'VS zitten op het verkeerde spoor'
Feiten &Meningen
Hoera voor
Portland
Moreel debat over genetisch onderzoek is snel nodig]
ZATERDAG 21 OKTOBER 1995
Zo saai als de meeste officiële Nederlandse
literatuur van dit moment is, zo onderhou
dend zijn onze thrillerschrijvers. Jacques
Toes bijvoorbeeld. Heeft twee voortreffelij
ke thrillers op zijn naam staan. Of Tomas
Hoss, die al een heel oeuvre schreef. Maar
onze amusantste thrillerschrijver is Martin
Koomen. Onlangs verscheen het tiende deel
in de Portland-reeks: Adieu. Portland.
Op één uitzondering na worden al die
Portland-avonturen verteld door geheim
agent Eddie Fokkema. Het is een onnozele
hals, die evenwel in statig, ietwat archaïsch
Nederlands verhaalt over zijn bewondering
voor zijn compagnon, de superieure ge
heim agent Robert Portland.
Fokkema werkte zich in bijna alle voor
gaande delen in de nesten en Portland red
de hem er weer uit. In dit nieuwe deel heeft
Koomen een iets andere draai aan zijn ver
haal gegeven. Uiteraard mag ik niet verra
den welke, maar spannend blijkt deze Port
land in hoge mate.
Toch en dat is
.>A v| merkwaardig in 't
geval van thrillers
t f zijn deze Portland-
- jes niet in de eerste
plaats zo onderhou
dend omdat ze
spannend zijn. Wat
ze zo boeiend
maakt, is de evoca
tie van de sfeer vlak
voor en tijdens de
Tweede Wereldoor
log. Ook deze
laatste Portland,
misschien wel de
beste uit de hele
reeks, speelt vlak
voor de oorlog, en draait om Hitlers ambi
ties Tsjechoslowakije in te lijven. Als je dat
zo opschrijft, denk je dadelijk dat zo'n thril
ler van Koomen de bittere ellende tot on
derwerp heeft, die uitmondde in de Tweede
Wereldoorlog. Maar hoe zwaar het onder
werp ook is bij Koomen krijgt alles iets
lichts en zwierigs. Het is of er in zijn boeken
altijd champagne wordt geschonken. Alles
tintelt en bruist. Nog in de ellendigste om
standigheden weet Portland wel iets te zeg
gen waar je om lachen moet. Vooral in deze
roman.
In de vorige roman. Een volmacht voor
Portland, werd aangekondigd dat Portland
aan het einde van de oorlog was omgeko
men en dat de volgende Portland, de tien
de, de laatste zou zijn in de serie. Gelukkig
vernemen wij in dit tiende deel, noch in het
boek zelf, noch ook op de flap, iets over het
tragische einde van Portland. Vurig hoop ik
dat dit tiende deel niet het laatste is uit de
reeks. Het is zo'n genoegen om de Porl-
landjes te lezen. Zodra ik dit deel in handen
kreeg, heb ik alles opzij gezet om eerst deze
172 bladzijden in die amusante lakeientaai'
van Eddie Fokkema tot mij te nemen.
Weet u waar deze tien delen over Port
land nog het meest aan doen denken? Aan
de televisie-serie De wrekers die indertijd in
de jaren zestig werd uitgezonden, en waar
van nu weer afleveringen worden herhaald.
Uiteraard dreef die serie vooral op de ver
rukkelijke Diana Rigg. Je hoefde haar maar
te zien en jc werd al vrolijk. Welnu, dat
geldt ook voor de Portlandjes. Zodra je erin
begint te lezen, voel je hoe je stemming ver
betert. Wie Koomen leest, krijgt een goed
humeur.
TOM JANSSEN
Amerikaanse Nederlander.' Bezuinigen op sociale zekerheid is onzin
Voor het afscheid graait hij zijn twee aluminium krukken bij elkaar. Van die ouderwetse hulpstukken van een kruisvereniging.
„Dat is toch eigenlijk niks, die dingen. Heb je twee kunstbenen van tienduizenden dollars, en dan dat erbij. Waarom maken ze
die krukken niet van mooi donkerblauw fiberglas. Past ook beter bij een kostuum. Moet je wel een beetje oppassen, anders
geloven ze niet meer dat je gehandicapt bent."
Kersen de Jong (45), directeur
van de Nederlandse Kamer van
Koophandel in de Verenigde
Staten, zwiept zich achter zijn
bureau vandaan. Zelfspot ligt
hem na aan het hart, net als on
dernemingszin en doorzettings
vermogen. Geen overbodige ei
genschappen in Amerika. Dat
zijn werkkamer zich op veertien
hoog hartje Manhattan bevindt,
kan De Jong niet deren. ,,lk doe
bijna alles met die benen. Al
leen skiën is een ramp omdat je
zo vaak valt. Dan krijg je van die
koude handen."
De Jong is een onconventionele
man. De kleurige bundel strik
jes en stropdassen die de knop
van zijn de kastdeur tooit, zal
nooit verder komen. De Jong
houdt namelijk niet van dassen.
Wel van grappen. Zo joeg hij
onlangs het gehele Nederlandse
ambassade-personeel op de
kast met een officieel aandoend
memo waarin een vrije dag
werd afgeschaft. Dat die dag net
op 1 april viel had niemand
door. 1 Iet kostte De Jong bijna
zijn baan. Hijzelf kan er nog
steeds smakelijk om lachen.
De Jong is ook een man met
uitgesproken meningen. Het re
sultaat van twintig jaar op twee
kunstbenen in het Amerikaanse
bedrijfsleven staan. Een verade
ming na de rij zeer voorzichtige
ambtenaren die de delegatie
Nederlandse kamerleden afge
lopen weken informeerden over
de 'Amerikaanse toestanden'
die ze nu eens met eigen ogen
kwamen bekijken.
Enig recht van spreken heeft hij
zeker. Al weer dertien jaar be
hartigt hij als directeur van de
Kamer van Koophandel de be
langen van 800 Nederlandse be
drijven in de Verenigde Staten,
goed voor 350.000 arbeidsplaat
sen. Hij was de initiatiefnemer
voor de Europese Kamer van
Koophandel.waarvan de werk
gevers liefst 2,8 miljoen Ameri
kanen aan de slag houden. „Dat
is 2,6 procent van de totale
werkgelegenheid. Die Europese
bedrijven betalen hun perso
neel gemiddeld 7 procent meer
en doen het uitstekend. Omdat
zij hun personeel beter oplei
den, meer motiveren. Al dat ge
zeur over belastingverlaging:
onzin. Want 55 miljoen Ameri
kanen leven onder de armoede
grens. twintig procent van de
bevolking. Dat is het resultaat
van belastingverlaging."
PSYCHOSE
De Jong moet niets hebben van
de Republikeinse plannen die
de schaarse sociale zekerheid in
Amerika nog verder uitkleden.
„Het is een psychose, die na
druk op tax-cuts
(belastingverlaging, red.) Schie
ten vanuit de heup, om stem
men te winnen." Desalniette
min zullen al die ongeleide pro
jectielen de pechvogels straks
volop treffen. De medische
voorzieningen voor ouderen en
uitkeringsgerechtigden worden
aan banden gelegd. En dat in
een land waar bijna 45 miljoen
President Bill Clinton en zijn vrouw Hillary bezochten afgelopen winter een gaarkeuken voor daklozen in Washington. Twintig procent van de Amerikanen is arm. „Dat is het resultaat
van belastingverlaging." foto reuter gary hershorn
mensen reeds onverzekerd
rondlopen.
Het recht op een minimumuit
kering wordt beperkt tot twee of
vijfjaar, alleenstaande moeders
met jonge kinderen worden ex
tra hard aangepakt De afzon
derlijke staten krijgen meer in
vloed ten koste van de federale
regering, wat leidt tot lagere en
minder uitkeringen. Ook op de
voedselbonnen wordt bezui
nigd. Het totale Republikeinse
pakket drukt de sociale zeker
heidsuitgaven met meer dan
100 miljard guldèn.
De Jong zucht. Maar niet alleen
hij. Uitvoerende ambtenaren
raken steeds gefrustreerder.
Hun waarschuwingen en advie
zen worden keer op keer door
de Amerikaanse politici in de
wind geslagen. „Wij zijn voor
hen nog erger dan uitke
ringstrekkers", vertolkt een van
de ambtenaren de gevoelens.
En: „De volgende generatie be
taalt de prijs van de simpele op
lossingen die nu worden aange
dragen. De prijs van de sociale
ontwrichting."
De Jong knikt instemmend. „De
sociale zekerheid maakt ons
land te duur", imiteert hij klage
rig zijn Republikeinse 'vrien
den'. „En het barst van de frau
de". Hij proest het uit. „Pure
demagogie. Laat die Republikei
nen zichzelf een oor aannaaien.
Zal ik je eens een mooi verhaal
over fraude vertellen? Hier in
New York had men 50 miljoen
dollar uitgetrokken voor een zo
genaamd vingerafdruk-pro
gramma. Dat zou het misbruik
wel terugdringen. Op een totaal
van 173.000 uitkeringen werden
er vervolgens 60 fraudegevallen
geconstateerd. Niet gek hè, voor
50 miljoen dollar."
„Ook het verhaal van de hoge
loonkosten door de sociale ze
kerheid raakt kant nog wal.
Amerika zou zichzelf uit de
markt prijzen. Maar de premies
beslaan hier nog geen tien pro
cent van de loonkosten. Daar
bij: als je met zo'n lage dollar als
nu nog geen vuist kunt maken,
geeft dat wel aan dat de zwakte
in de Amerikaanse economie
niet bij de loonkosten ligt."
GODEN
Een opmerkelijk verhaal voor de
man die de Nederlandse werk
gevers in Amerika vertegen
woordigt. „Het is toch ongeloof
lijk dat het rijkste land ter we
reld nauwelijks een sociaal
vangnet kent stelt De Jong be
droefd vast. Zijn leven als ge
handicapte hebben hem extra
gevoelig gemaakt voor dat ge
mis. „Arbeidsongeschikten zijn
hier aan de goden overgele
verd."
De Jong was 26 jaar toen hij op
6th Avenue in New York City
zijn regenjas van de achterbank
wilde pakken. Hij begeleidde
een Nederlandse missie voor de
Kamer van Koophandel. De au
to werd van achter geramd en
De Jong verloor met één klap
beide benen. „Ik kreeg een uit
kering van 120 dollar per week,
later werd dat 100 dollar, De
ziekenhuiskosten bedroegen
300 dollar per dag. Dat reken
sommetje was snel gemaakt."
Hij had nog 'mazzel'. Degene
die hem aanreed was de doch
ter van een zeer invloedrijke
Amerikaan. Financieel kwam hij
er goed af. „Als je dat niet hebt,
en geen werkgever die je inko
men nog enigszins aanvult, ein
dig je op een minimumbestaan.
Op een klein kamertje in een ar-
menpension, met een oud tv-
tje, voedselbonnen en eens in
de tien jaar een nieuwe rolstoel.
Of bedelend op straat. Dat treft
weliswaar een kleine groep
maar het is wel verschrikkelijk
tragisch. Er is hier geen wao-re-
geling zoals in Nederland."
De Jong ging de strijd aan voor
een paar behoorlijke kunstbe
nen. „Niet van die Peter Stuy-
vesant-beentjes (houten) waar
de verzekeraar op uit was, maar
een paar behoorlijke. Zodat ik
op den duur weer kon werken."
Zijn oude werkgever bood hem.
een baan aan, iets waarvoor hij
nog steeds dankbaar is. „Anders
was ikmisschien ook achter de
geraniums verpieterd.
NEW YORK MARC PEEPERKORN
Als de dokter op basis van genetisch onderzoek
vaststelt dat je een grote kans hebt op het krijgen
van borstkanker, laat je ze dan uit voorzorg wegne
men? Als het risico bestaat dat je ongeboren kind
het syndroom van Down heeft, laat je je dan testen?
En wat doe je als inderdaad blijkt dat je zwanger
bent van een mongooltje?
De dilemma's waarvoor individuele mensen wor
den geplaatst, nemen toe. Naarmate de medische
technologie meer mogelijkheden biedt om de loop
van het leven te voorspellen, zijn er ook meer keu
zes die aan het individu worden overgelaten. Dra
matische beslissingen over leven en dood.
Met name de ontwikkelingen op het terrein van de
prenatale diagnostiek zetten mensen voor het blok.
We leven in een wereld waarin je kinderen niet
krijgt, maar 'neemt'. Het is een verantwoordelijk
heid geworden die mensen bewust op zich nemen.
Daarin past een grote drang om risico's uit te slui
ten. Een niet-perfect kind kan 'verweten' worden
aan de ouders.
Het is al weer even geleden dat een arts in het tele
visieprogramma De Ronde van Witteman vertelde
waarom hij zijn twee kinderen ter wereld had laten
komen, zonder van tevoren te onderzoeken of ze de
erfelijke ziekte van Huntington - een tot nu toe on
geneeslijke ziekte die na het veertigste jaar leidt tot
psychische aftakeling - van hem zouden kunnen er
ven. Dat hij dat risico nam, werd als zeer abnormaal
ervaren.
Vorige week is veel ophef ontstaan over een repor
tage van de EO over prenatale diagnostiek. Daarin
werd verteld hoe twee toekomstige moeders beslo
ten tot een abortus nadat onderzoek had uitgewe
zen dat hun nakomeling welhaast zeker slechtziend
of blind zou worden.
Het CDA riep onmiddellijk dat daarmee een grens
in de abortuswet was overschreden. Dat is echter
niet zo. Het krijgen van een blind kind kan een
noodsituatie zijn voor de moeder of beide ouders,
bijvoorbeeld omdat zij de zorg voor het kind fysiek
of mentaal niet aankunnen.
Het feit dat een kind ernstig gehandicapt zou zijn is
een complicerende factor die in deze overweging
meegenomen mag worden. De medische en sociale
factoren zijn niet los van elkaar te zien als een
vrouw in overleg met de arts bepaalt of ze het kind
wil krijgen of niet. Er is ook geen reden om aan te
nemen dat hier lichtvaardig gehandeld is.
Het CDA heeft echter wel gelijk door erop te wijzen
dat we beducht moeten zijn voor de toenemende
sociale druk. Ook het ongeboren leven heeft recht
op bescherming. Telkens weer moet er een indivi
duele afweging zijn, die niet mag plaatsvinden in
een sfeer dat kinderen met een afwijking ongewenst
of abnormaal zijn.
De vraag of we die richting op gaan, is gerechtvaar
digd. Want het is de verkeerde kant. „We moeten
een situatie voorkomen waarin we ons moeten ex
cuseren voor een gehandicapt kind", aldus minister
Sorgdrager van justitie deze week in een interview
in Trouw. Haar voorganger Hirsch Ballin zei dat ook
al, maar dat werd volledig overschaduwd doordat
hij het koppelde aan een kabinet zonder het CDA.
Feit is dat we het zo langzamerhand heel gewoon
vinden dat een wat oudere zwangere vrouw een
vlokkentest of vruchtwaterpunctie doet om te bepa
len of de nog ongeboren vrucht het syndroom van
Down ('mongooltje') heeft. In verschillende zieken
huizen in Nederland wordt op dit moment geëxpe
rimenteerd met een relatief goedkope bloedtest die
het mogelijk maakt al in de tiende week van de
zwangerschap vast te stellen of de ongeboren
vrucht de ziekte van Down of een andere geneti
sche afwijking heeft. De onderzoekers zeggen te
verwachten dat een standaard-screening bij zwan
gerschappen nu zowel medisch als financieel dichi
bij is. In de praktijk blijkt de test al sluipenderwijsl j(
zijn geïntroduceerd. ,r
Het gaat alle perken te buiten dat medici standaart e®.
een genetisch onderzoek zouden doen - ook bij jn
vrouwen zonder verhoogd risico - zonder dat er ee |va|
debat heeft plaatsgehad over de consequenties
daarvan. Alle pro's en contra's moeten duidelijk
zijn. Anders bestaat het gevaar dat het medisch en
thousiasme over de nieuwe technieken zo groot is
dat je je er als aanstaande ouder nauwelijks nog aa
kunt onttrekken. L'
Nog erger wordt het als zo'n test in de praktijk bijn 0r(j
automatisch zou leiden tot een abortus, vanwege
de druk die er op de ouders wordt gelegd. Als een
maatschappelijke discussie uitblijft, komen we
straks misschien terecht in een samenleving waari:
'afwijkende' beslissingen niet worden geaccepteen Ql£
Om nog maar niet te spreken over de verschrikkeü) ,C(
ke visioenen die al worden geschilderd van kinde-
ren met aangeboren afwijkingen die ouders aankla
gen omdat ze hen op de wereld hebben gezet. Of
van verzekeringen die niet voor de extra kosten van
een gehandicapt kind willen opdraaien, omdat ze
voorkomen hadden kunnen worden.
Het is te hopen dat de politici die nu oproepen tot
een ethisch debat, daar in Den Haag ook daadwer- u
kelijk een begin mee maken. Tot nu toe is er te vee
vanuit wetenschap en praktijk geredeneerd.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
