Misdaadbestrijding wacht
nieuw begin na Van Traa
Feiten &Meningen
WwtWI
In affaire-Jol is Deadline grote boosdoener
Een opdracht
vé g&conDOOMOtR VAN v£ranty-
m-mm
Rampenvergadering
ZATERDAG 11 NOVEMBER 1995
Ruim dertig jaar geleden logeerde ik bij een
oom, die predikant was van de Gerefor
meerde kerk vrijgemaakt te Steenwijk. Op
een avond toen ik alleen thuis was, werd er
aangebeld. Ik deed open. Op de stoep stond
een tengere, tamelijk voddig geklede man.
Met regende. Van zijn lange, sluike, zwarte
baar vielen smoezelige druppels omlaag.
Hij zag er triest uit, maar ook tamelijk on
guur. Hij deelde mij mee dat hij een 'op
dracht van God' had gekregen. Die op
dracht, zo zei hij, bleek vervat in een bijbel
tekst welke hij, toen hij langs het huis van
mijn oom liep, had 'ingekregen.' Die bijbel
tekst luidde: 'Treed toe en voeg u bij deze
wagen'. Dat staat in Handelingen, zei ik, in
het verhaal over de kamerling uit het Mo
renland. De man keek absoluut niet op van
mijn bijbelvastheid, maar deelde mij onver
stoorbaar mee dat
hij, op grond van die
'ingekregen' bijbel
tekst zich nu in 'op
dracht van God' als
lid wenste aan te
melden bij de vrijge
maakte Gerefor
meerde kerk.
Ik zei dat mijn
oom niet thuis was,
maar dat ik het hem
nog die avond na
thurskomst zou
meedelen. De man
zette naam en adres
voor mij op een pa
piertje en vertrok.
Toen mijn oom en tante die avond laat
thuiskwamen dacht ik ze blij te verrassen
met een nieuwe broeder, maar mijn oom
bleek er helemaal niet gelukkig mee. 'Op
dracht van God', zei hij, 'dat kan iedereen
wel zeggen'. Ik zei dat ik geen reden had te
twijfelen aan de betrouwbaarheid van de
man. Mijn oom was er echter niet gerust
op, maar kon deze broeder moeilijk als
kerklid weigeren. Het bleek een vreselijke
onruststoker die voor zeeën van ellende
zorgde in de gemeente.
Het is eigenaardig dat het geloof in God
met zich meebrengt dat er op gezette tijden
mensen opduiken die 'opdracht van God'
menen te hebben ontvangen. Zelden echter
wordt zulke mensen door God opgedragen
veel geld over te maken aan Artsen zonder
Grenzen, of bejaarden te helpen bij het
oversteken, of te demonstreren tegen de
uitbreiding van Schiphol. Nee, uit die op
drachten van God vloeit doorgaans onaf
zienbaar veel ellende voort. Ook uit de Bij
bel, en dan met name het Oude Testament,
kun je leren dat als iemand Jozua bij
voorbeeld daarin een 'opdracht van God'
krijgt, er steevast sprake is van moord en
doodslag op grote schaal. Wat dat betreft is
de gruwelijke opdracht van God die ons de
ze week schokte geheel in overstemming
met datgene wat wij uit het Woord des He
ren leren.
Wat zou de wereld er toch enorm op
vooruit gaan als niemand meer in God ge
loofde. Wie niet in God gelooft, kan ook
geen 'opdracht' van 'Hem' krijgen. Was
echt tot iedereen doorgedrongen dat God
allang dood is, dan zou Rabin nu nog leven.
Twee politiemensen,
werkzaam bij de Haar
lemse criminele in
lichtingendienst (CID),
hebben de Nederland
se politie èn het open
baar ministerie (OM)
voor schut gezet. In
een twee maanden
durende feuilleton
bracht de parlemen
taire enquêtecommis
sie opsporingsmetho
den de rotte appels in
de recherchemand
aan het licht. Inmid
dels staat de bestrij
ding van de georgani
seerde misdaad op
zijn kop.
De tragiek wil dat de Haarlem
mers Langendoen en Van Von
del het nooit zo bedoelden. Zij
schoten door in een poging
schatrijke drugbaronnen mores
te leren. Dat zij daarbij niet wer
den gehinderd door adequate
controle van hun eigen korps
leiding en het OM betekent de
zer dagen hun ondergang.
Aan het schrijven van het eind
rapport krijgt de commissie-
Van Traa een zware klus. Dwars
door de wereld van politie en
justitie en dwars door de poli
tiek loopt een scheidingswand
tussen vóór- en tegenstanders
van de opsporingsmethode, het
willens en wetens op de markt
laten komen van drugs, om cri
minelen in een later stadium te
pakken.
De methode werd vaker ge
bruikt, ook door anderen dan
de Haarlemmers. Zowel de hui
dige (Sorgdrager) als de voor
malige (Hirsch Ballin) minister
van justitie is voorstander van
de methode. Het aantal voor
standers van de methode is niet
alleen aanzienlijk, maar hun
herkomst is ook geografisch be
paald: alle politiechefs, behalve
die uit Amsterdam. Vrijwel alle
officieren van justitie, behalve
die uit Amsterdam. Kortom, bij
na iedereen buiten Amsterdam,
een uitzondering daargelaten, is
voorstander. Het geeft opnieuw
de scheidslijn tussen de hoofd
stad en de rest van Nederland
aan.
Er heerst rond de hoofdstad dan
ook een welhaast fundamenta
listische veldslag. Oud-minister
Hirsch Ballin van justitie strooi
de deze week nog even zout in
de Amsterdamse wonden. Niét
de opsporingsmethode, maar
Amsterdamse onwil om met an
dere korpsen samen te werken
leidde tot de ontbinding van het
interregionaal rechtercheteam
(IRT) Noord-Holland/Utrecht.
Het was juist die conclusie van
de commissie-Wierenga die vo
rig jaar het offensief van de ge
krenkte Amsterdammers in
gang zette.
Amsterdam wacht op 'eerher
stel' en heeft daar tijdens de en
quête zelfs bij monde van
korpschef Nordholt en recher
chechef Weiten om gevraagd.
Nee, zeggen de tegenstanders,
al was de IRT-methode nog zo
fout, daarom hoefje niet een
heel team op te hefffen. Dan
stop je die methode, zoals de
commissie Wierenga het for
muleerde.
Welke aanbevelingen Van Traa
ook formuleert, voor de ver
stoorde verhoudingen in de
Randstad zullen die nooit een
oplossing bieden. Dat lijkt
slechts te bereiken door perso
nele ingrepen, waarbij de
hoofdpersonen binnen de top
van politie en justitie in Amster
dam, Haarlem en Utrecht uit el-
kaars directe omgeving worden
gehaald.
Van Traa en zijn commissiele
den hebben met scepsis een ie
der ontvangen die vóór het
doorleveren van drugs pleitte.
De vraagstelling werd dan
agressiever en soms zelfs ho
nend: „Hoe kunt u dat nou zeg
gen?" Het was minister Sorg
drager die als laatste een lans
brak: „Het concept van de me
thodiek is toelaatbaar." Maar
wat eerder al duidelijk werd,
onderstreepte ook zij. De me
thode moet aan strenge voor
waarden worden gebonden.
Van Traa is halverwege de en
quête gestopt met tellen, maar
hoorde cijfers tussen 32 en 65
met drugs geladen containers.
Van Traa kon ook ophouden
met tellen omdat dat elders ge
beurt. Een omvangrijk rijksre
cherche-onderzoek moet helder
maken wat zich precies alle
maal rond de Haarlemse CID,
maar ook bij andere in het land,
heeft afgespeeld. Menig politie
man is nieuwsgieriger naar het
tussenrapport van de rijksre
cherche in december, dan naar
het 'vrijblijvender' werk van Van
Traa.
Wat verder duidelijk werd tij
dens de enquête, is een trapsge
wijs gebrek aan controle over
het werk van de criminele in
lichtingendiensten. Tot de poli
tiek aan toe. De CID's gingen te
ver, politieleidingen wisten van
niets, de betrokken officier van
justitie had geen idee wat er
echt gebeurde, diens hoofdoffi
cier kreeg niets gerapporteerd,
en als dat wel eens zo gebeurde
dan hoorde de procureur-gene
raal weer niets.
Bij het ministerie was de amb
telijke top slecht op de hoogte
en werd nagelaten de minister
adequaat in te lichten. En tot
slot wilde vorig jaar de Tweede
Kamer van niets weten omdat
ministers in het zadel moesten
worden gehouden in verband
met aanstaande verkiezingen.
Iedereen in de keten had op
enig moment de mogelijkheid
zich op de hoogte te laten stel
len en in te grijpen.
Wat er mis kon gaan, ging mis.
In een lange domino-reeks liet
de een na de ander zijn verant
woordelijkheid links liggen. Het
zal dan ook niemand verbazen
als Van Traa vooral de verant
woordelijkheden wil regelen, de
beheers- en gezagsstuctuur
voor de politie in een gietijzeren
vorm vervat. Want niet in Haar
lem, maar ook in Utrecht, Rot
terdam, Hilversum en
Dordrecht werd het feilen van
de controle door (vooral) het
OM blootgelegd. Het zijn overi
gens de enige steden waar na
drukkelijk naar is gekeken. De
rest had geluk.
Uiteindelijk zal een zittings
rechter precies willen weten
hoe het bewijs werd vergaard.
Ook de verdediging moet de be
wijsgaring tegen het licht kun
nen houden. Van Traa zal iets
moeten verzinnen om te vol
doen aan de geheimhouding
van informanten, infiltranten en
hun preciese rol. Zonder hen is
de politie machteloos. Worden
zij echter ontmaskerd, dan lo
pen zij levensgevaar.
Te verwachten valt dat Van Traa
met een oplossing komt tussen
het openbaar ministerie en de
zittingsrechter. Nu al geeft de
rechter-commissaris toestem
ming voor methoden zoals het
afluisteren van telefoons en
huiszoeking. De methoden van
de CID zullen in de toekomst
worden getoetst en uiteindelijk,
al dan niet ontdaan van gevaar
lijke informatie over informan
ten, aan de rechter worden
voorgehouden. Verder zal er
een algemene wettelijke basis
voor het CID-werk moeten wor
den gemaakt.
De belangrijkste opgave kan
Van Traa niet met wetten en re-
TEKENINC TOM JANSSEN
gels bereiken. Bij de top van po
litie en justitie zijn de kippen
van de leg. De enquête heeft
een verlammende werking ge
had op de bestrijding van de ge
organiseerde misdaad. Politie
korpsen kijken momenteel wel
uit, het openbaar minstede
vindt niets meer goed en de mi
nister van justitie heeft in een
aantal oekazes duidelijk ge
maakt dat ook zij wacht op Van
Traas aanbevelingen die haar
de weg moeten wijzen.
Mochten Van Traa en zijn com
missie de methode van doorle
veren van drugs geheel afwijzen
en voorstellen deze te verbie
den, dan hebben Langendoen
en Van Vondel, naast een ont
luisterende parlementaire en
quête, nog iets op hun geweten:
de teloorgang van een opspo
ringsmethode die anderen wèl
goed toepasten. In dat geval
krijgt Amsterdam nog meer ge
lijk, maar valt te vrezen dat Ne
derlandse drugbaronnen tot in
lengte van dagen hun drugs
binnen laten komen zonder dat
de politie er ook maar iéts van
af weet.
DEN HAAG HANS LEBER
n HARM HARKEMA
De affaire rond voetbalscheidsrechter Dick Jol
dreigt als een boemerang terug te slaan op h?t
TROS-televisieprogramma Deadline. De makers
van het misdaadprogramma hebben de reputatie
van Jol geschonden. En dit is dan meteen het eni
ge feit waarop de KNVB zich uiteindelijk voor de
rechter heeft beroepen ter rechtvaardiging van de
levenslange schorsing waarmee de voetbalbond
de scheidsrechter heeft gestraft. Het argument is
niet dat lol schuldig is aan gokken op door hem
te fluiten wedstrijden, maar dat hij (door Dead
line) in opspraak is gebracht.
Dinsdag bepaalt de U trechtse rechtbankpresident
mr. Broekhoven of de KNVB zorgvuldig genoeg is
geweest toen Jol van de velden werd
verbannen. Kan iemand die publieke
lijk aan de schandpaal is genageld nog
naar behoren functioneren in de
woeste wereld van het betaalde voet
bal? Volgens de KNVB zal Jol altijd een
omstreden figuur blijven. Zijn advoca
ten stellen daar tegenover dat de
scheidsrechter onbekommerd kan
doorfluiten op voorwaarde dat na een
onafhankelijk onderzoek volledig eer
herstel volgt.
Maar los hiervan staat de vraag welke
verantwoordelijkheid Deadline op
zich heeft geladen. De makers van het
misdaadprogramma hebben Jol in
een kwaad daglicht gesteld zonder de
gangbare journalistieke beroepsnor
men in acht te nemen. Journalisten die beschul
digingen uiten moeten zich baseren op meer
bronnen die zij betrouwbaar achten. De betrouw
baarheid van de anonieme later door Jols ad
vocaten geïdentificeerde tipgever van Deadline
kon echter op geen enkele wijze worden vastge
steld. En Jols voormalige echtgenote, die als aan
vullende bron diende, leek er voornamelijk op uit
te zijn haar ex-man schade toe te brengen. Ook al
geen toonbeeld van betrouwbaarheid.
Nu zijn de journalistieke beroepsnormen nergens
GUSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
formeel vastgelegd en dat is op zichzelf maar
goed ook. Het gebruik van anonieme bronnen
bijvoorbeeld kan niet in alle omstandigheden
worden uitgesloten. Algemeen geldende regels
kunnen een belemmering vormen voor de vrij
heid van nieuwsgaring. Anonimiteit van journa
listieke bronnen is soms nodig ter bescherming
van de betrokkenen. Als een hooggeplaatste amb-
tenbaar uit morele verontwaardiging de publieke
opinie waarschuwt tegen een misstand of belang
rijke informatie laat uitlekken, is dat een totaal
andere situatie dan wanneer iemand uit rancune
een ander belastert.
Journalisten behoren zich bewust te zijn van de
"risico's die aan het gebruik van ano
nieme bronnen kleven. Wil de be
trokkene er beter van worden? Is zijn
verhaal na te trekken? Pieegt de in
formant misschien bedrog? In het al
gemeen heeft het publiek er recht op
te weten waar een nieuwsfeit van
daan komt. Als de bron niet ge
noemd mag worden, is dus extra
zorgvuldigheid geboden. Behalve een
bijzondere inspanning om de feiten
te checken, mag worden verlangd dat
vooraf is nagegaan of het belang van
de openbaarmaking de methode
rechtvaardigt.
Deadline is tot de openbare executie
van Jol overgegaan zonder de vereis
te zorgvuldigheid in acht te nemen.
De makers van het misdaadprogramma wisten
ook wel dat zij Jols functioneren praktisch onmo
gelijk maakten door vooralsnog onbewezen be
schuldigingen publiek te maken. Het verweer dat
de boodschapper niet verantwoordelijk is voor de
boodschap, gaat in dit geval niet op. Op de keper
beschouwd hield het bewijsmateriaal tegen Jol in
Deadline w einig meer in dan een sensationele
verdachtmaking. Onrechtmatig of niet het is in
ieder geval een laakbare manier van journalistiek
bedrijven.
De Haagse arbiter Dick Jol.
Daar zaten we
dan, 38 Neder
landers in de
huiskamer van
HarerMajesteits
Ambassadeur.
De ambassa
deur functioneerde als voorzit
ter van de verzamelde blok
hoofden, dat wil zeggen vrijwil
ligers die als leiders van hun
wijk optreden in geval van een
aardbeving. Ze moeten dan na
gaan hoe het met hun landge
noten is gesteld. Met eetstokjes
in de hand en sushi's tussen on
ze kiezen, werd ons de taken
van blokhoofden uit de doeken
gedaan. Heineken zorgde voor
de lavende effecten.
Het ambassadepersoneel voel
de zich o, zo trots op het uitge
dachte plan. Het initiatief voor
een zelfhulporganisatie voor
Nederlanders ontstond na de
grote aardbeving in Kobe in ja
nuari. „In Kobe hebben we ge
merkt hoe moeilijk het was om
op de hoogte te raken van het
lot van de Nederlanders", zo
vertelt het hoofd consulaire af
deling. En dat terwijl er in Kobe
maar vijftig Nederlanders
woonden. Het moet een troost
zijn voor de ambassade dat niet
alleen de Nederlandse ambte
narij niet functioneerde, maar
dat de Japanse het ook liet af
weten. En die had de zorg over
vijftien miljoen mensen.
Nu was er dan de
rampenvergadering' voor het
district Tokyo-Yokohama, waar
tussen de 25 miljoen Japanners
zo'n vijfhonderd Nederlanders
vertoeven. Hoe kan de ambas
sade in het geval van een grote
aardbeving en die kan vol
gens handlezers, wichelaars,
sekteleiders en seismologen ie
der moment plaats vinden zo
snel mogelijk het lot van haar
onderdanen te weten komen?
„Delegeren", luidt het antwoord
van Harer Majesteits ambtena
ren, die in tegenstelling tot de
meeste andere Nederlanders in
Japan slechts een 40-urige
werkweek hebben en vrij heb
ben op zowel Nederlandse als
Japanse feestdagen.
Werd in een rondschrijven de
taak van blokhoofd als mini
maal beschreven: tijdens de
vergadering groeide deze uit tot
een hoogst verantwoordelijk
job. Plotseling moet ik weten
hoe ik de twintig Nederlanders
op mijn lijstje op de fiets kan
bereiken. Ik moet hen op de
hoogte brengen van hun
dichtstbijzijnde evacuatiezone:
hen geestelijk en materieel
steunen: medische hulp bieden:
vier keer per jaar contact
met ze opnemen om te kijken
of ze er nog wel zijn. Vervolgens
moet ik de ambassade van iede
re mutatie op de hoogte bren
gen; ik moet mijn afwezigheid
melden aan een plaatsvervan
gend blokhoofd, die ik eerst zelf
moet zien aan te stellen: mijn
partner (die geen Nederlander
is) bij dit noodplan betrekkfen.
De blokhoofden gingen er tij
dens de vergadering zelf hele
maal in'op. „Eigenlijk zouden
we allemaal een EHBO-cursus
moeten volgenopperde een
vrijwilliger. „Kunnen we geen
armbandje krijgen, zodat we tij
dens de ramp als onofficiële
hulpbieders herkenbaar zijn",
bracht een ander naar voren.
„Eigenlijk zouden we allemaal
een mobiele telefoon moeten
hebben. In Kobe functioneerd
de helft van de telefoons niet.'
„En wat moet je doen als je ki
deren alleen thuis aantreft?"
kan ze natuurlijk niet naar eei
wildvreemde Japanse buur
brengen. Neem ze mee naar d
volgende Nederlander op het
lijstje en laat ze daar achter, z<
dat jij je lijstje kan afwerken",
stelt een consulaire medewer
ker voor, alsof de volgende Ne
derlander geen wildvreemde
voor mijn kind zou zijn.
„En wat doe je met kinderen i
gemengde huwelijken en hun
partners?" „Alle EU-ambassa-
des zorgen voor de opvang va
alle EU-burgers", aldus het an
woord van officiële zijde. „En
wanneer de partner nu uit Ja
pan of Korea komt?" „Tja
(stilte)"
Denkt de ambassade werkelijl
dat ik na een aardbeving op
zoek naar Nederlanders ga?
Nee, ik ga eerst kijken hoe het
met mijn man en twee kinder
staat. Dan ga ik onze persoon
ke noodtas met geld, EHBO-
doos, dekens, extra kleren en
voedsel zoeken. Dan ga ik de
noodflessen water, die we in
een veilige hoek hebben opge
slagen, tevoorschijn halen en
een onderkomen voor ons orj
niseren. Wanneer we alle vier
bij elkaar zijn en weten dat w<
de komende dagen goed kun
nen doorbrengen, dan zal ik
aan het lot van de 20 Neder
landse buurtgenoten denken,
als ik dan tenminste nog in Ja
pan ben.
JUDITH STALPERS
CORRESPONDENT
