[ierrie in Zeeuwsch-Vlaanderen
De psychologie
van paniek
u
ZATERDAG 2 DECEMBER 1995
Stel u eens het volgende voor. U rijdt u met uw auto over
een vrijwel lege provinciale weg en nadert op een gege
ven moment een onbewaakte spoorweg. U neemt snel
heid terug. Terwijl u langzaam de hobbelige overgang
oprijdt, begint de automotor opeens schokkerig te doen
en slaat vervolgens af. Tot uw grote schrik blijkt u zomaar
midden op de overweg stil te staan. Als een bezetene
probeert u de motor weer te starten. Terwijl u daarmee
bezig bent, maar het ding niet direct pakt, hoort u op
eens de waarschuwingsfluit van een trein door de lucht
klinken.
Gomorra heeft gemaakt,
lar: de klad zit erin. Seks
is er hoofdzakelijk nog
>r homo's en steeds meer
De psychologische gevolgen la
ten zich raden: wilde gevoe
lens van paniek en een zeer hef
tige en zinnige aandrang om te
zorgen dat n daar zo snel moge
lijk weg komt. Ook in uw lichaam
spelen zich een hele reeks heftige
reacties af. Hen massale toename
van adrenaline. Hen heftige ver
snelling van hartslagen ademha
ling. Een sterke toename van de
spanning in uw spieren. Een
sterke samentrekking van uw
bloedvaten en een vermindering
van de bloedtoevoer naar uw
handen en voeten. Een grote toe
name van de bloedtoevoer naar
uw spieren. Een vergrote toevoer
van energie in de vorm van glu
cose vanuit uw lever in uw
bloedbaan. Een sterke toename
van uw zweetproduktie.
De heftigheid van deze reacties
en de sterke neiging te vluch
ten zijn belangrijke voorwaarden
voor uw kansen om het er heel
huids af te brengen. Door de toe
name van adrenaline en van de
bloedtoevoer naar uw spieren
worden uw reactiesnelheid en li
chamelijke kracht tijdelijk ver
groot en al uw energie gericht op
ontsnappen. Als dat niet zou ge
beuren zou u vermoedelijk nooit
op tijd wegkomen. Kortom, net
als bij dieren, kan ook bij men
sen een paniekreactie een na
tuurlijke, gezonde en zinvolle re
actie van lichaam en geest zijn
op een plotseling optredend
groot gevaar.
De nadruk in de vorige zin ligt op
het woordje 'kan'. Want er zijn
ook paniekreakties, met exact
dezelfde heftige symptomen als
hierboven beschreven, die optre
den zonder dat er hoe dan ook
sprake is van een levensbedrei
gende situatie. We spreken dan
van 'spontane' paniekaanvallen.
De paniekaanval waar u midden
in de nacht badend in het zweet
wakker van wordt of die u zo
maar zonder enige duidelijke
aanleiding op straat of alleen
thuis overvalt, is voor wat betreft
de reacties die zich in uw li
chaam afspelen in niets te on
derscheiden van de paniekreac
tie die u hebt op de spoorweg
overgang of als u twee inbrekers
in uw huis hoort rondscharrelen.
Wat een spontane paniekaanval
zo 'raar' en zo moeilijk mee om
te gaan maakt, is dat die heftige
lichamelijke reacties optreden
zonder dat er van onmiddellijk of
dreigend gevaar sprake is. IJ
weet niet waarom al die heftige
reacties in uw lichaam optreden.
En niet weten waarom maakt de
hele ervaring alleen nog maar
angstaanjagender. Mensen zitten
psychologisch zo in elkaar, dat ze
op gevoelens die intens en on
verklaarbaar zijn, reageren met
een toename van angst en van
het gevoel in gevaar te verkeren.
Overigens weten we inderdaad
nog niet goed waarom spontane
paniekaanvallen optreden. Som
mige psychologen geloven dat er
toch altijd een of andere prikkel
van buiten een rol moet spelen,
ook al is die voor de betrokkene
niet direct aanwijsbaar. Anderen
geloven dat een paniekaanval het
gevolg is van bepaalde verstorin
gen in het lichaam. Bekend is dat
er een groter risico op spontane
paniekaanvallen bestaat bij men
sen die chronisch onder grote
spanningen staan of die recent
een dierbare hebben verloren.
Punt is alleen dat maar een klei
ne groep mensen onder dergelij
ke omstandigheden paniekaan
vallen ontwikkelt.
Verder is ook bekend dat een af
wijking in het functioneren van
een bepaald hersencentrum, de
zogenaamde locus ceruleus - ge
legen in de hersenstam en be
staande uit cellen die zeer rijk
zijn aan zenuwgeleidingsstoffen -
bij spontane paniekaanvallen
een rol kan spelen. Maar ook de
ze afwijking is naar alle waar
schijnlijkheid maar een van de
vele factoren in een lange keten
van oorzaken.
Spontane paniekaanvallen lij
ken bepaald niet zeldzaam.
Sommige studies schatten dat
zo'n drie op de tien mensen per
jaar ten minste één paniekaanval
hebben. Een veel kleiner aantal
mensen, naar schatting 1 op de
100, lijdt aan een zogenaamde
paniekstoornis. Dat wil onder
andere zeggen dat ze in de afge
lopen vier weken ten minste één
(maar vaak meer dan één) spon
tane paniekaanval hebben ge
had, dat ze zich grote zorgen ma
ken over een nieuwe aanval en
dat ze bij een paniekaanval een
aantal symptomen hebben ge
had. Zoals: ademnood of een
verstikkend gevoel, duizeligheid
of flauwte, hartkloppingen, tril
len of beven, transpireren, naar
adem happen, misselijkheid of
maagklachten, prikkelende sen
saties in hun ledematen, pijn of
spanning in de borststreek, het
gevoel 'zichzelf niet te zijn', angst
om dood te gaan, of angst om
gek te worden of volledig de cór
trole over zichzelf te verliezen.
Omdat er geen sprake is van
dreigend gevaar van buiten bij
een spontane paniekaanval, heb
ben veel mensen de neiging om
het gevaar dat hen bedreigt, te
zoeken in de heftige lichamelijke
gevoelens die ze ervaren. In hun
geest speelt zich een denkpa
troon af dat ongeveer als volgt
gaat: „Als ik me zo slecht voel,
moet er echt iets gevaarlijks aan
de hand zijn. Als er geen gevaar
van buiten dreigt, dan moet het
gevaar binnen in mij zitten." En
zo komt het dat mensen in pa
niek één of meer van de volgen
de gevaren 'uitvinden'. In reactie
op hartkloppingen: 'Ik krijg een
hartaanval'of'ik ga dood'. In re
actie op ademnood: 'Ik stik dade
lijk'. In reactie op gevoelens van
duizeligheid: 'Ik ga dadelijk van
mijn stokje of onderuit'. In reac-
tie op gevoel van zichzelf niet
zijn: 'Ik word gek'. In reactie op
de algehele heftigheid van de li
chamelijke reacties: 'Ik verlies de
controle over mezelf volledig'.
Als iemand zichzelf dit soort
dingen vertelt wanneer hij
bepaalde panieksymptomen er
vaart, worden de paniekgevoe
lens natuurlijk heftiger. Daardoor
nemen de lichamelijke reacties
weer in heftigheid toe, wat weer
meer paniekgedachten oproep.
Zo ontstaat een paniekspiraal.
Er zijn verschillende, effectieve
manieren om te voorkomen dat
het tot een paniekaanval of pa
niekspiraal komt. Ik noem er hier
twee. Eén is hel algemene niveau
van spanning of stress in het da
gelijks leven verminderen, Dat
kan met behulp van 'stressmana-
gement'-technieken zoals: leren
om tijd beter in te delen en op
een evenwichtigere manier over
belangrijke levensgebieden als
werk, relaties, vrijetijds en spiri
tueleactiviteiten te verdelen:
ontspannings- of meditatieoefe
ningen: leren gevoelens beter te
onderkennen en te uiten.
Een andere belangrijke manier is
leren om de onplezierige licha
melijke gevoelens die met begin
nende paniekreacties gepaard
gaan niet langer te interpreteren
als gevaarlijk of mogelijk cata
strofaal. Iemand die leert om ge
voelens als duizeligheid, span
ning op de borst, snelle hartslag
enzovoorts, als onschuldige li
chaamsreacties te ervaren (wat
het ook zijn) in plaats van als sig
nalen van dreigend gevaar, heeft
als gevolg daarvan meestal min
der of helemaal geen paniekaan
vallen meer.
Maar hoe dat te leren? Antwoord:
dat kan via een deskundige (psy
choloog of psychiater) of via een
boek, en beter nog via beide.
Als u geen boek hebt, geen pa
niek: Probeer dan het bekroonde
Anxiety Phobia Workbook van
Edmund Bourne.
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
-erst was er de seks, toen
kwamen de drugs.
Zeeuwsch- Vlaanderen
erbergt in het klein alles
wat Nederlattd in het
I
buitenland tot het
moderne Sodom en
koffieshops gaan dicht.
llende en problemen, die
zich concentreren in
Terneuzen, de grootste
Een reepje provincie als
etalage van Nederland.
Het is nog leesbaar: Grand Hotel Rotterdam. Het pand heeft geen ramen meer en van de gevel zijn zoveel stukken gevallen dat het lijkt of het gebouw zwaar is beschoten.
Op de dichtgetimmerde ingang staat met grote witte letters: 'Kalashnikov'. De naam van een Russische mitrailleur op een vervallen hotel, midden in een kale, verlaten wijk.
Tussen de oude, verveloze huizen zitten wat koffieshops, die getooid zijn met veelbelovende namen als Miami, Stardust en Check-Point. Dit is Terneuzen...
FOTO'S GPD ROLAND DE BRUIN
Seks- en drugsindustrie onder vuur
Burgemeester Kessen van Hulst: „Er is onmiskenbaar een omslag in het denken aan de gang. We zijn
de tolerantie voorbij."
mogelijke moeite voor willen doen. „En je ver
kleint ook nog eens de groep die via de softdrugs
aan de harddrugs gaat."
Doelgroep
Op zijn brommertje rijdt Emiel elke week drie
kwartier vanuit België naar Hulst, met z'n vrien
din achterop. Hij koopt er wat marihuana, dr
inkt een kopje koffie en gaat er weer vandoor.
Hij is net 21 jaar geworden. Een rustige jongen,
met een nog rustiger vriendin. Emiel begrijpt
niet zo goed waarom de koffieshops dicht moe
ten. „Dan kun je ook de slijter wel gaan sluiten,
want een fles whiskey is slechter dan een stickie,
hoor." Maar Emi^l is een redelijk mens. „Wat ik
wèl begrijp, is dat mensen bang zijn dat je door
softdrugs overstapt op de harddrugs. Ik ben daar
zelf een voorbeeld van.
Bijna een half jaar is hij er nu vanaf, van de
heroïne en de crack. Vier maanden stopte hij
zich vol met „die troep waar je alleen maar meer
van wilt." En hij ging steeds gekkere dingen
doen. „Stelen hè, want ik moest elke dag scoren.
Echt, je wordt een agressief en zeer onaange
naam mens als je aan de harddrugs bent." Zijn
vriendin heeft hem ertoe aangezet af te kicken.
En hij is nog altijd dolgelukkig dat hij heeft door
gezet. „Ik begin weer een normaal leven te lei
den." Harddrugs zijn, zegt hij, een zuiver licha
melijke verslaving. Je gaat kapot als je niets hebt.
De stickies die hij nu rookt zijn onschuldig. „Dat
is hetzelfde als voor u een glas wijn, hè." Mis
schien dat hij over een paar jaar niet meer zono
dig hoeft, maar voorlopig gaat hij „thuis maar
een paar plantjes verbouwen" als hij in Hulst
niet meer terecht kan.
Emiel past keurig in de doelgroep die burge
meester Kessen voor ogen heeft: jongeren die
wegblijven als het moeilijker wordt om aan
drugs te komen. Dat ze thuis gaan kweken
neemt hij op de koop toe. „Het kabinet stelt in
de Drugsnota weliswaar dat je thuis tien plantjes
mag kweken, maar ik vraag me af hoe je dat
moet controleren." Ook op andere punten vindt
hij de Drugsnota naïef. Zoals het voorstel dat in
koffieshops per keer geen dertig gram meer mag
worden verkocht, zoals nu, maar slechts vijf
gram. „Dan komen die lui zes keer per week in
plaats van één keer en heb je dus ook zes keer
zoveel overlast."
Probleem-model
Het is nog net leesbaar: Grand Hotel Rotterdam.
Het pand heeft geen ramen meer en van de ge
vel zijn zoveel stukken gevallen dat het lijkt of
het gebouw zwaar is beschoten. Op de dichtge
timmerde ingang staat met grote witte letters:
'Kalashnikov'. De naam van een Russische mi
trailleur op een vervallen hotel, midden in een
kale, verlaten wijk. Tussen de oude, verveloze
huizen zitten wat koffieshops, die getooid zijn
met veelbelovende namen als Miami, Stardust
en Check-Point.
Dit is Terneuzen. In de etalage van Nederland
die Zeeuwsch-Vlaanderen is, staat het stadje aan
de Westerschelde model voor het probleem van
de grote steden. Omdat de kleinere gemeenten
drugs de deur wijzen, zitten de grote plaatsen
met een toename van handelaren en gebruikers.
Het barst er van de koffieshops en de losse ver
kooppunten, ook voor harddrugs. Jongeren die
in de kleinere plaatsen niet meer terecht kunnen
en, zoals Emiel, voor hun plezier roken, gaan
niet naar Terneuzen. „Dat is me te ver", zegt hij.
De grote steden worden daardoor verzamel
plaatsen van de 'diehards', de zwaarverslaafden,
met de bijbehorende criminaliteit en overlast,
waardoor bewoners verdwijnen en wijken ver
pauperen.
„Terneuzen is een ramp, het is een ellende
van hier tot gunderzegt Kessen. Zijn Terneu-
zense collega R. Barbé zou van hem best wat
meer mogen optreden. „Al moet ik er meteen
bijzeggen dat ik me niet over de problematiek
van harddrugs wil uitlaten. Daar heb ik in Hulst
niet meë te maken en dat is zo'n ander gebied,
met vooral veel criminaliteit, dat ik op dat punt
mijn collega zeker niet de les wil lezen. Maar ik
denk wel dat als je de softdrugs flink beperkt, je
al een eind op weg bent. Als ik burgemeester
van Terneuzen was, zou ik iets ondernemen.
Het is ontzettend moeilijk' dat weet ik, maar ik
zou het wel probéren."
Kessen weet zich gesteund door een groep
Belgische burgemeesters van gemeenten in het
grensgebied, die kortgeleden een brandbrief
hebben geschreven aan hun Zeeuwse collega's:
doe iets, want onze jeugd wordt te snel geïnfec
teerd omdat jullie zo liberaal zijn." Kessen, W-
D'er, lachend: „Liberaal ben ik natuurlijk, maar
zodra dat ten koste gaat van anderen is ook daar
de grens bereikt." Ook het Tweede-Kamerlid
Van Heemst van de PvdA heeft recentelijk nog
gezegd dat Terneuzen niets doet tegen de drugs
overlast. Diens Zeeuwse collega-fractieliti I.illi-
paly is dat overigens niet met hem eens. Hij
vindt dat Terneuzen in vergelijking met andre
grote steden het probleem juist redelijk be
heerst. Burgemeester Barbé is voor een toelich
tingonbereikbaar.
et benzinestation heeft pornoban-
I den in de aanbieding. De seksshop
adverteert met gay-movies. Voor
de koffieshop staan wat jongens met geschoren
koppies, leren jacks en sportschoenen. Ze doen
stoer tegen een man die net z'n busje vlakbij
parkeert. „Kijkje wel uit, slijmbal, anders sta je
hier niet lang meer." De bestuurder stapt weer
in en rijdt weg.
Dit is Hulst. Historisch vestingstadje in
Zeeuwsch-Vlaanderen, waar grote borden ieder
een oproepen toch vooral de basiliek te redden,
waar in de winkels - die ook zondag open zijn -
Vlaams wordt geklapt en waar in de restaurants
nog de oud-Hollandse 'twee kroketten met
brood' op de menukaart staan. Er wonen zo'n
20.000 mensen, die gesteld zijn op hun rust. Dat
is altijd wat lastig geweest op deze plek die in
het klein herbergt wat Nederland in het buiten
land tot het moderne Sodom en Gomorra heeft
gemaakt, tot h»et land waar alles mag.
Het begon ooit met de seks, waarvoor half
België in de rij stond. Hulst, maar ook grens
plaatsen als Sluis en Sas van Gent, verdienden
goed geld aan de Vlaming die in het zuidelijkste
reepje Zeeland alles kon zien en krijgen wat in
eigen land verboden was. Nu België op dit ge
bied vrijer is geworden, is die bloeitijd voorbij, al
telt Hulst nog altijd zes seksshops. Die zijn voor
al interessant voor homoseksuele buitenlanders
die in hun eigen land met vergaande intoleran
tie te maken hebben. Voor die groep is Neder
land, te beginnen bij Hulst, wereldkampioen.
Na de seks kwamen de drugs. Softdrugs dan.
Vier koffieshops openden hun deuren. Zeeuwen,
Vlamingen, Fransen en zelfs een enkele Zwitser
en Italiaan konden vrijelijk aan de hasj en mari
huana. Vijf Vlamingen vroegen een vergunning
om een koffieshop te beginnen. „Prompt werd
het onrustig", herinnert burgemeester A. Kessen
zich. Bewoners begonnen te klagen dat er tegen
hun deur werd gepiest, dat het zo'n lawaai was,
dat ze niet meer op hun gemak konden winke
len. Niet dat ze bedreigd werden, laat staan be
roofd, maar ze voelden zich bedreigd. „Dat is
net zo erg als dat je daadwerkelijk klappen
krijgt", zegt Kessen.
Sluitingen
Herrie in Hulst. „Wat moet ik met die engerds?",
zegt een bejaarde mevrouw die de bloesjes bij
de Hema bekijkt. „Laten zé zich lekker thuis in
de vernieling roken", roept een man die bij It's
een mini-stereoset uitprobeert. „Straks begin
nen mijn kinderen er ook nog aan. Ze hoeven er
alleen maar de straat voor over te steken", zegt
een moeder die bij Intertoys een spelcomputer
laat inpakken.
Een enquête van het gemeentebestuur wees
uit dat ruim negentig procent van de Hulstena
ren tégen de koffieshops is. De softdrugs moes
ten liever vandaag dan morgen hun plaats uit.
Dat was voor het gemeentebestuur, burgemees
ter Kessen voorop, de aanleiding voor actie. De
koffieshops moesten dicht. Binnenkort gaat in
Hulst de laatste koffieshop dicht. Tot verdriet
van veel gebruikers, tot vreugde van Hulst. „Ik
word op straat dagelijks aangesproken door
mensen die zeggen dat ze hartstikke blij zijn",
vertelt Kessen.
Het is niet zijn bedoeling om de gemeente tot
de laatste gram drugs uit te kammen. „Ik ben
niet zo naïef om te denken dat zoiets mogelijk
is. Het gaat er om dat het probleem beheersbaar
wordt. Als er geen koffieshops zijn, zullen er al
tijd wel een paar andere adressen blijven waar je
softdrugs kunt kopen. Maar dat geeft veel min
der overlast. Bovendien kennen we die adressen,
zodat we er goed toezicht op kunnen houden."
Kessen is 'best een beetje trots' op het feit dat
Hulst school maakt. Steeds meer gemeenten
voeren een drastische sanering uit in hun be
stand aan koffieshops. Zes van de zeven ge
meenten in Zeeuwsch-Vlaanderen voeren nu al
zo'n beleid. Maar ook elders in het land vinden
burgemeesters dat het maar eens afgelopen
moet zijn met de drugs. Zo besloten onlangs
nog de Vechtdal-gemeenten, die rond Zwolle
liggen, om geen gedoogdbeleid meer te voeren.
Burgemeester H. Kleemans van Kampen wil
zelfs een stad die echt helemaal vrij is van drugs,
ook harddrugs, en dat zou over ongeveer een
jaar bereikt moeten zijn.
Kessen: „Ik ben er van overtuigd dat vijfhon
derd van de zeshonderd gemeenten in ons land
geen koffieshops willen. Er is onmiskenbaar een
omslag in het denken aan de gang, we zijn de
tolerantie voorbij." Niet voor niets staat nu in de
recente Drugsnota van het kabinet dat de zoge
heten nul-optie acceptabel is. Met andere woor
den: de paarse coalitie vindt dat gemeenten zelf
mogen beslissen het aantal koffieshops tot nul
terug te brengen. Kessen: „Ook al is het niet re-
eel om te denken dat er straks geen enkele kof
fieshop meer is, het geeft wèl aan dat het idee
van gedogerï inmiddels is achterhaald." Terecht,
vindt hij, want als je geen koffieshops meer
hebt, wordt het veel rustiger in de stad. Boven
dien valt er een groep gebruikers weg: de jonge
ren die het wel prettig vinden, maar er niet alle
im van Hulst. Het straatbeeld wordt in belangrijke mate bepaald door seksshops.
