Prikken in de historie van de stad
Prins Willem-Alexander opent
expositie 'Uit Koninklijk Bezit'
Bij Verdi van Nationale
Reisopera wint de muziek
Cultuur&Kunst
'rinses Di
it Beatles
n de weg
'Zusje' in
Turijn
bekroond
IINSDAG 21 NOVEMBER 1995
,f rt visser. 071 -5346441
jnpen louis du moulin
»en met prinses Diana was
•n rekening houden. De on-
irwachte 'mediablitz' rond
iar bleek gisteren toch wel een
orende factor bij de zo door-
achte lancering van The Beat
s' dubbelaar 'Anthology, Volu-
ie 1' in Londen. Ter indicatie:
verse binnengevlogen televi-
eploegen (in totaal 35!) verko-
n op het laatste nippertje lie-
•r in te haken op haar huwe-
ksontboezemingen dan öp de
irsconferentie rond de 'nieu-
e' van The Fab Four from Li-
irpool.
Niettemin was de rijkelijk in
jatlessfeer gehesen Lancaster
oom van het statige Savoy Ho-
gistermiddag eivol voor de
ficiële 'doopplechtigheid' van
•t eerste deel van het drieluik,
ndanks ook nog het feit dat -
it verbazing van een niet ge-
ïg deel van de 400 mediaver-
genwoordigers - de drie nog
vende ex-Beatles zelf in geen
lden of wegen te bekennen
aren.
Hun lijfelijke afwezigheid
ml gecompenseerd met de
inmalige vertoning van een vi-
»-interview met Paul McCart-
y, George Harrison en Ringo
arr plus aansluitend een
aag- en antwoordsessie met
f naaste medewerkers inzake
he Anthology', dat zoals (in-
iddels) bekend voor veel meer
aat dan de uitgave van drie
ibbel-CD's.
'arme ontvangst
iwel de drie overgebleven
Xatles op het beeldscherm als
[in woordvoerders ter plekke
Jnden geen enkele twijfel over
1 warme ontvangst van het
tenproject, dat grotendeels is
iaseerd op uitvoerig spit- en
itswerk in de archieven,
ar ook twee nieuwe met al-
Xlei kunstgrepen tot stand ge-
plmen groepssingles kent: 'Free
-A Bird', de voornaamste lok
voor 'Volume 1' en 'Real Lo-
dat het in februari verschij-
nde tweede deel aan verse
libliciteit moet helpen. Waar-
a later in 1996 het afsluitende
Oljolume 3' het van een nog niet
fijsgegeven surprise zal moe-
nm hebben.
Het koppelen van 'Free As A
rd' aan 'Volume 1' ofwel de
oegste Beatles-jaren is eigen-
djk best vreemd en moet wel
n verkooptechnische achter
end hebben. John Lennon
hreef het nummer immers
is in 1977. Zijn basisopname,
>or Yoko Ono als eendsoort
irzoeningsgebaar aan Paul
ie ter beschikking gesteld, past
ia geluid veel beter bij de
eer psychedelische experi-
»k, enten ten tijde van 'I Am The
alrus' (rond 1967).
reaks
rest van de eerste lichting
iu thans waarschijnlijk slechts
n de gretigheid van de freaks
ipeleren, ware het niet dat
atenmaatschappij EMI tien
de llen miljoenen guldens h^eft
pompt in een voor iedereen
ïontkoombare promotiecam-
igne.
George Martin, de producer
i e The Beatles in 1962 ontdek-
en hen ook verder zou blijven
ht geleiden, heeft het voorbije
u ar z'n ziel en zaligheid gesto-
■n in het samenstellen van het
atenverhaal. Van de 'panelle-
n' had de inmiddels 69-jarige
ntleman tijdens het korte vra-
'nvuurtje zonder meer het
logste woord. Zo liet hij onder
eer weten ervan overtuigd te
n dat 'Free As A Bird', als
pas op 4 december ver
krijgbaar, rond Kerst 'overal in
wereld' de nummer één-po-
ie zal hebben bereikt.
Eerlijkheidshalve gaf hij even
ter ook wel toe dat deze nieu-
Beatles-single niet het aller-
;ste was dat 'zijn jongens' ooit
d< bben voortgebracht. Dat er
het op gekunstelde wijze
euw leven inblazen van The
eatles Story ook best vraagte--
ns konden worden geplaatst
1de er bij Martin en de Antho-
gy-producer Jeff Lynne (ELO)
J et in. „De twee nieuwe songs
n met zoveel zorg en liefde
stand gekomen dat John er
1st vrede mee zou hebben." al-
is Lynne.
egenstrijdig
cCartney, Harrison en Starr
even - hoe tegenstrijdig - deze
ig 'gewoon thuis. Samen met
vieren tegen de rest van de
ereld, dat was hun voornaam-
drijfveer acht jaar lang,
ït eldden ze vanaf het beeld-
herm om beurten. Dankzij el-
ars steun hadden zij alle gek-
k'" 1 f.rVv.T 'i" n
'Nieuweafdeling Leidse geschiedenis in De Lakenhal
Wat vindt de rechtgeaarde
Leidenaar nü in stedelijk
museum De Lakenhal wat
hij er vroeger niet vond? Of
liever gezegd: wat heeft de
afdeling Leidse geschiede
nis die hier onlangs werd
geopend de Leidenaar te
bieden? En is er voor niet-
Leidenaars ook nog wat te
beleven?
leiden annemiek ruygrok
Pieter van der Heijden, educa
tief medewerker van dit 'muse
um van de stad', geeft op die
laatste vraag een meer eerlijk
dan wervend antwoord: voor
buitenstaanders is hier een nau
welijks te begrijpen verzameling
kunstvoorwerpen èn prullaria
bij elkaar gebracht. Maar voor
de rechtgeaarde Leidenaar is er
veel te zien, dat de geschiedenis
van de stad op z'n minst leven
diger maakt. Zonder chronolo
gische volgorde kan het publiek
aan de hand van 'straatnaam
bordjes' een overdekte wande
ling kris-kras door de stad ma
ken. En zo op voor velen nog^
onbekende plekken stuiten.
Wat te denken van een grie
zelkamertje, waarin het rad-
braakkruis onheilspellend tegen
de muur hangt? En waar de
schandton, een loodzwaar geval
waarin overspelige vrouwen
werden geperst die vervolgens
de stad door moesten ten prooi
aan de gramschap van de Lei-
denaars, dreigend in een hoek
staat? En reken maar dat het
rotte eieren, bakstenen en ver
wensingen regende tegen de
weerloze, geheel beknelde
vrouw.
Verplichte nummers op de in
het meest historische gedeelte
van de Lakenhal gelegen afde
ling zijn de universiteit en de
Leidse industrie. De één nog
steeds een'van de belangrijkste
werkgevers van de regio, de an
der vergane glorie. Ooit de trots
van Leiden en Nederland, res
ten nu nog slechts het - kostba
re - kantineservies en wat foto's
van de Grofsmederij. Een mal
'Aankoopbudget
rijksmusea niet
meer dan fooi'
amsterdam gpd
Het aankoopbudget van de Ne
derlandse rijksmusea is niet
meer dan een fooi. Weliswaar
schiet de overheid incidenteel
te hulp als er een topwerk op de
markt komt. maar daar kunnen
de musea geen aankoopbeleid
op baseren. Met deze kritiek op
'Den Haag' aanvaardde Van
Gogh Museum-directeur Ro
nald de Leeuw gisteren zijn
baan als bijzonder hoogleraar
museumbeleid en veizamelge-
schiedenis aan de Vrije Univer
siteit (VU). De U-leeratoel is
een primeur voor de academi
sche wereld en kwam tot stand
dankzij een bijdrage van de jan
Veth Stichting.
De Leeuw wees er op dat ons
land „doorgaans uitblinkt in het
corrigeren van 'inkomensplaat
jes' aan de hand. van inflatie
correctie en indexering." De si
tuatie voor de rijksmusea is
daarmee in schrijnend contrast
omdat de jaarlijkse aankoop
budgetten sinds 1982 bevroren
zijn op 2,3 miljoen gulden voor
alle musea samen. Dat is nau
welijks meer dan de 2,1 miljoen
gulden per jaar die Amsterdam
alleen ai voor aankopen van het
(gemeentelijke) Stedelijk Muse
um over heeft. De 'breed ge
deelde verontwaardiging' daar
over heeft helaas geen enkel ef
fect, aldus De Leeuw.
In zijn rede zette De Leeuw
verder vraagtekens bij het ver
zamelbelcid van de Nederland
se 'kunstmusea'. Sinds enkele
decennia is er volgens hem een
'betreurenswaardige eenzijdig
heid' in de omgang met het ver
leden geslopen omdat de mu
sea vrijwel alleen eigentijdse in
ternationale kunst aankopen.
Hij vroeg zich af of het aan de
vooravond van de 21ste eeuw
niet eens tijd wordt nieuwe as
pecten van het verleden te on
der
eken.
Het grote schilderij van Van Brjee, voorstellende burgemeester van der Werf die de hongerende bevolking zijn degen aanbiedt, valt bij binnenkomst op de afdeling Leidse geschiedenis
niet over het hoofd te zien. foto henk bouwman
van de bonbonfabriek Pel, een op een aparte afdeling in het
affiche van Hartevelts liqueuren museum,
en een schilderij van Van der Dit deel van de tentoonstel-
Nat, voorstellende de Waard- ling moet het vooral van later
gracht op wasdag. De laken- en gemaakte foto's en/of afbeel-
textielindustrie komen aan bod dingen hebben. Een affiche van
Het radbraakkruis en de schandton zijn overblijfselen van een Leidse periode toen met criminelen en overspe
lige vrouwen bepaald niet zoetsappig werd omgesprongen. foto henk bouwman
het boek over 'Goeie Mie', de
Leidse gifmengster, een model
van een peurbootje of het wieg
je (mèt de Leidse sleutels) dat
het stadsbestuur schonk aan de
ouders van Christina van der
Burgh die in 1928 werd verwel
komd als 70.000ste inwoonster
van Leiden.
„Het is niet veel", geeft Van
der Heijden toe, „maar we be
doelen met deze opstelling ook
niet meer dan te prikken in de
geschiedenis van Leiden. Al ho
pen we natuurlijk dat onze col
lectie wordt aangevuld. Er moet
nog veel in privé-bezit zijn."
Tegelijk met de 'oude' voor
werpen en schilderijen krijgt de
bezoeker een serie foto's van
Mare de Haan voorgeschoteld,
die een hedendaagse kijk op de
oude vestingstad geven. Of toch
niet? Zien we niet een rijke Pa
triciërsgevel in het Papenburg
gespiegeld en is de Waag niet in
volle glorie op de gevoelige
plaat vastgelegd? Waar zijn de
uitgeleefde studentenhuizen
aan het Rapenburg, waar het
foeilijke gebouw van Vroom
Dreesmann of de rommel van
de glasbakken? De Haan heeft,
aldus Van der Heijden, een vrije
opdracht voor deze reportage
gekregen. „Wat hij beslist niet
wilde was de tegenstelling 'wat
oud is, is mooi, het nieuwe is le
lijk' creëren. Dat vond hij te ge
makkelijk. Als je goed kijkt zie je
toch een stukje van het gebouw
van V D op die Waag-foto."
Leiden is sinds eeuwen een
toevluchtsoord voor vluchtelin
gen. Zij kwamen uit Frankrijk,
België. Duitsland en Engeland
(Pilgrim Fathers). „Al in 1608
had Leiden 70.000 inwoners. De
helft van hen bestond in die tijd
uit wat wij nu allochtonen zou
den noemen", weet Van der
Heyden. I«ater is het aantal in
woners door ziekte en oorlog
gereduceerd om pas weer in de
twintigste eeuw op het oude ni
veau te komen.
Namen van vluchtelingen le
ven nog steeds in Leiden voort.
Bekend zijn de Ui Bruyères. de
De la Ries en de Hansens. Maar
dat Koet de verbasterde naam is
van een van de Pilgrim l athers
(Coit), is minder bekend.
Het museum Iaat de bezoeker
door op een voordeur besves-
tigde brievenbussen gluren, om
achter de verklaring van de na
men te komen. Een even speel
se als goedkope inval van de
makers van de tentoonstelling.
Beroemdheden als Rem
brandt, Lorentz of Kamerlingh
Onnes ontbreken op deze afde
ling. Min of meer bewust zijn zij
'weggelaten'. Van der Heyden:
„Hoewel we beseffen dat I.oide-
naars trots zijn op hun be
roemdheden. hebben we die
niet prominent in beeld ge
bracht. Er is evenmin plaats in
geruimd voor het Rembrandt-
kwartier. Toch een markant
plekje in de stad. Misschien
komt dat later wel eens aan
bod, want het is de bedoeling
de opstelling af en toe te veran
deren."
Behalve met krappe financië
le middelen, kampt De Laken
hal ook met ruimtegebrek. Zo is
er voor de ramp met het kruit
schip (1807) slechts een sum
mier plekje ingeruimd.
Waar - vanzelfsprekend - wél
een plek voor is, is het grote
schilderij van Van Bree, waarop
burgemeester Van der Werf het
hongerendt-Leidse volk zijn de
gen aanbiedt met de bedoeling
hem zijn arm ter verobering af
te hakken. Zonder de spiegelin
gen en valse lichtinval die deze
'leidse Nachtwacht' op zijn
vroegere plek. boven de grote
trap in de hal, teisterden, hangt
het nu direct bij binnenkomst
op de afdeling Ix'idse geschie
denis te pronk. In al zijn lelijk
held. Maar niettemin onmis
baar voor een dergelijke afde
ling in dit museum van de stad.
utrecht
De Nederlandse speelfilm
Zusje is op het Filmfestival
van de Italiaanse stad Turijn
bekroond met zowel de Pu
blieksprijs als de speciale ju
ryprijs. Het Turijnse Festival
Intcrnazionale Cinema Gio-
vani is volledig gewijd aan de
ontdekking van nieuw film
talent De door Robert-Jan
Westelijk geregisseerde en
door Clea de Koning gepro
duceerde film met een
hoofdrol van actrice Kim van
Kooien, werd een week geil
den in Griekenland onder
scheiden met de Zilveren
Alexander (de spec iale jury
prijs). Eerder werd 'Zusje' tij
dens het Nederlandse Film
Festival bekroond met de
Prijs van de Stad Utrecht en
met het Gouden Kalf voor de
beste speelfilm van het jaar.
'Zusje' is vanaf begin januari
in de Nederlandse bioscopen
te zien.
Sterke Stemmen en vloekende enscenering in bijzondere Forza
opera
recensie nick moritz
La Forza del Destino van Giuseppe Verdi,
door de Nationale Reisopera en het Or
kest van het Oosten o I v Niksa Bareza
Regie - Corina van Eijk. Gezien 19/11
(première), Twentse Schouwburg, En
schede.
'La forza del destino' (de
kracht van het noodlot) wordt
vaak genoemd als een opera
van sterke muziek bij een onlo
gisch verhaal. Wel een verhaal
overigens waarin grote moge
lijkheden voor contrastwerking
en dramatiek liggen.
Het benutten van kansen
bleek in de uitvoering van de
Nationale Reisopera echter een
te grote opgaaf. Daarvoor was
het vrolijk vloekende element
in de enscenering misschien te
dik aangezet. Ondanks het op
vallend uiterlijk vertoon trok
toch de muziek de meeste aan
dacht. Niet alleen door de
kracht van Verdi maar juist ook
door de sterke rolbezetting en
de integere begeleiding.
In deze opera spreekt het
noodlot via Alvaro die, als een
door de familie ongewenste
geliefde van Leonora di Vargas
nnpewild ver ntwoordelijk is
der. vervolgens broer Carlo en
tenslotte Leonore zelf. De af
wikkeling van het verhaal
speelt zich af tegen de achter
grond van onder meer een vro
lijk feestende herberg, de devo
tie van het klooster en de wan
orde van een legerkampement.
Verdi voorzag het libretto
van Francesco Maria Piave van
muziek die tot zijn meest aan
sprekende behoort. De Natio
nale Reisopera heeft in deze
uitvoering vele troeven in han
den die aan hoge eisen van de
luisteraar kunnen voldoen. Ten
eerste staat er in de rol van Al
varo met Robert Woroniecki
een tenor zoals we die bij het
gezelschap zelden eerder heb
ben mogen beluisteren. Woro
niecki spettert werkelijk door
zijn partij, met stralende kracht
en verterende inleving. Dat hij
moerte had met een smettelo
ze verbinding van piano naar
forte valt volslagen in het niet
bij de opwinding die hij be
reidde in de meest dramati
sche momenten.
Robert Bork zette als Carlo
een zeker zo muzikale, zij het
een vocaal minder stralende,
creatie op het podium. Ellen
r-»oi«rip in de
rol van Leonore met een pak
kende inleving in de laatste ac
te. In de tweede acte had het
haar aan kracht ontbroken om
de rol tot uitersten van zeg
gingskracht te kunnen voeren.
Zwakke plekken vielen er in
de muziek praktisch niet te no
teren. Onder leiding van Niksa
Bareza was de opera een beetje
traag op gang gekomen maar
de muzikale soepelheid en
kracht groeide met het vorde
ren van de voorstelling. Op het
podium was het koor in de
kloosterscènes nog onzeker
maar leverde verder uitsteken
de bijdragen tot en met de be
zetting van de verschillende
kleinere solorollen toe.
De blasfemie van de brood-
brekende Christus die water
tapt uit een kraantje in zijn
kruis en fuivend vissen rond
deelt is als schoffering al zo ver
achterhaald dat het 't grootste
anachronisme van de avond
werd. Verder maken de vloed
van komische invallen en
prachtige beelden de contras
ten tussen drama en buffo zo
groot dat de opera er onder
lijkt te breken. Deze bijzondere
'Forza' is bijna een komedie,
met tragische kantjes en een
wat kil <'nr
den ha/kg anp
Prins Willem-Alexander zal op
27 januari de reizende tentoon
stelling 'Uit Koninklijk Bezit'
openen. De presentatie met
ruim 650 stukken is het eerst te
zien in het Noordbrabants Mu
seum in Den Bosch. Daarna
reist de expositie tot eind vol
gend jaar naar het Fries Muse
um in Leeuwarden en Museum
Het Paleis in Den Haag.
Het is. voor het eerst dat zo
veel voorwerpen, beheerd door
het Koninklijk Huisarchief in
Den Haag, voor een groot pu
bliek toegankelijk zijn. Een aan
tal stukken is nooit buiten het
archief getoond, zoals de gou
den geschenken van Indische
vorsten die koningin Juliana en
prins Bernard in 1937 kregen ter
gelegenheid van hun huwelijk.
Het vroegste voorwerp dateert
uit de 13e eeuw. Maar er zijn
ook recente items, als een krijt
tekening van Karei Appel uit
1993.
Ch. de Mooy, conservator van
het Noordbrabants Museum ty
peerde de verzameling als 'een
buitengewoon rijk geheel'. De
kwaliteit en veelheid maakten
het volgens hem moeilijk te kie
zen. Met gemak hadden de mu
sea een tentoonstelling van
meer dan duizend voorwerpen
kunnen samenstellen. Uiteinde
lijk selecteerden ze aan de hand
van thema's. Zo zijn er voorwer-
dacht voor de vorstelijke ge
schenken. Andere thema's zijn
de behuizing en de rol van de
Oranjes in de kunsten.
De tentoonstelling toont uit
eenlopende voorwerpen. Van
servies tot schilderij, van ar
chiefstuk tot kostuums. Er zijn
historisch kunstvoorwerpen,
maar ook hedendaags curiosa
als de gesigneerde biografie van
Fred, de hond van George en
Barbara Bush uit 1984.
Aanleiding voor de tentoon
stelling is het honderdjarig be
staan van het Koninklijk Huisar
chief. Daarbij zal het gebouw
volgend jaar een ingrijpende re
novatie ondergaan, zodat een
deel van de voorwerpen elders
moest worden ondergebracht.
De reizende estafette-tentoon
stelling bood een goede oplos
sing.
De drie steden, Den Bosch,
Ix*euwarden en Den Haag. zijn
gekozen wegens hun histori
sche banden met het konings
huis. In Den Haag zal de ten
toonstelling groter zijn. Daar
zullen ook voorwerpen te zien
zijn die iets vertellen over ko
ningin Emma, bewoonster van
het voormalige paleis aan het
Lange Voorhout.
Uit Koninklijk Bezit is tot en
met 30 april in het Nbordbra-
bants Museum te zien en van I
juni tot en met I september in
het Fries Museum. Ilekkeslui-
ter is van 21 september tot en
lAul
