smeken' de ka
merleden Heerma vervolgens zijn af
treden weer ongedaan te maken. Zij
wijzen hem op zijn verantwoordelijk
heid voor de partij, die nu geen nieuwe
crisis kan gebruiken. Bovendien is er
op dit moment geen alternatief kop
stukvoorhanden.
Maar het valt niet njee de Friese
boerenzoon (eenmaal nee, blijft nee) te
vermurwen. In een tumultueus verlo
pende bijeenkomst beschuldigen op
een gegeven moment fractieleden el
kaar ervan de anonieme criticaster te
zijn. Na ruim twee uur trekt Heerma
zich terug met onder anderen CDA-ve-
teranen Marten Beinema en kamer
voorzitter Wim Deetman. Zij praten
nogmaals op hem in.
En dat helpt. Heerma blijft. Op een
inderhaast bijeengeroepen persconfe
rentie constateert Heerma later dat hij
voldoende steun geniet. Hijzelf heeft
orde op zaken gesteld en 'de groep', of
wel de fractie, heeft corrigerend opge
treden. „Als ik mij aangeschoten wild
voelde, had ik hier niet gezeten."
Met zijn dreiging er definitief mee te
stoppen als er nog eens kritiek uit de
fractie in de publiciteit komt, heeft
Heerma zijn anonieme kwelgeest(en)
echter een mooi wapen in handen ge
geven. Temeer daar de oorzaken van
de problemen, de weggehoonde oppo
sitie van het CDA en het vaak stunte
lende optreden van Heerma, gister
avond natuurlijk allerminst zijn wegge-
Niet alleen binnen de fractie, maar
vooral ook in de partij en 'in liet land'
leeft sterk het gevoel dat Heerma on
danks zijn bewonderenswaardige vol
hardendheid niet de juiste man op de
juiste plek is. Een geschikte opvolger
voor de voorman is in de, buiten 'Den
Haag' vaak bekritiseerde CDA-kamer-
fractie, echter niet voorhanden. En de
verkiezingen zijn pas over driejaar.
Zijn anoniem gebleven vijanden in
de fractie is gisteravond hardhandig de
mond gesnoerd. Maar daarmee is de,
vaak terechte, kritiek op het optreden
van Heerma en de CDA-fractie in haar
geheel niet weg. Over een paar maan
den is de schrik van gisteravond uitge
werkt. Als dan weer iels in de soep
loopt, wordt het functioneren van
1 leerma wederom aan de kaak gesteld.
Waarna hij moeilijk weer kan dreigen
het bijltje er bij neer te gooien.
Heerma's positie als politiek leider
van het CDA lijkt na zijn daadkrachtige
ingrijpen van gisteravond dan ook eer
der zwakker dan sterker geworden. Of
in elk geval niet minder hopeloos dan
DEN HAAG GPD
Ze heten Yusuf, Ali of Mohammed. Ze
de ruggegraat van de economie in landen als
Zambia en Malawi. Het zijn Aziaten, Indiërs,
en Pakistani, die in het voetspoor van de Brit
se koloniale heersers zijn meegekomen naar
'zuidelijk en oostelijk Afrika. Daar hebben ze
de handel in handen. Ze noemen zich whole
salers, wat in de praktijk betekent dat ze alles
verkopen wat los en vast zit. Van spijkers tot
balen meel, van lucifers en cola tot medicijnen
en briefkaarten. Als de wholesaler iets niet
heeft dan is de kans groot dat het gevraagde
artikel in dit land niet te koop is.
Veel Aziaten zijn, in vergelijking met de oor
spronkelijke bevolking, goed af. Ze hebben
hun zaak, hun vaste inkomen, hun auto's en
hun economische macht. Dat wekt ook nog
wel eens afgunst. I Iet samenleven tussen Azia
ten en Afrikanen gaat dan ook niet altijd in
perfecte harmonie. In de jaren zeventig bij
voorbeeld gooide de Ugandese dictator Idi
Amin alle Aziaten^ijn land uit. Hij wilde dat
de Ugandezen zelf hun economie zouden be
stieren. Maar Amin ondervond al snel dat nie
mand ongestraft het economische hart uit de
samenleving kan snijden. De Ugandese econo
mie stortte ineen en de opvolgers van Amin
hebben de Aziaten schoorvoetend toegestaan
terug te keren.
De positie van de Aziaten lijkt op die van de
joden in vorige eeuwen in Europa. De Aziaten
mengen zich nauwelijks met de oorspronkelij
ke bevolking. Ze houden vast aan hun eigen
taal, hun eigen godsdienst en gebruiken. De
Afrikanen hebben het gevoel dat op hen wordt
neergekeken. Westerse ontwikkelingswerkers
wordt regelmatig gevraagd waarom ze in he
melsnaam naar zo'n achterlijk land als Zam
bia of Malawi zijn gekomen. Het is een hou
ding die kwaad bloed zet. Er is weinig nodig
om de onderhuidse spanningen tussen beide
bevolkingsgroepen tot uitbarsting te laten ko
men, zoals deze maand is gebleken in Livings-
Deze Zambiaanse grensplaats is genoemd
naar de Schotse ontdekkingsreiziger David Li
vingstone, die hier in november 1855 in de
Zambezirivier de door hem Victoria Falls ge
noemde watervallen 'ontdekte'. Het 84.000 in
woners tellende plaatsje heeft aan het begin
van deze eeuw twintig jaar dienst gedaan als
hoofdstad van de Britse kolonie Noord-Rho-
desië (nu Zambia), alvorens de Britten hun
bestuurscentrum verplaatsten naar het meer
centraal gelegen Lusaka.
Livingstone afficheert zich echter nog trots als
'toeristenhoofdstad' van Zambia. Een wat hol
le kreet, want bijna alle toeristische activitei
ten die verband houden met de majestueuze
Victoria Falls spelen zich af aan de andere
kant van de grens, in Zimbabwe. Alleen het ra
zend populaire bun ji-springen hersenloze
avonturiers testen tegen betaling van honderd
dollar hun hartslag en de elasticiteit van een
aan hun lijf bevestigd koord door vanaf de
bmg over de Zambezi 111 meter naar bene
den te duiken vindt aan de Zambiaanse
kant van de grens plaats.
Sinds augustus zijn in Livingstone twaalf kin
deren op onverklaarbare wijze verdwenen.
Natuurlijk zorgde dat voor onrust en spanning
in de gemeenschap. Toen de politie begin deze
maand de verminkte lijken van zeven kinde
ren vond, kwam het tot een uitbarsting in het
anders zo rustige en slaperige stadje. De kin
deren zouden zijn vermoord, omdat een In
diër hun lichaamsdelen nodig had voor reli
gieuze doeleinden. Drie Afrikanen, die voor
veel geld de kinderen hadden ontvoerd en
omgebracht, bekenden aan de politie. De In
dische Zambiaan is aangehouden.
Direct nadat de bekentenis in de gemeen
schap bekend werd, verzamelden zich hon
derden boze Zambianen bij de Aziatische win
kels. Die werden geplunderd en in brand ge
stoken. Ook de hindoetempel werd vernield.
Zo'n 25 mensen raakten gewond, onder meer
omdat de verraste politie het vuur opende op
de herrieschoppers. De rellen hielden een
paar dagen aan. De grens met Zimbabwe werd
voor Aziaten gesloten en vanuit Lusaka moes
ten versterkingen worden gestuurd om rust en
orde te herstellen. Veel Aziaten vluchtten naar
familie en vrienden elders in het land.
De Zambiaanse president Frederick Chiluba
gooide olie op het vuur door te zeggen dat de
schuldigen, ongeacht een eventuele uitspraak
van de rechtbank, het land zouden worden
uitgezet. De Aziatische gemeenschap in Zam
bia reageerde woedend en verontwaardigd.
„Wij zijn ook Zambianen, we hebben hier ons
hele leven gewoond en gewerkt. Zwarte Zam
bianen worden ook het land niet uitgezet", al
dus de hindoe- en islamgemeenschap in een
paginagrote advertentie in de Zambiaanse
kranten.
Inmiddels probeert de regering de brokken
weer te lijmen. Zambia kan niet zonder de in
breng van de Aziaten. En Livingstone niet zon
der het handjevol toeristen bij de waterval. De
commentaren in de media hadden dan ook
vaker betrekking op de schade die de econo
mie is toegebracht door de rellen dan op de
schade die is toegebracht aan de interraciale
relaties en de multiculturele samenleving.
LUNZU HANS JACOBS
Na een eerste jaar waarin ze glorieerde door de Betuwelijn en de uitbreiding van Schiphol er vrijwel onge
schonden doorheen te slepen, blijkt ook minister Annemarie Jorritsma (VVD, verkeer en waterstaat) niet
onaantastbaar. De kordate arrogantie die ze uitstraalt, werkt ook wel eens averechts. Maandag moet ze de
Tweede Kamer overtuigen van het nut van een verzelfstandigde NS. Een portret.
Positieve geluiden over minister maken plaats voor gemor
Annemarie Jorritsma
woonde gisteren met
onder anderen de
Spaanse minister Jose
Borrell in Brussel de
vergadering bij van
de ministers van
transport van de Eu
ropese Unie.
FOTO EPA
Met een uitstekend gevoel voor public rela-
tions\ie\ Annemarie Jorritsma zich in het
TV-programma 'Karei' van haar kwetsbare
kant zien. Natuurlijk, beaamde ze, heeft ze
ook wel eens haar twijfels. Heb ik alles nog
wel onder controle? In bed ligt ze soms te
piekeren over de beste tactiek voor het
overleg met de Kamer.
Het moest de sympathieke verklaring zijn
voor haar uitbarsting een paar dagen eer
der. Toen dreigde ze in een besloten overleg
met de Kamer over de verzelfstandiging van
de NS: „Hou nou toch eens op met dat ge
zeur! Ik stap op, hoor!"
Dom, dom, dom, zeggen diezelfde parle
mentariërs nu. „Zoiets werkt maar één keer,
en dan kan je het niet meer gebruiken. En
het lekt altijd uit", zegt Nicky van 't Riet
(D66). „Ik heb nog nooit meegemaakt dat
iemand zo openlijk met de portefeuille
rammelde. Niet naar één partij, maar naar
de hele Kamer. Dat maakt wel een heel
zwakke indruk", vindt CDA'er Jacob Reits-
ma, die er fijntjes op wijst dat Jorritsma la
ter alsnog 'door de pomp ging' en de gege
vens overhandigde.
Het incident vormde de climax van een pe
riode waarin het politieke Fingerspitzenge-
fühl van de minister haar even in de steek
liet. „Wat is het verschil tussen een minister
en een pooier? De auto", grapte Groen-
Links-woordvoerder.Rosenmöller nadat ze
zich in een interview had beklaagd dat 'de
eerste de beste Amsterdamse pooier' een
betere auto had dan zij. Het was geen ge
lukkige uitspraak, erkende Jorritsma ach
teraf.
Voor bepaalde kamerleden waren de op
merkingen over haar dienstauto en de on
dermaatse salariëring van kamerleden een
eye-opener. „Toen ik dat las dacht ik: Wat
voor een vrouw ben jij nou eigenlijk? Dat
soort opmerkingen zegt iets over hoe ie
mand denkt. In haar geval viel me dat een
beetje tegen", zegt Van 't Riet.
HOOGHARTIG
Verontrustender dan de kritiek op haar Am
sterdamse pooier-verhaal zijn de aanmer
kingen op haar beleid. Zo werd de minister
onlangs overspoeld met verwijten dat ze te
weinig doet aan filebestrijding. Haar plan
nen om trein, bus, tram en metro te laten
concurreren, gaan veel kamerleden te snel.
Bovendien bevalt het de Kamer allerminst
dat ze de bezuinigingen op het stads- en
streekvervoer niet wilde verminderen.
Pas na lang duwen en trekken werd daar in
de Kamer onlangs een oplossing voor ge
vonden. Maar de hooghartige manier waar
op ze de suggesties aanvankelijk terzijde
schoof, wekte enorme ergernis. „Haar hou
ding had iets van: dat doe ik lekker toch
niet", aldus Van 't Riet. „Ze deed me een
beetje denken aan haar voorgangster Maij-
Weggen", stelt Marijke Vos (GroenLinks).
Vrijwel iedereen in de Kamer is het er over
eens dat de 'nonchalante, joviale, toeganke
lijke, laconieke' (de adjectieven komen van
kamerleden van allerlei gezindten) Anne
marie Jorritsma als minister een forse ge
daanteverandering heeft ondergaan. Het
vrolijke lijkt opeens gespeeld, de spontani
teit bestudeerd, het joviale oogt verkrampt.
„Ze is erg aan het veranderen", zegt Vos.
„In het begin stond ze open voor de Kamer.
Dat begint er vanaf te raken. Ze wordt een
beetje moe van het dualisme. Het is nu van:
no-nonsens, niet zeuren, ik weet heus wel
hoe het moet. Dat laconieke slaat om in ar
rogantie."
„Ze wordt veel te snel kwaad", vindt Reits-
ma. De CDA'er heeft er ook wel een verkla
ring voor: de minister zit niet lekker in haar
vel. „Het eerste jaar was het voor Jorritsma
niets dan oogsten. Ze hoefde alleen maar
uit te voeren wat haar voorgangster al op de
rails had gezet. De Betuwelijn, Schiphol, het
lag er allemaal nog van minister Maij. Nu
moet ze zélf beleid voeren en blijkt dat ze
geen beleid heeft. Dat knaagt."
WISSELVALLIGHEID
Jorritsma's WD-partijgenoot Johan Remkes
ontkent dat laatste ten stelligste. Hij noemt
de liberalisering van de telecom-markt en
dé verzelfstandiging van het openbaar ver
voer fraaie voorbeelden van nieuw beleid.
De irritatie is volgens hem vooral te verkla
ren uit de wisselvalligheid van de Kamer
zelf. „De Kamer zegt eerst ja tegen verzelf
standiging van het openbaar vervoer, maar
schrikt terug als het een beetje concreet
wordt. Zij beroept zich op dat eerdere ja
woord en vindt dat je dan ook moet door
zetten."
Toch had ook Remkes Jorritsma iets toe
schietelijker verwacht. „Ik had enig begrip
verwacht voor de onzekerheden van de Ka
mer. Ik vermoed dat de minister een paar
nachten slecht had geslapen. Ze heeft het
nu zo ontzettend druk, het loopt over haar
schoenen."
Wie de bewuste woensdag van
sting reconstrueert, kan zich vo
ze moe was. Dinsdag stond ze tot 's
laat in de Eerste Kamer het
over Schiphol te verdedigen. Woensdag
morgen om half negen overlegde ze over
een dreigende staldng met werkgevers in
het openbaar vervoer, om half twaalf
ze een rapport over kustuitbreiding in
vangst, om kwart voor één zat ze met de
vervoersbonden om de tafel en direct
na volgde het besloten overleg met de Ka
mer over dé NS. Al bij de bijeenkomst
de kustuitbreiding zat ze voor iedereen
zichtbaar te knilckeboLlen. Jorritsma heeft
gewoon een zware portefeuille.
Of de minister straks na afloop van haar
mijn met opgeheven hoofd de Kamer kan
verlaten, moet worden afgewacht. Het
rijden als lifestyle klinkt leuk, maar het
mort. Harde maatregelen om de
list de trein in te jagen hoeven we van
niet te verwachten. Wordt dus vervolgd.
