Dou en Van Mieris: de
best betaalde 'meesters'
Jrbanus: asperientje
oor de kleine man
Cultuur&Kunst
e n;
Massaal en sober afscheid van verongelukte theaterdirecteur
»o
ME
10
Jan ten Hoopen: oeverloos geneuzel
Orkest doet trommelvlies geweld aan
Maak gedicht over lievelingsdier
fERDAG 23 SEPTEMBER 1995
CHEF GERTVISSER, 071-3'.
g FIc-
:ember
Club Rijnsburg J
ten goede
Nederlandse
ïcht komt. In
kunnen doen.'
genwoordig
Het
geld is bede
>ezig zijn.
reitner:
tografie als
hcugensteun
SJOERD DE JONG
hqt spi
Kaarten
lage pnjs
geldelijke
i-ondst van 267 glasplaatne-
even van de schilder Breit-
vverpt een ander licht op
i als fotograaf. „Het bleek,
mijn verbazing, om een
Jol aantal nog onbekende
ptieven te gaan." zegt Tine-
ild le Ruiter van de universiteit
Leiden en kenner van
mers foto's.
Ruiter wordt beschouwd
Breitner-deskundige en
i daarom na de vondst in-
■14 :hakeld. „Ik ken honderden
's van hem. Daardoor her-
de ik direct een aantal van
legatieven, omdat ze over
komen met foto's van
tner. De onderwerpen zijn
sch voor Breitner en er zijn
lelijke overeenkomsten
de schilderijen van hem.
slotte stonden op de dozen
tekeningen in het hand-
iftvan Breitner."
et meest opvallende van de
inden negatieven is het
iaat. De Ruiter: „We: ken-
van Breitner tweeduizend
aatnegatieven, die met een
ak-boxje zijn gemaakt. Veel
de nu gevonden negatie
hebben een afmeting van
lij 18 cm. Dat betekent dat
tner ook met een grote ca-
a en statief op pad ging en
het fotograferen serieuzer
i, dan gewoonlijk werd
genomen. Dat blijkt ook uit
:ompositie van deze nega-
en: die is meer afgewogen
van veel foto's die we van
kennen." Toch stonden
ito's van Breitner in dienst
zijn schilderwerk. „Ik denk
Vij de foto's bij het schilde-
gebruikte als een geheu-
iteun."
Lakenhal krijgt werken van fijnschilders in bruikleen
LEIDEN SJOERD DE JONG
'De Vioolspeler' van Gerard Dóu.
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
Leiden was in de 17de en 18de eeuw beroemd om zijn
fijnschilders. Zij ontlenen hun naam aan hun gedetail
leerde en virtuoze verftechniek op klein formaat. Christi-
aan Vogelaar, conservator oude schilderkunst en kunst
nijverheid van De Lakenhal: „Deze schilders werkten
vaak met penselen met maar drie haren. Hun schilderij
en waren bedoeld voor vermogende verzamelaars en
ontbraken in geen verzameling van formaat. Vooral Ge
rard Dou en Frans van Mieris de Oude hadden een grote
reputatie in binnen- en buitenland en behoorden tot de
best betaalde meesters in hun tijd."
1628 ging hij in de leer bij de
toen tweeëntwintigjarige Rem
brandt van Rijn. „Dou was de
eerste leerling van Rembrandt,"
zegt Vogelaar. „In wezen heb
ben Dou en Rembrandt qua stijl
en werkwijze een gelijk begin
punt. Maar nadat Rembrandt in
1631 naar Amsterdam vertrok,
scheidden hun paden zich en
werden ze een soort tegenpo
len. Terwijl Rembrandt steeds
grover ging werken, zocht Dou
het juist in de verfijning."
Uit vele bronnen blijkt de
grote roem die Dou al bij zijn
leven genoot. Voor zijn schilde
rijen werden hoge prijzen be
taald. Zijn testament getuigt
van een groot vermogen, waar
onder het bezit van vier huizen:
drie aan het Kort Rapenburg en
een in de Kabeljauwsteeg. Vo
gelaar: „De waardering voor het
werk van Dou blijkt al, als je na
gaat in welke collecties het
Het Stedelijk museum De La
kenhal heeft sinds kort drie
schilderijen van Dou en van
Van Mieris in bruikleen gekre
gen: de 'Vioolspeler' uit 1653
van Dou en van Van Mieris een
'Zelfportret' uit 1661 en het'
'Portret van zijn echtgenote Cu-
nera van der Cock' uit 1662. Vo
gelaar is zeer blij met deze uit
breiding van de collectie. „Het
museum heeft al meer werk van
deze schilders in de collectie,
maar de 'Vioolspeler' van Dou
is een absoluut topwerk. Ook de
portretten van Van Mieris zijn
van hoge kwaliteit."
Gerard Dou werd geboren op
7 april 1613 te Leiden. Tot aan
zijn dood in 1675 bleef Dou in
Leiden wonen, onder meer aan
de Korte Oude Vest, het huidige
Galgewater. Hij is nooit ge
trouwd geweest. Op 24 februari
schilderij de Vioolspeler heeft
gehangen. Dan kom je bijvoor
beeld de Due d'Orleans tegen,
een broer van Lodewijk XIV, en
Charles Due de Berry, de latere
Karei X. Verder beroemde ver
zamelaars als R. Walker en A. de
Rothschild."
Voetsporen
Vermoedelijk is Frans van Mie
ris de Oude op 16 april 1635 (in
Leiden) geboren. Op zijn twaalf
de werd hij in de kost gedaan
bij een tamelijk welgesteld fa
milielid Willem Fransz., die net
als de vader van Van Mieris
goudsmid was. In 1657 trouwde
hij met Cunera van der Cock.
Zij kregen vijf kinderen, onder
wie Jan en Willem, die beiden
als schilder in de voetsporen
van hun vader zouden treden.
Frans van Mieris stierf op 12
maart 1681 en werd begraven in
de Pieterskerk.
Vermoedelijk heeft Van Mie
ris zich al op zijn zestiende toe
gelegd op het schilderen. Het is
vrijwel zeker dat hij een leerling
van Dou was. Van Mieris had
tijdens zijn schildersleven wis
selend succes. Net als bij Dou,
betaalden vele verzamelaars en
vorstelijke opdrachtgevers hoge
prijzen voor zijn werken. „Het
Zelfportret en het Portret van
Cunera van der Cock bijvoor
beeld behoorden in de 17de
eeuw waarschijnlijk tot de be
roemde collectie van Frapois le
Boe Sylvius. Sylvius was hooj;
raar geneeskunde aan de u
versiteit van Leiden en woor
aan het Rapenburg," zegt Voi
laar.
Maar in tegenstelling tot Di
die zijn zaakjes op orde had
bij Van Mieris eerder sprake v
een liederlijk leven. Zijn c
drachtgevers klaagden regeln
tig, omdat bestelde schilderij
niet op tijd werden afgeleve
En ondanks de goede inkoi
sten had Van Mieris regelma
flinke schulden. Onder meer
1674 bij een herbergier vanwe
genoten consumptie en ei
wijnleverantje. Dat laatste
niet vreemd, aangezien regi
matig gewag is gemaakt v;
Van Mieris drankmisbruik. V
gelaar: „Van Mieris was goi
bevriend met Jan Steen. Ve
schillende bronnen vermeld»
dat ze in Leiden regelmatig gil
gen stappen en dan vaak ift
problemen kwamen."
De drie schilderijen van Dc
en Van Mieris zijn in bruiklee
gegeven door een particuliei
verzamelaar, die onbekend v\
blijven. „Over de waarde van c
schilderijen wil ik ook niets zej
gen," zegt Vogelaar. „Maar di
is wel zo hoog, dat het museui
De Lakenhal ze niet kan aankc
pen. Dat is wel jammer, want d
drie schilderijen zijn ontzetten
belangrijk voor de Leidse kunsi
geschiedenis."
riendschapsconcert Ex Animo
Het Leidse koor Ex Animo en het Bach-Chor uit Krefeld
-en vanavond een vriendschapsconcert in de Hooglandse
:k in Leiden. Er worden werken uitgevoerd van Bruckner,
:cini en Strawinsky.
leden van het Krefeldse koor zijn in Leiden op bezoek in ver-
nd met een uitwisseling. Beide koren hebben al enkele jaren
ntacten. De aanvang van het concert is 20.00 uur.
eids Kamerorkest zoekt leden
Het jeugdkamerorkest Leiden, dat dit jaar 35 jaar be-
lat, zoekt jonge strijkers met gevorderde techniek. Bij snelle
gave kunnen zij nog deelnemen aan het lustrumconcert op
ndag 3 december waarop de jonge violiste Saskia Viersen als
'iste zal optreden.
repetities zijn op vrijdagavond van 19 tot 21 uur. Opgave bij
igent Henk Briër, tel. 071 - 125389.
VLAARDINGEN GPD
Youp van 't Hek stak minach
tend zijn middelvinger omhoog
naar de fotograaf die een plaatje
van hem schoot bij het betre
den van de Stadsgehoorzaal in
Vlaardingen. Een begrafenis is
•geen sterrenparade voor de rod
delpers, dat wilde de cabaretier
maar even goed duidelijk ma
ken.
Van 't Hek was niet de enige
die er zo over dacht. Ook de ge
meente Vlaardingen wilde be
slist geen ordinair showpro
gramma maken van de herden
king van Marten Putman, de
56-jarige theaterdirecteur die
op 9 september om het leven
kwam bij een auto-ongeluk in
Amsterdam, waarbij Ajax-voet-
baller Patrick Kluivert was be
trokken. Uit vrees voor onver
kwikkelijk gedrang rond be
roemdheden was fotograferen
in de Stadsgehoorzaal gisteren
dan ook streng verboden.
Het fotoverbod was vooral
een gebaar naar de nabestaan
den, want veel schokkends had
den de paperazzi in de Vlaar-
dingse schouwburg niet kunnen
vastleggen. Of het moest het
beeld zijn van Putmans totaal
verslagen weduwe Henny, die
bij het auto-ongeluk zwaar ge
wond raakte en in een rolstoel
werd binnengereden. Iedereen
zat roerloos op z'n plaats.
Het bericht van Putmans
dood trof Vlaardingen en de
Nederlandse theaterwereld als
een mokerslag. De massale be
langstelling voor zijn begrafenis
onderstreepte dat nog eens.
Zeshonderd mensen zochten
een plaatsje in Putmans eigen
Stadsgehoorzaal, waar vrijwel
iedere stoel was bezet, behalve
de vaste plek van de directeur
zelf, op de eerste rij van het bal
kon. Onder de aanwezigen wa
ren collega schouwburg-direc
teuren, Vlaardingse stadsbe
stuurders en ambtenaren, een
grote schare vaste bezoekers
van het theater en een keur aan
artiesten, zoals Brigitte Kaan
dorp, Bavo Galama, Rob van
Houten en Mini en Maxi.
De plechtigheid kenmerkte
zich door een grote soberheid.
Het toneel was aangekleed met
niet meer dan een paar bloem
stukken en een spreekgestoelte.
En degenen die achter dit
spreekgestoelte plaatsnamen
hielden het allen even kort. Ie
dere spreker deed zijn uiterste
best de emoties de baas te blij
ven. Zelfs Putmans dochter Ni
cole slaagde daarin, al bekende
zij dat spreken bij deze gelegen
heid het moeilijkste was dat zij
ooit had gedaan.
Toch kon Jack Spijkerman als
vertegenwoordiger van de ar
tiesten zijn tranen niet bedwin
gen toen hij een anekdote op
haalde over zijn eerste optreden
in de Stadsgehoorzaal: „Ik hoor
de van de kassa dat er maar vijf
tig kaarten waren verkocht en
zat een beetje down in de
kleedkamer. Totdat Marten bin
nenkwam. Jongen, gefeliciteerd,
vijftig kaarten! Dat was heel veel
voor cabaret in Vlaardingen,
zelfs Freek verkocht hier maar
veertig kaarten. Later, toen we
hier wel voor uitverkochte zalen
speelden, begreep ik pas dat
Marten dat allemaal verzonnen
had om de moed er in te hou
den."
Navrant detail aan de bijéén
komst was, dat Putman kor
voor zijn dood bezig was voor
bereidingen te treffen voor ziji
afscheid. Komend voorjaar zot
hij het theater vaarwel hebber
gezegd om zich toe te kunner
leggen op zijn andere functie
leider van het Projectbureai
Cultuur in Vlaardingen. Dal
bleek uit een kladje dat in zijr
bureau werd aangetroffen. De
uitnodiging bevatte onder meei
de volgende zin: „In ieders le
ven komt een moment van af
stand nemen, ook al is het je
nog zo dierbaar."
moet een redelijke bagage hebben om als idioot geld te verdienen
jedi
is vooral voor zijn vierjarig
htertje Liesa dat Urbanus na
jaar weer de theaters op-
kt. „Veel fans kennen me al
maar van de strips. Mooie
e vrouwen die niet in de ga-
hebben dat ik echt besta,
als dat ze Eddie Merckx al-
nog zouden kennen van
fietsmerk. Merckx kan niet
er koersen, maar op een hu
ist zit geen vervaldatum. Af
toe moet je bewijzen dat je
log bent. Toch is het vooral
r Liesa, ik wil aan haar laten
kijk, papa is beroemd."
zijn de 'grappen dicht bij de
lerbroek', die volgens Urba-
zijn stijl illustreren. Toch
hij net zo lief eens lekker
irbomen, een paar uur filo-
eren, zo om een uur of vier 's*
-hts. „Maar op dat terrein
rd ik nogal eens onderschat",
ent hij. „Wat velen niet
ppen is dat je een redelijke
(age moet hebben om als
lotje geld te verdienen."
ij is de beroepsklungel. De
n die kan figureren in alle
genmoppen: de domme on-
luld, grote oren en een boter-
:hte g. Dat is althans het
:ld dat de meeste fans van
n hebben. Urbanus is la-
in. Onbekommerd. Het is de
|iek van de komiek. De grap-
die alleen zijn tanden mag
m zien in een gulle lach.
Maar het is niet zo simpel als
emit ziet", verzekert Urba-
„In België denken ze dat ik
Nederland alleen maar suc-
heb omdat ik Vlaams
eek. Want als je in België
ir het muurtje durft te kijken
dat landverraad. Maar het
'ft toch echt te maken met
ik vertel, ik ben hier één van
varianten van het cabaret. In
genre ben ik redelijk sterk,
geloof ik. Nederland heeft nu
eenmaal al een Freek de Jonge,
die hoef ik niet te imiteren. Ik
heb liever dat anderen mij imi
teren. Ik hou het misschien
geen avond vol, maar een ty
pisch Freek de Jonge-publiek
zou ik toch zeker een kwartier
moeiteloos kunnen vermaken."
Urbain Servranckx noemt
zich graag het asperientje van
de kleine man. „De dingen die
verkeerd gaan in de wereld zien
ze wel op TV. Maar ook dan
moeten ze af en toe even het
Rad van Fortuin zien, want het
menselijk wezen is nog niet rijp
voor alleen maar leed. Mijn pro
gramma is er tegen de koppijn.
Maar ik heb natuurlijk wel wat
te vertellen. De boodschap zit er
bij mij onder en dat vind ik in
teressanter dan iemand die op
het podium alleen de rauwe
waarheid verkondigt. Kijk, eerst
gaan de luikjes open door een
onschuldig grapje en dan hup,
schiet ik hel pijltje met de
boodschap erin. Dat is de
kracht van humor. Ik mag bij
voorbeeld graag lachen met de
kerk. Want zo'n paus vraagt er
om een hondedrol in z'n nek te
krijgen. Dat hele gedoe wil ik
demystificeren, en dat komt
over. Toen ik het kerstliedje
'Een bakske vol met stro' zong
waren de katholieken niet voor
niks boos."
Het is een jaar of tien geleden
sinds de Vlaamse bekketrekker
een theatershow maakte. Met
de film Hector wist hij de bio
scopen mudvol te krijgen. De
film kreeg zelfs de eerste prijs
op het Internationale Festival
van de Komische Film in
Chamrousse. De tweede film,
Koko Flanel, werd een nog gro
ter kassucces. Maar toen hij
zich twee jaar geleden in 'De ze
vende hemel' liet verleiden door
René Soutendijk, bleef het pu
bliek weg. Op TV ging het al net
zo. Het spelprogramma 'Wie
ben ik' werd heel goed ontvan
gen, maar toen hij een stapje
hoger wilde met 'Meer moet dat
niet zijn', waren de kijkcijfers
beduidend lager.
„Als je de lat voor jezelf hoger
legt, wordt dat niet geaccep
teerd", heeft hij geleerd. „Een
voetballer die veel scoort, maar
meer wil en eerst voor het doel
een salto achterover maakt,
wordt ook niet gewaardeerd.
Want .dan schiet je er vaker
naast. Dat is TV. Je moet je rich
ten op de grootste groep, simpel
en doorzichtig. Als je met een
fluwelen pakje aan tegen een
bushokje botst en je kop staat in
de krant, dan word je de volgen
de dag gebeld of je niet iets op
TV wilt doen."
„Eén van mijn bekommernis
sen is dat het allemaal nog eens
gaat mislopen met mij, want
mijn fans houden niet van mijn
idolen. Ik haal mijn inspiratie
bij Woody Allen en ik ben gek
op de liedjes van Bob Dylan.
Daar hoef ik bij mijn fans niet
mee aan te komen. Alles moet
eerst door de Urbanusfilter. Ik
haal de essentie eruit en ga het
herverpakken. Mijn eigen hu
mor moet ik vertalen naar mijn
publiek. Maar ik raak daar niet
gefrusteerd door. Ik speel het
spel mee. Als je speelt met grap
jes waar je wat kennis van de
wereldgeschiedenis voor moet
hebben, bereik je nu eenmaal
minder mensen. Ik pas me wel
een beetje aan. maar ik zal
nooit het grote publiek de kont
likken."
„Het valt me wel op dat er in
Nederland meer lachers zijn
dan in België als ik een beetje
een subtiele grap vertel. Niet
dat Nederlanders slimmer zijn,
maar op dit vlak hebben jullie
toch een voorsprong. In elk
RECENSIE SUSANNE LAMMERS
Jan ten Hoopen Hans Stoop. Gehoord
22/9, LAKtheater, Leiden. Nog te horen:
23/9.
Tot de pauze is het nog net heb
belijk. Maar daarna wordt het
onverdraaglijk. Niet alleen om
dat Jan ten Hoopen zijn eigen
gemaakte teksten dan geregeld
kwijt is, maar vooral vanwege
het niveau. Na de pauze is het
eigenlijk een grote kwijlerige
snotmassa onder het motto: La
ten we vrienden zijn. Jan be
zingt de liefde.
Dat Jan zingt, is niet erg. Dat
heeft soms zelfs wel wat, ook al
heeft hij dan een wat onmelodi
euze stem met een klein bereik
en kampt hij met een opko
mende verkoudheid. Sommige
liedjes zijn best okee. Vooral die
waarvan hij zelf de muziek niet
schreef. Dat Jan kletst is veel er
ger. Hij legt ons, 'dummies', elk
liedje drie keer uit voor hij het
zingt en dat stoort zelfs dom
meriken.
Ook Jans preoccupatie met
seks, in woord en gebaar, komt
veel te geprononceerd over het
voetlicht. Voor de pauze over
heerst de algemene thematiek:
een gesprek met God, zoek en
wees jezelf, het kind in jezelf,
een liedje over een huppelend
meisje in Joegoslavië.
In hét tweede deel van het
programma bezingt Ten
Hoopen de opbloei en onder
gang van 'de' relatie. En dit deel
is wat mij betreft een volslagen
miskleun. De teksten barsten
van de stoplappen en de ge
meenplaatsen van het genre:
'handen vol tederheid, dit is de
mooiste lijd, jij en ik een beetje
zekerheid. Samen zijn, al zijn
we toch alleen'.
Doet hij er al lang over om in
zijn liedjes zijn punt te maken,
in de tussenliggende praatjes
wordt het echt oeverloos geneu
zel. Daarbij gaat het naïeve van
zijn voordracht snel vervelen.
Jan ten Hoopen doet alsof hij
dicht bij je wil zijn, samen met
Hans Stoop, zijn voortreffelijke
gitarist, biedt hij een huiselijke
aanblik. Hij brengt zelfs zijn
hond mee. Maar hij luistert te
graag naar zichzelf, en dan wil
het bezoek zich wel eens gaan
vervelen.
MUZIEK
RECENSIE UDY v.d. SPEK
K&O-Meesterserie Orkest van het Oos
ten o.lv. Gabriele Bellini. Solist Ronald
Brautigam, piano. Werken van Glinka.
Mozart en Tsjaikowsky Gehoord op 22
september in de Vredeskerk, Leiden.
Sinds gisteren weten we weer
waarom het in de Stadsgehoor
zaal zo goed toeven is (was).
Maar je moet wat, zo'n hele
winter lang. En niemand heeft
zich uit het veld laten slaan; ook
de Vredeskerk zit vol tot aan de
laatste stoel. Surrogaat smaakt
in slechte tijden best lekker,
omdat je het geurige aroma van
versgebrande koffie erbij ver
zint. Strijkers en blazers van het
Orkest van het Oosten kunnen
elkaar in Glinka's ouverture
'Roeslan en Ludmilla' nog niet
vinden, van rechts komt het
blazersgeweld en van links ko
men de strijkers wat karig om
de bocht.
Tussen die twee groepen
moet Ronald Brautigam zich
een weg gaan banen, een brug
bóuwen om zich vervolgens te
voegen in deze eigenzinnige
klankverschillen; met behoud
van eigen visie komen tot een
samenhang. Ook de Bösendor-
fer moet z'n best doen om zich
breeduit gemakkelijk te voelen
in deze droge akoestiek.
Toch zette Brautigam op zijn
eigen resolute directe manier
een monument neer: gespierde
klankkleur, nauwelijks pianissi-
mi, schitterende cadenzen met
de meest verrassende versierin
gen, een zeer stevig toucher als
een rotsvast fundament onder
dit bijna barokke bouwsel. In
Mozart's pianoconcert in d, een
van zijn zeldzame mineurcon-
certen, is de blazerssectie goed
uitgedund, wat zeer ten goede
komt aan homogeniteit en een
meer aanvaardbaar coloriet.
In de Symfonie nr 4 in f van
Tsjaikowsky doen afwisselend
de blazers en de strijkers het
trommelvlies geweld aan.
Urbanus: 'Als je in België over het muurtje durft te kijken, heet dat land
verraad'. FOTO» GPD
dorp staat een theater en het
percentage theatergangers is
ook nog eens veel hoger dan bij
ons."
„Voorlopig sta ik ook alleen in
Nederland. Twaalf optredens
per maand en als het de spuiga
ten uitloopt misschien vijftien.
In het begin deed ik wel 25 op
tredens per maand, maar ik wil
niet het slaafje van het publiek
zijn. Je kunt wel proberen alle
graanschuren te vullen, maar ie
moet ook de tijd nemen er eens
eentje leeg te eten. En ik heb
nog wel een paar volle schuren
staan. Ik probeer zoveel moge
lijk integer te zijn. Als ik zou wil
len zou ik een veelvoud kunnen
verdienen van wat ik nu ver
dien. Maar ik behoor nog tot de
generatie waarin reclame als
prostitutie overkomt.
Het Leidsch Dagblad houdt in
het kader van de komende
Kinderboekenweek (die als
thema heeft 'Beestenbende')
een dichtwedstrijd voor kinde
ren van zes tot twaalf jaar.
Zij mogen een gedicht in
sturen over hun lievelingsdier.
Het mag gaan over een kat,
een hond, maar ook over een
olifant of over een aap.
De tien mooiste gedichten
worden gepubliceerd op de ex
tra Kinderboekenweekpagina's
op donderdag 5 oktober.
De jongens of meisjes die in
de prijzen vallen krijgen de
Leidsch Dagbladgriffel, een
prijs die in het gebouw van de
krant zal worden uitgereikt.
Wanneer dat gaat gebeuren,
wordt nog bekendgemaakt.
Gedichten - die niet langer
mogen zijn dan tien regels -
mogen worden ingezonden tot
maandag 2 oktober met ver
melding van naam, adres en
telefoonnummer. Het adres is:
kunstredactie Leidsch Dag
blad, Postbus 54, 2300 AB in
Leiden.
