Feiten &Meningen
De jaren zestig
Politie-acties toelaatbaar binnen nauwe grenzen
Nieuwe aanscherping van WAO is onontkoombaar
ZM I tKUAU Z~ NUvt/vlBbK iy^5
Onlangs verscheen het boek 'De eindeloze
jaren zestig' van Hans Righart. Eindeloze ja
ren zestig? Maar dat waren toch de jaren
waarin iedere vrouw blaasontsteking had
vanwege de minimode? En de jaren waarin,
dankzij de Cuba-crisis, de wereld een week
lang op de rand van de afgrond heeft geba
lanceerd? En de jaren waarin vier Liverpool-
se langharigen de wereld hebben geteisterd
met hun gruwelijke stampmuziek?
Maar nog is het boek van Righart niet uit,
of, warempel, verschijnt er een postuum
liedje van die Beatles. Inmiddels is dat zelfs
al weer goed voor een gouden plaat. Hoe is
dat toch mogelijk? Ik heb er dankzij het
Journaal een stuk van mogen beluisteren.
Welnu, het is, net als alles wat zij eerder
brachten, van een weergaloze onbedui
dendheid.
Ik herinner mij nog goed dat de Beatles
opkwamen. Vol verbijstering heb ik in de
jaren zestig mogen meemaken dat zij we
reldroem oogstten. Ik vond indertijd die
muziek absolute tinnef, maar ik kwam er
ook al snel achter dat 't nog veel erger kon.
Er kwam namelijk nog zo'n popgroep op
zetten: de Rolling Stones. Ze zongen een
liedje, I can't get no satisfaction, dat de spij
ker recht op de kop sloeg. Allicht, no satis
faction, als zulke smakeloze barbarentroep
Niettemin ont
moette je vele men
sen, het waren soms
zelfs goede vrien
den, die de Beatles
en de Rolling Stones
aan hun hart druk
ten. Het hielp niet
als je hen voorhield
dat ze in hartje oer
woud tussen krij
sende gibbons niet
zouden opvallen. Jij
was degene die voor
gek werd versleten,
degene die niet met
z'n tijd meeging.
Kwam je op feestjes,
dan sloegen de da
verende neandert-
haler-klanken je dwars door de voordeur al
tegemoet. Die voordeur hoefde van mij dan
ook niet meer open, op straat maakte ik
dan al rechtsomkeert.
Er heeft zich in die jaren vaak een gevoel
van verbijstering van mij meester gemaakt.
Ben ik nu gek of zijn zij het? Je gehoor werd
gruwelijk beledigd, maar niettemin stonden
miljoenen leeftijdgenoten erbij te juichen.
En ze juichten ook bij een zekere Elvis Pre
sley, die zong als een snipverkouden zeekoe
die een plastic neusfluit uitprobeert, en die
z'n zang ondersteunde met bekkenbewe
gingen alsof hij wanhopig probeerde om
een drang tot urineren te onderdrukken.
Het ergste was nog dat kappers je een Elvis-
coupe probeerden te slijten. Kwam je bij
hen vandaan, dan leek het haast of je haar
langer geworden was! Bovendien smeerden
ze er brillantine in! Je moest op zoek naar
ouderwetse, gereformeerde kappers die nog
knipten nadat ze een bloempot over je oor
hadden gezet, om dat te voorkomen.
Eindeloze jaren, die jaren zestig? Vreselij
ke jaren waren het, jaren waarin ik mij
steeds meer verschanste op mijn zolderka
mertje. Natuurlijk, er was één lichtpuntje.
Op Erato verschenen in de jaren zestig de
eerste opnames van de cantates van Bach
onder Fritz Werner. Wat een geweldig te
genwicht was dat tegen de abjecte gruwelen
van de Beatles en de Rolling Stones! Maar
over het grote wonder van die prachtige
Erato-opnames is in het boek van Righart
niets te vinden. De belangrijkste gebeurte
nis uit de jaren zestig heeft hij finaal gemist.
Terwijl binnen het gebouw aan de Haarlemse Oudeweg het geluid van boormachines en cirkelza-
gen duidt op een grootscheepse verbouwing, gaat de aanvraag voor een nieuwe bouwlaag de deur
uit. Inderdaad, beaamt directeur Lunshof, het gaat de ARBO-dienst Haarlem voor de wind. De
vroegere Bedrijfsgezondheidsdienst houdt inmiddels een wakend oog op bijna 1200 bedrijven
met ongeveer 80.000 werknemers in vooral Zuid-Kennemmerland. En de toekomst lonkt.
Op 1 januari moeten de bedrijven met een
hoog verzuim, zoals bouwbedrijven, wette
lijk verplicht zijn aangesloten bij een ARBO-
dienst. Twee jaar later geldt die verplichting
voor het hele bedrijfsleven. Die verplichting
begeleidt de privatisering/afschaffing van
de Ziektewet. Werkgevers moeten straks het
hele ziektejaar doorbetalen in plaats van de
eerste twee (kleine bedrijven) of zes weken
(grotere bedrijven) zoals nu.
Dat het eigen risico heeft gewerkt, staat bui
ten kijf. Het ziekteverzuuh is sinds de in
voering ervan flink gedaald. Het bedrijfsle
ven als geheel zit nu globaal op het ver
zuimpercentage van de (grote) bedrijven
die al sinds jaar en dag het hele ziektejaar
voor eigen rekening nemen, de zogenoem
de eigen-risicodragers. Voorbeelden daar
van zijn Shell en Unilever. Dat geeft aan dat
de privatisering van het hele ziektewetjaar
waarschijnlijk weinig zal toevoegen aan het
al ingevoerde eigen risico. Het kabinet lijkt
dan ook rijkelijk optimistisch door voorde
privatisering nog eens 600 miljoen gulden
extra besparing in te boeken.
Het ziekteverzuim bij de eigen-risicodra
gers geeft nog meer aan: aan de verlaging
van het verzuim zit kennelijk een onder
grens. Vooral op langdurig verzuim, waar
mee overigens wel het leeuwedeel van het
ziekengeld is gemoeid, hebben bedrijven
weinig grip. Daarvoor zijn verschillende re
denen. Een hele simpele: de wachtlijsten in
de gezondheidszorg, die volgens onderzoek
het verzuim gemiddeld met 20 procent ver
lengen. Het maatschappelijk zeer omstre
den antwoord daarop is een VIP-behande-
ling voor zieke werknemers, zoals hier en
daar al gebeurt en waarvoor de artsenorga
nisatie KNMG al herhaaldelijk heeft ge
waarschuwd.
Een tweede belangrijke factor is dat een fiks
deel van het verzuim weinig te maken heeft
met het werk. Bij een griepgolf ligt dat voor
de hand, maar het geldt evenzeer voor het
langdurige verzuim. Zowel onderzoekers als
WAO'ers zelf geven aan dat het werk maar
in ongeveer de helft van de gevallen oor
zaak was van de blijvende arbeidsonge
schiktheid.
Tenslotte: is het werk wél de oorzaak, dan
komt dat behalve door fysieke slijtage in
een toenemend aantal gevallen omdat
werknemers het hoge tempo, de technolo
gische ontwikkelingen en de fusies en reor
ganisaties geestelijk niet meer kunnen bij
benen. Een ook dat is een factor die voor
een individueel bedrijf nauwelijks beïn
vloedbaar is.
Dat alles maakt het des te interessanter om
na te gaan met welke middelen het ziekte
verzuim tot nu toe is teruggedrongen. Op
merkelijk (en bedenkelijk) is nu dat juist
daarover betrouwbare informatie ont
breekt. Desgevraagd geven bedrijven vooral
overwegend positieve middelen aan, zoals
ziekmelding bij de directe chef en contact
houden tijdens de ziekte. Heel wat negatie
ver is dat ze meer letten op de gezondheid
van sollicitanten en meer werk uitbesteden
of uitzendkrachten aannemen om eventue
le verzuimkosten elders neer te leggen. En
dat is niet het hele verhaal. Ronduit beden
kelijk zijn de verhalen over bedreigingen
met looninhouding en ontslag. Het GAK
krijgt daarover een verontrustend groot
aantal meldingen binnen, zegt een betrok
kene.
De ARBO-diensten zouden uitwassen moe
ten voorkomen, maar de vraag is in hoever
re ze daarvoor zijn toegerust. Tot nu toe
hadden ze als regel te maken met goedwil
lende klanten: die waren immers vrijwillig
gekomen. Een groot deel van de nieuwe
clièntele meldt zich echter aan omdat het
moét. Hun inzet zal zijn: maak je centen
waar, anders neem ik een ander. Hoeveel
diensten zullen aan dergelijke dreigemen
ten weerstand (kunnen) bieden en weige
ren hun toevlucht te nemen tot meer om
streden manieren van verzuimbestrijding?
Zeker als de concurrentie dat wél doet?
Een aanwijzing voor dat laatste is het sterk
gegroeide percentage afkeuringen bij aan
stellingskeuringen: u vraagt, wij draaien.
Het goeddeels verbieden van die keuringen,
zoals PvdA en D66 willen, lost natuurlijk
niets op. Eén voor de hand liggend effect is
dat werkgevers dan twijfelgevallen direct af
wijzen in plaats van hen nog een kans ge
ven bij de keuringsarts. Bovendien is voor
het effectiefste keuringscriterium geen me
dicus nodig: leeftijd is meer dan wat ook
een indicator voor (toekomstig) verzuim.
Wie alles op een rijtje tracht te zetten, stuit
steeds weer op het probleem dat er zo wei
nig harde feiten zijn. Welke effecten de af
schaffing zoal zal hebben, is inmiddels wel
duidelijk. Niemand kan echter onderbouwd
inschatten hoe groot die effecten in harde
cijfers zijn, en wat daarmee uiteindelijk het
resultaat is van de afschaffing van de Ziek-
EN
erl
el<
tewet. Dat is dan ook het dubieuze in de 'e'
huidige discussie: het parlement moet ee
besluit nemen zonder de effecten ervan
echt te kunnen inschatten.
Het zou zo bezien logisch zijn met de af- 31
schaffing te wachten totdat er wél een b( ei
trouwbare balans valt op te maken. Dat la>
kost echter tijd. Maar die tijd gunt het ka rb
net zichzelf om politieke redenen niet. Dia;
sociale zekerheid is het mijnenveld bij ui;ei
stek waarin paars kan ontploffen. Het be la}
is dus, zo redeneert het kabinet, om geer n<:
stap te zetten buiten het smalle pad dat i 'f
het regeerakkoord is uitgestippeld. Het
noodgedwongen uitstel van de privatiser p
van de WAO betekende al een streep doe11
de rekening en heeft alleen maar de druk lEr
vergroot om de Ziektewetplannen in elk
val wel op schema te houden. Het leidt t( |0
een krampachtig debat, waarin politiek- )a
ideologische overwegingen elke redelijke ;a
tegenwerping in de kiem smoren. Wellicl
is het kabinet daarmee gediend, de zieke je
van de toekomst zijn het in elk geval niet y
la
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
Ludieke acties, harde
acties, keiharde ac
ties de politiebon
den en hun aanhang
weten net als andere
pressiegroepen
kracht bij te zetten
aan hun eisen voor
een nieuwe CAO. De
vraag is op welk mo
ment de ordehand
havers zelf tot orde
verstoorders worden.
Blokkades waarbij
automobilisten naar
de kant werden gesommeerd, wekten de in
druk dat de politie haar wettelijke bevoegd
heden toepaste. Die bevoegdheden werden
echter gebruikt voor een niet-wettelijk doel.
Daarmee overschreden de actievoerders de
grens van het toelaatbare. Een dergelijke
actie komt neer op machtsmisbruik.
Het staat buiten kijf dat ook politie-ambte-
naren in Nederland het recht hebben col
lectieve acties te voeren voor betere ar
beidsvoorwaarden. De tijd dat voor alle
ambtenaren een stakingsverbod gold, ooit
vastgelegd in de beruchte worgwetten van
Abraham Kuyper, ligt ver achter ons. De po
litie, vanouds gezagsgetrouw, moest vroe
ger nooit veel van acties hebben. De omslag
kwam in 1983 toen de politie voor het eerst
overging tot demonstraties in uniform en
tot werkonderbrekingen.
Dat leidde toen tot rechterlijke uitspraken
die duidelijk maakten dat de politie een be
perkt recht op actievoeren heeft. De juris
prudentie stelt voorwaarden aan acties van
ambtenaren, onder meer dat het algemeen
belang beschermd moet blijven en dat bui
tenstaanders geen onevenredige schade lij
den. Voor de politie zijn de marges nog
smaller. Slechts die acties zijn toegestaan,
die geen afbreuk doen aan de normale gang
van zaken bij de politie. Volgens de juris
prudentie zijn taak en opdracht van de poli
tie namelijk niet te vergelijken met de ver
plichtingen van een gewone werknemer.
In 1988, toen de politie voor het eerst over
ging tot blokkades, publiceerde het ministe
rie van binnenlandse zaken een richtlijn
waarin het dragen van uniformen tijdens
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
De agenten zijn boos en dit politiepaard ook.
collectieve politie-acties geoorloofd heette.
De politie moet zich echter, werd daaraan
toegevoegd, onthouden van gedragingen
die bij de burger de indruk zouden kunnen
wekken dat wettelijke bevoegdheden wor
den toegepast. Wat dus niet mag, is mensen
aanhouden of zwaailichten gebruiken. Bij
politiedemonstraties moet aan de burgers
duidelijk zijn welke agenten demonstreren
en welke agenten de orde bewaken.
De beperkingen van het actie- en stakings
recht van de politie hebben te maken met
de vitale functie die de politie in de samen
leving vervult en vooral met het geweld
smonopolie van de overheid. De politie is
de drager van dat geweldsmonopolie. De
Leidse juristen Muller en Van Rijswijk
schreven in 1989 in het blad Justitiële Ver
kenningen dat het geweldspotentieel de po
litie in theorie de middelen biedt om haar
eisen kracht bij te zetten. Waarborgen hier
tegen zijn: loyaliteit en ondergeschiktheid.
De dreiging van acties door de politie blijft
echter iets dat velen angst inboezemt.
Tijdens een politiedemonstratie in Amster
dam, waaraan ook hoofdcommissaris
Nordholt meedeed, werd symbolisch de re
gering ten grave gedragen. Dat is geen te
ken van loyaliteit. Ook het belemmeren van
ministers in hun bewegingsvrijheid in
Limburg wachtten protesterende agenten
de auto van minister Jorritsma op doet
afbreuk aan het vertrouwen dat de overheid
in haar machtsapparaat moet kunnen ste
len.
Mocht een actie van protesterende politie
mensen in een bepaalde regio uit de han<
lopen, dan zal daar in eerste instantie teg(
moeten worden opgetreden door de MEi
omliggende politieregio's. In het uiterste
geval dat dezen weigeren tegen hun collej
op te treden, bestaat de mogelijkheid tot
het inzetten van de Koninklijke Marechau
see, de militaire politie.
TOM JANSSEN
Laat het kabinet zich niet te rijk re
kenen met die veel strengere
WAO-regels, waarschuwde direc
teur Don van het Centraal Planbu
reau een paar maanden geleden
op een symposium in Rotterdam:
de daling van het aantal arbeids
ongeschikten zal slechts tijdelijk
zijn. Al op korte termijn zal het
aantal arbeidsongeschikten weer
toenemen en na de eeuwwisseling
zal Nederland tussen de 800.000 en
1,1 miljoen WAO'ers tellen. Nög
strengere keuringseisen zijn dan
vrijwel onontkoombaar.
De toehorende politici zwegen. Be
grijpelijk. Vlak voor de zomerva
kantie hadden ze nog besloten tot
een kleine versoepeling van de
keuringsnormen. Die had geen ge
nade kunnen vinden in de ogen
van de belangenorganisaties: zo
gauw is een landerhand nou ook
weer niet gevuld. En nu zouden ze
straks de WAO-drempel nog veel
verder moeten ophogen?
Maar helaas voor hen, Don lijkt ge
lijk te krijgen. Het College van Toe
zicht Sociale Verzekeringen (CTSV)
meldde gisteren dat bij de herkeu
ringen steeds minder arbeidsonge
schikten weer worden goedge
keurd. In het tweede kwartaal van
dit jaar stabiliseerde het aantal al
op 8700, in het derde kwartaal nam
het af tot 7800, het laagste aantal
sinds de herkeuringen op stoom
kwamen.
Het CTSV ziet zelf twee verklarin
gen. De eerste is geruststellend
voor politiek Den Haag. Die luidt
dat het schrikeffect is uitgewerkt.
Toen in de loop van het voorjaar
van 1994 duidelijk werd hoe ingrij
pend de herkeuringen uitvielen,
schakelden veel arbeidsongeschik
ten een tandje hoger bij hun po
gingen om weer aan het werk te
komen. Een behoorlijk aantal lukte
dat ook. Die groep hoefde dus niet
meer (op een later tijdstip) voor de
herkeuring te komen. Vorig jaar
was er dus een extra grote uit
stroom uit de WAO, die er automa
tisch voor zorgde dat de uitstroom
dit jaar kleiner is.
De tweede verklaring laat echter
wel de"bellen rinkelen. Die luidt
namelijk dat het effect van de her
keuring afneemt naarmate oudere
arbeidsongeschikten aan bod ko
men. Wie lang in de WAO zit, is als
regel namelijk écht arbeidsonge
schikt. Volgend jaar, zo verwacht
het CTSV, zullen slechts twee van
de tien herkeurden weer volledig
worden goedgekeurd tegen drie
van de tien tot nu toe.
Wat vaak over het hoofd wordt ge
zien, is dat al sinds jaar en dag
wordt geprobeerd om arbeidson
geschikten weer aan de slag te krij
gen. Vorig jaar bijvoorbeeld gingen
bijna 55.000 WAO'ers weer aan het
werk. Daarbij gaat het vooral om
mensen die relatief kort in de WAO
zitten. Zij hebben nog een baas (ie
mand kan pas na een jaar in de
WAO formeel worden ontslagen)
die moreel en en in beperkte mate
ook juridisch aanspreekbaar is op
de plicht om voor zijn (voormalige)
werknemer naar vervangend werk
te zoeken. En verder kijken de ar
beidsbemiddelaars natuurlijk ook
wel naar iemands kansen op de ar
beidsmarkt voordat ze aan de slag
gaan. Globaal kun je zeggen, zegt
een ingewijde, dat onder de groep
die langer dan twee tot drie jaar in
de WAO zit, weinig meer valt goed
te keuren, ongeacht de normen die
je daarbij hanteert.
Don waarschuwde daar een paar
maanden geleden al voor, en voeg
de daar nog aan toe dat een verde
re daling van het aantal nieuwko
mers er niet in zit: werkgevers heb
ben al veel gedaan om werknemers
uit de WAO te houden en veel
méér zit er niet in. De cijfers geven
hem wat dat betreft ook gelijk.
Voor de wat verdere toekomst ziet
het er nog veel somberder uit. De
voortgaande vergrijzing zal zijn tol
eisen. Ouderen raken nu eenmaal
eerder arbeidsongeschikt dan jon
geren. Hoe meer oudere werkne
mers er komen, des te meer er dus
ook in de WAO zullen belanden.
De vergrijzing meegerekend ko
men de CPB-computers uit op
800.000 tot 1,1 miljoen WAO'ers na
de eeuwwisseling.
Zo ver is het nog niet. Nóg niet.
Het CTSV rekent erop dat volgend
jaar het aantal WAO'ers nog zal da
len. Een teken aan de wand is ech
ter dat het aantal WAO'ers dit jaar
daalt met 45.000 en volgend jaar
naar verwachting nog slechts met
8.000. Wie hoopt op rust rond de
WAO, zal over een paar jaar bedro
gen uitkomen.
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
