De malaise
bij D66
ZATERDAG 25 NOVEMBER 1995
366-partijvoorzitter Wim Vrijhoef
klinkt afgemeten: „Gerrit Jan
Wolffensperger is niet scherp
)eg geweest. Dat is een punt van discus-
n het D66-hoofdbestuur. Gerrit Jan moet
•n wat zijn eigen troeven zijn en wanneer
lie moet uitspelen. Dat is tot nog toe on-
oende het geval. Daarop wordt nu driftig
udeerd."
pbeurend is het niet wat de partijvoorzit-
lar voren brengt. Datzelfde geldt voor de
itatering van oud D66-minister Henk
alking:Wolffensperger is geen aanspre-
de figuur. Maar dat gold voor meerdere
fractievoorzitters." Han Entzinger, voor-
r van het wetenschappelijk bureau van
)emocraten, concludeert: „D66 vertegen-
rdigt onmiskenbaar een stroming in de
erlandse politiek. Maar de partij slaagt er
in aansprekende leiders naar voren te
igen. Met uitzondering dan van Van
rlo."
ïgeren is klappen incasseren. Dat wist
toen ze 'paars' tot stand bracht, en dat
Wolffensperger sinds hij fractievoorzit-
s. Wolffensperger zit in de hoek waar de
pen vallen. Vertwijfeld kijkt hij toe hóe de
itiepartners PvdA en WD hem de kaas
het brood eten. Hoe de D66-bewindslie-
Sorgdrager en Tom mei bewust schade
Idt toegebracht. En als de achterban in
and dreigt te komen, heft hij verongelijkt
grote magere handen ten hemel,
t gist en sist bij de Democraten. Het
Jee optreden van Wolffensperger mag
in een Democratische traditie passen,
maakt het niet minder ernstig. Zeker niet
or het nijver ploeterende kamerlid en de
tei -\yethouder op wie het gestuntel in de
*fede Kamer afstraalt.
ijhoef schiet zijn fractievoorzitter alsnog
ulp. ,,Het is net als bij voetbal: als de club
niet goed doet, krijgt de trainer de
ild." Het duurt even, maar dan valt het
ingeworpen kwartje. Haastig voegt hij
„Dat wil niet zeggen dat Gerrit Jan nu het
moet ruimen. Hij heeft het niet verdiend
de grond gelijk gemaakt te worden."
Misvatting
kon het zover komen met D66 en
ensperger? De» totstandkoming van
rs' is in de zomer van '94 een klinkende
winning voor de Democraten. Niets lijkt
succesvolle kabinetsperiode van vier jaar
e weg te staan. Dat Wolffensperger eind
iet debat over de sluiting van de kerncen-
Borssele uit zijn vingers laat glippen,
niets af aan de hoge verwachtingen,
dat de WD steeds meer kiezers op haar
ld krijgt door effectief oppositie te voeren
>n het eigen kabinet. Die dwarse houding
indert wel, klinkt het optimistisch,
•n misvatting, zo blijkt dit voorjaar bij de
ïnverkiezingen. De WD wint glorieus.
en vooral D66 leveren fors in. Is dit voor
iaal-democraten aanleiding het eigen
:ht meer kleur te geven, bij de Democra-
randert ondanks een heftig debat over
agressievere houding niets. Steeds vaker
liet voor dat D66 als enige de veelal im-
ulaire kabinetsvoorstellen verdedigt. Hoe
r de toon van PvdA en WD, hoe wanho
,d,"<
ichh
id:
piger de gezichten van de D66-kamerleden.
'GJW', zoals Wolffensperger in de fractie
wordt genoemd, houdt zich echter muisstil.
Oók als PvdA en WD veelvuldig deals sluiten
over gevoelige onderwerpen, zonder D66
daar in te kennen. Een harde aanpak van
drugspanden in Rotterdam, de'geregisseerde
aanval op het grote-stedenbeleid van D66-
staatssecretaris Kohnstamm; PvdA en WD
maken er goede sier mee en de Democraten
hebben het nakijken.
„We voelden ons genaaid", laten D66-ka-
merleden weten. „We hebben dat bij GJW
aangekaart, maar er gebeurde niets." De irri
tatie 'groeit. Fractieleden hebben het gevoel
door de coalitiepartners te worden verslon
den.
Hèt moment om eens flink van zich af te
bijten, de algemene politieke beschouwingen
daags na Prinsjesdag, ontaardt voor
Wolffensperger in een drama. WD en PvdA
trekken hard van leer en bestoken het kabi
net met voorstellen die het profiel van de
partijen scherp aanzetten. Geplaagd door 40
graden koorts en stijf van de antibiotica
slaagt de fractieleider er niet in enig tegen
wicht te bieden aan dit offensief van zijn
'coalitiepartners'. D66 heeft één gelukje:
CDA-voorman Heerma doet het nog slechter,
zodat diens gehakkel de meeste publiciteit
trekt.
Twijfels nemen toe
Intern barst de kritiek evenwel los bij D66.
Wolffensperger mag dan ziek zijn, de frustra
tie giert de fractie uit: hij was toch gewaar
schuwd, hij wist hoeveel er op het spel stond,
waarom dan zo'n slap optreden? „Na de be
schouwingen was het gevoel van malaise
compleet. Mensen zagen het niet meer zit
ten, trokken zich terug", laten fractieleden
weten.
De twijfels over Wolffenspergers capacitei
ten als fractievoorzitter nemen hand over
hand toe. In de fractietop circuleert het plan
om GJW op 'een sjieke manier' uit zijn lei
dersrol te verlossen. Binnen een jaar moet
duidelijk zijn wie hem opvolgt.
Een goed gesprek blijft voorlopig uit.
Wolffensperger meldt zich twee weken ziek
en vice-fractievoorzitter Van Boxtel neemt
zijn taken zoveel mogelijk over. Eenmaal
weer in de Tweede Kamer krijgt Wolffensper
ger alsnog van zijn fractie de wind van voren.
Hij belooft beterschap.
Het is in deze tijd dat de eerste verhalen
verschijnen over 'Paars-11 prima, maar dan
zonder D66'. Inmiddels dient zich een nieu
we affaire aan: D66-staatssecretaris Tommei
(volkshuisvesting) raakt steeds verder verwik
keld in een hoog oplopend conflict met PvdA
en WD. Wolffensperger ziet het met'lede
ogen aan. Onbegrijpelijk, vinden sommige
Democraten. „Als het een PvdA-staatssecre-
taris was geweest had Wallage allang ingegre
pen."
Het voorlopig dieptepunt vormt het debat
over de gouden handdruk voor procureur-ge
neraal Van Randwijck. Krachtig opgespeeld
door de PvdA en gesteund door de WD
wordt de verantwoordelijke justitieminister
Sorgdrager (D66) ernstig in het nauw gedre
ven. Wolffensperger hangt apathisch in zijn
Het botert niet tussen D66 en haar fractievoorzitter in het parlement. Kamerleden
spreken van malaise, de fractietop kijkt met een schuin oog naar een ander en het
hoofdbestuur eist verandering.
Wolffensperger is geen aansprekende figuur.
Gierende frustraties rond Wolffensperger
kamerzetel. AJsof hij naar een rampenfilm
kijkt waar hij part noch deel aan heeft. GJW's
enige wezenlijke inbreng is zijn handteke
ning onder een motie van afkeuring van
PvdA en WD die Sorgdrager bijna tot aftre
den brengt.
'The day after' krijgt Wolffensperger alle
hoeken van de fractiekamer te Zien. De De
mocraten zijn ziedend. Alle opgekropte frus
tratie spat naar buiten. Er zijn rood aangelo
pen koppen, waarbij die van Wolffensperge
steeds witter wegtrekt. De fractieleider word
naïeveteit verweten, er wordt openlijk getwij
feld aan zijn politieke intuïtie. „We willen
niet iedere maand opnieuw nakaarten ovei
het optreden van de fractievoorzitter", klink
het dreigend.
De boosheid en de uiterst negatieve pers
over Wolffensperger maken dat de fractie
niet langer op actie van de 'leider' wacht. Ook
het hoofdbestuur bemoeit zich ermee. Vrij
hoef: „Het had allemaal beter gekund. De
fractievoorzitter en de fractie zijn het afgelo
pen jaar te veel met hun eigen zaken bezig
geweest en te weinig met de andere partijen.
Iedereen onderkent de problemen. Het eerste
jaar mag een fractievoorzitter dit soort fouten
maken. Het tweede jaar al een stuk minder
en in het derde jaar absoluut niet meer."
Beteugeling
De bezinning op een nieuwe strategie heeft
voorlopig vooral geleid tot terughoudendheid
naar buiten toe. 'Geen gelazer meer' is het
devies, er zijn al brokken genoeg. De plannen
van de fractietop met Wolffensperger zijn
voorlopig in de ijskast gezet. De partijtop is
benauwd voor het congres dit weekeinde.
„Stel je voor dat één afdeling verzoekt zo snel
mogelijk op zoek te gaan naar een nieuwe
lijsttrekker, dan heb je de poppen aan het
dansen. Dan is er geen sjieke oplossing voor
Gerrit Jan meer."
Dus doen partijtoppers alle moeite de on
rust te beteugelen. „Het gaat helemaal niet
zo slecht", laat D66-wethouder Ernst Bakker
in Amsterdam weten. Volgens partijvoorzitter
Vrijhoef kan D66 wel degelijk bogen op een
redelijke lijst met succesjes. „Winst is winst
voor degene die dat wil zien", doceert hij. En
er zijn genoeg kiezers met een dergelijk ge
traind oog, meent Vrijhoef.
De opbeurende woorden kunnen de malai
se bij D66 niet verhullen. Twee werkgroepen
buigen zich inmiddels over een nieuwe poli
tieke strategie. Op de korte termijn moet dat
vooral leiden tot meer ordinaire vechtlust bij
de doorgaans bedeesde Democraten. Jennen
en scoren, het politieke equivalent van 'hit
and run'. En vervolgens de overwinningen
aan de man brengen.
Wethouder Bakker, tevens oud-kamerlid
en voormalig partijvoorlichter: „De D66-be-
windslieden in het kabinet vormen een gou
den team. Maar wat ontbreekt is hun D66-
smoel naar buiten toe." Senaats-fractievoor-
zitter Eddy Schuyer weet ook waardoor dat
komt. „Wijers, Sorgdrager en Borst zijn geen
ministers met een politiek verleden. Daar
door herkent het publiek ze minder snel als
D66'ers. We hebben onderschat dat je dat
nadeel moet opvangen door scherpere profi
lering vanuit Tweede en Eerste Kamer."
'Te aardig'
Schuyer - die Wolffensperger op de korrel
nam na diens falende optreden bij de affaire-
Van Randwijck - staat helder voor ogen hoe
zijn partij scherpere kantjes moet krijgen.
,,D66'ers zijn altijd bereid tot argumenteren.
Dat is niet goed, in de politiek moet je bij tijd
en wijle poneren. Stellingen betrekken in
plaats van eerst naar links lajken. dan naar
rechts om vervolgens je koers te bepalen.
Wolffensperger is te aardig. Hij mott harder
van zich afbijten als Wallage en Bolkestein
om hem heen staan."
Temeer daar PvdA en WD erop uit zijn „de
D66-ruif leeg te eten", stelt Bakker vast. Oer
Democraat Van Mierlo sprak vorige week van
twee woudreuzen die het D66-baasje dreigen
te vermorzelen. Entzinger analyseert: „Als je
in een kabinet de twee onverenigbaar geach
te polen PvdA en WD eenmaal hebt vere
nigd, loop je het risico als makelaar van paars
in het hoekje 'overbodig' gemanoeuvreerd te
worden."
Dat zit ook een beetje in de aard van het
beestje, verklaart Entzinger. „D66'ers gaat het
in de eerste plaats om de zaak, dan pas om
de mensen. De behoefte om te scoren is min
der groot." Partijvoorzitter Vrijhoef beaamt:
„Democraten hebben meer een wij-gevoel.
Niet dat ik-ik-ik heb dit of dat bereikt."
De nieuwe strategie van D66 mag dan ook
geen kopie worden van het 'beuk-en breek
werk' dat Wallage en Bolkestein met wisse
lend succes beoefenen. Vrijhoef: „PvdA en
WD bakken gezellig door. Daar moeten wij
niet in meegaan, dan bezoedelen we ons ei
gen nest. De burger wil dat soort spelletjes
ook niet. Van Gerrit Jan wordt gezegd dat bij
te beleefd is. Nou, dat mag hij van mij tot in
bet oneindige blijven."
Senaatsleider Schuyer gruwt zelfs hij het
voorbeeld van de PvdA voorman. „Iemand
als Wallage zou binnen D66 volstrekt niet ge
accepteerd worden. Omdat het een ver
schrikkelijke macho is, omdat hij volstrekt
ijdel is en geen overleg voert met zijn fractie.
En vooral omdat 'ie zo pathetisch is. Dat taal
gebruik van de man, iedere keer opnieuw. Ik
ken Wallage al 25 jaar: hij kan fik onderwerp
zo ophoesten dat bet lijkt alsof Nederland ten
onder gaat als we zijn keuze niet volgen. Er
zit geen enkele nuance in. Het is gewoon
lachwekkend,ongeloofwaardig."
Bolkestein kan evenmin Schuyers goed
keuring wegdragen. „Een man met one liners
die het goed doen, maar ieder debat onmo
gelijk maken." Schampere opmerkingen,
maar wat brengen de Democraten in stelling
om hun afkalvende geloofwaardigheid te hei
stellen? Vrijhoef: „Op het scherp van de sne
de debatteren. Maar dan wel op feiten geba
seerd en met respect voor degene met wie je
in debat gaat Hij erkent evenwel ruiterlijk.
„Die nieuwe stijl lukt de fractie nog niet zo
goed. We hebben de juiste toon nog niet ge
vonden."
Vragen
De vraag die menig Democraat koppijn
zorgt is of Wolffensperger wel past hij die
nieuwe stijl. Een enthousiast en spontaan 'ja'
valt nergens te beluisteren. Oud minister
Xeevalking; „Wolffensperger is te rationeel. Je
hebt twee soorten politici: volksvertegen
woordigers zoals Van Mierlo en bestuurders.
Wolffensperger is een beetje een tussenfi
guur." Wethouder Bakker: ..Ik vraag me af of
Cïerrit Jan tot die actievere rol in staat is.
Maar ik wil daar geen oordeel over geven. Ik
ken hem al zo lang. We zijn samen in '78, de
korte broek nog aan, de Amsterdamse ge
meenteraad binnengekomen. Ik ga hem dan
niet publiekelijk afvallen."
Vrijhoef, Schuyer en Entzinger achten
Wolffensperger wel in staat „die nieuwe rol
op zich te nemen." Maar is hij ook de ko
mende lijsttrekker? Schuyer twijfelt geen mo
ment: „Ik ben er stellig van overtuigd dat Van
Mierlo zich herkiesbaar stelt." Ook Bakker
heeft „nooit gehoord dat Van Mierlo ermee
ophoudt. Dat is ook mooi: Van Mierlo is bij
de volgende kamerverkiezingen 66 jaar, en
dat als lijsttrekker van D66." Entzinger weet
dat „iedereen binnen D66 rekent op Van
Mierlo, en dat geldt ook voor mij." Voor Xee
valking hoeft het niet per se Van Mierlo te
zijn „maar wel één van de huidige D66-be
windslieden."
Alleen Vrijhoef sluit Wolffensperger als
lijsttrekker niet uit. „Maar Gerrit Jan heeft
niet geroepen dat hij het zelf wil. Wolffens
perger is een beetje in die rol van lijsttrekker
gedrukt terwijl hij zelfweet: ik kan het op dit
moment niet waarmaken."
i-fractievoorzitter Gerrit Jan Wolffensperger is een geplaagd man. Zijn zwakke optreden heeft binnen de partij bergen frustraties opgeworpen en menigeen koppijn bezorgd.
