Napoleon van de Saar leider SPD
Feiten &Meningen
Senaat is de
bescheidenheid
meer dan zat
Twee redevoeringen kosten Rudolf Scharping de kop
'Geen doodstraf in Alanya-zaak'
VRIJDAG 17 NOVEMBER 1995
NIEUWSANALYSE
„Ontbinden die zaak." Het is nog maar een
paar jaar geleden dat Thijs Wöltgens de
Eerste Kamer desnoods wilde laten verdwij
nen, als die almaar moeilijk bleef doen over
wetten die de Tweede Kamer al had aan
vaard. Maar ja, destijds was hij fractievoor
zitter van de PvdA in de Tweede Kamer en
gefrustreerd door de dwarsliggers in de Se
naat. Nu is hijzelf toegetreden tot het le
gioen der part-time, indirect gekozen volks
vertegenwoordigers.
En de senatoren van nu willen niet op
hun plaats worden gezet. Sinds de start van
het derde kabinet-Lubbers (CDA/PvdA,
1989-1994) heeft de Eerste Kamer aan zelf
bewustheid gewonnen. En dat nog wat
nieuwe gevoel van eigenwaarde geven we
voorlopig niet af, was de belangrijkste
boodschap tijdens de Algemene Politieke
Beschouwingen deze week in de Senaat.
Wöltgens was destijds niet de enige die
kritiek had op het feit dat de Eerste Kamer
zaken hoog opspeelde. Inmiddels oud
senator Schinck (PvdA) riep op tot grotere
terughoudendheid. „De wetgever heeft de
Senaat ondergeschikt gemaakt aan de
Tweede Kamer. Wij hebben minder rech
ten, worden niet direct gekozen. Dat bete
kent dat de Eerste Kamer niet op politieke
gronden aan een wetsvoorstel mag romme
len."
Ook Tweede-
Kamervoorzitter
Deetman stoorde
zich aan de ma
nier waarop met
name wijlen Ad
Kaland, voorma
lig fractievoorzit
ter van het CDA
in de Senaat, zich
als een hond in
de broekspijp van
Ruud Lubbers
had vastgebeten.
Hij waarschuwde
dat de maat
schappij onbe
stuurbaar zou
worden door de
eigengereide op
stelling van de Eerste Kamer.
'Al die waarschuwingen ten spijt rechtte
de Senaat deze week zijn rug en onder
streepte vooral zijn machtspositie. Frits
Korthals Altes van de WD zei geen genoe
gen te nemen met een 'kwalitatieve' toet
sing van wetten op zorgvuldigheid en der
gelijke. Zijn fractie wil ook een politiek oor
deel kunnen geven.
Korthals Altes had bovendien een stuk of
acht eisen - of waren het toch wensen? -
waaraan het kabinet moest voldoen, opdat
de WD er begrip voor zou hebben dat ook
PvdA en D66 zich in het beleid willen her
kennen. Ook PvdA-fractievoorzitter Joop
van den Berg onderstreepte dat de beoor
deling in de Senaat niet ophoudt bij het op
sporen van juridische foutjes en het contro
leren van de wettigheid: „Ook wij hebben
politieke afwegingen. Bij ons gaat het om
het behoud van de sociale cohesie".
Waarom profileert de Senaat zich zo? Eer
ste en Tweede Kamer worden verondersteld
als communicerende vaten te functioneren.
Als de rechtstreeks gekozen parlementariërs
te veel aan de leiband van het kabinet lo
pen, neemt de Senaat de controlerende
taak over. Tijdens het derde kabinet-Lub-
bers gedroegen de CDA'ers in de Tweede
Kamer zich volgens Kaland als 'stemvee',
dus daarmee werd verklaard waarom de Se
naat meer speelruimte opeiste.
In de driepartijencoalitie van PvdA, D66
en WD is echter absoluut geen sprake van
'stemvee'. Dat zou hoogstens kunnen op
gaan voor D66, dat het bijna altijd eens is
met het kabinetsbeleid. Niet D66-fractie
voorzitter Schuyer echter, maar Korthals Al
les (WD) en Van den Berg (PvdA) wierpen
zich deze week op als verdedigers van een
gepolitiseerde SShaat.
Het dualisme in de Tweede Kamer is
sinds 'paars' juist onmiskenbaar toegeno
men. Er is een regeerakkoord waaraan
PvdA, WD en D66 zich hebben gebonden.
Maar zowel WD-leider Bolkestein als PvdA-
fractievoorzitter Wallage voert oppositie
binnen de coalitie. Al met al lijkt het nogal
onnodig in de Senaat het hele spel van ge
ven en nemen nog eens door te nemen. Bo
vendien behoort de beoordeling of een
compromis acceptabel is en de vraag of het
eigen geluid voldoende doorklinkt in het
kabinetsbeleid, tot het politieke primaat
van de Tweede Kamer.
De geest is echter uit de fles. Decen
nialang is geredeneerd dat de Eerste Kamer
een bescheiden opstelling past, omdat ze
niet rechtstreeks wordt gekozen en zich dus
niet kan beroepen op een eigen legitimatie.
In dat denken is verandering gekomen.
Waar dat aan ligt? In een artikel in Socia
lisme en Democratie wordt gewezen op de
gevolgen van het toenemende aantal zwe
vende kiezers en de wijziging van de
Grondwet in 1983. Sindsdien wordt de hele
Senaat in één keer herkozen door de staten
leden, in plaats van de helft om de drie jaar.
Omdat de provinciale-statenverkiezingen
zijn uitgegroeid tot tussentijds kiezersoor
deel over een kabinet, heeft ook de Senaat
een politiekere lading gekregen. Bovendien
zitten er sinds dit jaar veel meer oud-politi
ci zoals Wöltgens en Wiegel in de Eerste Ka
mer. in plaats van de gebruikelijke juristen.
Vooral als de samenstelling van de Senaat
sterk afwijkt van die in de Tweede Kamer -
zoals nu het geval is - nemen de spannin
gen toe. De Senaat kan niet alleen homme
les krijgen met Jiet kabinet, maar ook met
de fracties in de Tweede Kamer die geen
behoefte hebben aan dwarsliggers aan de
overkant van het Binnenhof. Een veel zelf-
bewusiere Senaat valt echter moeilijk in te
tomen. Laat staan te ontbinden.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
-G1
Twee redevoeringen hebben Rudolf
Scharping, tot gisterochtend de leider
van de Duitse sociaal-democraten, de
kop gekost. Dinsdagochtend hield hij
zelf een rede. Daarmee probeerde hij
zijn politieke leven te redden. Het was
geen slechte toespraak, maar hij bleek
niet goed genoeg. De SPD-leider had
lang niet al zijn critici kunnen overtui
gen.
Woensdagmiddag hield zijn vice-voor-
zitter, Oskar Lafontaine, zijn toespraak
tot de ruim vijfhonderd gedelegeerden
in de Rozentuin in Mannheim. Het was
een daverend succes. Na afloop barstte
een ovationeel applaus los. Waar
Scharping faalde, slaagde Lafontaine.
Hij had de partijgenoten het gevoel ge
geven dat hij de door de ernstigste cri
sis sinds de Tweede Wereldoorlog ge
teisterde SPD weer tot leven kon bren
gen.
Woensdagavond vond de traditionele
feestelijke bijeenkomst plaats, waar de
Genossinnen en Genossen zich na een
dag confereren plegen te ontspannen.
Dit keer werden in het Pflazbau-thea-
ter in Ludwigshafen onder het genot
van Hambacher Riesling en de plaatse
lijke lekkernij, leverworst, de messen
geslepen.
Scharping moet hebben geweten dat
zijn dagen als partijleider waren geteld
toen een groep druk overleggende kop
stukken, onder wie de grand old man
van de partij, Johannes Rau, zijn tegen
stander in de machtsstrijd van de afge
lopen zomer, Gerhard Schroder, en
partijmanager Franz Müntefering, hem
demonstratief de rug toekeerde. Schar
ping was toen nog de enige kandidaat
voor de verkiezing tot voorzitter en po
litiek leider, maar het was hem al dui
delijk dat zijn aanhang na de rede van
lafontaine met de minuut verder af
kalfde.
Gisterochtend deed Scharping het eni
ge dat hij nog kon doen. Hij besloot na
overleg in kleine kring Lafontaine uit te
dagen. De partij vroeg om duidelijk
heid? Die kon ze zich nu zelf verschaf
fen. Hij riep Lafontaine op tot een duel.
Deze nam de handschoen op.
Scharping was kansloos. Hoewel
Müntefering ontkende dat Rau zijn
handen van zijn voormalige protégé
had afgetrokken, hadden de delegatie
leden van het belangrijkste gewest uit
Noordrijn-Westfalen, de deelstaat waar
Rau premier is, geen stemadvies gekre
gen. Ze mochten in alle eer en geweten
de beste kandidaat kiezen.
Scharping slikte en knikte toen hij het
vonnis hoorde. Van de 515 uitgebrach
te stemmen, gingen er 321 naar Lafon
taine, Hij zelf kreeg er 190. Twee leden
hadden zich van stemming onthou
den. Twee stemmen waren ongeldig.
Het was de eerste keer dat een SPD-lei-
der tijdens een verkiezing door een ri
vaal ten val werd gebracht. Het was
ook, zoals een commentator opmerkte,
een politieke terechtstelling.
Scharping incasseerde de slag waardig.
De partij had de duidelijkheid gekre
gen die ze wilde. Hij verklaarde Lafon
taine onvoorwaardelijk te zullen steu
nen en riep de partij op hetzelfde te
doen. Als beloning werd hij later tot
vice-voorzitter gekozen. Hij blijft ook
voorzitter van de fractie in de Bonds
dag. Daar moet hij het, zwaar aange
slagen, opnemen tegen de echte
zwaargewicht, bondskanselier Kohl.
Lafontaine heeft gisteren zijn zin ge
kregen. Twee maanden geleden had hij
een betere taakverdeling in de partijlei
ding voorgesteld. Hoe hij zich die voor
stelde, maakte hij niet in detail duide
lijk. Dat werd overgelaten aan de 'goed
geïnformeerde waarnemers'. Volgens
hun scenario zou hij zelf partijleider
worden, Scharping mocht fractieleider
blijven en de hoofdprijs, de kandida
tuur voor het kanselierschap, zou gaan
naar Gerhard Schroder, de premier van
Nedersaksen.
Schroder was aan het einde van de zo
mer na een ontluisterende machts
strijd door Scharping afgezet als
woordvoerder voor economische za
ken. Gisteravond verscheen hij stralend
voor de TV-camera's. Er was een uit
stekende beslissing genomen, zei hij.
Dit was een nieuw begin. Bang dat de
partij naar links zou opschuiven, zoals
het CDU van Kohl suggereerde, was hij
niet. Hij kende Oskar als een pragmati
cus, met wie hij prima kon samenwer
ken.
MANNHEIM PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Dwarsligger, enfant terrible, visionair, populist,
volkstribuun, opportunist en pragmaticus. Wie op
zoek gaat naar een karakteristiek van Oskar Lafontai
ne, stuit steeds op deze vooral door partijgenoten
verstrekte kwalificaties. En voor wie nu nog geen
goed beeld heeft van de nieuwe SPD-voorzitter, kan
dit signalement nog worden aangevuld met de bij
naam die hij tijdens zijn veelbewogen en soms ru
moerige loopbaan heeft weten te verwerven: de Na
poleon van Saarland. Dat is een bijnaam die hem on
getwijfeld niet aanstaat, maar die wel goed zijn
machtsinstinct uitdrukt.
De 52-jarige minister-president van
de deelstaat Saarland werd gisteren
tijdens het congres in Mannheim
ten koste van Rudolf Scharping ge
kozen als de nieuwe leider van de
sociaal-democratische SPD. Lafon
taine geldt als een van de 'politieke
kleinkinderen' van de legendarische
partijleider Willy Brandt. Brandt
was het idool van een generatie die
tijdens de 'revolutie' van de jaren
zestig onder het motto 'alles moet
anders' tot de SPD toetrad. Ze wa
ren progressief, pacifistisch en prin
cipieel. Dat laatste overigens alleen
zolang het de eigen carrière niet
schaadde.
De loopbaan van Lafontaine,
Brandts 'favoriete kleinzoon' zoals
hij zichzelf graag betitelde, heeft
van meet af aan een voorspoedig
verloop gekend. Hij studeerde na
tuurkunde, vond dat zijn talenten in
de politiek beter tot hun recht zou
den komen en werd in 1974 op 31-
jarige leeftijd burgemeester van
Saarbrücken, de hoofdstad van
Saarland.
Dat was de basis vanwaar zijn op
mars naar de topfuncties in de SPD
begon. In 1979 werd hij lid van het
partijbestuur en in 1987 plaatsver
vangend voorzitter. Ook in Saarland
steeg hij tot grote hoogte. In 1985
werd hij premier van de deelstaat,
die jarenlang het privé-domein was
geweest van de christendemocrati
sche CDU. In Saarland geniet hij
nog altijd grote populariteit. Voor
de bewoners is hij Oskar, de jongen
uit het volk die het heeft gemaakt.
In het parlement in Saarbrücken
heeft de SPD al tien jaar de absolute
meerderheid, ofschoon de zegenin
gen van tien jaar oskaristisch be
wind tamelijk mager uitvallen. De
deelstaat is praktisch failliet.
Zijn voorlopige hoogtepunt bereikte
Lafontaine vijfjaar geleden. Hij
werd bij de eerste bondsdagverkie
zingen in het herenigde Duitsland
de SPD-kandidaat voor het kanse
lierschap. Die hereniging was hem
te snel gegaan. In zijn campagne
ageerde hij tegen de te hoge kosten,
zowel mentaal als materieel, van de
eenwording. Daarin had hij gelijk,
maar het was in de euforie van het
moment geen boodschap waarmee
je de verkiezingen wint. Lafontaine
scoorde een van de slechtste resula-
ten in de geschiedenis van de SPD.
Na de verkiezingen leek hij zich te
vreden te stellen met een minder
ambitieuze voortzetting van zijn
carrière. Tijdens de campagne had
een geestelijk gestoorde vrouw een
aanslag op hem gepleegd. Die aan
slag heeft geen blijvende schade na
gelaten, maar het was een gebeurte
nis waardoor hij de relativiteit van
de politiek zou hebben ontdekt.
Maar de schandalen waarin hij in
de eerste jaren na het verkiezings-
dqbacle het middelpunt dan wel
een prominente figurant was, lieten
zich minder makkelijk relativeren.
In juni 1992 onüiulde het weekblad
Der Spiegel dat Lafontaine toen hij
burgemeester van Saarbrücken was,
op staatskosten een wel heel lucra
tieve pensioenregeling had afgeslo
ten.
Dat was nog niet alles. In de armste
deelstaat van West-Duitsland, waar
Lafontaine vol overtuiging de nood
zaak van bezuinigingen preekte,
bleken de politici heel goed voor
zichzelf te zorgen. Zelfs een be
windsman die slechts één dag in
functie was geweest, had de rest van
zijn leven recht op een riant pen-
De nieuwe leider van de SPD, Oskar Lafontaine, wordt gefeliciteerd door de minister-president van Rijnland-Palts, Kurt Beck, terwijl Heide Simonis, minister-n
dent van Sleeswijk-Holsteirt, verliezer Rudolf Scharping (links) de hand schudt. fotz
sioen. Pas toen de protesten zo
hoog opliepen dat zelfs hij zich er
niet aan kon onttrekken, kondigde
Lafontaine stappen aan om een ein
de te maken aan dit obscene zak
kenvullen.
Het tweede schandaal was nóg op
zienbarender. Een halfjaar na de
eerste affaire onthulde opnieuw Der
Spiegel, dat Lafontaine en zijn rech
terhand Klimmt contacten onder
hielden met de onderwereld.
Klimmt zou een van moord ver
dachte misdadiger, Lacour, hebben
getipt over het verloop van het on
derzoek naar zijn activiteiten. La
fontaine zou de lijfwacht van deze
crimineel op de loonlijst van zijn re
gering hebben gezet. Lafontaine
was vroeger een frequente bezoeker
van de 'nachtclub' van Lacour. Dat
mag natuurlijk, maar er zouden ook
compromitterende foto's en video
films bestaan van de bezigheden
van de minister-president in deze
prikkelende ambiance. Dat werd ui
teraard ontkend en de affaire liep
met een sisser af.
Hoewel het ook 'persoonlijke poli
tiek' is, zijn het toch de standpun
ten van een politicus die van belang
zijn. Lafontaine is in de eerste plaats
de Financiële deskundige van de
SPD-top, maar vooral zijn opvattin
gen over het buitenlandse beleid
zijn het vermelden waard.
Hij was in het begin van de jaren 80
tegen het NAVO-besluit om kern
wapens in Europa te plaatsen en
noemde de Amerikanen 'nucleaire
terroristen'. Helmut Schmidt,
bondskanselier, partijgenoot en
voorstander van plaatsing, was al
dus Lafontaine 'uit hetzelfde hout
gesneden als een concentratie
kampbewaker'.. Toen bondskanse
lier Kohl ook na de hereniging van
Duitsland lid van de NAVO wilde
blijven, bestempelde Lafontaine dit
als 'historische zwakzinnigheid'.
NAVO-aanhangers wist hij te vertel
len waar ze emplooi konden vin
den: in het Franse vreemdelingenle
gioen: daar konden ze voor de vrede
vechten.
Drie jaar geleden is hij positiever
gaan denken over de NAVO, maar
het inzetten van Duitse gevecn
eenheden voor vredesmissies t
de Verenigde Naties, zoals in R
nië, wijst hij nog steeds onvert
lijk af. E
Met dit standpunt zou een SPr
gering zich internationaal bias,
ren. Maar vermoedelijk is Lafd
ne opportunistisch of pragmc
genoeg om het meer in overed
stemming met de werkelijkhc
brengen.
MANNHEIM PETER VAN NUUSENBURj
CORRESPONDENT
TOM JANSSEN
De vier verdachten in het moord- en
verkrachtingsproces in Turkije zullen
niet worden opgehangen. Uiteindelijk
zal de Turkse regering de vier levens
lang opsluiten, puur en alleen omdat
het Westen zich verzet tegen de
doodstraf. Maar in de gevangenis zal
het 'recht' zijn eigen loop hebben. Dat
verwacht de Nederlandse criminoloog
van Turkse afkomst Y. Yesilgöz. Binnen
kort promoveert hij bij de universiteit
van Utrecht met zijn proefschrift Allah,
Satan en het recht.
Yesilgöz was advocaat in Turkije tot hij,
na de staatsgreep van 1980, vluchtte.
Voor de procesgang rond de moorden
op een Nederlandse en Georgische
vtouw en de verkrachtingen, mishande
lingen en pogingen tot moord op twee
andere Nederlandse vrouwen heeft hij
geen goed woord over. „Het is een
showproces geworden, waarbij de ver
dachten geen enkel recht meer hebben.
Ze zijn slachtoffers geworden van het
toneelstuk dat justitie opvoert om het
imago van Turkije te redden. Ik praat de
moorden en verkrachtingen niet goed.
Ik heb zelf twee dochters. Maar de vier
worden als beesten behandeld. Dat zou
niet zijn gebeurd als hun slachtoffers
Turkse vrouwen waren geweest."
Het drama had in mei dit jaar plaats in
de Turkse badplaats Alanya. De com
motie was enorm. Winkeliers in het be
kende toeristenstadje vreesden voor
hun belangrijkste bron van inkomsten.
De verschillende overheden wilden hun
gezicht redden en veroordeelden in alle
toonaarden de vier 'monsters' die de
naam van de zo vriendelijke Turken
door het slijk zouden hebben gehaald.
Tientallen camera's en journalisten uit
Turkije en Nederland waren in de
rechtszaal toen in juli het geruchtma
kende proces tegen de vier verdachten
begon. Yesilgöz: „Van een onafhankelij
ke rechtspraak was toen al geen sprake
meer. Er werd en wordt nog steeds een
show opgevoerd om het gezicht van
Turkije te redden. De verdachten wor
den daarvan de dupe. Hun martelver-
halen door de politie geloof ik blind.
Dat gebeurt in Turkije. En zeker in deze
politièk-gevoelige zaak zal er geslagen
zijn of gewerkt met elektrische shocks.
Er zijn geen drie partijen, maar slechts
het openbaar ministerie en de recht
bank die het toneelstuk regisseren en
uitvoeren".
„Dat had, met Turkse vrouwen als
slachtoffers, allemaal heel anders gele
gen. In Turkije worden verkrachting en
moord in veel gevallen en zeker wan
neer een familie-eer in het spel is mild
beoordeeld. In deze zaak gaat het hele
maal niet meer om de vreselijke feiten.
De doodstraf, die zeker geëist, maar ook
zal worden opgelegd, moet niet de da
ders straffen, maar het land redden", al
dus Yesilgöz.
Het 'spel' eindigt, volgens zijn vaste
overtuiging, uiteindelijk toch met de
dood. „De doodstraf wordt in Turkije al
dertien jaar niet meer uitgevoerd. In de
ze zaak worden de protesten van wes
terse landen en zeker Nederland tegen
de doodstraf, afgewacht. Onder zoge
naamde druk van het buitenland zal
Turkije zich welwillend tonen en de
doodstraf omzetten in levenslang."
„Die tijd echter zullen de verdachten
niet volmaken. In Turkse gevangenissen
is de hiërarchie sterk. Rechtvaardigheid
speelt een grote rol. En deze vier wor
den als beesten gezien. Bescherming te
gen de messen, wurgstokjes en pistolen
van medegevangenen is niet mogelijk",
zegt de criminoloog.
Het proces in Turkije wordt volgende
week woensdag voortgezet. Zoals alle
andere zittingsdagen zijn ook dan de
Nederlandse slachtoffers en nabestaan
den aanwezig. De verwachting is dat de
officier van justitie dan officieel de
doodstraf zal eisen.
De rechtbank kan in principe meteen
uitspraak doen. Voor Nederlandse be
grippen en de slachtoffers is het proces
tergend langzaam verlopen. Crimino
loog Yesilgöz denkt daar anders over.
„In Turkije duren rechtszaken soms ja
ren. Deze zaak wordt juist snel afge
werkt, vanwege de druk uit het buiten
land. In mijn ogen is er maar één ma
nier de zaak af te sluiten: therapie. Voor
de verdachten, maar eigenlijk voor het
hele land. Wanneer de chauvinistische
en nationalistische mentaliteit zou ver
anderen, werden het veel rustiger men-
UTRECHT MADELEEN WESSELING/ANP
