ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
/\ndreotti in wurggreep van bewijslast
ZATERDAG 23' SEPTEMBER 1995
Banden met de maffia centraal in monsterproces
Dinsdag begint - althans wanneer de zaak niet voor de zoveelste keer wordt uitgesteld - in Palermo het proces tegen
Giulio Andreotti. De man die een halve eeuw het politieke gezicht van Italië heeft bepaald en nu senator voorliet
leven is, wordt beschuldigd van lidmaatschap van de maffia. De rechters van onderzoek kennen geen twijfel. Zij
hebben twee-en-een-half jaar lang de politieke loopbaan van de ex-premier gereconstrueerd en zijn tot de conclusie
gekomen dat hij zich willens en wetens heeft laten omarmen door de tentakels van de oktopus.
De 'rechtszaal-bunker' van de gevan
genis Ucciardone zal de komende
maanden en misschien zelfs jaren
het toneel zijn van wat al is omgedoopt tot een
proces tegen de geschiedenis. De inmiddels 76-ja-
rige Italiaanse ex-premier Giulio Andreotti zal oog
in oog komen te staan met 26 spijtoptanten, dié
uit de doeken zullen doen hoe in de zogenaamde
Eerste Republiek maffia en politiek waren verwe
ven en dat de trait d'union op het hoogste niveau
de gebochelde man is die altijd heeft gegniffeld
om bijnamen als Beëlzebub, de sfinx, de manda
rijn en de marionettenspeler.
Behalve de spijtoptanten zullen de onderzoeks
rechters nog eens 375 personen oproepen om de
schuld van Andreotti te bewijzen. De vefdediging
roept de hulp in van 128 getuigen, onder wie ex-
VN-secretaris Perez de Cuellar, de voormalige mi
nister van buitenlandse zaken van de Bondsrepu
bliek, Hans Dietrich Genscher, drie ex-ambassa
deurs van de Verenigde Staten in Italië en de vroe
gere Italiaanse president, Francesco Cossiga.
Hun aanwezigheid moet rechter Francesco In-
gargiola, maar ook de publieke opinie, ervan over
tuigen dat de aanklacht eenvoudigweg te absurd
is. De enige echte staatsman die Italië heeft voort
gebracht, een man die bevriend was met de gro
ten der aarde, kan toch niet ook zaken hebben ge
daan met moordenaars alsTotó Riina?
Hoofdprocureur Giancarlo Caselli en zijn magi
straten hebben zich niet laten imponeren door
het internationale prestige van Andreotti en met
engelengeduld de stukjes gezocht van een puzzel,
die gaandeweg waarschijnlijk ook voor hen fan
tastische vormen heeft aangenomen. Deze week
presenteerden de onderzoeksrechters een lijst van
36 punten, een soort wegwijzer in het 120.000 pa
gina's omvattende dossier-Andreotti. Centraal in
de reconstructie van Andreotti's band met de
maffia staat Salvo Lima, de machtige Siciliaanse
christen-democraat, die zich in 1968 aansloot bij
de politieke familie, de 'corrente', van Andreotti
die tot dan vooral haar machtsbasis had in en
rond Rome.
Groot probleem
Dankzij de komst van Lima versterkte Andreotti
zijn positie binnen de 'Democrazia Cristiana'
(DC) enorm en omdat die partij en de regering
vrijwel synoniem zijn, kon Andreotti uitgroeien tot
de alom geroemde staatsman.
Er is echter een probleem dat Andreotti, tot op
de dag van vandaag, weigert onder ogen te zien.
Lima is zoon van een mafioso en heeft banden
met de maffiabaas Bontade en de neven Ignazio
en Nino Salvo, de belangrijkste mafiose zakenlie
den van het eiland. Tijdens zijn burgmeesterschap
van Palermo heeft Lima de stad omgetoverd in
een grote bouwput en dit heeft de maffia in staat
gesteld haar eerste grote sprong voorwaarts te
maken, maffia en politiek sluiten een pervers pact
volgens de beste regels van het cliëntele-systeem:
in ruil voor aanbestedingen steunen de mafiosi de
politici met de door hen gecontroleerde stemmen.
Lima wordt de 'kolonel' op Sicilië van Andreotti
en voert de onderhandelingen met de maffia. An
dreotti op zijn beurt zorgt ervoor dat het eiland fi
nancieel gesteund wordt vanuit Rome en dit lukt
zo goed dat de Siciliaanse economie, net als die
van de rest van Zuid-Italië, voor 70 procent komt
te drijven op overheidsgelden.
Misstappen
„Een zeker samenleven van politiek en maffia is
onontkoombaar". Andreotti liet zich dit eens ont
vallen tijdens een inteiviëw en waarschijnlijk vond
hij de samenwerking die in de jaren '70 tot bloei
kwam, moreel gezien niet echt onacceptabel.
In 1976 begaat hij echter zijn eerste grote mis
stap. Lima overtuigt Andreotti een akkoord te slui
ten met Vito Ciancimino, een christen-democraat
die samen met Lima Palermo heeft bestuurd,
maar ook een man die meer dan nauwe banden
onderhoudt met de steeds machtiger wordende
Corleonese-clan van Totó Riina.
De machtsverhoudingen binnen Cosa Nostra
veranderen en zo ook de gewoonten en gebrui
ken. De 'oude' maffia van Bontade raakt in de ver
drukking en zal na een bloedige maffia-oorlog
worden weggevaagd door Riina. Volgens de on
derzoeksrechters wordt na de machtsovername
van de 'Corleonesi' de relatie met de maffia be
duidend moeizamer en zou Andreotti het liefst
het het pact hebben opgezegd. Dit bleek echter
onmogelijk. De maffia herinnert Andreotti steeds
vaker aan zijn verplichtingen en verhoogt telkens
weer de prijs van het bondgenootschap. Andreotti
wordt volgens de magistraten een gevangene van
Cosa Nostra.
Volgens de reconstructie van de Palermitaanse
onderzoeksrechters loopt de situatie aan het ein
de van jaren '70 voor Andreotti uit de hand. De
De Italiaanse ex-premier Giulio Andreotti. Volgens de rechters van onderzoek is er geen twijfel: de tot voor kort populairste politicus van Italië heeft
zich innig laten omarmen door de tentakels van oktopus Maffia. foto reuter paolo cocco
ontvoering door de Rode Brigades (BR) van de lei
der van de DC, Aldo Moro, leidt tot een bizarre si
tuatie. Op aandringen van Lima en de neven Salvo
wordt de maffia ingeschakeld bij het zoeken naar
Moro, maar als bekend wordt dat deze tijdens de
verhoren in de 'BR-gevangenis' een boekje heeft
open gedaan over-de duistere praktijken van de
toenmalige premier Andreotti, staakt de maffia
haar speurtocht en lijken de 'officiële' zoekacties
vooral gericht op het niet vinden van Moro, die
tenslotte vermoord zal worden door de BR.
De getuigenissen van Moro verdwijnen op mys
terieuze wijze, maar een journalist - Mino Peco-
relli - die banden heeft met de geheime diensten
en de vrijmetselaarsloge P2, bezit belastend mate
riaal en perst Andreotti af. In 1979 wordt de jour-
nalist vermoord, volgens spijtoptanten door de
maffia op verzoek van Andreotti. Drie jaar later
ondergaat de generaal van de carabinieri, Alberto
Dalla Chiesa, in Palermo hetzelfde lot. Ook hij zou
de inhoud van de 'politieke erfenis' van Moro
kennen en'bovendien had hij Andreotti laten we
ten als "speciale prefect' een schoonmaak te zul
len houden binnen de 'verontreinigde' politieke
familie van Andreotti op Sicilië.
Andreotti lijkt de tovenaarsleerling die geen
controle meer heeft over de situatie en alleen nog
maar met noodgrepen het hoofd boven water
weet te houden. In 1980 wordt de christen-demo
cratische president van de regio Sicilië, Piersanti
Mattarella, vermoord nadat hij zich had gekeerd
tegen het pact 'tussen de maffia en het duo Lima-
Ciancimino. Volgens de spijtoptanten ontmoette
Andreotti de maffiabaas Bontade om de 'moeilijk
heden' rond Mattarella te bespreken. Na de
moord protesteert Andreotti, maar hij krijgt te ho
ren dat hij zich moet schikken omdat de maffia
anders niet meer de christen-democratische kan
didaten zal steunen. Andreotti schikt zich, maar
zal steeds meer moeite hebben de nieuwe mafiose
machthebbers, de Corleonesi van Riina, tevreden
te stellen en tegelijkertijd zijn 'corrente' te redden.
Andreotti moet zich vaker vervoegen in Sicilië
voor overleg met de mafiosi. In 1979 zou hij, zoals
deze week bekend werd, een ontmoeting hebben
gehad met Nitto Santapaola, de tweede man van
Cosa Nostra die nu, net als zijn baas Riina, gevan
gen zit.
Getuigenissen
De jaren '80 staan in het teken van een steeds
machtiger en vooral rijker wordende maffia, maar
ook groeit langzaam maar zeker in het land het
verzet tegen de maffia en ontstaan er scheuren in
de tot dan zo waterdichte organisatie. Onder
zoeksrechters als Giovanni Falcone en Paolo
Borsellino weten dankzij de eerste spijtoptanten
door te dringen in Cosa Nostra en haar structuur
bloot te leggen. De getuigenissen van met name
Tommaso Buscetta leiden halverwege de jaren '80
tot de eerste 'maxi-processen' tegen de maffia.
Honderden mafiosi worden, al dan niet bij ver
stek, veroordeeld.
Buscetta onthulde dat boven aan de maffia-hie-
rarchie de 'koepel' staat, een soort regering waarin
alle clanleiders zitting hebben, en dat alle belang
rijke beslissingen collectief worden genomen. De
ze 'theorie-Buscetta' is belangrijk, omdat de magi
straten zo alle leiders aansprakelijk kunnen stel
len.
De onrust is groot bij de maffia en het is logisch
dat men zich wendt tot handlangers binnen de
staat. Giulio Andreotti is volgens de onderzoeks
rechters opnieuw het aanspreekpunt. In 1987, en
kele maanden voor de uitspraak in het maxi-pro-
ces, vraagt Totó Riina een gesprek aan met An
dreotti. Dankzij de chauffeur van Riina, Balduccio
Di Maggio, weten we dat Andreotti, in het bijzijn
van Salvo Lima, Riina heeft ontmoet in het huis
van Nino Salvo. Bij deze gelegenheid zouden de
leiders van de Italiaanse en de mafiose staat elkaar
hebben omhelsd en gekust.
Over de inhoud van het gesprek is niets bekend,
maar aangenomen wordt dat Riina heeft geëist
dat Andreotti zijn invloed bij het Hof van Cassatie
moest gebruiken om het naderende onheil voor
de maffia af te wenden. De 'vonnissendoder' Cor-
rado Carnevale gaat aan het werk om het maxi-
proces alsnog te ontmantelen en weet in 1991 een
groot aantal mafiosi op vrije voeten te krijgen. Met
een noodgreep wordt dit besluit door Claudio
Martelli, de socialistische minister van Justitie in
het laatste kabinet-Andreotti, teruggedraaid. Dit
betekent ook het begin van een serieuzere maffia-
bestrijding, reden waarom Andreotti zegt zeker
niet als vriend van Cosa Nostra te kunnen worden
bestempeld.
De grote klap komt echter in 1992, wanneer het
Hof van Cassatie, uiteraard niet voorgezeten door
Luigi Carnevale, alsnog de 'theorie-Buscetta' gel
dig verklaart. Alle spijtoptanten vertellen dat deze
uitspraak de maffia-top tot blinde woede heeft ge
bracht. Riina en de zijnen beschouwen de uit
spraak als het verraad van Andreotti en ruimen
Nino Salvo en Salvo Lima achter elkaar uit de weg
om hun contactpersoon een lesje te leren.
Andreotti heeft echter niet meer de macht van
weleer. De corruptieschandalen eisen hun tol en
bij de verkiezingen verliezen de christen-demo
craten en socialisten aanzienlijk. In plaats van
Bettino Craxi wordt de hervormingsgezinde socia
list Ciuliano Amato premier. En Andreotti moet
het afleggen tegen Oscar Luigi Scalfaro in de race
om het presidentschap. Dat de maffia in dezelfde
zomer de magistraten Falcone en Borsellino ver
moordt, moet worden uitgelegd als een wan
hoopsoffensief.
Bewijslast
Is Andreotti schuldig? De bewijslast van de Paler
mitaanse magistraten lijkt overdonderend. An
dreotti wordt bovendien niet alleen het maffia-lid
maatschap verweten. De magistraten zijn bij hun
reconstructie ook gestuit op de diverse 'zwarte ga
ten' in de recente Italiaanse geschiedenis. De
zaak-Moro, de moord op de journalist Pecorelli en
die op generaal. Dalla Chiesa worden direct met
Andreotti in verband gebracht. Maar ook wordt de
ex-premier ervan beschuldigd de werkelijke leider
te zijn geweest van de subversieve vrijmetselaars
loge P2 en nauwe contacten te hebben gehad met
de mafiose bankier Michele Sindona.
Andreotti ontkent alles en spreekt van een com
plot en een politiek proces. Zijn verdediging is bij
na uitsluitend gebaseerd op het in diskrediet
brengen van de mafiose spijtoptanten. Deze week
zei de ex-premier dat hij het vermoeden heeft dat
de verklikkers zijn betaald door buitenlandse ge
heime diensten, wellicht ook door die van de Ver
enigde Staten.
Over de uitkomst van het proces maakt hij zich
geen zorgen, overtuigd als hij is van zijn onschuld
en wetende dat de vorige 26 juridische onderzoe
ken ook niets hebben opgeleverd. In het verleden
mocht Andreotti graag zeggen dat hij alleen nog
niet was beschuldigd van het uitbreken van de
Punische Oorlogen. In Palermo krijgt hij de kans
een en ander recht te zetten.
