1
Aluminium beschermt tegen cariës
Gezondheid
Filmavonden over
krijgen van kinderen
Nieuwe vorm van toediening insuline
MAANDAG 27 NOVEMBER 1995
10
REDACTIE SASKIA STOELINCA 023-5150228
SPREEKUUR
Chopin
jj
Als ik 's morgens naar mijn werk rijd, heb ik meestal lladio
4 aan slaan. Zo vroeg op de ochtend draait men meestal
aan het tijdstip aangepaste muziek, en vaak zitten daar
etudes van Chopin bij. Prachtige muziek, intrigerende
componist.
Niet alleen op muzikaal gebied verdient Chopin onze war
me belangstelling, ook op medisch gebied is hij de moeite
van het bestuderen waard. Ilij werd geboren in 1810 in
Warschau, ontpopte zich al snel als piano-virtuoos en ver
trok op 20-jarige leeftijd naar Parijs. Daar werd hij be
roemd als componist en pianist, maar zijn gezondheid liet
te wensen over, zodat hij in 1838 naar Mallorca vertrok om
daar te 'kuren'. Op Mallorca leefde hij samen met de
schrijfster Georges Sand, en beleefde enkele op artistiek ge
bied zeer vruchtbare jaren. De verhouding met Sand was
echter niet voor de eeuwigheid en hij keerde terug naar Pa
rijs, waar hij in 1849 stierf.
Nu ja, zult u zeggen, daar is niet zoveel
bijzonders aan. Componist sterft voor
dat hij 40 wordt. Zal wel aan de tering
zijn geweest. Perslot van rekening liep
half Europa in die jaren rond met tu
berculose in z'n longen. Inderdaad
heeft men lang gedacht dat Chopin tu
berculose heul en daaraan uiteindelijk
ook is overleden. In de muziekencyclo-
pedie waarin ik zijn levensbeschrijving
heb opgezocht, stemt ook braaf ver
meld dat Chopin aan 'consumption'
ten onderging. Als we echter kijken
naar zijn levensloop en beschrijvingen
van hem doorzijn vrienden, dan
dringt een geheel andere diagnose naar de voorgrond. Cho
pin was een buitengewoon magere man, die zich echtereen
ongeluk at zonder daarvan aan te komen. Op het eind van
zijn leven woog hij minder dan 40 kilo. Daarnaast hoestte
hij veel en gaf daarbij (oneerbiedig gezegd) bakken sputum
op. Bovendien was hij naar alle waarschijnlijkheid steriel.
Georges Sand, zijn minnares gedurende meerdere jaren, is
nooit zwanger van hem geweest, hoewel zij onconventio
neel genoeg was om zonder gehuwd te zijn een kind ter we
reld te brengen.
Deze drie symptomen doen niet denken aan tuberculose,
maar aan een aangeboren, erfelijke ziekte, die tegenwoor
dig bekend slaat onder de naam cystic fibrosis, ofte wel
taaislijmziekte.
Cystic fibrosis, CF voor het gemak, komt onder blanken ta
melijk veel voor. In Nederland worden jaarlijks ongeveer
3.600 kinderen met deze ziekte geboren. De ziekte is reces-
sief overerfelijk, dat betekent dat beide ouders drager moe
ten zijn van het Cl-gen, en dat het kind beidegenen moet
hebben om verschijnselen van de ziekte te vertonen.
Meestal wordt de diagnose gesteld als het kind nog klein is,
en tot zon twintig jaar terug was CF ook een echte kinder
ziekte. 'Kinderziekte' in een lugubere betekenis van het
woord; bedoeld wordt dat vijftig procent van de patiëntjes
overleed voordat ze vijf jaar oud waren. U kunt zich voor
stellen dat deze sterfte totaal niet opviel in de algemene
kindersterfte van de vorige eeuw. Men vermoedt nu dat
ook in ontwikkelingslanden CF wellicht veel frequenter
voorkomt dan tot nu toe gedacht werd, maar daar om de
zelfde reden aan cle aandacht ontsnapt. De andere helft
van de patiëntjes werd ouder, tot veel ouder. Recent is be
kend geworden, dat dit mildere verloop van de ziekte sa
menhangt met een andere mutatie in het CF-gen. Chopin
heeft denkelijk aan zo n 'milde' vorm geleden.
De verschijnselen van CF zijn te wijten aan een stoornis in
het transport van het chloride-ion. Hierdoor is het zweet
abnormaal zouten is slijm, met name in longen en alvlees
klier, veel taaier dan normaal. Dit taaie slijm leidt al vroeg
tot verstopping van klierbuizen in de alvleesklier, waar
door bepaalde verteringssappen liet voedsel niet meer kun
nen bereiken. Het gevolg is dat vetten onvoldoende worden
opgenomen en met de ontlasting het lichaam weer verla
ten. Diarree en groeistoornissen zijn een belangrijk symp
toom van CF. Ook in de longen zit het taaie slijm, waar het
kleine luchtwegen afsluit en een ideale voedingsbodem
vormt voor bacteriën. Al heel jong hebben CF-patiëntjes
dan ook chronische longinfecties, en geven ze veel sputum
°P'
Tegenwoordig is CF niet meer uitsluitend een kinderziekte.
Door verbeterde behandeling, die tegelijkertijd zowel de
verteringsproblemen als de longinfecties te lijf gaat, wordt
de helft van de CF-patiënten nu ouder dan 27 jaar, een
enorme verbetering ten opzichte van vroeger.
PETER DE JAEGER»
Aluminiumzouten werken be
schermend tegen tandcariës.
Daarom is aluminium naast fluo
ride een mogelijk preventief mid
del tegen gaatjes. Dit blijkt uit on
derzoek van C. Kleber en M. Putt,
die vorige week aan de Universi
teit van Amsterdam op dit onder
werp zijn gepromoveerd.
De toepassing van fluoride tegen
cariës is zeer succesvol geweest.
Na de invoering van fluortandpas-
ta in 1975 is het voorkomen van
cariës drastisch gedaald. Niette
min blijft tandbederf nog steeds
een chronisch en wijdverbreid
probleem. In Nederland wordt er
jaarlijks 1 miljard gulden uitgege
ven aan de behandeling van deze
tandziekte. leder aanvullend pre
ventief middel is dus welkom.
Aluminium gooit hoge ogen.
De onderzoekers gebruikten een
aluminiumoplossingvergelijkbaar
met aluin, dat soms wordt ge
bruikt om scheerwondjes te dich
ten. Om aluminium goed en lang
op de tanden te laten zitten voeg
den de onderzoekers schuimmid-
delen toe, zoals ook in de cosme
tica worden gebruikt. De bittere
smaak van deze wasactieve mid
delen werd geneutraliseerd met
smaakstoffen. Uit proeven met
ratten en menselijke vrijwilligers
blijkt een cariësremmend effect
van aluminiumzout van 30 tot 40
procent. Dit effect treedt op los
van fluoride. De combinatie van
aluminium met fluoride biedt dus
een betere bescherming, aldus de
onderzoekers.
Nadeel is echter dat aluminium
pas werkt bij enkele procenten,
terwijl fluoride al beschermt in
miljoenste deeltjes. Dat komt erop
neer dat continu hoge hoeveelhe
den aluminiumzouten moeten
worden genuttigd of aangebracht,
voordat er blijvend effect op
treedt. Fluor werkt al bij eenmali
ge toediening.
Datzelfde bezwaar geldt ook an
dere middelen die beschermen.
Het is bekend dat er in cacao,
thee, caramel en oliehoudende
kruiden antibacteriële stofjes zit
ten. Maar een mens kan moeilijk
voortdurend de mond spoelen
met kruidenthee of z'n dieet voor
de helft uit chocola laten bestaan.
Meer kansrijk lijkt caseïne, een
melkeiwit. De Australiër
E. Reynolds van de universiteit
Melbourne werkt aan een tand
pasta met kaas. De anticariogene
werking van caseïne berust op en
kele smaakloze fosfopeptiden. Uit
experimenten met menselijke ge
bitsprothesen blijkt dat deze ami
nozuren calciumfosfaat in oplos
sing houden aan het tandopper-
vlak. Hierdoor zijn calcium en fos
faat voortdurend beschikbaar om
hun beschermende werking te
doen.
Waar kan ik het veiligst bevallen? Waar kan
ik me op instellen als mijn bevalling anders
loopt dan gedacht of als mijn kind te vroeg
wordt geboren? Welke mogelijkheden zijn er
voor kinderopvang? Hoe kan ik borstvoeding
combineren met mijn baan? Waarom blijft
mijn baby zo lang huilen?
Het zijn maar een paar van de vele vragen
van aanstaande en jonge ouders. Om hen
(en alle andere geïnteresseerden) te infor
meren over de laatste ontwikkelingen op dit
gebied heeft de stichting Lichaamstaal een
aantal filmavonden op touw gezet met als
thema 'Kinderen krijgen in de jaren '90'. Be
halve videofilms zijn er tijdens de avonden
ook presentaties door deskundigen en is een
panel aanwezig, waarin een verloskundige,
een gynaecoloog en vertegenwoordigers uit
thuiszorg, kraamzorg en kinderopvang zit
ten. Het project wordt uitgevoerd in samen
werking met de Nederlandse Organisatie
van Verloskundigen.
Een overzicht van de filmavonden: 29 no
vember, Mecc in Maastricht; 7 december, De
Schalm in Veldhoven; 18 januari, Orpheus in
Apeldoorn; 16 februari, Engels in Rotterdam;
22 maart, Het Tehuis in Rotterdam; 16 april,
Lindenberg in Nijmegen; 9 mei, RAI in Am
sterdam; 21 juni, Diligentia in Den Haag.
Kaarten voor de avonden zijn verkrijgbaar
bij alle VW-bespreekbureaus. Wie 17,50 gul
den overmaakt op giro 1668172 (ten name
van Stichting Lichaamstaal Thorn, onder
vermelding van de filmavond van uw keuze)
krijgt een toegangsbewijs toegestuurd.
PETER DE JAEGER»
Diabetespatiënten kunnen binnenkort hun in-
sulinespuit thuis laten. Er wordt in Noorwegen
en Duitsland druk gewerkt aan een nieuwe
methode van toediening, lnsuline-produce-
rende cellen worden hiertoe ingekapseld in
gelbolletjes. Hierna worden deze bolletjes ge
ïmplanteerd onder de huid waar er uitwisse
ling is met het bloed. Na twee a drie maanden
zijn de cellen uitgewerkt en moeten ze worden
vervangen. In Nederland doet het Gronings
Academisch Ziekenhuis onderzoek hiernaar.
Dit is een van de nieuwe toepassingen van ge-
immobiliseerde cellen, die deze week ter spra
ke komen op een congres in Wageningen. Mi
cro-organismen zijn goed bruikbaar voor het
omzetten van stoffen in nuttige produkten.
Voorwaarde is dat ze niet in het eindprodukt
terechtkomen en dat ze lang genoeg meegaan.
Dat gebeurt door ze op te sluiten in gelbolle
tjes of vast te leggen op dragermateriaal. Ge-
immobiliseerde gistcellen worden tegenwoor
dig door brouwerijen toegepast bij de produk-
tie van alcohol-arme bieren. De eerste fermen
tatie wordt hierdoor verkort van zeven dagen
naar een dag. De lageringstijd (verdere afgis-
ting van het bier) wordt gereduceerd van twee
weken tot twee uur. In Frankrijk worden geïm
mobiliseerde cellen toegepast om koolzuur te
vormen in champagne. In de zuivelindustrie
lijken de kansen voor de aanmaak van starter
culturen voor yoghurt en kaas veelbelovend.
Voordeel van deze techniek voor de zuivelin
dustrie is dat de kans op virusinfecties ver
dwijnt. Ook in de milieusector worden micro
organismen ingezet. In Japan zijn reactoren in
gebruik waarin stikstof uit afvalwater wordt
verwijderd met geïmmobiliseerde bacteriecel
len. Verder staat de verwijdering van gechlo
reerde koolwaterstoffen uit afvalstromen in de
belangstelling.
P
U
Z
Z
E
L
s
E
1
T
N
E
T
R
E
V
D
A
s
s
X
E
c
1
R
T
C
A
D
E
R
R
D
R
E
T
R
E
K
K
U
R
D
L
E
N
R
E
D
N
E
L
A
K
L
E
O
T
O
E
S
K
N
E
N
D
E
K
N
N
T
F
T
P
E
R
1
R
K
N
E
E
D
E
D
N
P
P
J
E
1
1
R
T
D
N
L
A
A
T
1
O
T
W
U
N
S
R
E
D
L
K
K
R
R
K
E
E
S
E
O
N
R
B
R
N
A
E
T
M
1
D
R
O
N
O
K
O
1
O
C
E
S
T
N
E
W
A
O
E
O
B
A
N
c
H
C
R
Z
M
P
W
E
V
D
N
R
E
T
A
K
E
1
S
R
W
E
O
N
E
R
E
D
A
L
B
T
O
R
B
M
A
A
Z
R
E
E
L
F
N
O
A
T
N
E
K
E
1
R
B
U
R
O
V
Abonnementen
Kalender
Redacteur
Advertenties
Katern
Redactie
Artikel
Koppen
Redactrice
Bladeren
Leerzaam
Rente
Boekwinkel
Letters
Rubrieken
Drukker
Lezeres
Strip
Fonds
Medewerkers
Voorkant
Index
Nietjes
Voorwoord
Inkt
Ontspannend
Weekblad
Woorden
OPGAVE
OPLOSSING
WOORDZOEKER
In deze mengelmoes van letters
zijn al de genoemde woorden ver
stopt. Ze zijn te lezen van links
naar rechts, van rechts naar
links, van boven naar beneden of
omgekeerd of schuin. Sommige
letters worden dubbel gebruikt.
Streep alle woorden door. De res
terende letters vormen dan regel
voor regel van boven naar bene
den nog een woord.
CITAAT
Horizontaal:
1. kaart; 2. koor; 3. kamer; 4. zo
mer; 5. knap; 6. paars; 7. lepel;
8. rood; 9. peper; 10. regen; 11.
bier; 12. hamer; 13. demon; 14.
dorp.
Het citaat is van Jean de Bois-
son: ,,Wie in vrede wil leven,
moet zichzelf vaak geweld aan
doen".
T R
TOMPOES
Heer Bommel en de toornviolen
Heer Bommel liet zich met een ban
ge zucht naast Kwetal op de grond
neer en keek naar de paarse nevels.
„U zult het wel druk hebben", zei het
veptje deelnemend. „De dag is haast
om en voordat het donker is moet u
klaar zijn." Heer Ollie mompelde iets
onverstaanbaars en wrong de han
den. „Het is jammer, dat dit pirdoos-
je niet meer werkt", hernam Kwetal.
„Het is toch niet zo goed als ik
dacht." „Het is te laat", zei heer
Bommel toonloos. „Ik heb gefaald.
Alles is verkeerd gegaan..." „O, ja?"
vroeg het mannetje verbaasd. ,,Nou,
maar dan verzint u toch wel wat an
ders? U kunt ijnmers alles?"
„Zeg dat niet", riep heer Ollie haast
schreiend. „Ik heb alles fout gedaan.
En dat alleen voor die ellendige ten
toonstelling! Ik ben een gebroken
heer!"
„Het is jammer, dat u het zo druk
hebt", prevelde het mannetje, dat
zijn eigen gedachtenloop volgde.
„Anders zou ik u vragen, waarom dit
pirdoosje niet meer werkt.
„Het is leeg", prevelde heer Bommel.
Hij tastte in zijn zak en haalde er een
plastic houdertje met benzine uit.
„Hier", zei hij. ,,U moet dat schroefje
opendraaien en dit goedje er in laten
lopen. Maar waarom zeürt u toch zo
over die aansteker? Hebt u dan niet
gehoord wat ik zei? Alles is verkeerd
gegaan, zei ik. Ik heb alles fout ge
daan, als u begrijpt, wat ik bedoel."
Maar Kwetal luisterde niet. Hij was
opgesprongen en huppelde opge
wonden door de kring. „Wat een
denkraam!", riep hij uit. „Een vulling
voor de pirdoos. Zó maar. Uit een
jaszak. Ach, ik wou dat ik zo was als
u. Dan zou ik óók nooit fouten ma
ken!"
DOOR HANS VAN ES
Terwijl het weer in veel Europese landen nogal te wensen overliet rj
veel regen in Zuidwest-Europa en op de Britse Eilanden, sneeuw ii
Scandinavië en mist en kou in Midden-en Zuidoost-Europa, was hi.
laatste weekeinde van de meteorologische herfst in eigen land om
te smullen.
De combinatie van flink wat zon en een milde zuidenwind hadden
eigenlijk te danken aan een depressie, die al dagenlang bij Ierland,
rondjes lag te draaien. Terwijl normaal op 8 graden gerekend mag -v
worden, stonden de thermometers op de meeste plaatsen tussen 1/'
en 14 graden. L
De zondag deed haar naam eer aan en dat is de laatste twee maanir^
opvallend vaak gebeurd. Vanaf 1 oktober waren er maar liefst vijf zLn
dagen, die uitgesproken zonnig waren en meestal zacht of zelfs waLj
Van de overige zondagen waren er twee gedeeltelijk bewolkt en L(
slechts twee zondagen waren regenachtig. Lj
We kunnen trouwens terugkijken op een buitengewoon rustig naja^e
zonder stormen en overvloedige regen. Vroeg winterweer bleef be-
perkt tot enkele plaagstootjes en de temperaturen lagen gemiddeld
flink boven normaal. Het afscheid van de herfst gaat deze week sa-r,
men met een geleidelijke overgang naar kouder weer.
Een front van de Ierse depressie ligt nu boven ons land en blijft dei
mende 24 uur nog in de buurt met veel bewolkingen mogelijk wat
lichte regen. De temperaturen zijn met 10 a 11 graden nogal altijd
acceptabel. Inmiddels is boven Noord-Scandinavië, waar het meerei
dan 20 graden vriest, een zwak hogedrukgebied ontstaan en de ko
mende dagen gaat de luchtdruk boven Noord-Europa verder stijgerjio
Het gevolg is een winddraaiing naar oost, waarmee de vrij koude P t
lucht, die de afgelopen week boven het continent aanwezig bleef, I1
leidelijkonze kant uitkomt. f]
Er hoeft zeker niet gevreesd te worden voor een plotse kou-inval, zcfr>
eerder deze maand plaatsvond in sommige Europese landen.
Schaatsliefhebbers zullen nog geduld moeten oefenen, want deve
anderingen voltrekken zich maar langzaam, I
Vanaf woensdag wordt het elke dag ongeveer twee graden kouder.
Aan het einde van de week ligt het kwik overdag nog altijd enkele gM
den boven nul. In de nacht vriest het dan op veel plaatsen licht. Deb
neerslagkans wordt vanaf woensdag gering; zonnige perioden wordjei
afgewisseld door wolkenvelden. [el
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
dinsdag.
Noorwegen:
In de zuidelijke helft vrij
veel bewolking en moge-
li|k wat regen of sneeuw.
Verder ruime opklaringen
en droog. Langs de zuid
westkust middagtempera-
turen rond 6 graden; in
het binnenland meest
lichte tot matige vorst.
Zweden:
In midden-Zweden van
daag nog vrij veel bewol
king en kans op wat regen
of sneeuw. Verder gere
geld opklaringen en droog.
Daling van temperaturen
met op morgen overdag
lichte vorst in het zuiden
en plaatselijk strenge vorst
in het noorden.
Denemarken:
Zowel zon als wolkenvel
den. Droog. Middagtem-
peratuur vandaag onge
veer 4 graden, morgen iets lager.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Half tot zwaar bewolkt en van tijd tot tijd
een bui, misschien met hagel. Middag-
temperatuur op de meeste plaatsen tus
sen 6 en 9 graden.
België en Luxemburg:
Half tot zwaar bewolkt en op beide da
gen een kleine kans op regen. Middag-
temperatuur van 9 graden in Oostende
tot 5 in Luxemburg.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Zowel wolkenvelden als zon en vooral
vandaag kans op buiige regen. Middag-
temperatuur rond 8 graden, in de Ven-
d'ee iets boven de 10.
Portugal:
Half tot zwaar bewolkt en vooral in de
kustgebieden kans op regen, misschien
ook onweer. Middagtemperatuur rond
14 graden, in de Algarve iets hoger.
Madeira:
Wisselend bewolkt en soms een bui.
Middagtemperatuur ongeveer 20 gra-
Spanje:
In het uiterste westen geregeld wolken
velden en kans op regen of op onweer.
Op andere plaatsen flink wat zon -en
overwegend droog. Middagtemperatuur
aan de costa's van 15 graden rond Bar
celona tot 17 nabij Malaga; elders maxi
ma meest tussen 8 en 12 graden.
Canarische Eilanden:
Naast z<?n soms ook wolkenvelden en
kans op een bui. Maxima rond 23 gra-
Marokko:
Westkust: perioden met zon, aanvanke
lijk ook nog een enkele bui. Maxima van
17 graden bij Tanger tot iets boven de
20 in het zuiden.
Flinke perioden met zon, in het noorden
ook enkele wolkenvelden en soms een
bui. Maximumtemperatuur vandaag on
geveer 20 graden, morgen iets hoger.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag vooral in het zuidoosten eerst
nog flink wat regen. Verder af en toe zon
en mogelijk een enkele bui. Middagtem
peratuur meest tussen de 10 en 15 gra-
Mallorca en Ibiza:
Flinke perioden met zon en waarschijn
lijk droog: Middagtemperatuur ongeveer
17 graden.
Italië:
Tamelijk wisselvallig en op beide dagen
kans op enkele regen- of onweersbuien.
Middagtemperatuur in het noorden tus
sen de 5 en 10 graden, in het midden
en zuiden tussen de 15 en 20.
Corsica en Sardinië:
Half tot zwaar bewolkt en van tijd tot tijd
een fikse regen- en onweersbui. Tempe
ratuur in de middag rond 16 graden.
Malta:
Naast zon soms ook wolkenvelden en op
beide dagen kans op een regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur ongeveer
19 graden.
Griekenland en Kreta:
Vooral in het'westen van Griekenland
vandaag nog kans op enkele buien,
soms met onweer en plaatselijk veel
neerslag. Verder van tijd tot tijd zon en
overwegend droog. Lichte stijging van
temperatuur met op morgen maxima
van 15 graden in het noorden tot 19
langs de Griekse westkust.op Kreta en
op Rhodos.
Turkije en Cyprus:
Op de meeste plaatsen flink wat zon.
Droog. Maxima morgen van 16 graden
rond de Dardanellen tot dicht bij de 20
graden op Cyprus.
Duitsland:
In het westen en zuiden wolkenvelden
en kans op wat regen. In het noorden en
oosten geregeld zon en droog. Maxima
uiteenlopend van nul graden rond Ber
lijn tot rond 7 in Beieren en in Rijnland-
Palts.
Zwitserland:
Vooral in het zurden en westen flink wat
bewolking en op beide dagen kans op re
gen. vanaf 1300 meter sneeuw. Mid
dagtemperatuur van 3 tot 7 graden.
Oostenrijk: W
Vooral in het zuiden en westen flinkf
bewolking en met name morgen kan'
regen, vanaf 1600 meter soms snee
Maxima rond 4 graden. Dl
Kans op mist, ook op flink wat
Droog. Daling van temperatuur met
morgen maxima op veel plaatsen
onder nul. p
Tsjechië en Slowakije: pi
Naast wolkenvelden van tijd tot tijd p
zon. Mogelijk mist. Droog. MiddagtL
peratuur tussen Oen 5graden. L
Hongarije:
Wolkenvelden, soms ook zon. DrÓ
Maxima rond 5 graden. la
DINSDAG 28 NOVEMBER 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 08.21 Zon onder lf$i
Maan op 12.43 Maanonder23»
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 07.35 19.55 07.08 li
Laag 03 05 - 15.36 02.46
Weerrapporten 27 november 07 ui
Amsterdam
De Bilt
Deelen
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Barcelona
Boedapest
Bordeaux
Brussel
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Luxemburg
Madnd
Malaga
Mallorca
Malta
Zurich r
Bangkok I
Buenos Aires
Casablanca 1
Johannesburg i
LosAnge'es i
New Oceans i
TeiAv.v c
Tokyo
half bew
half bew.
mistbanken v
half bew. c
zzo 6 11 7
