Lang Leve de Opera èn de musical
r
>T
Verleider van het leven
Materiaal en talent
Uitzendkracht in musical
Ouderwetse timmerman
193
ZATERDAG 25 NOVEMBER 1995
De musical gedijt in Nederland,
de opera is geliefder dan ooit,
maar verder houdt de overeen
komst tussen beide genres op muziektheater-
gebied op. Never the twain shall meet?
Toch komt het nou juist wel tot een fusie
van opera en musical in Lang Leve de Opera,
een nieuwe Nederlandse musical die volgen
de week donderdag, 30 november, haar pre
mière beleeft in de Haarlemse Stadsschouw
burg en vervolgens bijna honderd voorstel
lingen lang overal in het land te zien zal zijn.
In de hoofdrollen: twee absolute toppers,
geweldenaren ieder op hun eigen terrein. Jas-
perina de Jong zingt voor het eerst in vier jaar
weer eens een musicalpartij van formaat. Zij
speelt de verbitterde muziekrecensente die
nog één keer vernietigend uithaalt.
Haar slachtoffer is een al wat oudere ope
razanger die door haar kritiek geslachtofferd
wordt. Het is een monumentale rol van Lieu-
we Visser, een bariton die ook werkelijk als
operazanger en liedzanger grote bekendheid
in Nederland geniet. Zo zong hij de titelrol in
Noach, de opera van Guus Janssen in het
Holland Festival van 1994.
De musical met opera-tik is geschreven
door twee andere toppers, tekstschrijver Ivo
de Wijs en componist Joop Stokkermans. Ze
werken al jarenlang voor Pien, maar deze
produktie is door zichzelf en de hoogst onge
bruikelijke rolbezetting een novum, die in de
regie van Lodewijk de Boer ongetwijfeld zal
uitgroeien tot een van de hoogtepunten van
theaterseizoen 1995/1996.
Vanwege het exceptionele karakter van
Lang Leve de Opera, interviews met de vier
hoofdrolspelers, twee voor de schermen,
twee achter de schermen.
Jasperina de Jong en Lieuwe Visser tijdens de generale repetitie van de musical 'Lang Leve de Opera'
Ongebruikelijke rolbezetting in top-produktie
Tekstschrijver Ivo de Wijs
Of The Beauty
and the Beast in
deze produktie
rol speelt? Het ligt iets sub-
r. De mannelijke hoofdrol,
door Lieuwe Visser wordt ge-
hgen, is een echte artiest, zoals
PPe iesten echt zijn. De kunst is
:I erg hoog, maar eigenlijk
dt dat alleen voor de kunst die
s' op dat moment onder handen
sft. Een half jaar later zal hij
er ergens ènders voor vlam-
n. Hij is natuurlijk een beetje
el. De buitenkant is heel be-
grijk, hij wil goed overkomen.
'n is bezeerd door héar recensie,
'oor beide hoofdpersonen
dt verder als belangrijk: de
ftijd. Dat ik zelf dit jaar vijftig
geworden, valt buiten deze
rg| iduktie natuurlijk, maar je
irdt toch anders. In het cabaret
b je het nooit over de dood of
verleiden van het leven. Dat
lipt er nu in. Je moet er wel om
jven lachen, want anders is het
!t draaglijk.
Zij is steviger, krachtiger. Ze
n hem absoluut aan. Dat ijdele
tilletje dat er om hem heen zit
lt er al snel af. Hij wordt hoe
et dat tegenwoordig officieel?
teruggeworpen op zichzelf,
woelt zij los. In feite bezielt
nieuwe krachten in hem en
men besluiten ze dan om de
iden in elkaar te slaan en
ners te worden in wat een
iwe opera moet gaan opleve-
Eind goed, al goed. Synthe-
i.
'aarbij moet je aan de wetten
het theater gehoorzamen en
r zorgen dat er aan het eind
ts verrassends gebeurt. Dat is
ali tijd: je kunt bij het schrijven op
en 'pier vastleggen wat je allemaal
je arme hoofdje hebt, maar
n avond moet ook beginnen.
moet zorgen voor een finale
pór de pauze, en dat er na de
>ffie iets anders dan anders ge-
mn en aan het slot iets feeste-
ks. Die wetten zijn niet zo spij-
■rhard als het wel lijkt, maar het
wel leuk om te kijken of je dat
'n beetje creatief kunt invullen.
De vorm wordt minder dwin-
U nd voor mij. Ik schrijf nu af en
e een vers dat niet rijmt, dat is
F fel raar. Jasperina stuurt daar
el in. Zij heeft een beetje een
w ekel aan wat zij 'de tussendoor
grapjes van De Wijs' noemt. De
woordspelingen, de bombasti
sche rijmen. Ik had ergens
want het gaat nogal eens over de
Bijbel in dit stuk geschreven:
'De Bijbel, wij kennen hem nog/
Wijbel-oven U een Bijbelse fi
guur'. Mocht absoluut niet meer.
Verboden! Heel stiekem staat ie
er nog in, hoor.
Alle tijd die je in een tekst
steekt, komt er ook weer uit. Je
moet daar niet te licht over den
ken. Als je snel redeneert: 'het is
wel goed', dan kun je beter voor
de hitparade en de lawaaizangers
gaan werken. Dat wil ik gewoon
niet. Ik ben heel onrustig van
mezelf, maar als ik schrijf heb ik
geduld. Dan zie ik er ook heel
oud uit, zegt iedereen. Dat zal
wel, hahaha.
Maar je moet vijlen en timme
ren. Ik wil wel ambachtsman
zijn. Het is niet zo geëerd in Ne
derland: als je beeldhouwer wilt
worden moet je jarenlang door
allerlei academies heen, maar als
je tekstschrijver wilt zijn hoef je
maar een bordje met 'tekstschrij
ver' op je deur te hangen, en dan
ben je het. De mensen hebben
geen idee hoe hard je moet wer
ken om iets er makkelijk uit te la
ten zien.
Het idee bij deze voorstelling
was er eerder dan de keuze voor
Lieuwe Viser en Jasperien. De
impresario van Pien, Gislebert
Thierens, kwam met: kunnen we
niet een Boy meets girl doen?,
maar dan met rijpere mensen.
Wat brengt rijpe mensen bij el
kaar? De kunst. Toen kwam Hans
van Willigenburg met de film
Meeting Venus op de proppen,
die zich afspeelt in de wereld van
de opera en toch om te lachen
was. Opeens viel alles op zijn
plaats. Hier had je een vorm
waarin de opera als instituut niet
werd aangetast of voor gek werd
gezet. Wat vaak gebeurt: ieder
een kent de opera-clichés. De te
dikke zangeres, de te lange sterf
scènes, de te hoog zingende
mannen.
Aan niets van dat al heb ik mij
bezondigd, en Lodewijk de Boer
in zijn vormgeving ook niet. Het
fenomeen opera blijft in al zijn
fascinatie en heiligheid intact,
maar er wordt een klein beetje
aangemorreld j
Soliste Jasperina de Jong
Mannelijke hoofdrolspeler Lieuwe Visser
Componist Joop Stokkermans
e vraag is niet
I M hoe ik aan zin-
gen ben geko
men, maar hoe ik eraf kan ko
men. Ik zing toch altijd? Ik kon
het altijd al, zonder dat het me
moeite leek te kosten. Zeg
even terzijde, hoor vind je het
goed als ik de verwarming hier
even dicht draai? Dicht is recht
som, ja. Goed onthouden: DROL.
Dicht is Rechts, Open Links. Op
de kleuterschool al kon ik goed
zingen.
Opera is vormelijk, maar in de
kleinkunst heerst nu ook zo'n
dictatoriale opvatting van hoe je
moet zingen, ja. De beltsong. Is
alleen maar schreeuwen. Het is
best leuk om even te schreeu
wen, maar tegenwoordig gaat 't
in de musicals om hard, hè?
Amerikaans. Het betekent niks,
heeft niks met zingen te maken.
Het is leuk als effect.
Ik heb eigenlijk nauwelijks
ja, in het begin zangles gehad.
Bij Cees Smulders, in '60 of '61.
Toen ik auditie wilde doen voor
My Fair Lady en niet werd toege
laten, omdat ik geen zangles had
gehad. Konden ze niet zeggen:
hier, deze heeft gestudeerd. Maar
ik kon daar niets aan doen: ik
heb een fantastisch apparaat,
van nature. Het is echt geweldig.
Cees moest er altijd vreselijk om
lachen hoe gemakkelijk het ging.
Hij heeft me wel ademhalingsoe
feningen laten doen, maar de
rest zat er.
Ik sla me er niet voor op de
borst. Ik ben er alleen blij mee. Ik
stopte vier jaar. Twee jaar terug
begon ik weer met zingen, met
orkest. Een weekje kalm aan en
ja, hoor. Hij was er weer, de
stem. Dat is toch een zegen, als
je dat hebt? Dat is geen talent,
dat is materiaal. Talent is wat je
met het materiaal doet. Freek de
Jonge heeft geen mooie stem,
maar het is toch interessant wat
hij met die stem doet.
Zo'n musical als ik nu met
Lieuwe Viser doe, dat kun je niet
bereiken met mensen die niet
prachtig kunnen zingen. Hij kan
ook klein zingen. We praten met
elkaar, omdat Ivo van die mooie
teksten schrijft, en Joop dito mu
ziek op die recitatieven. Zo na
tuurlijk is het, net zoals wij nu
zitten praten. Ik moet mijn te
genspeler in de voorstelling, de
operazanger, uitschelden op een
gegeven moment: 'Dat moet jij
zeggen, kale bal!' Dan compo
neert hij dat zo, dat die bal ook
een accent omlaag krijgt. Dat
vind ik zó knap.
ivo en Joop zijn twee meesters.
Never change a winning team,
zeg ik altijd maar. 'Moet je nou
niet 'ns wat anders?', krijg ik dan
naar mijn hoofd. Waarom? Joop
is prachtig, Ivo is prachtig. We
gaan toch geen mensen aan de
kant schuiven omdat we nou
toch eens wat anders willen?
Ik was er erg aan toe om eens
even een paar jaar afstand te ne
men van dit vak. Het is heel goed
geweest dat ik dat ook heb ge
daan. Toneel gespeeld. Ik had ge
noeg van het zingen. Nu ik deze
produktie heb, weet ik ook weer
waarom ik indertijd wilde stop
pen. Het gaat allemaal goed, en
in een fantastische sfeer, maar
wat er allemaal bij komt kijken!
Het gezeur, het gedoe! Ik heb er
nu de kracht weer voor, maar die
miste ik vier jaar geleden. Ik was
zo moe van alles erom heen. Niet
van het spelen, hoor!
Ik ben echt een solist. Maar het
is enig om met iemand te werken
die goed is. Je kent zijn werk in
de opera? Esmee, Noach.
Hahaha, gek is dat nou! Ik moet
altijd lachen als ik aan Lieuwe
denk. We doen een Wiener Waltz
een beetje een parodie op de
Hoofdstad Operette. Die moet hij
met een falset zingen. Dat doet
hij dan ook gewoon: het is een
bariton! Niets van: 'Oh, mijn
stem'. Hij weet gewoon dat als
hij 'm goed gebruikt dat hij er al
les mee kan doen.
De mannelijke hoofdrol is op
Lieuwe's lijf geschreven. Dat
moest ook wel, want iemand die
in een show van Jasperina stapt
is anders aan de goden overgele
verd. Hij moest een kapstok heb
ben. als man van de opera. Ik
wist dat hij kon acteren, want ik
heb in de jaren zeventig al eens
tegenover hem gestaan. Dit plan
was er allang, hoor, in 1989.
Maar je moet iets hebben waar
bij je je allebei senang voelt.
Lodewijk de Boer, de regisseur
zegt: 'Het is een feministisch
stuk', omdat die vrouw die ik
speel telkens het voortouw
neemt. Ach, zo is het in leven
ook
en slechte opera
I i gaat negen, tien
keer en dan ben je
er van af. Een musical gaat voor
mijn gevoel wel drieduizend
keer. Eindeloos. Het métier heeft
zijn aantrekkingskracht, maar
toch blijf je voorzichtig. Ik kende
Jasperina al wel, zij het van enige
afstand, en ik had grote bewon
dering voor haar. In ónze wereld
wordt zij gezien als een naturel
talent. Zelfs zó dat ik wel eens
heb gedacht om met haar een
excercitie de serieuze kant op te
doen. Liederen van Brecht en
Weill, Hugo Wolf.
Plotseling stonden Ivo de Wijs
en Pien hier bij mij op de stoep.
Het eerste verhaal was niet zo
goed, dit van Ding leve de opera
wel. Het is strikt genomen mijn
rol: het zou ook zo kunnen zijn
dat je binnen afzienbare tijd zelf
voor de vraag komt te staan hoe
lang je nog met verve kunt zin
gen. Toen ik deze job net had
aangenomen met de gedachte
om eens te proeven aan het mu
sicalmilieu, belde Edo de Waart
op met een voorstel voor een
opera-rol. Ja, je betaalt overal
een prijs voor. Met deze produk
tie ben je een jaar lang niet echt
meer bereikbaar voor andere
dingen.
Pien en haar impresario zijn
me wel terwille geweest. De
voorstellingen van Ding leve de
opera zijn zo gepland dat ik ook
mijn werk bij het Schönberg En
semble kan blijven doen. Ik wilde
dat contact met de klassieke mu
ziek per se vasthouden. Dat is
mijn hoofdinteresse. Ik zie me
niet de rest van mijn leven in het
musicalcircuit opereren, zoals
collegae als Henk Poort, Ernst
Daniel Smidt; Marco Bakker al
heel lang. Dat van Marco vind ik
jammer; hij heeft een heel be
hoorlijke operastem.
Je moet nooit 'nooit' zeggen,
misschien is het wel mijn toe
komst. Maar je merkt het aan je
dagelijkse gedrag. Als ik vroeger
thuis kwam uit repetities met
Reinbert de I-eeuw of Ton Koop
man, dan draaide ik 's avonds
voor het eten nog even een lek
ker stuk jazz, Billie Holiday, of
een heerlijk lied. Nu kom ik thuis
en zet ik een Schubert-sonate op.
Je zoekt dus altijd compensatie
voor wat je zelf doet. Ik zou het
echt missen als ik niet meer aan
het hoofdbestanddeel van mijn
werk zou toekomen.
Het vakmanschap van de lich
te muziek of de musical staat
buiten kijf. Van Guys and Dolls
tot en met The West Side Story,
wat bijna een opera is, overigens.
Maar met alle respect voor die
sectoren, dat vakmanschap geeft
toch vaak geen antwoord op de
vragen van het leven, op de din
gen die je in het diepst van je ziel
bezighouden. Kijk naar de liede
ren van Schubert, Wolf, de tek
sten van Goethe. Die vormen een
reflectie op het leven. De materie
van de dood, de vraag welke
duistere kanten er aan liefde zit
ten.
Als je dergelijke zaken aan de
orde moet stellen voor het musi-
calpubliek, dan haakt het brede
publiek af. Je kunt wel praten
over liefde en dood, maar je
moet dergelijke onderwerpen in
een aangepaste vorm brengen. In
de romantiek of ten tijde van de
Tweede Weense School zijn an
dere dingen, zwaardere thema's
behandeld dan in een gemiddel
de musical. Dus als je me vraagt
of ik voor het métier van de mu
sical voel, moet ik die afweging
erbij betrekken.
Bij sommige operateksten voel
ik een verschrikkelijk heimwee.
Een heimwee naar dingen die ik
niet eens zelf heb meegemaakt.
Sehnsuclit, ja. Als ik een lied van
Schubert neem als Die Götter
Griechenlands Schone Welt, wo
bist du?... Dat roept bij mij zoiets
op van: er gaan in deze tijd zo
veel dingen verloren...Ik werk
daar zelf overigens even hard aan
mee, hoor. Kijk maar naar deze
lamp. Als ik die maar aanraak
verandert-ie van kleuren intensi
teit. Wat een wonder van tech
niek, maar waarom steek je geen
kaars op?
Ach. ook ik ben een kind van
mijn tijd en dat moet je niet ver
anderen. Maar we verliezen een
beetje de gevoeligheid voor an
dere dingen dan de gewone da
gelijkse routine. Empflndsamkeit.
Goed woord, ja. Gek genoeg is
het dus voor mij vooral span
nend om te kijken hoe ik me red
tegenover Jasperien. Een leerpro
ces, want in deze wereld leer ik
weer heel anders getimed zingen
en met 'minder' te acteren. Maar
het is vooral een tussendoortje
e ziet de apparatuur
m hier staan? Aardige
hulpmiddelen bij het
componeren. Mozart deed het in
de postkoets. En ik zet ook wel
eens mijn auto stil als ik een in
val heb, want dit is een vak waar
bij je blijft schrijven. Als je lang
met een liedje bezig bent, kan er
je plots iets te binnenschieten
waarvan je woet: nü moet ik het
opschrijven, want anders ben ik
het kwijt.
Al moet ik op een servetje vijf
lijntjes trekken, dan doe ik dat.
Dat loont. De tune voor het TV-
programma Q en Q had ik in één
keer. Ik weet zelfs nog de plek in
Bussum waar de muziek zich
plotseling meldde. Opeens was
ie daar. Ik moet dus noteren, met
papier werken. Ik blijf de ouder
wetse timmerman. Maar als je
nu hier kijkt; hier heb je het no
tenmateriaal van de hele musical
Ding leve de opera. Is met de
computer geschreven. Inge
speeld op toetsen, uitgeprint
door de techniek. Mijn zoon
heeft een ontzettende handig
heid in het werken met compu
ters. Je kan er niet omheen.
Ik hlijf handmatig werken en
verwerken. Dat is per traditie ge
boren. /.o werk je, zo componeer
je. Pas als je over dat eerste stadi
um heen bent, dan moet je de
kriebels en krabbels verwerken.
Wat een tekstverwerker is voor
een journalist... Dat zie je hier.
Zolang ik zelf maar niet... Ik werk
momenteel aan een heel andere
opera; ik ben naast componist
ook TV - regisseur.
Ieder jaar doe ik de regie voor
het kerstconcert van het Con
certgebouworkest. De Eurovisie-
kerstmatinee voor de AVRO. Dat
vereist weer een heel andere ma
nier van optrekken met de mu
ziek. Dit jaar dirigeert Riccardo
Chailly Wilhelm Tell van Rossini.
Ten behoeve van de rechtstreek
se TV-uitzending bereid ik vanuit
de partituur handmatig mijn ca
merashots voor. Dat zou ik niet
eens op een andere manier kun
nen doen.
Ixing leve de opera is een heel
speciale opdracht. Musical van
vorm, opera van inhoud. Het
heeft iets spannends. Ik kom uit
de klassieke wereld. Ik heb van
lx;on Orthel, Hendrik Andriessen
en Kees van Baaren compositie
les gehad. Ik zat in een en dezelf
de klas als l'rtci Si hüt, Mi'.li.i
Mengelbergen Louis Andriessen.
Pas later ben ik veel lichte mu
ziek gaan schrijven. Dus dit is
voor mij een ideale opdracht ge
weest.
Wc citeren uit bestaande ope
ra's, maar doen dat heel kort.
Acht maten uit de ene aria, twin
tig uit het volgende duet. Voor de
rest hebben Ivo en ik uitsluitend
eigen werk willen schrijven.
Want zo plechtstatig is de opera
helemaal niet. Als je een man als
Rossini neemt, dal is toch uiterst
frivool? Zo zijn wij in staat om de
twee muzikale werelden te ver
weven en te koppelen met el
kaar. Die operacltatcn gebruiken
we dan ook in een passage waar
in de sponsoring wordt gehekeld.
In de werkelijke finale van deze
musical heb ik dan nog eens di
verse operastijlen geciteerd,
stukjes muziek geschreven in de
stijl van Mozart, in de stijl van
Rossini, in de stijl van de Russen.
Het is oorspronkelijke muziek,
maar je voelt waar het vandaan
zou kunnen komen.
Het is een rijkdom om een
man als Ivo de Wijs naast je te
weten. Dit keer heb ik wat vaker
het voortouw genomen bij het
schrijven van de liederen, aria's
en recitatieven, maar dat kan hij
hem. Je kunt met Ivo heel lang
samen dubben over de vraag of
het niet allemaal te zwaar wordt,
je zorgen uiten over de amuse
mentsfactor.
Bij de finale had hij slechts één
richtwoord: Onsterfelijk. Hij
stuurde het per fax toe. Ik ant
woordde per kerende fax: wacht
even met de tekst, laat mij eerst
even de muziek uitwerken. Ik
had plotseling op dat ene woord
enorme inspiratie. Dat heb ik op
de band gezet, met een fake
tekst (zo van: Op de fiets naai <h
Balkan, de Balkan, de Balkan)
zodat Ivo wist waar hij de letter
grepen en de accenten moet
plaatsen. Daar is-ie razend goed
in. Als dat dan slaagt, daalt er oen
gevoel van geluk over me neer
die je met niets kunt vergelijken.
Ik reageer heel sterk op de muzi
kaliteit van taal. Ivo zegt altijd
dat hij niet muzikaal is. Als hij
zingt moet ik 'm gelijk geven,
maar als ik 'm lees...
