ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Een tandeloze wolf
VN en Nederland
koeltjes van start
ZATERDAG 21 OKTOBER 1995
De datum had als dag van de definitieve
vriendschap der volkeren de geschiedenis
Roeten ingaan: op 24 oktober 1945 werden de
Verenigde Naties geboren. De vrede was net
getekend, het optimisme nog groot. De VN
juden oorlogen gaan voorkomen, danwel in de
kiem smoren. Een halve eeuw later weet
dereen beter. Wat een slagvaardig instrument
een rechtvaardige internationale orde had
moeten worden, werd een tandeloze wolf, een
trage moloch zonder geld. Vijftig jaar VN is
maf morgen dan ook aanleiding voor een feest
mderfeeststemming. Want misschien is het wel
het laatste jubileum.
egin dit jaar sloegen extreem-
I JP rechtse groepen in de Verenigde
Staten alarm. Via Internet meld
den zij elkaar op opgewonden toon geheim
zinnige troepenbewegingen langs de Ameri
kaanse wegen. Er waren zwarte helikopters
van de Verenigde Naties gezien en soldaten
die een vreemd taaltje brabbelden. De bood
schap onder de paranoïde leden van de
rechtse milities was al gauw dat buitenlandse
eenheden bezig waren onder VN-vlag de be
zetting van Amerika voor te bereiden. Ze
brachten hun leden in staat van opperste pa
raatheid. De overname van de VS door de VN
was nabij!
Op het VN-hoofdkwartier in New York en
ver daarbuiten is er hartelijk om gelachen.
„Stel je voor", buldert een Amerikaanse di
plomaat ook nu nog. „De VN die ons bezet
ten. En wie zouden dat moeten doen? De VN
zijn nog niet eens in staat om een zootje re
bellen in Somalië onder de duim te houden,
of te zorgen dat ze in Bosnië ophouden met
vechten." Voor veel Amerikanen is geen lach
wekkender scenario denkbaar. Want in hun
ogen zijn de VN juist een volstrekt imcompe-
tente organisatie, waar verspilling en wanor
de de baas zijri en waarvan elke militaire
operatie op voorhand tot mislukken is ge
doemd.
Morgen viert de volkerenorganisatie haar
gouden jubileum, en in New York maakt men
zich meer zorgen over het voortbestaan van
de VN zelf dan over het idee dat sommigen
denken dat de VN Amerika, laat staan de we
reld zouden willen overheersen. De VN staan
op de rand van een politiek en financieel fail-
lisement. Politiek door het falen van de vre
desoperatie in Bosnië, financieel omdat er zó
veel wanbetalers zijn „dat zonder maatrege
len in april het licht uit moet", zoals een Ne
derlandse diplomaat zegt. Maar niet' iedereen
is daar rouwig om, want vijanden hebben de
VN genoeg.
Staatshoofden en regeringsleiders zullen
de komende drie dagen in een eindeloze rij
toespraken geen van alle langer dan vijf
minuten hun verjaardagswensen uitspre
ken. Het is eerst de beurt aan Bill Clinton, en
later op de dag aan Boris Jeltsin, Fidel Castro
en zelfs onze eigen Wim Kok. Maar van een
feeststemming is geen sprake. „Er is een vlak
gevoel", zegt dr. Nico Biegman, de Neder
landse ambassadeur bij de VN. „Er heerst
geen juichstemming." Het jubileum wordt
wel gevierd. Bosnië en de financiële zorgen
hangen echter als een zwarte schaduw over
het feest.
Nieuwe orde
Toen de Koude Oorlog voorbij was, dacht
menigeen dat de VN eindelijk hun rol als vre
destichter zouden gaan waarmaken. Ameri-
ka's toenmalige president George Bush sprak
over 'een nieuwe wereldorde'. De NAVO leek,
nu de Oost-West-confrontatie voorbij was,
ten dode opgeschreven. In Brussel liep ieder
een te wachten op het einde, terwijl de VN-
top opgewekt op nieuwe uitdagingen wacht
te. Maar het liep allemaal anders. De situatie
is 'dankzij' de oorlog in het vroegere Joego
slavië totaal omgedraaid. Over het einde van
de NAVO praat niemand meer. Over dat van
de VN des te meer.
De politieke wil om de VN echt handen en
voeten te geven ontbreekt. De mislukking
van de missie in Bosnië is daarvan het bewijs.
Enerzijds zijn er landen die van de VN een
oplossing voor alle kwaad in de wereld ver
wachten, maar anderzijds zijn er evenveel die
de VN daarvoor niet de middelen willen ge
ven. „Je moet je realistisch gaan afvragen
waarvoor je de VN wilt gebruiken", zegt Bieg
man. En dat is niet het uitvoeren van de ene
vredesmissie na de andere. Als vredestichter
zijn de VN niet geslaagd. Hooguit als hand
haver van een al bereikte vrede.
De Golfoorlog van 1991 heeft verkeerde
verwachtingen gewekt. Een internationale
coalitie onder leiding van de VS, maar met
een mandaat van de VN, stelde toen in Koe
weit orde op zaken. Velen dachten daarna
dat dit de nieuwe wereldorde zou zijn. In de
praktijk pakte dat anders uit. Een nieuwe VN-
missie onder Amerikaanse leiding liep in So
malië op een fiasco uit. In Bosnië kwamen
VN-soldaten temidden van strijdende partij
en terecht die geen enkel belang bij een wa
penstilstand leken te hebben.
Dat -heeft de visie op VN-vredesmissies
drastisch veranderd. Steeds meer landen vin-
Blauwhelmen voor de VN-vlag: De 'vredessoldaten' werden in onder meer Somalië en Bosnië het meest zichtbare symbool van het falen van de
volkerenorganisatie. foto reuter peter Andrews
Jubilerende VN maakten droom van wereldvrede nooit waar
den dat VN-troepen alleen nog zouden moe
ten worden ingezet als alle partijen dat ook
écht willen, om een broze vrede te bewaren
of om het uitbreken van een oorlog te voor
komen. Als er echt moet worden opgetreden,
kan dat beter gebeuren door losse coalities
van landen 'uit de regio'. Zoals door de
NAVO in Bosnië. Dat kan niet overal, geeft
Biegman toe. In Afrika zal het moeilijker zijn
een coalitie van gelijkgestemden te vinden
dan in Europa. „En je kunt toch moeilijk een
conflict in één van de vroegere Sovjetrepu
blieken alleen door Russische troepen laten
oplossen?"
Conferenties
Maar hij wijst erop dat de VN als vredeshand-
haver niet volledig zijn mislukt. In vijftig jaar
zijn er 38 vredesmissies geweest. Daarvan
zijn er zestien nog bezig, met in totaal 63.000
soldaten. In Cyprus, Libanon, Angola, El Sal
vador en Cambodja hebben VN-bLauwhel-
men zeer nuttig werk gedaan. Als VN-eenhe-
den sneller zouden kunnen worden ingezet,
kan ook veel leed voorkomen worden. Dat
steekt ook achter het idee van minister van
buitenlandse zaken Hans van Mierlo om een
permanente, snel inzetbare troepenmacht ter
beschikking van de VN-Veiligheidsraad te
stellen. „Als we vorig jaar zo'n eenheid had
den gehad, dan was het bloedbad in Ruanda
wellicht te voorkomen geweest", zegt ambas
sadeur Biegman.
Hij vindt ook dat de VN zich meer moeten
gaan concenteren op de taken waar zij beter
voor geschikt zijn, zoals het mobiliseren van
de wereld voor vraagstukken als het milieu,
de hulp aan de armste landen, de mensen
rechten en het probleem van de bevolkings
groei. Over die thema's zijn de laatste jaren
enkele grote en soms succesvolle inter
nationale conferenties gehouden, die ertoe
hebben bijgedragen dat de wereld meer over
dit soort zaken is gaan nadenken. „Als je over
twintig jaar terugkijkt, zouden dat wel eens
de grootste successen van de VN kunnen zijn
geweest", zegt Biegman. „Daar zijn de VN
ook veel beter voor toegerust."
Diplomaten op het hoofdkwartier in New
York wijten de malaise bij de VN niet zozeer
aan de mislukte vredesmissies, maar zeker
ook aan de financiële problemen. De VN zijn
een organisatie van wanbetalers. Bijna ze
ventig landen zijn de VN samen nog meer
dan drie miljard dollar schuldig, en de vre
desoperaties lopen daardoor gevaar. De VS
zijn de grootste boosdoener met een achter
stand van 1,3 miljard dollar, gevolgd door
Rusland. VN-secretaris-generaal Boutros-
Ghali kan de landen die troepen aan VN-vre-
desmissies leveren al niet meer betalen. En
als de VS en de andere wanbetalers niet snel
schuiven is in april de kas leeg en kunnen de
VN dicht.
Nederland is een trouwe betaler, maar in
veel landen zie je dat men niet veel meer
over heeft voor buitenlandse problemen. „En
als ze al wat doen, dan beschouwen ze dat als
liefdadigheid", zegt ambassadeur Biegman.
Vooral de weigering van het Amerikaanse
Congres om de 1,3 miljard dollar schuld aan
de VN te voldoen, heeft de organisatie in die
pe problemen gestort. De Republikeinse
meerderheid in het Congres roept om de ha
verklap dat zij niet wil hetalen als de VN niet
eerst worden hervormd en als geen eind
wordt gemaakt aan de verspilling, de fraude
en het slechte management.
Tirannie
Maar dat zijn slechts stokken om de hond te
slaan. Het gaat erom dat de Republikeinen
een isolationistische politiek voeren en ge
woon niets van de VN willen weten. De Re
publikeinse leider Newt Gingrich noemt de
VN zelfs „een totaal onbekwaam instrument
dat door zijn gedrag mensen doodt". Voor
deze tegenstanders deugen de VN alleen als
zij precies doen wat de VS willen. „Die anti-
VN-stemming is begonnen in de jaren zeven
tig, toen de Derde Wereld meerderheids
standpunten ging innemen waar de VS het
niet mee eens waren", zegt ambassadeur
Biegman. De Amerikanen spreken graag over
'de tirannie van de meerderheid'. De voor
malige onder-secretaris-generaal, de Brit
Brian Urquhart, zegt „dat de VS denken dat
de VN een belachelijke groep buitenlanders
zijn, die Amerikaanse dollars uitgeven".
De klachten over het slechte management
en de fraude zijn niet helemaal onterecht,
maar worden volgens alle ingewijden sterk
overdreven. De VN zijn nu eenmaal een grote
bureaucratie met meer dan 50.000 werkne
mers uit 185 landen. „En zo'n organisatie
heeft nu eenmaal de neiging om dicht te slib
ben", aldus een diplomaat. Er is weinig door
stroming en op nieuwe afdelingen wordt
vaak oud, uitgeblust personeel gezet, omdat
VN-ambtenaren nauwelijks ontslagen kun
nen worden. „In een organisatie als de VN,
die jarenlang alleen maar lange verklaringen
publiceerde, zit nu eenmaal veel dood hout",
aldus Biegman. Het bewijs daarvoor is wel
licht dat bij recente personeelsevaluaties ne
gentig procent van de VN-ambtenaren de
kwalificatie 'uitstekend' kreeg.
De VS betalen nu een kwart van alle kosten
van de VN. ;,Het is heel ongezond als een or
ganisatie als de VN zo sterk afhankelijk is van
de goede luimen van één land", meent Bieg
man. Hij speelt daarom met de gedachte om
de maximale contributie te beperken tol 15
procent van het VN-budget. Dat zou de bij
dragen van de VS en ook Japan verlagen, en
die van andere landen verhogen. „Veel lan
den zullen dat de VS misschien niet gunnen",
„Een internationaal forum van
twijfelachtige waarde." Zo ken
schetste de toenmalige Neder
landse minister van buiten
landse zaken, E. van Kletïens,
in 1945 de Verenigde Naties.
De bewindsman deed weinig
moeite zijn gebrek aan en
thousiasme te verhullen. De
oprichtingsvergaderingen in
San Francisco waren volgens
hem 'slaapverwekkend' en
stonden bol van 'eindeloos ge
klets'.
Bij de vijftigste verjaardag
van de VN is het wantrouwen
van Den Haag al lang vergeten.
Nederland is een trouwe
lidstaat, betaalt hoge bijdragen
en stelt militairen ter beschik
king voor de moeilijkste vre
desoperaties. Maar als het aan
Van Kleffens had gelegen, was
Nederland niet eens lid gewor
den. „Met moeite kopden di
plomaten hem overreden. Ze
moesten gewoon, om niet geï
soleerd te raken. Maar Van
Kleffens bleef sceptisch over
alle hoogdravende taal",
meent politocoloog Duco Hel-
lema, auteur van 'Buitenlandse
politiek van Nederland'.
Steen des aanstoots was de
oppermachtige positie die de
grote mogendheden zichzelf
toeëigenden met hun perma
nente zetel in de Veiligheids
raad. Daardoor beschikten de
Verenigde Staten, Groot-Brit -
tannië, Frankrijk, de
(toenmalige) Sovjetunie en
China over vetorecht. Dat be
tekende dat Nederland weinig
te zeggen zou krijgen. Van
Kleffens betoogde dat het ve
torecht strijdig is met demo
cratische principes.
In 1946 zei de minister nog
dat hij 'misselijk' was van het
verhaal dat de grote mogend
heden zulke zware verplichtin
gen hadden. Ook het Neder
landse parlement ging zonder
enthousiasme akkoord met de
toetreding tot de VN. Sommige
kamerleden maakten zich zor
gen over de anti-koloniale
geest van het VN-handvest, en
vroegen zich af wat de gevol
gen zouden zijn voor de Ne
derlandse kolonieën.
Joris Voorhoeve schreef in
1979 in een studie van de Ne
derlandse buitenlandse poli
tiek dat de scepsis van Den
Haag was ingegeven door de
wens een rechtsorde tussen
landen tot stand te brengen.
Van Kleffens past volgens hem
in de Nederlandse traditie om
als klein land veel nadruk te
leggen op het belang van het
volkenrecht. Voorhoeve oor
deelt dan ook dat de Neder
landse regering goed had inge
schat dat het veto-recht de
Verenigde Naties zou verlam
men.
Volgens Hellema geeft Voor
hoeve echter een te mooie kijk
op de gang van zaken. Over
schatting van het belang van
Nederland zou de belangrijkste
reden zijn geweest voor de kri
tiek. Van Kleffens, die er steeds
aan herinnerde dat het konink
rijk 80 miljoen inwoners telde,
beschouwde Nederland als een
middelgrote mogendheid. Hel
lema wijst erop dat de minister
in januari 1945 een speciale
'status voor Nederland opeiste,
tussen de grote en kleine lan
den in.
Een frontale botsing tussen
Nederland en de Veiligheids
raad liet dan ook niet lang op
zich wachten. Nederland had
de twijfelachtige eer als één
van de eerste landen door de
Veiligheidsraad te worden ver
oordeeld. Aanleiding was de
eerste politionele actie in 1947.
Ook tijdens de tweede politio
nele actie en de Nieuw-Guine-
acrisis had de kennismaking
met de VN veel weg van een
koude douche.
Toch treedt minister Hans
van Mierlo in zekere zin in de
voetsporen van Van Kleffens,
met zijn voorstel dat landen
minimaal met zijn tweeën
moeten' zijn om een besluit
van de Veiligheidsraad te blok
keren. Hellema: „Het zijn nu
natuurlijk heel andere omstan
digheden, maar je kunt zeggen
dat men na vijftig jaar opnieuw
van mening is dat aan het ab
solute veto-recht moet worden
getornd."
THIEU VAESSEN ANP
zegt Biegman. „En het is nog onzeker of de
Amerikanen er wel mee zullen instemmen.
Minder geld betekent ook minder VN-banen
en dus minder invloed." Voor Nederland zou
dit plan neerkomen op een verhoging van de
contributie met slechts vijf miljoen per jaar.
Aanvaardbaar, zo vindt Den Haag.
Veiligheidsraad
De discussie over de uitbreiding van de VN-
Veiligheidsraad zit ook al muurvast. „Daar
moeten we niet veel energie insteken, want
we worden het toch niet eens", zegt Bieg
man. Het voorstel om het aantal permenente
leden van de raad nu de VS, Rusland, Chi
na, Frankrijk en Groot-Britlanniëuit te
breiden met Japan en Duitsland, stuit op
groot verzet van de Derde-Wereldlanden. Die
vinden dat het rijke Westen al sterk genoeg is
vertegenwoordigd, en dat ook landen als In
dia, Brazilië of Nigeria een vaste plaats in de
raad verdienen. Maar de Derde-Wereldlan
den kunnen het weer niet eens worden over
wie van hen daarvoor dan in aanmerking zou
moeten komen.
Aan deze discussie zijn al vele vergaderin
gen gewijd. Tijdverspilling, vindt Biegman.
„Het is veel belangrijker dat de werkwijze van
de huidige Veiligheidsraad doorzichtiger
wordt. Er is op dat punt al veel verbeterd. Zo
is er een gestructureerd overleg tussen de le
den van de raad en de tientallen landen die
troepen leveren aan VN-vredesmachten, die
zich daardoor veel beter betrokken voelen bij
de besluitvorming.
Secretaris-generaal Boutros Boutros-Ghali
wordt door velen als medeverantwoordelijke
gezien voor de malaise waarin de VN nu ver
keert. De bejaarde -Egyptische diplomaat is
eigenlijk de hoogste ambtenaar van de volke
renorganisatie, maar heeft zich een steeds
grotere politieke rol aangemeten. En die past
hem volgens veel critici niet. Het is, zo zeg
gen zij, mede aan Boutros' besluiteloosheid
te wijten dat de VN in Bosnië door de mand
zijn gevallen. „Hij is niet de juiste man om de
VN te leiden", zegt een diplomaat.
Potentaat
Boutros-Ghali wordt afgeschilderd als 'teveel
het type van een potentaat uiut het Midden-
Oosten'. Hij heeft zich omringd met een staf
van ja-knikkers, die niet durven tegenstribbe
len en die zorgen dat hij nauwelijks toegan
kelijk is voor diplomaten uit de lidstaten. Vol
gend jaar loopt Boutros-Ghali's termijn af. In
tegenstelling tot eerdere beloften wil hij zich
toch weer kandidaat stellen. Vooralsnog
wordt niet verwacht dat er een massale cam
pagne tegen hem op gang zal komen. Duide
lijke kandidaat-opvolgers zijn nog niet in het
spel gebracht, al worden de namen van on
der-secretaris-generaal Kofi Annan en de Ja
panse hoge-commissaris voor de vluchtelin
gen, mevrouw Ogata, genoemd.
