De jacht op de roker
De paria's van Amerika
996
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1995
Rokers bij het GAK in
Vinschoten moeten voortaan
elke week een uur langer
werken om de verrookte
werktijd in te lopen, en het
asbakje is uit de Hollandse
iegtuigen verbannen. Het zijn
de twee meest recente
tapenfeiten uit de jacht op de
roker. Sinds die is geopend,
\aggenieten niet meer, klinkt
het gemopper uit de
beklaagdenbank. Rokers
zhijnenzich langzamerhand
~ie moeten schamen voor hun
rslaving. Zelfs het Steunpunt
Gokverslaving, dat wars is van
lie moralistisch gepreek, blijft
jn een gesprek niet neutraal:
Vilt u niet komen om het af te
n leren?" Plus een bericht uit
'gidsland' Amerika.
Een roker is pas vrij als hij niet langer hoeft te zeggen 'ik rook niet meer, maar kan verklaren: 'Ik rook niet'.
De maatschappij heeft het gehad met ro
kers, zo willen tegenstanders doen gelo
ven. De roker staat te boek als een stin
kend, schadelijk exemplaar van de mensheid. Hij kost
de gemeenschap geld, stelt zich asociaal op naar zijn
medemens en verspilt de tijd van de baas met het
draaien van een shaggie. Kortom, wie met een sigaret
in de hand wordt gezien, kan verwachten tot paria te
worden uitgeroepen.
Dat is sommigen nog te zwak uitgedrukt. De radica
le niet-rokersvereniging Clean Air Now (CAN) heeft ro
kende ouders al vergeleken met incestplegers. „Dit
land is te slap om maatregelen te nemen tegen een
verslaafde minderheid", vindt een hevig verontwaar
digde Els van Calker van CAN. Amerika, waar de anti
rookcampagne de vorm van een hetze begint aan te
nemen, dient haar tot-voorbeeld.
CAN kan inmiddels opgelucht ademhalen, want de
druk op de dampende medemens groeit van alle kan
ten. Hoogleraren, verenigd in de Medische Alliantie te
gen het Roken, willen tabaksreclame uit de bioscoop
weren. Bedrijven schrikken solliciterende paffers af
met een rookvrije omgeving. Werkgevers betalen af
kickcursussen of stellen een premie in het vooruitzicht
om het inhaleren te laten. Vrijwel overal is de roker
verbannen naar de straat of stille hoeken in het bedrijf,
waar de giftige blikken van niet-rokers niet doordrin
gen.
Het effect is ernaar. Gevoelens van schuld en
schaamte overvallen de bezwaarde roker. Niet voor
niets bestaat er inmiddels een Amsterdamse club voor
Anonieme Rokers. Deelnemers mogen, net als verstok
te gokkers en alcoholisten, hun identiteit voor lotgeno
ten geheim houden. Blijkbaar is de keuze voor pijp, si-
Moraliseren helpt verslaafde niet af te kicken
gaar of sigaret er één om je voor te schamen.
laren geleden was dat anders. Toen spraken Gelder
se dorpsgenoten nog schande van een onhebbelijke
vrouw die haar echtgenoot dwong zijn pijp in de
schuur op te steken. Ongevoelig voor de winterse tem
peraturen en voor zijn ongezellige quarantaine droop
de roker dagelijks af naar een hok vol fietsen en tuin
gereedschap. Vandaag de dag zou de echtgenote alle
lof en medeleven toekomen.
Lijdensweg
Vijftigplussers hebben die omslag ook zien voltrekken.
Zij kunnen zich nog herinneren dat een sigaret opste
ken aanzien genoot. De kapper had spreuken hangen,
die van een roker 'een man' maakten. 'Een tevreden
roker is geen onruststoker', luidde een andere propa-
gandaleus. Dat kan geen mens zich meer voorstellen.
Rokers moeten zich vandaag de dag verontschuldi
gen. Vuur vragen aan treinreizigers op het station is
een lijdensweg geworden. Zielige glimlachjes en mee
warige blikken vallen de onfortuinlijke roker ten deel.
En vele verslaafden hoort zichzelf in zo'n situatie
plichtmatig mompelen: „Ja, ik moet ook maar ééns
zonder kunnen."
De solidariteit onder rokers is veel groter. De gevoe
lens van schuld en schaamte die de maatschappij hen
opdringt, kunnen even rusten in de spelonken van het
geweten. Bietsende lotgenoten een sigaret of shaggie
weigeren druist tegen de code in. Rokers ohder elkaar
hebben het niet nodig om het cliché "dit is m'n laatste
sigaret' te gebruiken. Eikéén weet dat stoppen afscheid
nemen van een goede vriend betekent.
De Stichting Steunpunt Rookverslaving begrijpt dat
als geen ander. De maatschappelijke jacht op rokers
heeft geen enkele zin, stelt medewerker en ex-roker El
len Bouwers. Dat blijkt: het aantal nicotinegebruikers
daalt slechts gering. Rokers die de stap zetten en de si
garet afzweren, vallen geregeld terug in hun versla
ving. Een roker is pas vrij als hij niet langer hoeft te
zeggen 'ik rook niet meer', maar kan verklaren: 'Ik
rook niet'.
Het steunpunt heeft een verfrissende invalshoek
voor de bang gemaakte verslaafde. Kappen met het
eeuwige gemoraliseer over longkanker of de angstaan
jagende reclame van een rokende vrouw, die zich voor
de spiegel in een lijk ziet veranderen. Het eerste waar
naar een gespannen roker immers snakt is een sigaret.
„Rokers voelen zich door dat soort reclames onbe
grepen," zegt Bouwers. „Hun verslaving wordt niet ge
accepteerd. Wijzen op de medische gevolgen, de kos
ten van een pakje sigaretten of het asociale meeroken
door anderen is een krampachtige, negatieve manier
om rokers over te halen er voortaan van af te zien. Een
roker weet dat donders goed. Wij laten verslaafden zelf
de knop omdraaien."
De bedoeling van de bijeenkomsten van het Steun
punt, bovenin het Centraal Station van Amsterdam, is
dat de deelnemers zelf de voordelen gaan opsommen
van stoppen. Dat moet een kentering teweeg brengen.
Het steunpunt verspreidt zijn boodschap met het logo
van bloemen die ui{ een asbak verrijzen. Dat is altijd
nog beter dan de druppel teer die bij een andere orga
nisatie uit het driehoekig gevarenbord druipt, verklaart
Bouwers.
Ook anonieme Arie van de Amsterdamse rokersclub
ergert zich aan de cynische, keiharde reclames, waar
mee rokers onderuit worden gehaald. Van Nicorette
bij voorbeeld, de producent van kauwgom met nicoti
ne. „Het is onsmakelijk en quasi-grappig om rokers in
een rookvrije zone zo'n kauwgom voor te houden.
Vergelijk het maar met methadon aan een heroïnever-
slaafde beloven."
Rokers laten de waarschuwingen van zich afglijden.
Zou de huidige, negatieve benadering werken, dan
zou een derde van de Nederlandse bevolking niet
meer naar sigaretten of shaggies grijpen. Een roker
houdt zichzelf voor dal nicotine helpt te ontspannen,
concentratie en inspiratie opwekt, gezellig is hij de
borrel en vooral lekker is. Natuurlijk weet hij dat hij
beter kan ophouden. Dat niet-roken uiteindelijk meer
rust geeft. Alleen moet die overtuiging van binnenuit
komen, en niet door anderen worden voorgeschreven.
Lijst
Doorgewinterde rokers zijn van hun verslaving afgeko
men door dagelijks de trap af te lopen en tegen hun
zelfgemaakte lijst met niet-rokers-voordelen aan te lo
pen. Niet roken betekende voor hen: minder stank in
huis, een gezondere gelaatskleur, weer trappen kun
nen lopen, niet meer rochelen bij het opstaan en ga zo
maar door.
Tests bewijzen dat die aanpak helpt. Een arts die
met vaderlijke dwang in zijn stem voorschrijft hoe het
moet, vindt minder gehoor dan een arts die op be
moedigende toon aanspoort tot verandering van het
gedrag. Rokers moeten zichzelf niet zo op de huid zit
ten, is één van de stelregels van het Steunpunt Rook
verslaving. Minderen heeft geen enkele zin als een ver
slaafde op de klok blijft kijken. 'Over een half uur mag
ik weer'. De psychische afhankelijkheid wordt in dat
geval alleen maar groter.
Het is een dagelijks terugkerend tafe
reel in de Amerikaanse binnensteden.
Zo rond een uur of twaalf, half één ko
men zij naar buiten: ambtenaren, kan
toormensen, winkelpersoneel. Er wordt
schichtig rondgekeken en dan duiken ze
een portiek in of gaan naar de binnen
plaats. Daar komen dan de sigaretten te
voorschijn en wordt er vlug, vlug gepaft,
waarbij men zich soms afkeurende blik
ken van voorbijgangers moet laten wel
gevallen. Dan is het weer snel naar bin
nen en aan het werk.
De rokende Amerikaan is een paria in
zijn eigen land geworden. Roken is niet
alleen niet meer 'in', het wordt de roker
zelfs bijkans onmogelijk gemaakt. „Een
bus op Broadway kan ongestraft dikke
walmen rook in mijn gezicht blazen,
maar als ik een sigaret opsteek ben ik
meteen strafbaar", reageerde een veront
waardigde Newyorker onlangs. „Rokers
hebben ook rechten, hoor", zei een even
zo boze ander. Maar die rechten worden
hem langzaam maar zeker stuk voor stuk
afgenomen.
Sigarettenfabrikant Philip Morris kwam
eerder dit jaar met een advertentie waar
in een roker op het dak van een wolken
krabber zat, een ander half uit het raam
kozijn hing met een sigaret in zijn mond
en een derde wolkjes blies vanaf de vleu
gel van een vliegtuig. „Wat je al niet moet
doen vooreen pleziertje", stond eronder.
De advertentie was, zo vertelde de recla
memaker van Philip Morris, vooral be
doeld om de rokers een hart onder de
riem te steken.
Die morele steun hebben zij wel nodig,
want rokers krijgen het in de VS steeds
moeilijker. Tien jaar geleden ging de
overheid niet verder dan waarschuwin
gen op de pakjes dat roken slecht voor de
gezondheid is. Men probeerde de rokers
te overtuigen. Maar daar is niets meer
van over. Het gaat nu hard tegen hard.
De Amerikaanse overheden zowel na
tionaal als van afzonderlijke staten
proberen het roken volledig uit te ban
nen, met wetgeving die er niet om liegt.
In een tiental staten is roken in publieke
gebouwen inmiddels verboden. In de
staat Maryland mag nergens meer op het
werk worden gerookt. Er zijn zelfs steden
waar roken in de buitenlucht op terrasjes
verboden is. In New York, Los Angeles en
zo'n honderd andere steden bestaat een
bijna algemeen rookverbod in restau
rants. „Let maar op: straks zijn biefstuk
en rode wijn aan de beurt", zei de beken
de Newyorkse restauranthouder Adam
Tihany onlangs verbolgen.
Sinds 10 april mag je in voornoemde ste
den alleen nog roken in de bar van een
restaurant, mits die minstens één meter
tachtig van het eetgedeelte verwijderd is.
De restaurateurs klagen steen en been en
zeggen dat hun omzet is teruggelopen,
maar harde bewijzen zijn daarvoor nog
niet geleverd. Per slot van rekening geldt
de maatregel voor tille restaurants en de
rokers kunnen dus geen kant op.
Zelfs niet de lucht in, waar de Ameri
kaanse luchtvaartmaatschappijen het ro
ken al veel langer verboden hebben. Op
alle binnenlandse vluchten bestaat een
rookverbod, maar de grote maatschap
pijen beginnen dat nu uit te breiden tot
hun internationale vluchten. Delta Airli
nes was de eerste die alle vluchten naar
Europa rookvrij maakte. United en Ame
rican Airlines hebben een beperkt aantal
rookvrije vluchten, maar alle maatschap
pijen overwegen nu om dat uit te brei
den.
Enkele weken geleden kondigde het
Amerikaans Olympisch Comité aan dat
de Olympische Spelen van volgend jaar
in Atlanta 'rookvrij' zullen zijn. Jn het
Olympisch dorp en de stadions zal ner
gens mogen worden gerookt en reclame
voor rookwaren wordt tijdens de spelen
verboden. Opmerkelijk is overigens dat
de meeste niet-rokers helemaal niet zo
blij zijn met al die maatregelen. Volgens
een enquête is minder dan de helft het
eens met de rookverboden in kantoren
en restaurants en stemt slechts één op de
drie niet-rokers in met een totaal rook
verbod.
