Klant moet meer
tijd krijgen om
geld uit te geven
'Begin van het einde' van proces van de eeuw-
Feiten &Meningen
De heenemannen
Letse kiezers zorgen vermoedelijk
voor een overwinning voor rechts
Stervend Aralme^
bedreigt dertig
miljoen menseif
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 1995
De parlementaire enquêtecommissie zou zich eens
moeten buigen over de Nederlandse rijexamens, in
plaats van de politie voor de voeten te lopen. Nederland
en Israël tellen het hoogste percentage gezakten bij rij
examens. Kan dat in Israël nog geweten worden aan be
grijpelijke spanningen, in het vredige Nederland moe
ten andere oorzaken zijn. Zijn onze rijscholen de
slechtste ter wereld? Of ligt het aan de examinatoren?
Sinds mijn rijexamen, en gesprekken met lotgenoten,
weet ik het antwoord. Het ligt aan de examinatoren. 'In
Nederlanders komt het allerslechtste naar boven als ze
examen moeten afnemen', schreef Kousbroek eens.
Nederlandse examinatoren zijn erop uit de kandida
ten heen te zenden, het zijn echte heenemannen. Ook
ik werd geëxamineerd door zo'n heeneman. Toen ik
voorafgaande aan het examen met hem kennismaakte,
zag hij mijn zwarte nagels ik had die morgen brand
netels uitgerukt in de tuin en sprak: „Aha, u bent in
de tuinbouw werkzaam, zie ik."
We reden weg, en meteen brulde hij door de auto:
„Bij de eerstvolgende afslag gaan wij rechtsaf." En
trompettend als een olifant her
haalde hij die mededeling. We
waren nog niet afgeslagen of hij
brulde alweer tweemaal dezelf
de boodschap. Omdat er nog in
geen velden of wegen een afslag
te zien was, sloeg ik bijna af
naar een busbaan. Na vijf boch
ten zat ik totaal verkrampt in de
auto. In totaal sloegen we in 45
minuten 48 keer af. Alsof je ooit
zoveel bochten maakt onder
normale omstandigheden!
Maar Heeneman reed rondjes
om zo dicht mogelijk in de
buurt van het CBR-Leiden te
blijven. Hij merkte blijkbaar dat
zijn Neanderthaler-gebrul op
mijn zenuwen werkte, want opeens riep hij, blijkbaar
om mij op m'n gemak te stellen: „Hebt u hobby's?" Van
schrik toeterde ik. Na een piepklein stukje snelweg,
keerden we goddank terug. In aanmerking genomen
dat ik totaal ontregeld was geraakt door de dubbele
aankondiging van afslagen, ver voor ze verschenen, had
ik toch goed gereden. Fouten had ik niet gemaakt.
Terug bij het CBR voelde ik wel dat Heeneman mij
desondanks heen wilde zenden. Je kon merken dat hij
koortsachtig dacht: „Waar kan ik die man nou eens op
laten zakken?" En hij vond wat. ,,U gaf wel goed voor
rang bij verkeer van rechts", zei hij, „maar u trok soms
te snel weer op." En na veel gepeins vond hij nog wat.
„Bij het invoegen op de snelweg, waren uw linkerwielen
al een klein stukje over de streep."
Ach, zo erg is het niet, tenslotte zijn miljoenen Ne
derlanders geheenemand, maar de hartritmestoornis
sen waarvoor ik vorig jaar zo succesvol behandeld ben,
bleken na afloop van het examen in volle glorie te zijn
teruggekeerd. Overdoen kan niet. Nog zo'n Heeneman,
en ik lig op de intensive care.
Het zou voor de hele detailhandel goed zijn om Albert Heijn te volgen en de winkels ook langer open te
houden. Volgens Ahold-president Cees van der Hoeven lijdt Nederland serieus aan een onderbesteding.
En die heeft veel, zo niet alles, te maken met de beperkte mogelijkheden die er zijn om te winkelen en
boodschappen te doen.
Volgens Ahold-topman Van der Hoeven lijdt Nederland aan onderbesteding
„De huidige openingsuren zijn niet meer
van deze tijd. In Amerika wordt 60 procent
van de omzet 's avonds gemaakt en in het
weekeinde, uren waarop wij hier dicht zijn.
Goed, er is daar sprake van een 24-uurs
economie, maar het is toch een sterke aan
wijzing. We zijn ervan overtuigd dat de be
stedingen toenemen wanneer de consu
ment meer tijd heeft om geld uit te geven.
De maatschappij is veranderd, maar de de
tailhandel heeft die ontwikkeling niet bijge
houden."
De groei van de consumentenbestedingen
blijft achter bij de economische groei. Een
falende economische wetmatigheid, die
•Van der Hoeven zorgen baart. „De groei
van de laatste twee jaar is vooral gedragen
door de export. Verdere groei moet komen
uit hogere binnenlandse bestedingen, en
dat gebeurt nu juist niet. Mensen blijven op
hun geld zitten." In dat licht moet volgens
Van der Hoeven ook de aangekondigde stap
van Albert Heijn worden gezien om volgend
jaar van 8 uur 's ochtends tot 8 uur 's
avonds open te zijn.
Het verwijt vanuit de branche dat Albert
Heijn, sinds jaar en dag marktleider, de rui
mere openingstijden wil gebruiken als
breekijzer om minder sterke concurrentie
de markt uit te drukken, noemt van der
Hoeven 'onjuist en kortzichtig'. „Het tegen
overgestelde is het geval. Het is juist goed
voor de gehele detailhandel. Ook voor wa
renhuizen en food- en non-foodzaken.
Maar dan moeten ze wel allemaal meegaan.
Als er in één winkel nog licht brandt, terwijl
de rest de rolluiken al naar beneden heeft,
dan is het effect nihil. We moeten een cul
tuurpatroon doorbreken. Lukt dat, dan zal
iedereen daar van profiteren. Ook de con-
Rechtse partijen zullen vermoe
delijk de winnaars worden van
de parlementsverkiezingen in
Letland, die dit weekeinde wor
den gehouden. Dat hebben po
litieke commentatoren in Riga
voorspeld. Volgens hen zullen
de kiezers zich afkeren van de
belangrijkste regeringspartij,
Letlands Weg (LC). Dat zou ge
beuren uit onvrede over de
slechte toestand van de econo
mie en de recente ineenstorting
van een belangrijke bank.
Twee oppositiepartijen die
rechts van het midden staan,
rekenen erop vooral uit deze
onvrede profijt te trekken. De
twee, de Letse Boerenunie (LZS)
en de Letse Nationale Onafhan
kelijkheidsbeweging (LNNK)
hebben al afspraken gemaakt
over de vorming van een nieu
we rechtse regering na de ver
kiezingen. Ook een linkse partij,
de Democratische Saimnieks-
partij, zal het naar verwachting
goed doen. De partij maakt ech
ter weinig kans een rol te gaan
spelen bij de vorming van een
nieuwe regering.
De verkiezingen voor het hon
derd zetels tellende parlement
worden gehouden op zaterdag
en zondag. De uitslagen worden
morgenavond laat of maandag
morgen vroeg verwacht. Het
zijn de tweede parlementsver
kiezingen sinds Letland in 1991
onafhankelijk werd van de Sov
jetunie.
De campagnes hebben voorna
melijk in het teken gestaan van
het feit dat de economie
stagneert, wat vooral op het
conto werd geschreven van de
regeringspartij Letlands Weg.
Aanvankelijk was voor het lo
pende jaar een groei van het
bruto nationaal produkt (BNP)
voorspeld van vier procent,
maar economische waarnemers
nemen nu aan dat de groei zal
uitblijven en dat het percentage
op nul zal uitkomen.
De Letten zijn verder hardhan
dig met hun neus op de feiten
gedrukt door overheidsbezuini
gingen. Die waren nodig door
dat inefficiëntie bij het innen
van belastingen en accijnzen
een groot gat in de begroting
hadden geslagen. En tenslotte
zijn de kiezers geschokt doordat
de regering de recente ineen
storting van Letlands grootste
bank, de Banka Baltija, niet wist
te voorkomen.
Waarnemers voorspellen, on
danks de te verwachten ruk
naar rechts, dat de economi
sche politiek van een nieuwe re
gering echter weinig van de ou
de zal verschillen. De meeste
partijen zijn het in grote trekken
eens over de noodzaak van ver
dere economische hervormin
gen en privatiseringen. Ook Let
lands vastbeslotenheid om toe
te treden tot de Europese Unie
en de NAVO zal door de verkie
zingsuitslag niet veranderen,
omdat alle partijen het over de
wenselijkheid daarvan eens
zijn.
Alleen de controverse rond het
Letse staatsburgerschap zou
kunnen worden aangewakkerd
als de nieuwe coalitie zich voor
steun zouderunoeten wenden
tot de radicaal-nationalistische
Vaderland en Vrijheid-partij
(TB). Die wil een veel strengere
wet op het staatsburgerschap.
Dat zou nieuwe problemen
kunnen veroorzaken met de
700.000 Russen, Oekraïners en
Witrussen (46 procent van de
bevolking) die niet als Letten
worden beschouwd en die daar
om nu niet kunnen stemmen.
Analisten denken echter dat het
effect van een eventuele toetre
ding van de TB tot de regering
zal meevallen en dat de soep in
dat geval niet zo heet gegeten
zal worden als zij tijdens de ver
kiezingsstrijd werd opgediend.
TOM JANSSEN
currentie, de hele economie en de werkge
legenheid. Daar zijn we van overtuigd."
De ruimere openstelling heeft in eigen huis
en bij de collega's voor onrust gezorgd. De
directie van Albert Heijn heeft al toegezegd
dat mensen die niet tot acht uur 's avonds
willen werken, niet gedwongen zullen wor
den om dat toch te doen. „Iedereen moet
hier in vrijheid over kunnen beslissen",
vindt Van der Hoeven. De FNV Diensten
bond twijfelt daar overigens sterk aan en
voorziet 'zachte dwang en harde druk'.
Volgens Van der Hoeven is uit een laatste
enquête overigens gebleken dat de motiva
tie onder Albert Heijn-mensen in de win
kels zeer groot is en nog steeds stijgt. „Daar
zijn we niet alleen vreselijk trots op, maar
dat hebben we ook nodig. Gaan we mensen
tegen hun zin'op andere uren laten werken,
dan bereiken we het tegenovergestelde.
Daar zit niemand op te wachten."
De centrale ondernemingsraad heeft de
werknemers in de winkels al opgeroepen
zich vooral flexibel op te stellen uit vrees,
dat er overdag voor een aantal mensen
geen werk meer zal zijn. Wat Van der Hoe
ven betreft, is die vrees ongegrond. „Veel
mensen vinden het juist prettig om op wis
selende tijden te werken. En langere ope
ningstijden zullen een positieve invloed
hebben op de omzet overdag. Door de
spreiding zal de drukte in de winkels afne
men. Dat betekent meer ruimte om bood
schappen te doen en kortere wachttijden
aan de kassa. Boodschappen doen zal een
stuk leuker worden. Gebleken is, dat ook dit
een positief effect heeft op de omzet."
ZAANDAM RONALD MASSAULT
Cees van der Hoeven.
O O ter
ala
Centraal-Aziatische leiders hebben beslpn
tot een reddingsplan voor het stervendars
Aralmeer. Zonder maatregelen zal wat a
de op vier na grootste binnenzee van dtL».
wereld was, over twintig jaar volledig zijll
Het Aralmeer in Centraal-Azië verloor
gelopen dertig jaar drievierde van zijn a'f
vang. De kustlijn schoof 120 kilometer ocl
Het water maakte plaats voor een woes(In
van 36.000 vierkante kilometer. O
De snel voortschrijdende verdroging is in
oorzaakt door de katoenindustrie die ir»el
Centraalaziatische republieken was gecfb;
centreerd. Voor de bevloeiing van de kal™
toenvelden gebruikte de industrie watei
de rivieren Amoe-Darja en Syr-Darja, d<^
belangrijkste voedingsbronnen van het
meer. Het waterpeil van die stromen is
matisch gedaald. De bedding van de Syt
Darja staat praktisch droog. i,js
Zout en giffen in de drooggevallen zeebip,
dem bedreigen de gezondheid van 3,5 iwj,
joen mensen die rond de zee wonen. Ojrjj
langere termijn loopt ook de gezondhei|OI
van dertig miljoen inwoners in de regio[je
vaar. Uit internationale onderzoeken isige
bleken dat de levensverwachting van dó
mensen rond het Aralmeer de afgeloperf
tientallen jaren met twintig jaar is gedaa^
Het overgebleven water is te zout voor \ft(
sen. Hierdoor verdween de eens zo bloei
de visindustrie die 60.000 mensen werkï^
bood. Hele stukken grond zijn te zout vtjp'
de verbouwing van gewassen. D£
De presidenten van Oezbekistan, Kazacr31
stan, Kirgizië en Tadzjikistan besloten o£w
langs tijdens een tweedaagse VN-confere1
tie in Noëkoes in Oezbekistan er alles a^r
doen om milieu en bevolking te reddenK0
hopen dat het bedrag dat de Wereldbank
ter beschikking stelt, bijna vijfhonderd i*rt
joen gulden, als een katalysator werkt vc8*
'gezamenlijke projecten met internatiore-
organisaties'. Op een donor-bijeenkoms
ter dit jaar hoopt de Wereldbank meer g
bij elkaar te krijgen om de ernstige gevo
voor gezondheid en milieu verder in te vC
dammen.
Het acht-punten plan waarmee ere confi
rentie is afgesloten rept niet over omleitfl
van noordelijke rivieren naar het Aralme*
Voor de toevoer van nieuw water is het I
laat. tAj
NOEKOES AFP-Rtr ;al
iet
Tien anonieme vrouwen en
twee even onbekende mannen
zullen de komende dagen en
wie weet weken miljoenen
Amerikanen in spanning hou
den. Want vanaf dit weekeinde
is het aan deze twaalf gezwore
nen om te beslissen over de
schuld of onschuld van O.J.
Simpson en een eind te maken
aan 'het proces van de eeuw'.
Of, als zij er niet uit komen, er
voor te zorgen dat de hele lij
densweg die de zaak-Simpson
is geworden nog eens overge
daan moet worden.
Gisteren werden in de zaal van
rechter Lance Ito de laatste ar
gumenten gehoord tegen de
voormalige voetbal-ster, die er
van wordt verdacht op 12 juni
vorig jaar zijn ex-vrouw Nicole
en haar vriend Ron Goldman op
gruwelijke wijze om het leven te
hebben gebracht. Dan trekken
de juryleden zich terug, zoals zij
dat de voorbije acht maanden
zo vaak hebben gedaan. Maar
nu om pas weer tevoorschijn te
komen om een 'schuldig' of
'onschuldig' uit te spreken. De
jury mag daar zo lang over doen
als zij nodig acht. Het kan twee
dagen duren, maar ook drie we
ken. Al die tijd moet zij in vol
strekte afzondering doorbren
gen.
Niemand durft een voorspelling
te doen. Er zijn in Amerika net
zoveel mensen die geloven dat
Simpson vrijgesproken zal wor
den als die menen dat hij zal
worden veroordeeld. En juristen
van allerlei pluimage houden er
ernstig rekening dat de jury er
helemaal niet uit zal komen en
het proces moet worden over-
Dat wordt al het 'nachtmerrie-
scnario' genoemd, want wie wil
nog eens het juridische steek
spel opnieuw beleven dat van
de zaak-Simpson het langstdu-
rende proces uit de Amerikaan
se geschiedenis heeft gemaakt.
De juryleden, de advocaten en
de aanklagers, rechter Ito, de
media, het publiek, de families
van de slachtoffers en niet te
vergeten O.J. Simpson zelf
die al veertien maanden in de
cel zit lopen op hun tand
vlees en zijn de zaak meer dan
zat. Er zal een zucht van ver
lichting door Amerika gaan als
de zaak echt is afgelopen, schul
dig of onschuldig.
In Los Angeles is men op alles
voorbereid. De politie houdt er
in de rellengevoelige stad reke
ning mee dat een veroordeling
van Simpson wel eens tot onge
regeldheden zou kunnen leiden.
Want de zaak tegen Orenthal
James Simpson is niet zomaar
een moordzaak. Simpson is niet
alleen een beroemdheid
Amerika's grootste football-spe-
ler aller tijden en filmster
maar hij is ook zwart. En dat is
Het proces tegen O J. is een mediacircus, zoals blijkt uit deze opname buiten de rechtszaal, waar OJ's advocaten de pers te woord staan.
in deze zaak een niet te verge
ten factor. Dat hebben de
laatste dagen van het proces
nog eens ondubbelzinnig bewe
zen.
Als we Simpsons advocaat
Johnnie Cochran moeten gelo
ven, is zijn cliënt geen dubbele
moordenaar maar het slachtof
fers van een samenzwering van
racistische politieagenten, die
hem de moord op zijn blanke
ex-vrouw en haar vriend in de
schoenen willen schuiven om
dat hij zwart is. Het hele slotp-
leidooi van Cochran was gewijd
aan het rassenthema, waarbij
Cochran geholpen werd door
het feit dat een van de politie
mensen die de moordzaak heeft
behandeld een racist van het
zuiverste water is gebleken. Hij
pleegde in de getuigenbank
meineed en heeft het openbaar
ministerie in grote verlegenheid
gebracht.
Deze rechercheur Mark Fuhr-
man was de kroongetuige van
de aanklagers, maar heeft hun
zaak meer slecht dan goed ge
daan. Dat de jury bestaat uit ne
gen zwarten en drie blanken is
van groot belang. Officier van
justitie Marcia Clark gaf het in
haar requisitoir dan ook onom
wonden toe: Mark Fuhrman is
een racist en hij deugt niet.
Maar dat wil volgens haar nog
niet zeggen dat hij, zoals Simp
sons advocaten beweren, be
wijsmateriaal tegen Simpson
heeft vervalst of 'geplant' in
diens huis. Bewijsmateriaal dat
hoe dan ook volgens Clark en
haar team overtuigend genoeg
in de richting van Simpson
wijst.
Er zijn geen getuigen van de
dubbele moord en ook een wa
pen is nooit gevonden. Maar
Clark beschikte over een in
drukwekkende hoeveelheid be
wijsmateriaal, van DNA-tests,
tot in Simpsons huis gevonden
sokken met bloed van de slacht
offers en bloedsporen iri zijn
auto. Bovendien is komen vast
te staan dat Simpsons handen
erg los zaten en dat hij zijn
vrouw vele malen ernstig mis
handeld heeft. Volgens de advo
caten zijn al,die 'bewijzen' ech
ter door kwaadwillige agenten
gefabriceerd en deugde het
DNA- en bloedonderzoek in de
politielabs van geen kant.
Het proces, dat begon op 24 ja
nuari, is vooral een botsing ge
worden tussen de ego's van
aanklaagster Marcia Clark, ver
dediger Johnnie Cochran en de
eigengereide rechter Lance Ito.
Waarbij vaak uit het oog verlo
ren werd waar het werkelijk om
ging: twee jonge dode mensen.
De familieleden van Nicole
Brown-Simpson en Ron Gold
man hebben de laatste maan
den vaak woedend, maar ver
geefs geprobeerd die realiteit de
overhand te laten krijgen boven
de juridische spitsvondigheden
en het gebakkelei in de rechts
zaal.
Clark en Cochran hebben de af
gelopen dagen alles uit de kast
gehaald om de juryleden hun
versie van de gebeurtenissen te
geven. Clark en haar assistent
Chris Darden gaven daarbij een
urenlange minutieuze opsom
ming van al het bewijsmateriaal
dat zij hebben verzameld en dat
volgens hen de schuld van r
Simpson zonder twijfel aan-|e
toont. Cochran daarentegen^
hoefde niets te bewijzen. Hijei
hoefde slechts twijfel te zaai|a
onder de jury, die immers alln
leen een schuldig mag uitspiii
ken als zij 'geen redelijke twist
heeft. tie
Er is tijdens het politieondei^c
zoek naar de moorden zoveé i
fout gegaan, dat Cochran dest
ry makkelijk aan het twijfelei c
kan hebben gebracht. Dat kat i
genoeg zijn, ook al omdat d^ig
ry alleen unaniem tot een uihi
spraak kan komen. Een 'afvai
ge' is genoeg om O.J. Simpsü
voor een levenslange gevanan
nisstraf te behoeden. Maar a j
aan zijn lijdensweg zal alleeija
een einde komen als de jury^e
hem unaniem vrijspreekt. HL.
Amerika vreest dan ook dat <L
zaak-Simpson, die miljoenen
Amerikanen meer dan een jJf
lang in zijn ban heeft gehou<F
nog lang niet voorbij is. EO
WASHINGTON HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
