li
Tekens aan
de wand
T>
Israël: een hopeloos verscheurde natie
De zevendaagse
rouwperiode voorde
vermoorde Israëlische
premier, Jitschak
Rabin, is bijna voorbij.
Nog steeds trekken
du izenden Israëli 's
langs zijn graf op de
Herzl-berg. En de
plaats van de moord -
het Plein van de
Koningen van Israël in
TelAviv - is een
bedevaartsoord
geworden. Maar
betekent dat ook dat
het Israëlische volk
sinds de moord minder
verdeeld is dan
vroeger? Dat de kloof
tussen voor- en
tegenstanders van het
vredesproces met de
Palestijnen nu minder
breed is?
Een beschouwing over
een groot probleem.
abins weduwe, Lea, is ervan over-
I tuigd dat het massale rouwbe-
^^toon aantoont dat de steun voor
de politiek van haar man overweldigend is.
Maar de realiteit laat zien dat Yigal Amir za
terdagavond niet alleen de premier heeft ver
moord maar ook hel politieke klimaat in Is
raël verder heeft verziekt.
Op muren in Jeruzalem kalkten rechtse ac
tivisten deze week al leuzen als: 'Nu is Peres
aan de beurt'. Andere ministers zijn eveneens
met de dood bedreigd. Maar het gevaar komt
ook van links. Likud-leider Benjamin Neta
nyahu is opgebeld met het advies een doods
kist klaar te zetten. De politie voert de bewa
king van de radicale nederzetting Kiryat Arba
bij Hebron op, na bedreigingen door linkse
groepen.
Op het politieke niveau hebben leiders van
nationaal-religieuze groeperingen van de Ar
beiderspartij te horen gekregen dat ze niet
welkom zijn op een zondag te houden her
denkingsplechtigheid in Tel Aviv. Tekens aan
de wand.
De oppositie en vooral het religieuze volks
deel voelen zich steeds meer in een hoek ge
dreven door de felle beschuldigingen van
links. Prof. Dan Michman hoorde deze week
hoe een religieus jongetje de toegang tot een
stadsbus werd geweigerd. „Jullie zijn alle
maal moordenaars", riep de chauffeur. Mich
man, van Nederlandse afkomst, is hoogleraar
joodse geschiedenis aan de Bar-Ilan universi
teit. Rabins moordenaar studeerde daar,
evenals Avishai Raviv, de leider van de
rechtsradicale 'Eyal' groep waartoe hij be
hoorde.
„Ik heb met Raviv wel eens basketball ge
speeld", zegt Michman. „Verder ken ik hem
niet maar ik hoorde van een meisje met wie
hij wel eens heeft geflirt dat hij nostalgisch
sprak over de ondergrondse van vijftig, zestig
jaar geleden. Zijn activiteiten voor 'Eyal' be
schouwde zij als een soort padvinderij."
De Bar-Ilan universiteit is na de moord be
stormd door journalisten die wilden praten
met vrienden en studiegenoten van Amir.
Het heeft het aanzien van het instituut - het
intellectuele bolwerk van de nationaal-reli
gieuze beweging - niet verbeterd. 'Hartelijk
gefeliciteerd iedereen! De heks is dood: de
boze heks is dood!' tikte éen van de studen
ten na Rabins dood op een mededelingen
bord van Internet.
Tientallen anderen worden door de politie
in de gaten gehouden. Het aantal rechtsradi-
calen aan Bar-Ilan, de enige religieuze uni
versiteit, is relatief hoog al vormen ze lang
geen meerderheid.
'Een ware hetze'
Prof. Michman is zelf aanhanger van 'Mei-
mad', een groep gematigden die zich heeft
losgemaakt van de sterk naar rechts afgegle
den Nationaal Religieuze Partij, de Mafdal.
Hij meent dat er onmiddellijk na Rabins
dood 'een ware hetze' is begonnen tegen alle
tegenstanders van het regeringsbeleid en met
name de religieuzen.
„Verscheidene rabbijnen die ik ken hebben
al telefonisch moorddreigingen ontvangen.
Afgelopen maandagavond was er in het Ha-
bima-theater in Tel Aviv een artiestenavond
ter herdenking van Rabin: een constante
stroom van anti-religieuze propaganda. Dit
gaat bepaald niet de richting op van verzoe
ning en matiging. Het is een aanval op het
hele religieuze jodendom.
„Woensdagavond was ik in Jeruzalem op
een bijeenkomst van een groot aantal groe
pen uit het religieuze kamp met inbegrip van
de kolonistenraad. We hebben daar besloten
dat we zeer zeker aan zelfonderzoek moeten
doen maar niet vanwege de oneerlijke druk
die op ons wordt uitgeoefend. Alsof er met
het Israëlische publiek aan de andere kant
van de scheidslijn niets aan de hand is!
Wat de mensen achter de hetze willen is
het wegmoffelen van de politieke discussie.
Eigenlijk mag je nu niet meer tegen de rege
ring zijn. Ik vind dat volkomen verkeerd. We
moeten met zijn allen een manier proberen
te vinden om de publieke discussie te mati
gen maar je moet natuurlijk wel van mening
mogen verschillen.
De sfeer waarin de Israëlische politieke dis
cussie wordt gevoerd moet veranderen.
Daarover zijn leiders van links en rechts het
eens, ook al blijkt het in de praktijk niet mak
kelijk. Maar een verzachting van het debat
kan niet verhelen dat de tegenstelling tussen
de aanhangers van Rabins vredespolitiek -
verenigd in de Arbeiderspartij en Meretz - en
het nationaal-religieuze kamp onoverbrug
baar is.
Ook met de I.ikud bestaan er diepgaande
meningsverschillen maar de discussie met
die partij gaat in hoofdzaak over praktische
onderwerpen als de veiligheid van kolonisten
en de aard van de Palestijnse autonomie.
Voor de nationaal-religieuzen is het behoud
van 'het hele land Israël' geen kwestie van
politiek maar van geloof. In die situatie is een
compromis uitgesloten.
Het vermoorden van Rabin was voor Yigal
Amir de logische consequentie van wat hem
door de meest extremistische groep rabbij
nen is voorgehouden. Namelijk dat een jood
verplicht is een mede-jood te doden als deze
op weg gaat om een moord te plegen. Dat
voornemen zou Rabin koesteren omdat hij
de kolonisten op de Westelijke Jordaanoever
wilde overleveren aan 'een bende terroris
ten', dat wil zeggen de Palestijnse politie.
Israëlische ministers zijn 'mosrim', men
sen die joden verraden en dus vermoord mo
gen worden. Het is een extreme uitleg van de
'halacha', de joodse religieuze wet en de
meeste kolonistenleiders willen daar niets
mee te maken hebben. Op de religieuze be
zinningsbijeenkomst van afgelopen woens
dagavond kondigde rabbijn Joel Ben-Nun, uit
de nederzetting Ofra, zelfs aan dat hij na af
loop van de zevendaagse rouwperiode een
lijst bekend zal maken met de namen van
mede-rabbijnen die door hun interpretatie
van de 'halacha' hebben opgeroepen tot de
moord op premier Rabin.
Wrijvingen
De Mafdal, de grootste nationaal-religieuze
partij, is oprecht geschokt door de moord op
Rabin. Maar bij haar zelfonderzoek zal de
ptytijleiding niet aan de indruk kunnen ont
snappen dat ze de laatste jaren wel erg ver
naar rechts is uitgeweken. Sinds de stichting
van de staat tot 1977 heeft de Mafdal deel
uitgemaakt van coalities met de Arbeiders
partij. Dat veroorzaakte wrijvingen, maar in
die tijd waren nationaal-religieuze leiders als
Josef Burg toch op veel punten bereid tot
compromissen.
Later, in de coalities met de Likud radicali
seerde de partij. Bovendien werd de invloed
zichtbaar van de religieuze kolonistenbewe
ging Gush Emunim, waarvan veel leiders uit
de Mafdal voortkwamen. Nationaal-religieu
zen stonden steeds vooraan bij de vestiging
van nieuwe nederzettingen. Het gehaakte
keppeltje werd hun handelsmerk.
Aanhangers van Gush Emunim (het Blok
der Getrouwen) en andere rechtse stromin
gen in de nationaal-religieuze beweging, put
ten hun inspiratie uit de leer van Avraham
Jitschak Ha'Cohen Kook, de eerste opperrab
bijn van de joodse gemeenschap in Palestina.
In het begin van de eeuw stichtte hij de 'Mer-
kaz Ha'Rav'-talmudische leerschool, later
overgenomen door zijn zoon, Zvi Jehuda.
Kook combineerde als eerste de joodse
godsdienst en de seculiere zionistische bewe
ging van die tijd. Zijn stelling was dat het
joodse volk de fase van verlossing was inge
gaan. Dat zou blijken uit de opkomst van het
zionisme, de sterk toegenomen emigratie van
joden naar het land Israël en de Balfour-ver-
klaring. Tot dan toe had het orthodoxe jo
dendom steeds een scherp onderscheid ge
maakt tussen godsdienstige en seculiere jo
den.
Omdat het zionisme een seculiere zaak
was moesten de rabbijnen er weinig van heb
ben. Kook daarentegen meende dat God zo
zijn eigen manier heeft om de vervulling van
de schrift - de verlossing door de messias -
mogelijk te maken. Waarom zou hij dat niet
via ongelovigen kunnen doen? Kook maakte
het voor vrome joden mogelijk zionist te zijn.
Joodse plicht
Na zijn dood zagen de nationaal-religieuzen
Kooks profetie uitkomen. De staat Israël werd
gesticht, de immigratie nam sterk toe en in
1967 veroverde het Israëlische leger de Wes
telijke Jordaanoever, 'het hart van het land
Israël'. Het was niets minder dan een joodse
plicht dat gebied te koloniseren. Omdat het
hele land Israël de joden bij Goddelijk de
creet is toegewezen, heeft het geen zin te
praten over rechten van Palestijnen.
Arabieren zijn 'gerim', dat wil zeggen niet-
joodse ingezetenen van Israël, die met eer
bied moeten worden behandeld maar verder
geen recht van spreken hebben. Omdat de
huidige regering bij het voortzetten van het
vredesproces in vergaande mate afhankelijk
is van de steun van Arabische parlementsle
den, spreekt de oppositie graag over een
'minderheidsregering' die niet het recht heeft
over het lot van het land te beslissen. Voor
radicalen was Rabin steeds 'de dictator'.
Yigal Amir is bij zijn besluit Rabin om het
leven te brengen vooral beïnvloed, zo lijkt
het, door een uitwas van de Kooks ideologie,
het kahanisme. De in 1990 in New York ver
moorde rabbijn Meir Kahane meende dat
God zich op aarde manifesteert in het joodse
volk. Als de joden hun kracht tonen dan laten
ze zien wat God vermag. Laten ze zich verne
deren, dan onteren ze zijn naam. De op
dracht van het joodse volk is 'kiddush ha's-
hem', het heiligen van Gods naam. Dat kan
niet gebeuren door martelaarschap - zoals de
traditionele leer zegt - maar door het doden
van de vijand en daarmee het openbaren van
Gods macht.
De grote vijand van het jodendom, Ama-
lek, neemt in iedere generatie een andere
vorm aan. Zestig jaar geleden was het Nazi-
Duitsland, maar nu zijn de Arabieren - en
vooral de Palestijnen - de vijanden. Daarom
krijgt PLO-voorzitter Jasser Arafat, de leider
van Amalek, in de rechtsextremistische leu
zen duivelse proporties.
Alleen meedogenloze strijd tegen Amalek
brengt het joodse volk uiteindelijk de messi
as. Wee de slappelingen die zich schuldig
maken aan 'hillul ha'shem', het ontheiligen
van Gods naam, door delen van het land Is
raël aan de vijand te verkwanselen. Zij probe
ren immers Gods plannen met het joodse
volk te doorkruisen.
In 1987, kort na het uitbreken van de Pa
lestijnse opstand, interviewde ik rabbijn Meir
Kahane. Ik vroeg hem welke bijbelse argu
menten hij kon aanvoeren voor zijn politieke
opvattingen. Om een lang theologisch ver
haal kort te maken - maar misschien ook
omdat hij een lage dunk had van mijn inzicht
in de joodse godsdienst - wees hij op een lege
stoel in zijn kantoor.
„Die stoel is hef land Israël", zei hij. „Stel je
voor dat daarop twee mensen zitten, een
jood en een Arabier. Er is geen plaats voor
twee en dus proberen ze elkaar eraf te du
wen. Ik neem dat de Arabier helemaal niet
kwalijk maar als jood ben ik er vast van over
tuigd dat die stoel mij toebehoort en dat er
voor die Arabier geen plaats is. Daarom zorg
ik ervoor dat ik me zo sterk maak dat ik de
Arabier eraf kan duwen. Als joden moeten we
de vijand laten merken dat we onder alle om
standigheden de overhand hebben. Dat we
nooit over ons zullen laten lopen. Dat is mijn
ideologie."
Frustraties
Dat was in 1987, toen Kahane goed be
schouwd nog weinig te klagen had. De Israë
lische regering, met Jitschak Rabin als minis
ter van defensie, hield nog krampachtig vast
aan de Gazastrook en de Westelijke Jordaan
oever. Het leger schoot met rubberkogels en
scherpe munitie op Palestijnse demonstran
ten. En Rabin wekte de woede van de wereld
toen hij opriep de botten van opgepakte Pa
lestijnen te breken.
Vijf jaar later won de Arbeiderspartij de
parlementsverkiezingen en Rabin werd pre
mier. De uitslag van de stemming sloeg de
nationaal-religieuze beweging met stomheid.
Hoe paste dit in de verlossingsprofetie van
rabbijn Avraham Jitschak Ha'Cohen Kook?
Voor het eerst maakte de Mafdal geen deel
meer uit van de regeringscoalitie. Naarmate
het vredesproces met de Palestijnen gestalte
kreeg, groeide de frustratie in het rechts-reli-
gieuze kamp.
Nooit eerder beschikte de Mafdal over een
zo uitgebreid kader. In de 'yeshivot hesder',
die religieuze studie combineren met militai
re dienst, studeren steeds meer Israëli's.
Veertig procent van de soldaten in de offi
ciersopleiding draagt nu een gehaakte kep
pel. De Bar-Ilan universiteit groeit als kool.
Kortom: de nationaal-religieuzen leveren een
onevenredig groot deel van het kader in Is
raël, zoals ooit de kiboets-bewoners, maar
moeten niettemin lijdzaam toezien hoe de
regering 'het land verkwanselt"
Weinig kolonisten en andere aanhangers
van religieus-rechts zijn bereid openlijk te
verklaren dat de moord op Rabin gerecht
vaardigd was. Maar allemaal wijzen ze op de
wanhoop en de machteloosheid die Amir tot
zijn daad moeten hehben gebracht. Gevoe
lens die ze delen.
Wond
Het vredesproces, hoe noodzakelijk ook,
heeft bij een groot deel van de Israëlische be
volking een wond geslagen die niet meer kan
worden gedicht. De regering wil en kan het
proces niet meer stoppen en voor de religieu
ze oppositie is de afwijzing van ieder com
promis met de Palestijnen over het land Is
raël een geloofszaak. Als de nieuwe premier
zal Shimon Peres moeten proberen het leven
van prominente voorstanders van het vredes
proces te beveiligen, zonder van het religieu
ze volksdeel de Amalek van links te maken.
Hij kan daarbij rekenen op de steun van
gematigde rabbijnen als Daniel Tropper want
niet alle dragers van gehaakte keppeltjes zijn
radicalen. Tropper is directeur van 'Gesher',
een organisatie die een brug probeert te
slaan tussen religieuzen en seculieren in Is
raël. „Godsdienst is heel gevaarlijk", vertelde
hij deze Week.
„De rabhijn die ik als mijn leermeester be
schouw vertelde me ooit: 'Voor Goddelozen
hoef je niet bang te zijn. Waar je voor uit
moet kijken is de ontheiliging van wat heilig
is'. Als je een perversie maakt van een heilig
idee dan kan dat leiden tot het meest ver
schrikkelijke kwaad. Ik vind dat de geestelijk
leiders in ons land zich moeten afvragen hoe
het mogelijk is dat Yigal Amir, iemand die bij
ons studeert, tot zo'n conclusie is gekomen.
Dit is geen incident, geen toevalligheid", al
dus Tropper. „Er is iets fundamenteel fout.
Ach en wee roepen helpt niet. We moeten uit
alle macht proberen de koers terug te vinden
die God voor ons heeft uitgezet. Alleen dan
kunnen we echt een heilige natie worden en
een licht voor de wereld."
Weemoed op de plaats waar een week gele
den de Israëlische premier Jitschak Rabin
werd vermoord, foto rfutir kfviniamarqui
