Wie de bal heeft, is de baas
ZATERDAG 21 ÖKTOBER 1995
3/1
Zwa rt kijkers gewagei 1
van een dreigende
overdosis sport op TV.
Maar de kijkcijfers
geven geen enkele
indicatie dat de honger
naar de bal gestild is.
Sport - en meer
bepaald voetbal -
scoort meer dan ooit.
Nooit eerder rook het
in de Zeis ter bossen zo
naar geld. Voorbij is de
tijd van het exclusieve
I een-tweetje tussen de
I KNVB en de NOS met
als doel de
1 uitzendrechten van de
Nederlandse
voetbalcompetitie.
Te koop: 'Het produkt
voetbal'. Tegen elk
Een niet meer weg te denken beeld bij voetbalwedstrijden: de televisiecamera als directe schakel tussen voetbalwedstrijd en miljoenenpubliek.
Voor het toegangshek van het
KNVB-Sportcentrum is het 'grote
warmlopen' al enige tijd aan de
gang. TV-produktiemaatschappijen, publie
ke- en commerciële zendgemachtigden ma
ken zich op voor de onderhandelingen met
de KNVB, waarbij de uitzendrechten van de
PTT Telecompetitie en het bekervoetbal op
het spel staan. Het mediacontract dat de
voetbalbond vier jaar geleden met de NOS af
sloot, loopt eind dit seizoen af.
Vooruitlopend op het loven en bieden dat
naar verwachting volgende maand echt een
aanvang neemt, heeft de KNVB bij monde
van sectie betaald voetbal-voorzitter Jos
Staatsen donderdag alvast kenbaar gemaakt
dat er drie opties zijn: 1. Verkoop van de
rechten aan één of meer omroeporganisaties.
De KNVB claimt daarbij inspraak als het gaat
om vorm, inhoud en weergave van de repor
tages c.q. programma's: 2. Voetbalprodukties
en programma's in eigen beheer houden,
waarbij eventueel gebruik zal worden ge
maakt van de diensten van een TV-produk-
tiebedrijf. 3. Een eigen sportkanaal.
Aan speculaties en theorieën inmiddels
geen gebrek. Het wildste gerucht tot dusver
viel onlangs te lezen in de 'krant voor wakker
Nederland': de KNVB, TV-producent Ende-
mol en KPN zouden de mogelijkheid onder
zoeken RTL5 van de Hollandse Media Groep
over te nemen, teneinde er een sportzender
van te maken. Daarop voortbordurend is de
verleiding groot de link te leggen tussen
KNVB en KPN, hoofdsponsor van de PTT Te
lecompetitie. Maar navraag leert dat het
geenszins feen uitgemaakte zaak is dat het in
beeld brengen van Nederlands competitie
voetbal in de toekomst voorbehouden zal
zijn aan RTL5. „Het is namelijk een onzinver
haal, je reinste flauwekul", bezweert Ende-
mol-woo rdvoerder Thomas Notermans.
Wel waar is dat het amusementsbedrijf
met de KNVB oriënterende besprekingen
heeft gevoerd over een eventueel gezamenlij
ke produktie van sportprogramma's en voet
balwedstrijden. Het concurrerende ID-TV
ziet daar trouwens ook brood in. Notermans
namens Endemol: „Mocht het tot een derge
lijke constructie komen, dan brengen wij de
kennis van het TV-maken in, de KNVB houdt
de rechten. Niet Endemol, maar de voetbal
bond zou dan de vrijheid hebben de betref
fende uitzending aan te bieden bij welke
zendgemachtigde dan ook."
Miljoenendans
Het grote spel om de verwerving van de uit
zendrechten wordt evenwel gespeeld door
het publieke en commerciële bestel. Onder
het motto: 'Wie de bal heeft, is de baas'. Ve-
ronica-voorzitter Joop van der Reyden loste
onlangs al een schot voor de boeg in 'De
Volkskrant'; „Samenwerking tussen KNVB en
Endemol kan voor de NOS een ramp beteke-
Mocht Kees Jansma zo vlak voor de miljoe
nendans met de KNVB op de toppen van z'n
zenuwen leven, dan weet hij dat in eik-geval
te verbergen. Zo goed zelfs dat de chef sport
van NOS-TV geen seconde overweegt als
vanouds naar de sigaret te grijpen. „Acht
maanden geleden ben ik gestopt. Sindsdien
ben ik acht kilo aangekomen. Düt baart me
zorgen. Verder ben ik niet het type me onge
rust te maken. Bij het horen van het woord
'ramp' denk ik niet aan het verlies van voet
balrechten. Dan denk ik aan een gebeurtenis,
als gevolg waarvan vele mensen om het leven
komen. Dat verklaart misschien mijn laco
nieke instelling."
Zo te zien heeft Jansma z'n zaakjes aardig
onder controle. Het markante hoofd straalt
bij tijd en wijle, maar dat kan natuurlijk eèn
pose zijn. De op slim staande oogjes suggere
ren dat Jansma veel meer weet van wat in
Zeist speelt dan ieder ander. Een wat cryp
tisch aandoende uitspraak lijkt dat vermoe
den te staven: „Met de heren Bieren en Geer-
sing zit ik namens de NOS in de onderhande
lingsdelegatie die gesprekken moet voeren
met de KNVB. Gedrieën denken we de visie
van de voetbalbond te kennen, gedrieën den
ken we ook te weten wat er leeft bij de andere
gegadigden die in de markt zijn voor de uit
zendrechten."
Te koop: voetbal als televisieprodukt
Daar laat Jansma het bij. Uit tactische
overwegingen kijkt hij wel uit de concurren
tie tekst en uitleg te geven over het bedrag
dat de NOS in het uiterste geval bereid is
neer te tellen. Vragen pareert hij handig door
veel en tegelijkertijd weinig te zeggen. Dat is
in elk geval nog meer dan wat de huidige
chef sport van RTL te melden heeft; tal van
invitaties voor een gedachtenwisseling be
antwoordde de anders toch zelden om een
mening verlegen zittende Lex Muller met een
diep stilzwijgen.
Buissupporter
Zappen langs de kanalen op de kabel bete
kent onderhand een dagelijks rondje langs de
velden. Als het maar beweegt, dan lijkt het al
voor uitzending geschikt. Waarbij wordt in
gespeeld op het gegeven dat heel wat voet
balliefhebbers in de loop der tijd
'buissupporter' zijn geworden.*
De huiskamer als eretribune. Met alle
voordelen van dien. Ver weg van het gajes dat
het leven in stadions soms knap onveilig
maakt. Geen last ook van de 'zeikerds' die er
behagen in scheppen om vanaf de tweede
ring op je hoofd te urineren. Ghips, pinda's,
hapjes voor de lekkere trek en een koud bier
tje binnen handbereik als meer dan redelijk
alternatief voor uitgelebberde pils en zo'n
lauwe slapjanus van een worst met een on
verantwoord hoog bacteriëngehalte.
Te veel sport op TV? Onzin, vindt Jansma.
Dat menige dagbladjournalist vandaag de
dag meent de opinieleider uit te moeten han
gen door telkens te verkondigen dat de TV-
kijker overvoerd wordt met sport, Jansma
vindt het te belachelijk voor woorden. Hou
eerst zelf de spiegel voor, is hij geneigd te
zeggen. „Ik verbaas me erover dat schrijvers
van recensies en mensen van de schrijvende
sportpers gemakshalve vergeten waar ze zelf
vandaan komen. De krantewereld, ja! Waar
ze hetzelfde doen als de televisie. Zoveel mo
gelijk sport brengen, zes dagen in de week.
Met veel extra pagina's na het weekend. Op
zaterdag en donderdag dito. Daar hoor je dus
niemand over."
Te veel sport op TV? Er zijn anders genoeg
liefhebbers die er blijk van géven nog honger
te hebben naar de bal. Onlangs voetbalde
'Oranje' op Malta tegen een stel goedwillen
de haJcketrappers. Rond 3,5 miljoen Neder
landers hadden die woensdagavond blijkbaar
niets anders te doen; hoe dan ook was de li
ve-reportage het best bekeken TV-program-
ma van vorige week.
Maar zie ook eens de kijkcijfers, die 'Studio
Sport' onveranderd collecteert. Geen week
dat de zondagavond-uitzending geen hoge
notering haalt in de Top-25 van meest gewil
de TV-produkties.
Verbazing
Het valt trouwens wel mee met de hoeveel
heid sport die de NOS in de programmering
stopt, is de opvatting van Jansma. Hij ging
het eens na: „Acht procent van de totale'
NOS-programmering is gereserveerd voor de
afdeling sport. En van dat percentage gaat
eenvijfde op aan voetbal. Lepel je dergelijke
feiten op, dan kun je de verbazing van de ge
zichten aflezen. Op zich is het juist dat er elke
avond sport op TV te zien is. Maar daar heb
ik in mijn winkel niet zo gek veel mee te ma
ken. Ik bedoel: wat anderen doen, moeten zij
weten. Voor mij geldt niet de optelsom van
34 netten, voor mij geldt de macht van het
getal van drie beschikbare zenders."
Contractueel moet de NOS op jaarbasis de
voetbalbond 20 miljoen betalen voor het uit
zenden van samenvattingen. Daarvan ont
vangt de publieke omroep een bijdrage van 3
miljoen per seizoen terug van
FilmNet/Supersport, dat bijna wekelijks een
duel uit de PTT Telecompetitie integraal uit
zendt. Eurosport legt er nog een vergoeding
van een paar ton bij voor het heruilzenden
van eerder in 'Studio Sport' vertoonde voet-
balflitsen. Bekend is dat de meeste eerste di
visie-clubs bestaan bij de gratie van de dona
ties, die de KNVB fourneert uit de opbrengst
van TV-gelden.
Het exclusieve recht om interlands te cove
ren bezit de publieke omroep al enkele jaren
Kees Jansma, chef sport van NOS-TV: „Wij
gaan de onderhandelingen met de KNVB vol
zelfvertrouwen in." foto archief
niet meer. De KNVB heeft 'Oranje op TV'
voor vijftig procent uitbesteed aan de Duitse
maatschappij UFA, die op haar beurt een on
getwijfeld lucratieve 'deal' heeft gesloten met
RTL.
Over de commerciële 'Luxemburger' ge
sproken. Die ging eerder ook al strijken met
de uitzendrechten van autosport en van ten
nis. Dat de snelle jongens van het circuit niet
meer te zien zijn bij de NOS, vloeit volgens
Jansma voort uit een bewuste keuze. „We
hebben het belang van autosport in Neder
land afgewogen. Als je er zoveel miljoen
moet betalen, is het een kwestie
pen. En dat tennis naar de
hier de vlag niet vt
valt mee te leven,
en lo-
gaan, da;
ken. Maar e
leeuwedeel
hier zit."
de belangrijke sporten t
Grijpstuiver
Voor een goed verstaander: voetbal bij de
NOS moet dus. Tegen elke prijs? Jansma
lacht maar eens. En bij de KNVB lachen ze -
vermoedelijk - in hun vuistje. Reken maar dat
in Zeist de opties worden geteld. Dat was in
vroeger dagen wel anders. De toenmalige
NTS dokte als voorloper van de NOS in 1953
een grijpstuiver om de 30.000 betalers van
kijkgelden eerste rij te laten zitten. Omroep
baas Rengelink besloot na veel gesteggel
zuchtend en steunend 500 gulden aan het
budget te onttrekken voor de rechtstreekse
reportage van Nederland-België.
Nog tot 1966 wachtte de KNVB met het
slaan van echte munt uit voetbal op televisie.
KNVB-voorzitter Wim Meuleman slaagde
erin NOS-baas Emile Schüttenhelm te verlei
den tot een pennestreek onder een contract,
goed voor 250.000 gulden. In ruil daarvoor
mocht 'Sport in Beeld' technisch verre van
volmaakte flitsen van eredivisiewedstrijden
uitzenden.
Het wekelijkse uurtje sport op 'IV is dage
lijkse kost geworden. Hoor de stem van van
daag, verwoord door Jeroen Oerlemans, pro
gramma-aankoopdirecteur Benelux van
FilmNet/Supersport: „Als je kijkt naar de pro
grammering van de NOS, zie je dat sport
scoort en reclame-inkomsten genereert. Het
voetbalpubliek verzadigd? Feyenoord had
zich in de uitwedstrijd tegen Dag Liepaja al
zeker gesteld van kwalificatie voor de volgen
de Europa Cup-ronde, toch namen ruim an
derhalf miljoen mensen nog de moeite naar
de uitgebreide samenvatting van de thuis
wedstrijd te kijken. Terwijl er in wezen niets
meer op het spel stond."
Geregeld wordt de vraag opgeworpen welk
belang gediend is bij het live op het scherm
projecteren van wedstrijden als Sparta-NEC
en RKC-Twente. Daarbij pleegt met een
schuin oog te worden gekeken naar Supers
port. Oerlemans meent te weten dat zijn
abonnees wel degelijk ook op dergelijke
modale duels uit de PTT Telecompetitie zit
ten te wachten.
„Bij ons abonneert zich de superliefhebber
die in beginsel belangstelling heeft voor alle
duels uil de Nederlandse competitie. Zondag
22 oktober zenden we Feyenoord-Ajax in z'n
geheel uit. Maar het is ook aardig om Sparta-
NEC te hebben. Al was het alleen maar voor
de Nijmegenaren die op vrijdagavond niet in
de gelegenheid zijn naar Rotterdam, naar
Spangen te reizen.
Een jaar of tien geleden coverde FilmNet al
eredivisie-ontmoetingen. Met Barend en Van
Dorp als commentatoren. I let experiment
stierf destijds een vroege dood. In augustus
1993 besloot de leiding van de abonnee-zen
der de sport opnieuw te laten infiltreren in de
doorlopende voorstelling van films. Vooral
hel voetbal op FilmNet Plus bood blijkbaar
zo veel perspectief op nieuwe huurders van
decoders, dat bij Multichoice in Nieuwcgein
afgelopen zomer het aparte sportkanaal Su
persport in werking werd gesteld.
Oerlemans: „Ons voornaamste probleem
tot voor kort was, dal als we de rechten van
een wedstrijd hadden verworven de ene
abonnee tevreden werd gesteld en de ander
niet. De voetballiefhebber zat thuis verge
noegd in z'n handen te wrijven. Maar de ci
nefiel die op z'n aangekondigde film wachtte,
zag zich een voetbalwedstrijd voorgescho
teld. Nu is alles duidelijker, al is het program
meren van sporten een flexibele aangelegen
heid. We willen zo actueel mogelijk zijn. Van
daar dal de abonnee wijzigingen van de pro
grammering in onze maandgids moet incal
culeren."
In rond 200.000 Nederlandse huisgezinnen
bevindt zich thans een FilmNet-decoder, die
het mogelijk maakt de gecodeerde uitzendin
gen van de betaalzender te ontvangen. Ge
mikt wordt op 350.000 abonnees; dat streef
getal moet over ruim twee jaar bereikt zijn.
'Principe-zaak'
En zo wordt ook bij Eurosport gezegd dat er
wel degelijk een publiek voor die zender be
slaat. Dat het station van vele kabelnetten
dreigt te verdwijnen is een andere kwestie.
Woordvoerder Vroeg in de Wey van ISPA, de
Nederlandse vertegenwoordiger van de
sportzender, heeft hel over een principe
zaak. „I let is gewoon absurd dat kabelexploi
tanten ons geld vragen, terwijl ze dan zenders
als de BBC. ARI) en ZDF juist f 2,04 per ka
belaangeslotene betalen. Kijk, in 1988 verte
genwoordigde Nederland nog een kwart van
de Europese markt. Nu nog maar 0 procent.
Tamelijk marginaal voor ons, dus. De Neder
landse kabel is vol, in andere landen is de
bekabeling nog volop gaande. I.os daarvan
zou het voor de sportliefhebbers in Neder
land jammer zijn dat er niet meer naar Euro
sport gekeken kon worden. De belangstelling
voor onze uitzendingen is groeiende. In 1992
teken 0,77 miljoen kijkers dagelijks naai Bu
rosport, vorig jaar waren dat er 1.3 miljoen. Ik
durf te beweren dat de golfsport door ons po
pulair is geworden in ons land."
Te veel 'sport en vooral voetbal op TV? Eer
der is het tegendeel waar. De liefhebber on
der de kijkers 'vreet' voetbal en lijkt ondanks
het grote aanbod niet te verzadigen. Uiter
aard is Kees Jansma er veel aan gelegen dal
de grote massa 'buissupporters' ook in de
toekomst op het publieke bestel blijft afstem-
„Het zal hartstikke moeilijk worden, maar
het moge duidelijk zijn dat we het hele pak
ket in deze winkel willen houden. Zonder
daarbij enige concessie aan de vrijheid van
meningsuiting te zullen doen. Voor mij is
maar één ding grensoverschrijdend: als we
niet meer mogen zeggen wat we denken. Een
eventueel verlies van de voetbalrechten zou
buitengewoon slecht zijn voor 'Studio Sport',
maar ook voor alle sporten in Nederland. Wij
brengen zestig takken van sport per jaar op
de buis. Stel dat we het voetbal straks voor
een deel verliezen, dan zullen onherroepelijk
ook die kleine sporten minder bekeken wor
den. Want de 'commerciëlen' zullen er geen
boodschap aan hebben die op de buis te
brengen. Om begrijpelijke overwegingen gaat
hun belangstelling alleen uit naar de grote
publiekstrekkers."
