^Omhoog die
kin en met
de tepels
in de wind'
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 1995
Georgette Dee. Een man die zingt als vrouw en zich
daarmee binnen vijftien jaar heeft geplaatst in de
Galerij der Grote Dames van het Duitse Lied. Een
zangeres van rauwe liederen als 'Waarom is toch je
reet zo mooi?' en prachtige liederen als 'Ik laat je niet
gaan voor een beetje orgasme'.
Georgette Dee. Een kunstenares die elke regel die ze
zingt etst in het hart van haar publiek.
Volgende week woensdag beleeft het Luxor Theater in
Rotterdam de première van haar nieuwste
programma: 'Fiir immer'.
R.
elijkhe
Een travestiet die geen nar wil zijn
iks geen bloederig gedoe in ob-
^1 scure klinieken van Casablanca.
Niks geen geslachtsdeel dat naar
en wordt gevouwen. Toch heeft Geor-
:Dee, die zo'n 35 jaar geleden als jongen
I geboren, zich al vanaf haar vroege kin
lij' jd vrouw gevoeld. Maar ze heeft het lot
vergissing' niet kwalijk genomen, zoals
hrijft in haar teksten- en verhalenbundel
mirein Liebeslied'.
lar echte naam wil ze niet kwijt. Is ook
belangrijk. Op de planken staat een
iv van vlees en bloed, dat het ene na het
ïre glas Sekt naar binnen kiept met een
bittere trek om de mond. Alsof het hier
om een medicijn tegen het leven. Een
^^die haar peuken dooft in het laatste rest-
ïlvados, aangrijpend in haar mimiek. In
nummer als 'Zehn Frauen mocht' ich
f~i 'bijvoorbeeld, waarin zij haar publiek tot
en toe beweegt met een stem die aan-
als schrikdraad voor de ziel. Af en toe
rst komisch in de kleine conférences tus-
"1 de nummers: „Er zijn zoveel mooie men-
overal. Ook in deze zaal. Tenminste, ik
Tel n niet aan dat u me allemaal achterna
im| :gereisd."
porgette Dee woont in Hamburg. Voor
optreden in 'Bar Jeder Vernunft', een
htige spiegeltent waar de jaren twintig
even, is zij even in Berlijn. De leernichten
en wier tepels een ketting hangt als een
aarlijke guirlande, de vrachtwagenchauf-
fb die hun borsthaar hebben afgeschoren
5leen wat vrouwelijker aanzien te krijgen,
:appersnichten, de binken en de busi-
boys, maar ook de hoeren die hun tragi-
leven geven aan de pooier van hun dro-
al deze personages over wie Dee zingt,
te zien op een steenworp afstand van de
geltent, in een wijk waarin het zuchten
de zwepen is te horen en het lakleer
ott ist als water bij nacht. Al die mensen
r' al die geluks- en genotzoekers - het is
j if ze voor even uit de liederen van Dee
ontsnapt.
ei tee begon zo'n vijftien jaar geleden in
nburg. Haar optredens speelden zich
tal af in nichtenkitten en obscure theater-
Maar haar publiek is inmiddels gegroeid.
"J ir alle lagen van de bevolking heen vindt
ka aar bewonderaars.
fti Moeilijk begin
zwarte jurk hangt over een strijkplank,
irgette Dee is gekleed in een dikke coltrui
een spijkerbroek en is net bezig aan het
'ijt. Ze is zenuwachtig, hangt half in de
kenstoel, alsof ze eigenlijk nog in bed zou
en 'iS
Georgette Dee. Ze werd zo'n 35 jaar geleden geboren als jongen, maar voelt zich al vanaf haar vroege kindertijd vrouw, foto friso keuris
Lucht, dat is mijn kapitaal. Herinneringen
geven me niet vaak plezier. Ik ben in Ham
burg begonnen, in het nichtencircuit. Als je
begint is het allemaal erg spannend. Maar je
blijft toch een beetje in dat grappige hangen.
Een beetje een dikke-dame-op-de-kermis ge
voel. Bij de gewone theaters was ik niet wel
kom. Ze belden niet eens terug. Nu ze me
overal vragen, ergert me dat soms enorm. Nu
sta ik waar ik vroeger niet mocht komen.
Je denkt dat er in de jaren zeventig een
seksuele revolutie heeft plaatsgehad. Dat
toen het rigide denken over de traditionele
mannen- en vrouwenrollen is veranderd.
Maar dat is dus niet zo. Je moet telkens weer
opnieuw beginnen. Tolerantie en liberalisme,
het is allemaal aan de buitenkant gebleven.
Het is niet tot de ziel van de mensen doorge
drongen. Je ziet het nu weer: als het slecht
gaat met de economie, dan komt weer die re
actionaire grondhouding naar boven. Als ze
mij na vijftien jaar in dit vak nog vragen of ik
ervan kan leven, dan moet ik bijna kotsen. Ik
leef toch nog. Het betekent alleen maar dat
mensen niet weten waarmee ik me in de af
gelopen vijftien jaar heb beziggehouden.
Ach, je begint altijd weer opnieuw. Applaus
is als een regenbui die weer overtrekt. Beel
dende kunstenaars hebben altijd het voor
deel dat ze hun hand kunnen uitsteken en
kunnen zeggen: 'Kijk, daar zijn de schilderij
en die ik in dertig jaar heb gemaakt'. Goed,
van mij zijn dan die CD's uitgebracht, maar
dat is slechts de essentie van wat ik heb ge
daan. Er zijn dingen die op CD niet werken
en die worden dan weggelaten. Maar mis
schien zitten ze nog in de hoofden van de
mensen, in de warme hoofden."
Een Duitse journalist heeft uit de uiterlijke
verschijning van Georgette Dee eens haar le
vensgevoel trachten te destilleren. Hij vatte
dat gevoel samen in de woorden: 'Alles tege
lijk en niets helemaal te zijn'.
Terwijl ze de rook van haar zoveelste siga
ret als een onheilswolkje de kamer inblaast,
zegt Georgette: „Ach, misschien heb ik die
wens wel. Maar hebben niet alle theatermen
sen zoiets? In een lied als 'Zehn Frauen
möcht' ich sein', in regels als: 'Mann ist in
sich verbannt/und gefangen für alle zeitim
Kroningsmantel und ganz ohne Kleid' komt
naar voren dat de mens beperkt is in zijn
mogelijkheden tot liefhebben. Ik wil het alle
maal groter en dat voel ik ook als ik zo'n lied
zing. Mijn hart moet zijn vleugels kunnen
uitslaan. Dat wat ik te vertellen heb, kan ik
niet vertellen als man. Maar het moet op den
duur zo zijn dat mensen het niet meer be
langrijk vinden of ik daar nu sta als man of
als vrouw. Met die modieuze travestie-acts
.van de laatste tijd heeft mijn kunst niets te
maken.
'Prestatie op pumps'
Ik vind het overigens wel een opmerkelijk
verschijnsel dat je dat soort zaken steeds
meer op de televisie ziet. Het bewijst dat de
traditionele mannenrol steeds meer ter dis
cussie wordt gesteld. De vrouwen hebben de
mannen op de een of andere manier inge
haald. En dat is best een prestatie op pumps.
De mannen hebben het veranderingsproces
van de vrouw niet ernstig genomen. En op
eens, zomaar 'out of the blue', staat daar een
andere vrouw voor de man.
Overal is er strijd, ruzie, oorlog. Het zou
ideaal zijn als alle mensen biseksueel waren.
Dan zouden die dinge» veel minder voorko
men. Ik heb onlangs een boek gelezen waarin
de schrijver beweert dat alle oorlogen en alle
conflicten ontstaan door de relatie tussen
twee mensen. Het wordt zo uitgelegd: we zijn
afgedwaald van onze oorsprong, van de kos
mische, energie. En de makkelijkste manier
waarop wij nog aan energie kunnen komen,
is dat wij elkaar die energie aftappen. Door
liefde, door haat, door gevoelens. Je moet het
vergelijken met een biervat waar je een kraan
in steekt en waaruit het bier dan kan weg
stromen. Ongeveer op die manier tappen
mensen elkaar in de liefde energie af. Zo lang
men van elkaar houdt, gaat dat goed, maar er
komt een moment dat het niet meer kan en
dan komt er ruzie. Dan beschuldigt de een de
ander ervan dat hij meer geeft dan hij krijgt.
Als je de balans opmaakt van het leven, is
het de liefde die overblijft. De liefde geeft
energie, maar op den duur verbruikt die lief
de weer de energie die ze aan je heeft gege
ven. Dat probeer ik in mijn liederen over te
brengen. Het is niet allemaal lachen geblazen
bij mij. Er zit ook veel treurigs in.
Het leven is toch treurig, of niet? Er zijn wel
duizenden redenen om je hoofd te laten han
gen. De kranten staan vol met oorlog en
dood. Maar ik probeer er altijd weer zo open
mogelijk tegenaan te gaan. Of zoals ik heb
geschreven: 'Auf das Herz und hoch das
Kinn, and the nipples in the wind.' 'Monter
het hart en hoog de kin, en de tepels in de
wind' Dat is mijn levenshouding. Alle facades
die je zelf hebt opgetrokken en alle barrières
die anderen opwerpen moet je vergeten. Ge
woon doorgaan. We sterven allemaal op ze
kere dag en dat doen we alleen. Daar kunnen
we niets aan veranderen. Als je dat weet,
moet je je al tijdens je leven van zoveel mo
gelijk dingen bevrijden. Het is onzin om de
dingen als een loden bal met je mee te blij
ven slepen.
Ik knabbel telkens weer aan de traditie. En
vraag me daarbij af: waarom is onze maat
schappij zoals-ie is? Maar hoe ouder je
wordt, hoe meer je in de richting van een po
liticus gaat denken. En dus naar consensus
en compromissen gaat zoeken. Ik wil met
mijn liederen geen verandering bewerkstelli
gen bij de mensen. Ik wil alleen nog iets toe
voegen: namelijk mijn opvatting van de we
reld. Dat lijkt weinig maar is erg veel. Er zijn
zoveel mensen die helemaal geen idee over
de werkelijkheid hebben. Misschien dat ze
zich door wat ik breng een beetje beter kun
nen oriënteren. Misschien dat die mensen
dan zien of horen wat ze diep van binnen
echt denken. Het gaat mij daarbij om indivi
duen. Ik heb nooit aan de massa geloofd. Al
leen het individu verandert de dingen, niet
de massa. Ach, er zijn veel mooie mensen.
Knap van verschijning, uiterlijk gezien. Als de
mensen zo mooi van binnen waren als ze
soms van buiten zijn dan zou er heel veel
veranderen."
„De problemen van de mensen zijn door
de eeuwen heen hetzelfde gebleven: liefde en
dood. Over meer heb ik het niet in mijn
kunst. De liefde is nog steeds de grootste
macht. Niet omdat ze onsterfelijk zou zijn,
maar omdat ze eenvoudigweg de grootste
toegang tot het hart van de mensen ver
schaft.
Ik wil de mensen zeggen: alles is vreselijk,
maar zo vreselijk toch ook weer niet. Want
altijd is er nog de humor. Als ik straks de
melk in de koelkast zet en ik blijf met mijn
mouw aan de lichtschakelaar hangen, kan ik
liggen. De doos truffels die als ge-
enk wordt gepresenteerd, blijft onuitge
staan. Een vriendin is bezig met het re-
'n van optredens. Georgette is geen rel-
nmer. Geen Coccinelle met een 'truc en
e' en een zwoegende, geblankétte boe-
Heeft niet dat gemaakt-cynische dat je
veel travestie-artiesten aantreft. Toch wil
niet verloochenen dat ze in die wereld is
Pnnen.
b jk heb in het begin erg moeten knokken,
je twintig jaar bent, denk je dat je de hele
ld kunt veroveren. Maar dat laat de we-
echt niet toe. Als je op dertigjarige leef-
erugkijkt, zie je dat je niks hebt veroverd.
Theaterpersoonlijkheid Georgette Dee. „Mijn hart moet zijn vleugels kunnen uitslaan."
foto anko c. wieringa
me daarover ergeren of kapotlachen. De hu
mor is een maatstaf om te zien hoe het me
mezelf gaat. Als ik op kleine dagelijkse irrita
ties met humor reageer, is het goed. Zo niet,
dan moet ik me weer een beetje om mezelf
bekommeren. Als iemand voor mijn neus bij
voorbeeld de parkeerplaats inneemt en ik
dan nog even zie dat hij met zijn achterlicht
tegen een paaltje aan rijdt, als ik dan nog niet
lach, is er iets mis met me. Humor is een
graadmeter voor de eigen toestand. Humor is
van existentieel belang. Liefde is koolhydraat,
angst is eiwit, macht is vet, humor is de vita
mine voor de geest."
Wie Georgette's stem hoort, moet onwille
keurig denken aan zangeressen als Zarah
Leander en Lotte Lenya. Maar al heeft haar
timbre wel iets weg van dat van Zarah Lean
der, toch is haar liedkunst niet een verre echo
van die in de twintiger jaren. „Kijk, het Duit
se lied heeft lange tijd stilgestaan. Maar de
dingen die ik bezing en zelf schrijf zijn van
deze tijd en van altijd."
En dat is waar. De teksten van Dee zijn
enerzijds hoog-romantisch en melancholiek
en anderzijds zeer gewaagd en rauw. Een van
de mooiste liederen is 'Lass das...' met regels
als 'Ik laat je niet gaan voor een beetje orgas
me/ik ken je al duizend jaren en meer', waar
in de liefdestrouw zegeviert over de seksuele
drang. En ook een lied als 'Warum ist denn
dein Arsch so schön', waarin het lijkt of er
een knipoog wordt gegeven naar de Duitse
evergreen 'Warum ist es am Rhein so schön?
is ondanks de enigszins banale refreinregel
van een ongehoorde schoonheid.
Toch heeft Dee, net als Lotte Lenya, beken
de liederen van Brecht in haar repertoire. Ze
vindt dat ze die zelf beter brengt dan Lotte
Lenya. „Lotte Lenya had een kunststem,
kunstmatig. Emotioneel heeft ze niets tot
stand gebracht in haar interpretaties. En be
halve liederen van Brecht en Kurt Weill heeft
ze maar weinig bekend gemaakt. Zij heeft er
altijd op gelet dat over te brengen wat de
schrijver van het lied voelde en niet wat zij
zelf voelde. Ze was geen zelfstandige kunste
nares, zoals ik. Sommige dingen van haar
vind ik strontvervelend. Ik vind bijvoorbeeld
'Moon au Alabama' van mij veel beter. Ik laat
me niet voorschrijven hoe die liederen moe
ten worden gezongen. De mensen moesten
bewegingsloos op het podium staan, met
hun benen stram uit elkaar, onverzettelijk.
Van die epische onzin moet ik niks hebben.
De ellende die in die liederen van Brecht zit,
mag je best uitschreeuwen.
Van zijn dochter, Barbara Brecht-Schall,
heb ik nog nooit iets over mijn Brecht-vertol-
kingen gehoord. Ook is mij nog nooit verbo
den iets van hem te zingen, wat bij anderen
wel eens is voorgekomen. Als dat zou gebeu
ren, zou ik echt een schandaal maken. Ik
vind dat het werk van kunstenaars na hun
dood onmiddellijk vrij moet worden. Als er
minderjarige kinderen zijn, vind ik het goed
dat ze wat krijgen van de rechten. Maar als ze
volwassen zijn, moet het uit zijn. Dan kun
nen ze zelf werken. Wat kunstenaars als
Brecht hebben gemaakt, is 'Menscheits-
kunst'. Het is kunst die de mensheid toebe
hoort en niet de erven die toevallig een vader
of moeder hebben die een grote kunstenaar
was. Ik sta het dat uitschot niet toe dat ze
daar veel geld voor krijgen."
Georgette Dee hoeft geen rijkdom. Een ka
toenen jurk is haar genoeg. In dat verband
kenschetst ze de houding van West-Duits-
land voor de val van de Muur als een 'vrede-
vreugde-eierkoekenmentaliteit'. „Maar", zo
zegt ze, „nu de Muur weg is, is Berlijn pas
echt een Grosstadt geworden. Met alle span
ningen vandien. Vroeger was het: alles voor
mij, niets voor jou. Het was hier echt niet zo
kosmopolitisch. Nu is dat wel even wat an
ders. Maar er zijn nu mensen uit het oosten
die zeggen: 'Vroeger was het beter'. Dat is
een sein voor mij dat er in de mens nooit iets
verandert."
'Verbeterde houding'
Georgette Dee heeft vorig jaar al in Neder
land opgetreden. Met veel succes. Ze vindt de
houding ten opzichte van de Duitsers hier in
de laatste vijftien jaren veel verbeterd. „Toen
ik zo'n jaar of vijftien geleden in Holland was,
kwam er na enige tijd altijd weer discussie
over het Duitse verleden. Ze spraken mij per
soonlijk op dat verleden aan. En dan zei ik al
tijd: 'Maar kindje toch, dat is toch allemaal
wel erg lang geleden, vind je niet?' Holland
heeft ook zijn partijtje meegeblazen als het
gaat om overheersen van anderen, of niet?
Kijk maar naar de voormalige koloniën. Maar
dat is natuurlijk oude sneeuw van gisteren.
De geschiedenis van Holland tijdens de oor
log is ook niet zo roemrijk geweest, heb ik be
grepen. Bij jullie zijn genoeg joden wegge
voerd met medewerking van Nederlanders.
En dat hef je niet 'op door een Anne Frank
Museum te stichten."
Het optreden van Georgette Dee in 'Bar je
der Vernunft' die avond is een weergaloos
succes. Het publiek klapt de handen gloei
end. Tijdens de voorstelling biggelt er menige
traan in de champagne, niet alleen van het
lachen maar ook van het huilen. Dee's lied
kunst veroorzaakt een katharsis, is een grote
schoonmaak voor de geest. Als zij haar
laatste toegift heeft gegeven, staan er twee le
ge champagneflessen op het podium en drie
kleine glaasjes waarmee zij drie bittere hart
versterkers van het type Calvados naar bin
nen heeft doen vloeien. Achteraf: „Die alco
hol. Ach, dat zijn natuurlijk van die kleine
theatergeheimpjes. Maar een beetje alcohol
brengt je wel op gang. Ik moet nu ineens
denken aan wat een collega van me eens
heeft gezegd: 'Een klein piccolootje voor de
voorstelling heeft nog niemand kwaad ge
daan'."
Hoe goed Georgette Dee ook is: haar liede
ren worden op de Duitse radio maar nauwe
lijks gedraaid. Dee: „Ze weten niet in welk
hokje ze me moeten stopppen. Ze kunnen
me aankondigen als Georgette Dee en dan
zeggen: 'Dat is een man die zingt als vrouw',
en ja, dan heb je het al... Mijn kunst blijft op
die manier toch voor een zekere elite. Ik hop-
seflops niet over het podium. Ik breek na
tuurlijk een beetje uit het cliché van wat een
travestiet mag. Hij moet eigenlijk altijd de
nar zijn. Dat ben ik dus niet."
Optredens Georgette Dee; 'Für immer': 27 en
28 sept. Luxor Theater, Rotterdam; 11 okt. De
Oosterpoort, Groningen12 okt. Leidse
Schouwburg Leiden; 13 okt. Stadsschouw
burg, Arnhem; 2 apr. Muziekcentrum Vreden-
burg, Utrecht (programma 'Chansons'); 3 apr.
Muziekcentrum Frits Philips, Eindhoven
'Chansons'; 11, 12 en 13 apr. Nieuwe De La
Mar Theater, Amsterdam, 'Für immer'.
