Partij Tudjman wacht grote zege
'We zijn gelukkig, want we hebben elke dag genoeg te eten'
Buitenland
Israël probeert zich niet op te
dringen op economische top
ZATERDAG 28 OKTOBER 1995
Voor Kroatische oppositie is slechts figurantenrol weggelegd
Wie morgen de winnaar
wordt van de Kroatische
parlementsverkiezingen
staat al bij voorbaat vast.
De Kroatische Democrati
sche Gemeenschap (HDZ),
de partij van president
Franjo Tudjman, gaat vol
gens de laatste peilingen
rond veertig procent van
de stemmen halen. Dat le
vert de HDZ dankzij het
onevenredige kiesstelsel
ongetwijfeld een ruime ab
solute meerderheid in het
Lagerhuis (de Tweede Ka
mer) op.
BOEDAPEST HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
De enige 'suspense' rond de
verkiezingen bestaat uit de
vraag of de IIDZ er ook in slaagt
een tweederde meerderheid in
het 127 zetels tellende lager
huis te behalen. Dat is tevens de
werkelijke inzet van de ver
vroegde verkiezingen. Kroatië's
'sterke man', de 73-jarige Franjo
Tudjman, hoopt daar vurig op.
Als de HDZ er in slaagt de
tweederde meerdérheid te ver
overen, kan het nieuwe parle
ment zonder problemen een
grondwetswijziging doorvoeren
die de toch al niet geringe
macht van de president verder
vergroot.
Tudjman zelf lijkt niet te twij
felen aan het welslagen van die
opzet. „Ik denk dat de HDZ de
tweederde meerderheid gaat
behalen. Dat is in het belang
van het volk en de Kroatische
staat gezien de internationale
conjunctuur", zo stelde Tudj
man onlangs in een interview
met drie nauw aan zijn partij
verbonden Kroatische dagbla
den.
Euforie
De Kroatische president en zijn
partij hebben weinig aan het
toeval overgelaten om te slagen
Franjo Tudjman in een triomfantelijk gebaar, nadat Kroatië door de VN in New York als zelfstandige natie
was erkend. Datzelfde gebaar zal hij morgen weer kunnen maken. archieffoto epa
in hun opzet. Om te beginnen
zijn de verkiezingen, die eigen
lijk pas eind volgend jaar zou
den plaatsvinden, vervroegd in
de verwachting dat Tudjmans
HDZ nu optimaal kan profite
ren van de euforie over de her
overing van de Krajina door het
Kroatische leger.
Hel door de HDZ gedomi
neerde zittende parlement pas
te in september bovendien de
kieswet ingrijpend aan. De ver
hoging van de kiesdrempel door
het aantal zetels van 138 naar
127 terug te brengen en het re
serveren van twaalf zetels, voor
Kroaten die in het buitenland
wonen, spelen de HDZ als
grootste partij verder in de
kaart.
Tot zover de 'legale' manipu
laties rond de verkiezingen. Op
papier zijn de verkiezingen van
morgen vrij en democratisch.
Het feit dat er een kleine twintig
partijen en lijsten deelnemen,
iijkt op het oog te wijzen op een
bloeiende democratie. In wer
kelijkheid is de situatie heel wat
minder rooskleurig. Het gros
van de partijen en partijtjes
maakt geen enkele kans en voor
de rest is hooguit een figuran
tenrol weggelegd in de campag
ne en straks in het parlement.
Toegang tot de vrijwel volle
dig door de staat en/of door de
HDZ gecontroleerde Kroatische
media is voor de meeste partij
en niet of nauwelijks weggelegd.
Zelfs de Kroatische Sociaal-Li
berale Partij (HSLS), de grootste
oppositiepartij die volgens pei
lingen op een score van acht
tien procent afstevent, krijgt
nauwelijks de kans om haar ge
luid te laten horen. Al vanaf het
begin van de campagne voert
de partij een juridisch gevecht
om een kritische videoclip op
televisie uitgezonden te krijgen.
De door de HDZ gecontro
leerde staatszenders hebben
weliswaar ruimhartig voor alle
partijen een uur zendtijd inge
ruimd, maar de inhoud van die
uitzendingen is strak geregis
seerd. Alle partijen mogen uit
sluitend antwoorden op stan
daardvragen als: „Wat denkt u
van de operatie Storm?" (de
naam voor de militaire operatie
om de Krajina te heroveren -
red.)
„Van een serieus politiek de
bat is geen sprake", zo vat Bozo
Kovacevic, de secretaris-gene
raal van de HSLS het samen.
Dat geldt volgens hem ook voor
de gedrukte media. „Kranten
maken nauwelijks of geen mel
ding of verslag van onze verkie
zingsbijeenkomsten, terwijl die
van de HDZ altijd breed worden
uitgemeten. Wie kritische gelui
den laat horen, loopt het risico
te worden uitgemaakt voor
landverrader", schetst Kovace
vic de stemming.
Zijn frustratie blijkt wellicht
nog het best uit de typering die
hij van de HDZ-top geeft. „Dat
zijn bolsjewistische nationalisti
sche bastaarden van het soort
dat je helaas in alle republieken
van het voormalige Joegoslavië
aantreft."
Machinaties
Diplomaten en waarnemers in
de Kroatische hoofdstad Zagreb
uiten zich wat genuanceerder,
maar hun conclusie is in grote
lijnen dezelfde als die van Bozo
Kovacevic. „Van eerlijke verkie
zingen is naar onze westerse
normen geen sprake", aldus
een diplomaat die anoniem
wenst te blijven.
„De verkiezingen staan bol
van allerlei machinaties die wei
nig fraai zijn. De HDZ contro
leert alles en de oppositie is
zwak en onderling verdeeld.
Veel kiezers zien wel misstan
den, zoals de groeiende corrup
tie, maar ze geven Tudjman als
vader des vaderlands en zijn
partij toch het voordeel van de
twijfel", aldus een collega-di
plomaat. Franjo Tudjman en de
zijnen kunnen de champagne
alvast koud leggen.
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Als Israël één ding heeft geleerd van de econo
mische topconferentie in Casablanca, dan is het
wel bescheidenheid. Precies een jaar geleden
waren een paar duizend politici en zakenlieden
uit westerse landen, Japan, Israël en de Arabi
sche landen in Marokko bijeen om zich voor de
eerste maal gezamenlijk te beraden over de eco
nomische toekomst van het Midden-Oosten.
Wie het hotel van de vijfhonderd man sterke
Israëlische delegatie bezocht, kreeg dikke boe
ken en brochures in handen gedrukt, vol met de
prachtigste regionale ontwikkelingsplannen. Is
raël was duidelijk het enige land dat zich gron
dig had voorbereid en de Arabische delegaties
trokken daaruit de gemakkelijkste conclusie: Is
raël is er op uit het Midden-Oosten niet alleen
militair, maar ook economisch aan zich te on
derwerpen.
Morgen begint in de Jordaanse hoofdstad
Amman de tweede editie van de Economische
Topconferentie voor het Midden-Oosten en
Noord-Afrika. Dit keer met in totaal ongeveer
duizend deelnemers de grote meerderheid
zakenlieden en een Israëlische delegatie die
met veel moeite beperkt is gehouden tot hon
derd man.
Tot de paar Arabische landen die geen officië
le afvaardiging sturen, behoren, net als vorig
jaar in Casablanca, Syrië met in zijn kielzog Li
banon. In Arabische kranten wordt dezer dagen
gewaarschuwd tegen Israëls plannen tot econo
mische dominantie, maar de Syrische rege
ringspers is wel heel uitgesproken.
Zo schrijft Mohammed Khair al-Wadi, hoofd
redacteur van de regeringskrant Tishriiu dat de
economische topconferenties het geesteskind
zijn van de Israëlische regering en van 'zionis
tische politieke en economische organisaties'.
Hun perfide doel is 'het scheppen van de mate
riële en morele voorwaarden voor het grijpen
van de Arabische rijkdommen'.
Met die Arabische rijkdommen valt het nogal
mee. Het bruto nationaal produkt van Israël is
hoger dan dat van al zijn buurlanden bij elkaar
en de levensstandaard van de gemiddelde Israë:
liër is twintig maal zo hoog als die van bijvoor
beeld een Jordaniër. Die volslagen discrepantie
in welvaart is een van de grootste hindernissen
bij pogingen tot economische samenwerking.
Zelfs als de betrekkingen zich zodanig zouden
ontwikkelen dat Israël openlijk handel kan drij
ven met alle Arabische landen maar zo ver is
het nog lang niet dan nog staat de geringe
koopkracht van de Arabieren massale uitvoer in
de weg. De VS en Europa blijven voor Israël nog
ettelijke jaren de belangrijkste afzetmarkten.
„Voor de Arabieren is Israël een reus die plot
seling de kamer binnenkomt", zegt Yossi Be
Israëls minister van economische ontwikkel
„We streven niet naar economische overh
sing. Een bloeiend Midden-Oosten is juis
ons belang als we in de toekomst onze prot
ten dicht bij huis willen afzetten."
Niet alleen de Israëlische delegatie in Ami
is kleiner, ook het aantal en de omvang vai
te bespreken projecten is bescheidener en v<
al realistischer. Een van de meest omstre
plannen van Casablanca was de oprichting
een regionale ontwikkelingsbank voor het f
den-Oosten en Noord-Afrika, met een
vangskapitaal van vijf of misschien zelfs
miljard dollar.
Na veel vijven en zessen is besloten op de
ste dag van de conferentie in Amman een
rim-plan voor de nieuwe bank te presente
De officiële naam is Ontwikkelingsbank
het Midden-Oosten en Noord-Afrika. On
zowel Egypte als Jordanië de bank opeiste,
men er nu instituten in beide landen.
Aandelen
Cairo krijgt de eigenlijke bank, maar die h r
voorlopig eerder de vorm van een fonds
niet meer dan enkele tientallen miljoenen i
lars kapitaal. In de komende jaren kunnen
hebbers aandelen kopen, zodat de bank
ontwikkelt in het tempo dat de deelnemers
bepalen maar dat vooralsnog onduidelijk is.
Ln Amman wordt een commissie geves L
die als opdracht krijgt fondsen te werven a r
gezamenlijke ontwikkelingsprojecten. De b rV11
in Cairo kan geldschieter zijn, maar voorlc
lijken investeringen door particuliere instel
gen meer voor de hand te liggen.
Beilin wekt de indruk tevreden te zijn over
compromis. Dat de bank nog over weinig
geen contanten beschikt, maakt naar zijn
weinig uit want geld is niet het probleem,
er politieke overeenstemming bèstaat en
project er goed uit ziet, dan komen de inve
ringen vanzelf los.
be2
Toerisme
Het meest veelbelovend zijn zeven kleinere
jecten die de delegaties van Egypte, Israël,
danië en de Palestijnen dinsdag, de laatste
van conferentie, samen zullen presenteren,
gaat om de toeristische ontwikkeling van
kust langs de Dode Zee, de Rode Zee en de IV
dellandse Zee, de aanleg van een gaspijpleic
van Egypte naar Israël, de verbetering van
twee bruggen over de Jordaan tussen Israël""
Jordanië, de aanleg van industriegebieden in^e
Gazastrook en op de Westoever en de instelT^
van vrijhandelszones in Rafiah (tussen Egyjj"ü
en de Gazastrook) en in Taba-Eilat-Akaba i
de Rode Zee. H
ipla
Tanzanianen maken morgen na tien jaar liberalisering de balans op
NGORONCORO
FRANS VAN DEN HOUDT
Tanzania kreeg tien jaar gele
den een nieuwe president. Juli
us Nyercre trad vrijwillig af en
wees Ali Hassan Mwinyi als zijn
opvolger aan. Mwinyi schafte
Nyerere's socialisme af en libe
raliseerde de economie, maar
het gros van de bevolking bleef
straatarm. Nu de Tanzanianen
morgen naar de stembus kun
nen om voor het eerst van hun
leven een nieuwe president en
regeringspartij te kiezen, kun
nen ze eindelijk kenbaar maken
hoe ze daar over denken. De
vraag is alleen of dat voor grote
veranderingen zal zorgen.
Tanzania is een land dat im
poneert en je hart verovert door
zijn immense natuurlijke
schoonheid, maar ook een land
dat geldt als het op één na arm
ste van de wereld. Ilonderd dol
lar per jaar, dat is hier het ge
middelde inkomen.
Wat dat betreft, is er de afge
lopen tien jaar weinig veran
derd. De meerderheid van de
bevolking had toen niks en nu
nog niet. Hoewel, veel mensen
hebben nu redelijke kleren aan.
Tien jaar geleden liepen de
meesten half naakt of in vodden
rond.
Resultaat van de liberalise
ring. Uit Europa mochten plots
balen tweedehands kleding
worden ingevoerd (waaraan
Nederlandse exporteurs grof
geld verdienen) om de bevol
king toch enigszins het gevoel te
geven dat tijden veranderen en
ook in Tanzania de 21ste eeuw
nadert. Maar voor de rest is veel
bij hetzelfde gebleven.
Het gros van de bevolking
vooral op het platteland
vindt het wel best zo. Hamna
shida luidt hun devies, ofwel
'geen probleem'. Daudi Mwaka
(45), een boertje nabij Arusha,
had nog wel even gehoopt dat
er ook voor hem en zijn gezin
(vrouw en negen kinderen) be
tere tijden zouden aanbreken
toen de economie werd open
gegooid, hij zijn produkten zelf
op de vrije markt te koop mocht
aanbieden en de winkels vol
stroomden met spulletjes. „Ik
dacht met een betere prijs voor
mijn katoen eindelijk een radio-
casetlerecorder te kunnen ko
pen. Maar hel zat er niet in. De
prijs bleek te hoog. We hebben
er sindsdien nooit meer aan ge
dacht."
Het leven blijft hard, houd ik
hem voor, maar hij lacht en
zegt: „Geen probleem. Wij zijn
gelukkige mensen, want we
hebben meestal genoeg te eten,
de kinderen zijn gezond en
gaan allemaal naar school".
ln tegenstelling tot vroeger is
er nu volop keus voor de Tanza-
niaanse consument. De eens le
ge schappen van de lokale win
keltjes liggen vol, maar het
meeste blijft onbetaalbaar en
dus onbereikbaar voor veel
mensen.
Maar Tanzania heeft ondanks
de armoede altijd een charman
te eigenheid bezeten. Het land
Door de liberalisering van de economie wordt alles ook voor deze tradi
tioneel ingestelde Tanzanianen duurder. foto gpd
trachtte zichzelf te blijven, Tan
zanianen bleven Tanzaniaan en
verwesterden nauwelijks. Niet
Engels, maar Kiswahili werd de
nationale taal. Luchtige safari-
pakken krijgen in kantoren nog
altijd de voorkeur boven driede
lig grijs met verstikkende strop
das.
Bovendien en misschien
wel dankzij die eigen identiteit
heeft het land altijd een ze
kere stabiliteit weten te behou
den en bleef het verstoken van
immer oplaaiende politieke
spanningen die het leven in een
buurland als Kenya vaak zo on
aangenaam maken. Voor een
deel bestaat dat eigen karakter
nog.
„Dat betekent dat het nog al
tijd vreselijk moeilijk is om hier
iets voor elkaar te krijgen", zegt
een Nederlandse arts die al
veertien jaar in het land werkt,
met een cynische ondertoon.
„Want de keerzijde van Tanza
nia's charmes is dat ambtena
ren en de meeste andere be
roepsgroepen zich nergens echt
voor inzetten. Ze laten alles op
z'n beloop en werken zich
moeizaam naar het eind van de
maand om hun salarissen in
ontvangst te nemen."
De traagheid van het over
heidsapparaat is met de komst
van het meerpartijensysteem
volgens hem alleen maar toege
nomen. „Voorheen bestond
binnen het apparaat een hele
CCM-infrastructuur (CCM is de
regeringspartij, red.) die het
mogelijk maakte om via bepaal
de kanalen iets gedaan te krij
gen. Dat werkte goed en redelijk
snel. Maar die structuren be
staan niet meer en nu moet je
zelf je weg maar proberen te
vinden. Bovendien zie ik dat als
gevolg van de invoering van de
markteconomie mensen nu nog
minder geïnteresseerd zijn in de
inhoud van hun baan. Voor
heen kon je bij bijvoorbeeld
medisch personeel altijd wel
een vleugje idealisme bespeu
ren. nu gaat het bij de meesten
alleen nog om de vraag: hoe
snel kan ik hoeveel geld verdie
nen."
Socialisme
Het was Julius Nyerere die Tan
zania vanaf de onafhankelijk
heid in 1961 tot aan zijn vrijwil
lige aftreden in 1985 van een ei
gen, socialistische identiteit
voorzag. 'Mwalimu', leraar,
zoals hij nog altijd eerbiedig
door iedereen wordt genoemd,
concentreerde zich op de ont
wikkeling van het platteland
waar hij zogeheten Ujamaa
(dorpen) stichtte, waarin ieder
een op basis van gelijkheid en
solidariteit gezamenlijk werkte
op gemeenschappelijk land.
Nyerere zette zijn ideeën uiteen
in de beroemd geworden
Arusha-verklaring van 1967 en
is er in de jaren daarna nauwe
lijks van afgeweken.
Hoe bewonderenswaardig
ook, van enige economische
vooruitgang laat staan groei,
was nimmer sprake ondanks
het feit dat Tanzania uitgroeide
tot Afrika's grootste ontvanger
van buitenlandse hulp. Dono
ren begonnen daarom steeds
meer vraagtekens te zetten bij
Nyerere's beleid en hielden
hem voor dat het weinig zin had
zo star aan je idealen vast te
houden als de levensstandaard
van de gewone man er zo
schrijnend bij achterblijft.
Liberalisering
Sinds Nyerere in 1985 aftrad,
heeft hij achter de schermen
weliswaar nog veel invloed uit
geoefend, maar zijn opvolger Ali
Hassan Mwinyi heeft Tanzania
desondanks een heel andere
weg opgestuurd. Hij ging in zee
met de Wereldbank en het In
ternationaal Monetaire Fonds
(IMF) en liet zich in ruil voor
miljoenen dollars voorschrijven
hoe hij de economie en politiek
diende in te richten. Resultaat is
liberalisering en democratise
ring.
Met op de achtergrond een
aanhoudend mokkende Nyere
re worden staatsbedrijven ge
privatiseerd, wordt het buiten
landse geldverkeer vrijgegeven
(voor bezoekers geen gehannes
meer aan de grens met aangif
teformulieren, verplicht wisse
len en het verstoppen van sta
pels dollars achter het dash
board) en krijgt iedereen de
vrijheid om een politieke partij
op te richten en de regerings
partij CCM (Revolutionaire Par
tij) het vuur na aan de schenen
te leggen.
Belastingen
En schandalen, vooral financië
le, zijn er bij de vleet. „De eco
nomische hervormingen heb
ben voor zakenlui veel nieuwe
mogelijkheden gecreëerd", ver
duidelijkt Mwilanga, „maar
hebben tevens geleid tot meer
corruptie, verduistering van
overheidsgelden en ondoor
zichtig en verkeerd regeringsbe
leid.
Een handjevol corrupte lie
den kan zich verrijken door de
nieuwe financiële mogelijkhe
den die het hele land ten goede
dienen te komen. Wat dat be
treft is Tanzania hard op weg
haar kapitalische buur Kenya in
te halen. Gevolg van dit alles is
wel dat de staat met geweldige
tekorten te kampen heeft en
daarom bepaalde plannen van
de Wereldbank niet eens kan
Een groot deel van Tanzania bestaat uit Savanne.
uitvoeren. Het financieringste
kort is ook te wijten aan groot
schalige belastingontduiking."
Ontduiking en illegale, door
corrupte ambtenaren verleende
ontheffingen kosten de Tanza-
niaanse schatkist elk jaar miljar
den. Onaanvaardbaar, zeiden
donoren als Noorwegen en
Zweden vorig jaar en bevroren
tijdelijk hun hulp. Andere wes
terse geldschieters gaven Tan
zania drie maanden om zijn
huis op orde te brengen, op
straffe van eenzelfde bevriezing
van financiële hulp. President
Mwinyi gaf vervolgens ruiterlijk
toe dat het belastingsysteem
aan alle kanten rammelde en
beloofde een grondig onder
zoek en beterschap.
Harder
De critici zijn allerminst geluk
kig met dit soort spelletjes tus
sen Dar es Salaam en westerse
donoren. De structurele aan
passingsprogramma's (SAP's)
van het IMF hebben volgens
hen het toch al niet eenvoudige
leven van de gemiddelde Tan
zaniaan alleen maar een graad
je harder gemaakt. Subsidies op
consumptiegoederen zijn afge
schaft, salarissen bevroren,
overal zijn gedwongen ontsla
gen gevallen en mensen moe
ten nu een eigen bijdrage gaan
betalen voor onderwijs en ge
zondheid. Vanwege de import
van goedkope produkten uit
landen als China, Taiwan en
Korea hebben sommige in
heemse bedrijven moeten slui
ten of draaien nu ver beneden
hun capaciteit. De inflatie, die
de afgelopen tien jaar gestaag is
gegroeid, bedraagt nu zo'n 28
procent.
Maar niet iedereen gaat ge
bukt onder het westerse para
depaardje dat liberalisering
heet. Zakenman Saleh Songoro
bijvoorbeeld heeft er de afgelo
pen jaren zijn voordeel mee ge
daan. Hij leidde voorheen een
transport- en busbedrijf vanuit
een dorpje in West-Tanzania en
begon, toen de mogelijkheden
zich aandienden, zwaar te in
vesteren in een veerdienst in
Mwanza, aan de oevers van het
Victoriameer.
Verkiezingen
„Nu de regering veel staats- en
semi-staatsbedrijven gaat ver
kopen, ben ik van plan de
scheepswerf in Mwanza (een
joint-venture tussen Nederland
en Tanzania) te kopen. Dan kan
ik de zaak weer nieuw leven in
blazen. goed personeel aantrek
ken en flink wat boten gaan
bouwen, ook voor anderen. De
financiering is rond. het wach
ten is nu op de beslissende keu
ze van Nederland en Tanzania,
want er zijn meer kapers op de
kust."
Maar eerst moet worden ge-
fotoa
stemd. Niemand wil al te
vooruit denken nu de eerst
dus voor enige onzekerheid
gende meer-partijenverkie
gen voor de deur staan. Ni
eerste verkiezingsronde op
eiland Zanzibar voorbij is
een nek-aan-nek-race heeft
geleverd tussen de CCM en
positiepartij het Burgerlijk V
nigd Front (CUF), blijven
meeste waarnemers bij
verwachting dat het vastel
een zelfde uitslag te zien zal
ven en de strijd zich zal con(
treren rond de CCM-kandii
voor het presidentschap Be
min Mpaka en de belangrij
oppositieleider Augustine
ma. De eerste wordt door
raar' Nyerere aanbevolen
geldt voor menigeen dus als
tomatische keus. de tweede
op grote aanhang rekenen
wege zijn kruistocht tegen
corruptie.
