Bromsnor-strafrecht nekt politie en justitie
'Ik hoop niet dat we een trend hebben gezet'
Feiten &Meningen
Zuid-Afrika leeft
boven zijn stand
Liberia worstelt met uitvoering vredesakkoord
DINSDAG 7 NOVEMBER 1995152
NMEUWSANALYSE
De jaarlijkse inflatie in Zuid-Afrika bedroeg
in augustus 6,4 procent, het laagste cijfer
sinds 23 jaar. Een succes voor de nieuwe re
gering die, ondanks alle druk om meer geld
aan sociale projecten uit te geven, toch een
gematigd financieel beleid voerde. Maar tot
teleurstelling van veel gewone Zuidafrika
nen /.al het gunstige inflatiecijfer zich niet
vertalen in een lagere hypotheekrente. Wie
geld leent, moet in Zuid-Afrika /.waar
bloeden. De hypotheekrente ligt boven .de
achttien procent. Trek je daar de inflatie
van af, dan kom je uit op een reële rente
van twaalf procent een van de hoogste
ter wereld.
Dat rentepercentage is rampzalig voor de
Xuidafrikaanse economie. Niets is voor
startende ondernemers ontmoedigender
dan een rente die je hele potentiële winst
opeet. En nieuwe ondernemingen zijn een
belangrijke factor in een daadwerkelijke
aanpak van de werkloosheid, die onder de
zwarte bevolking tegen de veertig procent
loopt.
(jok de ambitieuze woningbouwplannen
van de regering komen erdoor in gevaar,
want die zijn alleen haalbaar als woning
zoekenden zelf ook enig geld in hun nieuwe
woningen stoppen. En dat is met deze ren
testand voor de laagste inkomensgroepen
een absolute illusie.
De Xuidafrikaanse Reservebank erkent
die problemen, maar heeft al laten weten
dat van renteverlaging geen sprake kan zijn.
De belangrijkste oorzaak is dat Xuidafrika-
nen ondanks de hoge rente als gekken geld
lenen.
Dat gaat vaak in een zeer verborgen
vorm. Bijna alle grootwinkelbedrijven heb
ben een eigen kredietkaart, die het de klant
mogelijk maakt televisies of kruidenierswa
ren te kopen en die later te betalen. De
meeste produkten worden met een afbeta
lingsmogelijkheid aangeboden.
Mensen komen op die manier in grote
problemen en de gevolgen daarvan worden
ook langzaam zichtbaar. Na een stijging
van de verkoopprijzen in de eerste maan
den na de verkiezingen van vorig jaar, zijn
huizen de afgelopen twee maanden voor
het eerst weer goedkoper geworden. Niet
omdat mensen massaal het land willen ver
laten, maar omdat ze massaal moeite heb
ben met de aflossing van hun hypotheek.
liet gemak waarmee Xuidafrikanen geld
lenen, is volgens een woordvoerder van de
Reservebank een erfenis van de laatste ja
ren van de apartheid, toen de inflatie welis
waar heel hoog was, maar de regering des
ondanks aan een zeer lage rentestand vast
hield. Dat werd gebaseerd op de hoge eco
nomische groei. Maar die groeicijfers waren
zeer kunstmatig. Bepaalde delen van de
economie werden simpelweg niet meege
teld. Zuid-Afrika is er, kortom, aan gewend
boven zijn stand te leven en plukt daar nu
de wrange vruchten van.
KAAPSTAD RUNA HELLINGA
Onderzoeker legt schuld IRT-ajfaire bij parlement
CORRESPONDENT
„Iedereen wijst nu
met het vingertje
naar politie en justi
tie. Die vingertjes
moeten echter naar
de Tweede Kamer
en het ministerie
wijzen. De politici
en de ambtenaren
hebben het erbij la
ten zitten." Met
meer dan gewone
belangstelling volgt
Peter van Koppen
het onderzoek van
de parlementaire
enquêtecommissie
opsporingsmetho
den. Als hoofdon
derzoeker van het
onafhankelijke Ne
derlands Studiecen
trum Criminaliteit
en Rechtshandha
ving (NSCR) in Lei
den is hij beroeps
matig bij het onder
werp betrokken.
Bovendien heeft
Van Koppen als
fractievoorzitter van
D66 in de Haarlem
se gemeenteraad
■een bestuurlijke
band met het poli
tiewerk.
Van Koppen: „Politie
en justitie krijgen nu
op hun lazer. Maar ze
moesten met inade
quate middelen een
klus oppakken, die ze
niet aankonden, foto
united photos de
boer ron pichel
Hij licht zijn stelling toe: „Stel, jij hebt een fa
briek van moertjes en schroeven. En vervol
gens vraag ik jou om voor mij een vliegtuig te
maken. Dan moet je later niet verbaasd zijn,
als dat vliegtuig uit de lucht valt. Toch is dat
wat et nu gebeurt. Mensen zijn onthutst en
boos, omdat de opsporing van zware crimina
liteit mislukt, terwijl politie en justitie daar ab
soluut onvoldoende voor zijn toegerust.
Volgens Van Koppen hebben politie en justitie
met het onderzoek naar zware criminaliteit
een nieuwe weg ingeslagen. Niemand weet
echter hoe je die weg het best kunt bewande
len. Noch waar die weg toe leidt. Van Koppen:
„Je hebt in Nederland nu een soort klassiek
Bromsnor-strafrecht. Er is een misdrijf ge
pleegd, er wordt een verdachte gezocht, er
komt een politie-onderzoek, de officier van
justitie wordt ingeschakeld en die neemt een
besluit over wel of niet vervolgen, waarna de
rechter oordeelt."
Hij vervolgt: „Het opsporen van zware crimi
naliteit is echter heel wat anders. Meestal ont
breekt een echte verdachte. De onderzoeken
duren jaren en worden gedaan door een grote
club agenten. Het bestaande Bromsnor
rechtssysteem is niet op dit soort onderzoeken
toegesneden. Niet qua systeem en niet qua or
ganisatie."
De onderzoeker vindt dat met name minister
en Tweede Kamer het er lelijk bij hebben laten
zitten. Toen politiekringen dringend adviseer
den de 'zware jongens' aan te pakken, hebben
kabinet en parlement daar gemakkelijk 'ja' te
gen gezegd. Maar zonder de bijbehorende
maatregelen te nemen. Van Koppen: „Over
een goede organisatie is niet nagedacht. Over
een goede democratische controle op het werk
is niet gesproken. Er is niet voldoende geld ter
beschikking gesteld. Het openbaar ministerie
heeft helemaal geen zicht op de nieuwe taken
en is nog ingericht volgens het klassieke Brom
snor-model."
Van Koppen hoeft er niet over na te denken.
De gebreken van het systeem rollen in een
vloeiende stroom uit zijn mond. De samenle
ving is veranderd, de criminaliteit is veran
derd, maar vooral bij justitie blijft alles hetzelf
de. „Het wetboek van strafvordering is verou
derd. De geringe rol van de rechter-commissa-
ris is nooit aangepast. Binnen de rechterlijke
macht is eveneens weinig veranderd."
De politie is recent wel gereorganiseerd, maar
ook daar signaleert Van Koppen enkele grote
tekortkomingen. De veranderingen bij de poli
tie hebben een kloof veroorzaakt tussen bazen
en uitvoerders. „De bazen weten niet meer
wat er op de werkvloer gebeurt," aldus Van
Koppen. Voorts heeft de nieuwe Politiewet de
controle van gekozen bestuurders op het poli-
tie-apparaat zo goed als weggepoetst. Ge
meenteraden hebben nauwelijks nog iets te
zeggen over het werk van de politie.
Van Koppen, concluderend: „In het huidige
systeem hebben we geen controle meer op het
politiewerk. Niet op de financiële afwikkeling,
er is geen democratische controle en het
management heeft zoveel vrijheden dat het
daar makkelijk misbruik van kan maken. Zie
de situatie tussen Nordholt en Van Rand-
wijek."
Hij schudt zijn hoofd. „Een oude organisatie
met gloednieuw, gevaarlijk werk opzadelen en
dat niet controleren..." Dat is vragen om moei
lijkheden. „Politie en justitie krijgen nu op hun
lazer. Maar ze moesten met inadequate mid
delen een klus oppakken, die ze niet aankon
den. Dan kun je ze verwijten dat er onortho
doxe methoden zijn gebruikt, maar in feite ligt
de schuld gewoon bij de Tweede Kamer."
Als lid van de Haarlemse gemeenteraad zal hij
zich moeten buigen over wie verantwoordelijk
is voor wat er bij het korps Kennemerland is
gebeurd. Hoewel Van Koppen denkt dat de
Haarlemse rechercheurs Langendoen en Van
Vondel oprecht hebben geprobeerd boeven te
vangen, vindt hij toch dat hoofdcommissaris
Straver als directe baas verantwoordelijk is.
Het is nu nog even de vraag waarvoor, want
het rijksrecherche-onderzoek zal moeten uit
wijzen of de Haarlemse CID'ers strafrechtelijk
kunnen worden aangesproken, dan wel ge
woon te veel geavonturierd hebben.
Van Traa heeft volgens de wetenschapper li
ten zien dat dit soort werk zonder een deug
lijke democratische controle verschrikkelijk v
de hand kan lopen. Daarnaast is het voor hi
zeer de vraag of de politie zo sterk de nadru
moet leggen op drugonderzoeken. Andere 8
men van criminaliteit zijn minstens zo bedi e
gend, zegt Van Koppen, terwijl de gigantisd -
inspanningen van de politie in drugzaken n
welijks iets opleveren. De prijs verandert nil i
het aantal gebruikers wordt niet minder en
winsten worden toch wel behaald. Ook als j
een paar mensen voor een jaar of drie,
sluit. Met andere woorden: het haalt allem?
maar weinig uit.
„Een rare situatie", mijmert Van Koppen,
heel rechtssysteem gaat onderuit, omdat he
niet op de nieuwe zaken is toegesneden. Zo
ook is vanwege een klein deel van het politi
werk de hele politiezorg in opspraak g
Die ontwikkèling is desastreus. Vooral voor
Haarlemse korps. We hebben in Nederland
zien hoe goed het Haarlemse korps is, wat
voor uitstekend werk het heeft gedaan. Da<
om is het volslagen onterecht dat het door
affaire zo'n smet op het blazoen krijgt.
DEN HAAG.JAN KUYS
WIM STEVENHAGEN
m mmt VAITOHI)MEW^NIMI« EH MiueueeiKK -
httfr WKW WEfr. VtXK ENKELE OHqe^üütPÊ Pï&üföiï, W(pZOj,ïHcOÜJ£R-
l*TleKS EWHernatHETMILIÊUKHOW»'
•(ree Fiers rimer moot vmj uneoaue»-
Nu Charles Taylor eindelijk de
hoogste regionen van de macht in
Liberia heeft bereikt, is hij de con
trole kwijtgeraakt over zijn eigen
strijders. Moordend en plunde
rend trekken manschappen van
het Patriottisch Front (NPFL)
door het Westafrikaanse land en
brengen zo het uiterst broze vre
desproces in gevaar. Vanwege de
gewelddadigheden hebben de
Verenigde Naties alle humanitaire
hulpacties opgeschort.
Terwijl Taylor zich na vijfjaar he
vige burgeroorlog als lid van de
nieuwe Regeringsraad comforta
bel in het regeringspluche heeft
genesteld, lijken zijn vaak nog erg
jeugdige aanhangers zich weinig
gelegen te laten liggen aan de
roep om wede, ontwapening en
wederopbouw van het land. Aan
houdende berichten spreken over
bendes van muitende soldaten
die dorpen terroriseren en plun
deren. Na aanvallen op buiten
landse hulpverleners en de plun
dering van een opslagplaats voor
voedsel dat bestemd was voor
vijfhonderd wezen, was voor de
VN de maat vol en werd besloten
hun hulpprogramma voor onbe
paalde tijd te stoppen.
Een flinke klap voor de bevolking
van Liberia, of wat daar nog van
over is. Het door de burgeroorlog
geteisterde land kan absoluut niet
zonder hulp van buiten. VN-ver-
tegenwoordiger Hansen sprak vo
rige maand tijdens een donorcon
ferentie over Liberia over de wat
grootte betreft derde humanitaire
crisis in de wereld van vandaag,
na Rwanda en Bosnië.
Gedurende de burgeroorlog van
de afgelopen vijf jaar is ruim de
helft van de 2,5 miljoen inwoners
huis en haard kwijtgeraakt en
naar andere regio's of het buiten
land gevlucht. Meer dan 150.000
mensen zijn omgekomen. Voed-
selproduktie en handel zijn hier
door zo goed als stil komen te lig
gen, wat in grote delen van het
land tot hongersnood heeft ge
leid. In sommige gebieden in cen
traal Liberia is vijftig tot zestig
procent van de bevolking onder
voed en sterven iedere dag tien
tallen kinderen en ouderen aan
uitputtingsverschijnselen en aan
verwante ziekten. Zonder voed
selhulp zullen die cijfers drastisch
stijgen.
Tijdens de donorconferentie vori
ge maand bleek het Westen wel
degelijk bereid te helpen, maar
wel onder bepaalde voorwaarden.
Taylor en zijn collega's uit de Re
geringsraad vinden dat hun land
er op het gebied van de interna
tionale hulpverlening maar be
kaaid vanaf komt. „Het Westen zit
gewoon te slapen", meende Tay
lor. Maar donoren redeneren dat
het weinig zin heeft en bovendien
te gevaarlijk is structurele hulp te
bieden als Liberia niet zelf op de
eerste plaats bereidheid toont
voor vrede en stabiliteit te zorgen.
Het in augustus getekende vre
desakkoord is alom geprezen,
maar de wapenstilstand en ont
wapening van alle strijdkrachten
die daaruit hadden moeten voort
vloeien, zijn nog altijd niet be
waarheid. Gevochten wordt er
nog steeds en in plaats van hun
wapens in te leveren, gebruiken
de strijders ze liever voor plunde
ringen.
Dat de uitvoering van het vredes
verdrag niet eenvoudig zou zijn,
stond natuurlijk'op voorhand
vast. Het is vooral moeilijk een
oplossing te vinden voor de kwes
tie van de tienduizenden jonge
ren wier enige middel van be
staan de afgelopen jaren de oor
log was, die ongeschoold zijn en
geen familie meer hebben om op
terug te vallen. Hun wapen is nu
nog de enige kans op wat voedsel,
dus dat leveren ze niet zo snel in.
Rebellenleiders als Taylor en Ge
orge Boley hopen de jonge strij
ders te overreden door hen geld te
geven in ruil voor hun wapJens;
een van de redenen waarom ze
zo'n dringend beroep op het Wes
ten doen voor hulp.
Maar een nieuwe toekomst wordt
hen daarmee uiteraard nog niet
geboden. Daarvoor zijn deugdelij
ke opvang- en scholingsprogram
ma's nodig en hoe sneller die van
de grond komen hoe beter. Maar
ook daar is veel geld voor nodig
en donoren kunnen dus niet als
maar blijven wachten op grotere
stabiliteit, alvorens over de brug
te komen.
Een positief teken is dat de leiders
van de diverse rebellenbewegin
gen er nog steeds hard aan trek
ken om het vredesproces te laten
slagen. Zo hebben voormalige
aartsrivalen en nu collega's bin
nen de regeringsraad Taylor en
Alhaji Kromah (Ulimo) het afgelo
pen weekeinde uren bij elkaar ge
zeten om een eind te maken aan
de gevechten tussen beider legers,
die ook na de officiële wapenstil
stand zijn doorgegaan. Uiteinde
lijk werden ze het eens over het
instellen van een bufferzone tus
sen de door hen bezette gebie
den, waar vervolgens leden van
het Afrikaanse vredesleger Eco-
mog zullen worden ingezet.
Beide leiders vonden het ook
goed dat datzelfde Ecomog daar
na ook troepen in de rest van het
land inzet en er een veilige door
gangsroute wordt gecreëerd zodat
voedsel en medicijnen veilig en
snel naar de noodlijdende bevol
king gebracht kunnen worden.
Hulpverleners hebben al laten
weten dat zodra Ecomog-troepen
zich over heel Liberia hebben ver
spreid, zij hun werkzaamheden
onmiddellijk zullen hervatten.
NAIROBIFRANS V
NHOUDT
CORRESPONDENT
Bonden laten procesbegeleiders toe
Binnengehaald door de vakbonden en be
taald door de Nederlandse Spoorwegen:
twee mysterieuze procesbegeleiders wer
den de afgelopen weken in het diepste ge
heim toegelaten tot de onderhandelingsta
fel van NS en bonden. Voor het eerst in de
geschiedenis lieten dè vakbonden oorlogs
kleuren en wapentuig thuis en schikten zij
zich naar de onafhankelijke adviseurs die
'de rituele dansen in de kiem wisten te
smoren'.
I loogoplopcnde ruzies in de top van bedrij
ven worden al sinds jaar en dag beslecht
door onafhankelijke bemiddelingsadvi
seurs. Ook bij reorganisaties van bedrijven
huren directies steeds vaker organisatiebu
reaus in die voor een riante vergoeding de
kast uit komen stoffen. Philips-topman
Timmer liet zijn eigen managementsgoeroe
Prahalad uit de Verenigde Staten overko
men toen het electronicaconcern in de ope
ratie Centurion door de mangel werd ge
haald en ook de KLM-directie en -vliegers
stelden twee onafhankelijke adviseurs aan
die de salarisschalen moesten doorlichten.
„Die mensen zijn bijna altijd belangenbe
hartigers en hebben meestal primair het
doel de werkgever te ondersteunen en het
proces niet te laten ontsporen." A. de Korte
is hoofd adviesgroep personeelsmanage
ment bij het organisatie-adviesbureau Be
renschot in Utrecht. Zijn bureau wordt vaak
ingeschakeld als de mist in een bedrijf maar
niet wil optrekken. „Dat kan om een ordi
naire ruZie om de centen gaan of om een
forse reorganisatie."
Voor de bonden verbeeldden de adviseurs
en deskundigen tot nu toe de macht van
het grootkapitaal, weet ook Berenschot.
„Bonden laten zich zelden of nooit onder
steunen.'" De vakbondsbestuurders konden
hun eigen boontjes wel doppen en wisten
genoeg van strategieën en onderhandelen
af om het beste voor hun achterban uit de
kast te slepen. Daarvoor ga je niet te biecht
bij de in onberispelijk pak gestoken duivel.
„Dit is uniek in vakbondslandzegt CNV-
voorlichter P. Rus. „Er wordt wel vaker met
bemiddelaars gewerkt, maar dat zijn dan
belangenbehartigers die uit de bonden
voortkomen of door de werkgever worden
ingehuurd. De sfeer bij de NS was echter zo
verziekt en er was zo'n grote arbeidsonrust
dat er iets moest gebeuren. Het water stond
aan de lippen."
Die wetenschap en de angst dat de bonden
elkaar zouden afmaken en in de onderhan
delingen 'met veel rituele dansjes hun eigen
punten erin zouden Fietsen', bracht FNV-
vakbondsbestuurder Korteweg er half okto
ber toe het idee van 'procesbegeleiders' op
tafel te leggen. Een idee dat met open ar
men werd ontvangen door spoorwegen
topman A. den Besten die de knip open
trok. „We hebben moeten beloven dat we
hun identiteit niet bekend maken, ze willen
achter de schermen blijven", aldus bestuur
der Hardeveld van de Federatie Spoorweg
Vakvereniging (FSV). Zelfs de voorlichters
van de vakbonden weten niet welk bureau
is ingehuurd.
Als uiteindelijk de specialisten afkomstig lij
ken van het Baarnse organisatiebureau
Horringa De Koning (waar minister Wij-
ers nog is weggehaald), reageert mededirec
teur G. Gerritsen bevreemd. Hij vindt het
maar een 'rare vraag'. „We praten niet over
onze cliënten. Ik geef geen commentaar en
we geven geen info. Dat is onze policy.
Wel of niet uit Baarn, de adviseurs hebben
goed werk gedaan volgens de bonden en
NS. Ze hebben de onderhandelingen op<
rails weten te houden en mijlengrote gati
overbrugt. Harreveld: „Als ik terugkijk, n*
ik zeggen dat de adviseurs het verloop val
het proces gunstig hebben beïnvloed." H
liefst blijven de bonden ook in de toekom
hun eigen kastanjes uit het vuur halen. „I
hoop niet dat de inschakeling van dit soo
adviseurs een trend wordt. Dat betekent i
melijk dat we dan weer diep in de proble
men zitten."
DEN HAAG PETER DE KNEGT
