Vriendschap
tot na de dood
Zonnige feministische fabel van Marleen Gorris
kunstmanifestatie
centrum Katwijk
arolijn Visser schrijft
loekenweekessay 1996
Cultuur&Kunst
lm Jacobs
rnstig ziek
Oude Chinezen aten met vorken
Raad voor Cultuurbeheer: notitie Nuis eenzijdig
René Froger
bedreigd
I HAAG GPP
ARSEILLE AFP
l/QENSDAG 20 SEPTEMBER 1995
Silvester ontleedt sprookjes
Ihden Jeugdboekhandel Silvester organiseert samen met de
IJul Veltma Stichting een drietal bijeenkomsten over de diepere
jetekenis van sprookjes. Centrale \Taag is: hoe komt het dat
ferookjes hun aantrekkingskracht blijven behouden. Ter afslui-
fog vertelt Anne Brands op iedere avond een verhaal. De bijeen
komsten worden gehouden in de Rudolf Steiner School aan de
fesar Franckstraat op 20 en 27 september en op 4 oktober. Aan
lang 20.15 uur, deelname kost 15 gulden per bijeenkomst of 40
ijlden voor alle drie.
nieuwe toepassingen van oude
glastechnieken uit verschillende
culturen. Jeanette Mlekuz laat
aquarellen zien waarvoor ze in
spiratie opdeed tijdens reizen
naar onder meer Frankrijk, Por
tugal, Mexico en Zuid-Afrika. In
dat laatste land verbleef zij vijf
jaar. Joke Tuuk exposeert zeef
drukken en geeft als het weer
het toelaat ook demonstraties.
Op de kunstmarkt zijn verder
onder meer keramiek en ziera
den te zien.
Jnstenaars uit heel Nederland
feenteren zaterdag hun werk
|het centrum van Katwijk aan
Hun werk kan ook worden
Icocht op de door winkeliers-
leniging PAC georganiseerde
jnifestatie die van 11.00 tot
0 uur duurt.
fop de kunstmarkt zal uiteen-
jend werk te zien zijn. Zo
Bsen teert Eduard van Vleuten
irolijn Visser (1956) schrijft
Boekenweekessay 1996. On-
het centrale thema Eeuwig
Dorado, staat volgend jaar de
•ratuur uit Zuid-Amerika en
l Caribisch gebied centraal.
;t essay sluit daar op aan. De
lekenweek loopt van 13 tot en
et 23 maart.
Adriaan van Dis schrijft, zoals
rder bekend werd, het Boe-
nweekgeschenk. De Stichting
Ulectieve Propaganda van het
iderlandse Boek (CPNB), die
Boekenweek organiseert,
heeft dat gisteren officieel be
kendgemaakt.
Carolijn Visser debuteerde in
1982 met Grijs China, een reis
verslag door de Volksrepubliek.
Daarna publiceerde ze vijf bun
dels reisverhalen, waaronder
Buigend Bamboe en Hoge bo
men in Hanoi. Over Latijns-
Amerika scheef ze onder meer
De goudzoekers van café El Pa-
raiso en Internationalistas Nica
ragua. Het Boekenweekessay,
dat eerder werd geschreven
door Rudy Kousbroek en Jan
Wolkers, verschijnt in een opla
ge van 40 a 50.000 exemplaren.
Oudstbekende gedicht van Jan van Hout op gevel
Stichting Tegen-beeld
heeft de laatste jaren het
Leidse straatbeeld opge
fleurd met geschilderde ge
dichten op muren. Recen
telijk is een gedicht van Jan
van Hout aangebracht op
een blinde muur in de Drie
Octoberstraat.
LEIDEN SJOERD DE JONG
De combinatie van dichter en
straat is in dit geval niet toeval
lig. Jan van Hout (1545-1609)
was in 1574 stadssecretaris van
Leiden en samen met Pieter van
der Werff en Johan van der
Does een centraal figuur tijdens
het beleg van Leiden. Initiatief
nemer tot het plaatsen van dit
gedicht is Karei Bostoen, kenner
van de 16e eeuwse Nederlandse
literatuur en medewerker van
de vakgroep Nederlands.
Naast zijn politieke carrière
was Van Hout in zijn vrije tijd
een gerenommeerd dichter. Het
gedicht in de Drie Octoberstraat
van 2 december 1575 is het
oudstbekende gedicht van Van
Hout.
Het grootste deel van zijn lite
raire oeuvre is na zijn dood ver
loren gegaan. „Van Hout heeft
niet veel werk in druk uitgege
ven," zegt Bostoen. „Het groot
ste deel van zijn oeuvre, naast
gedichten ook toneelstukken en
proza, is niet gepubliceerd,
maar circuleerde in handschrift
rond. Na de dood van Van Hout
is deze verzameling handschrif
ten in handen van Petrus Ber-
tius gekomen. Bertius is in het
begin van de 17e eeuw naar
Frankrijk uitgeweken. Wat daar
na met de handschriften van
Van Hout is gebeurd is onbe
kend."
Het gedicht aan de muur in
de Drie Octoberstraat is be
waard gebleven, omdat Van
Hout het op 2 december 1575
heeft opgeschreven in het
vriendenboek, een zogeheten
Album Amicorum, van Jan van
der Does. Dit vriendenboek van
Van der Does, die waarschijnlijk
beter bekend is als Janus Dousa,
is nu opgenomen in de collectie
van de Universiteitsbibliotheek.
Het gedicht gaat over valse en
echte vriendschap, een onder
werp dat voor iedereen kan gel
den. Maar het feit dat Van Hout
het in het vriendenboek van
Dousa heeft geschreven, duidt
er op dat hij speciaal de vriend
schap tussen beiden bedoelde.
Dat wordt nog eens bevestigd in
een tekstje van Van Hout onder
het gedicht in het vrienden
boek. In een vrije vertaling: „Ter
ere van de duurzame en stand
vastige vriendschap die met de
hooggeleerde, edele, geachte
jonker Jan van der Does, heer
van Noordwijk, gesloten werd
ten tijde van het tweede beleg
van Leiden, toen hongersnood
en sterfte het allerergste woed
den, is dit geschreven door mij
Jan van Hout."
Tijdens het tweede beleg van
Leiden, dat duurde van 26 mei
tot 3 oktober 1574, moest Van
Hout de Leidse oorlogsecono
mie in goede banen leiden.
Dousa was in deze moeilijke da
gen militair bevelhebber. Beide
mannen vormden de harde
kern van het Leidse verzet. Na
het beleg bleven ze de stad die
nen en waren ze onder andere
de drijvende krachten achter de
Leidse Universiteit. Van Hout
geldt nu als de eerste Hollandse
Renaissancedichter en vernieu
wer van de versvorm.
Een vrije vertaling van het gedicht van Jan van Hout luidt:
Een vriendschap gesloten onder valse voorwendsels
gaat meteen teniet
wanneer zij onder druk staat,
en slinkt snel. Maar een vriendschap die gestalte
krijgt in tijden
van groot gevaar,
wanneer ieder zijn best doet, en door de ellende heen
breekt
noch teleurstelling, noch wrevel
noch aanval, noch botsing
zal haar wortels aantasten. Maar ongerept
blijft zij bestaan, hoe lang het ook mag duren!
Ja, tot na de dood.
h Jacobs heeft alle concertaf-
iken voor de rest van 1995
Jezegd. De jazzpianist-pre-
ptator moet een zware maag-
leratie ondergaan in een
lags ziekenhuis. Dit heeft het
lanagementbureau Interpresa-
p in Den Haag, dat Jacobs ver-
tenwoordigt, desgevraagd
•oor de ziekte van Jacobs zijn
- zeker tot 31 december -
concerten in verband met
jubileum van Jacobs' echt-
lote, jazz-zangeres Rita Reys,
'allen. Zij zou worden bege-
door het trio van haar man.
serie optredens van The
h Swing College Band met
gasten Jacobs en Louis van
jk is niet afgezegd. Fred Mur-
f, de vaste pianist van de
i j iC-band, zal samen met Van
i jk het wegvallen van Jacobs
\j )beren op te vangen,
v j n de serie duo-concerten die
Jcobs met Louis van Dijk in het
ld maakt zal de bekende klas
pianist Daniel Wayenberg
ivervanger optreden. Wat be
de populaire reeks optre-
van 'De Gevleugelde
iden' zal Jacobs niet wor-
vervangen en zullen Louis
Dijk en mr. Pieter van Vol-
loven zich als duo presente-
Deze oplossing is gekozen
uitdrukkelijk verzoek van Ja-
is; de opbrengst van de con-
len van De Gevleugelde
ïnden is bestemd voor goede
Jen.
loete voor
fina Simone
Jen Franse rechtbank heeft
Be Amerikaanse zangeres Ni-
la Simone bij verstek veroor
deeld tot twee maanden
•ortvaardelijke gevangenis-
£iaf en bijna 8700 gulden
Aete voor het doorrijden na
ten ongeval. De 62-jarige
fangeres kreeg ook nog een
jntzegging van achttien
Kaanden.
I Het is de tweede keer in
porte tijd dat Simone, die ge
beld in Frankrijk verblijft,
ten straf krijgt opgelegd door
Jan Franse rechtbank. Door
let ongeluk in maart 1993
Jepen de betrokkenen ver
pondingen op.
1 In augustus was de zange
rs veroordeeld tot acht
«aanden voorwaardelijk en
Jen boete van duizend gul
den voor het schieten met
jen hagelpistool op twee
turjongens. Volgens Simo-
fe maakte het duo teveel la-
Archeologen hebben een voor
werp van ongeveer 4600 jaar
oud gevonden dat naar wordt
aangenomen een vork is. Het
eetgerei werd gebruikt door de
oude Chinezen, die meer vlees
aten dan nu. Pas later zouden
zij zijn overgegaan op het ge
bruik van eetstokjes.
De wetenschappers ontdek
ten in de provincie Qinghai in
het noordwesten van het land
een benen vork die sterk lijkt
op de moderne vork, zo meldt
het persbureau Xinhua. De bij
na 26 centimeter grote vork
met drie tanden maakt deel uit
van tafelgerei uit de periode
van het late Stenen Tijdperk.
De ontdekking „ontkracht de
traditionele gedachte dat het
Chinese volk alleen maar ge
bruik maakt van eetstokjes en
dat de vork een werktuig is dat
door het Westen is geïntrodu
ceerd", aldus Xinhua. Histori
sche gegevens tonen aan dat
de oude nomadische volken in
China heel weinig gebruik
maakten van stokjes. „Messen
en vorken zijn veel handiger
voor mensen wier voedsel
voornamelijk bestond uit vlees
en kaas", zegt het agentschap.
De Raad voor het Cultuurbe
heer had meer verwacht van de
notitie Pantser of ruggegraat,
die staatssecretaris Nuis van
cultuur in juli heeft gepresen
teerd. Volgens de raad ont
breekt het in het rapport aan
een samenhangend cultuurbe
leid. In Pantser of ruggegraat
schetst de bewindsman de
hoofdlijnen van het cultuurbe
leid van 1997 tot 2000. Het stuk
loopt vooruit op de Cultuurnota
1997-2000, die volgend jaar ver
schijnt.
De Raad voor het Cultuurbe
heer meent dat de notitie te veel
de gedachtenwereld van het
kunstenbeleid ademt. Het ter
rein van het cultureel erfgoed
neemt een ondergeschikte posi
tie in. Het beleid op het gebied
van de archeologie en de ar
chieven komt zelfs niet aan de
orde, aldus de raad. Hij vraagt
de staatssecretaris die eenzij
digheid weg te nemen in een
evenwichtiger Cultuurnota.
De financiering van het Stra
tegisch Plan voor de Monumen
tenzorg acht de raad te vaag en
te onzeker. De visie dat monu
menten minder overheidssteun
nodig hebben wanneer zij door
herbestemming een economi
sche functie krijgen, is volgens
de Raad niet realistisch en prin
cipieel onjuist. Voorop moet
staan dat het rijk monumenten
beschermt. Dat ze een nieuwe
bestemming krijgen met een
economisch draagkrachtige
functie is als bijkomend effect
toe te juichen, zegt de Raad.
Maar dat mag geen criterium
zijn voor instandhouding.
Ook het idee om museale col
lecties om Financiële redenen
niet te conserveren of af te sto
ten wijst de Raad met kracht af.
Anna Bijns
Prijs naar
Hanny Michaelis
AMSTERDAM ANP
De dichteres Hanny Michaelis
(1922) krijgt de Anna Bijns Prijs,
de onderscheiding voor de
vrouwelijke stem in de letteren.
De prijs bestaat uit een sculp
tuur van Maja van Hall en een
geldbedrag van 10.000 gulden,
zo maakte de Anna Bijns Stich
ting gisteren bekend.
Eerdere winnaars waren o.a
de onlangs overleden Josepha
Mendels, Inez van Dullemen en
Christine D'haen. De Stichting
bekroont elke twee jaar een au
teur. Michaelis, die in 1949 de
buteerde, schreef een klein oeu
vre dat volgens de Stichting her
nieuwde belangstelling ver
dient. Het thema van haar poë
zie is de ondraaglijke lichtheid
van het bestaan, maar Michae
lis weet dat speels en herken
baar te brengen. „Haar verzen
zijn eerlijk, eenvoudig en open
hartig, en getuigen van grote
menselijke betrokkenheid,"al
dus de jury. Leona Detiege, bur
gemeester van Antwerpen, zal
Michaelis de prijs op 9 decem
ber in Antwerpen overhandi
gen.
ALMERE GPD
Een 37-jarige man uit Almere is
gearresteerd na de zanger René
Froger en zijn gezin te hebben
bedreigd. De man kon worden
aangehouden na afloop van een
concert dat René Froger in Al
mere had gegeven.
De man heeft het gezin Fro
ger via briefjes bedreigd met fy
siek geweld, aldus een politie
woordvoerder. De briefjes zijn
ook voor het concert bij Froger
bezorgd. Tijdens zijn optreden
liet René Froger zich bescher
men door een aantal bodygu
ards.
De zanger zou vandaag aan
gifte doen van de bedreiging.
Monumentale rol Willeke van Ammelrooy in 'Antonia'
Het leek alsof in de Nederlandse
speelfilmerij niets meer wilde
lukken. Maar ineens krijgt de
goegemeente een hart onder de
riem gestoken door twee vrou-
•welijke cineasten die films vol
tooiden buiten alle publiciteit
om. Beiden wisten in het bui
tenland prijzen te winnen voor
ze aan een Nederlandse pre
mière toekwamen. Twee weken
geleden presenteerde Heddy
Honigmann Tot Ziens, een so
ber liefdesdrama met grote allu
re. En woensdagavond wordt
het Nederlands Film Festival
geopend met 'Antonia' van
Marleen Gorris.
Vorig weekend won 'Antonia'
de Publieksprijs op het Festival
van Toronto door in de enquê
tes hoger te scoren dan de 295
andere films. Dit moet bizar
overkomen bij mensen die Gor
ris alleen nog kennen van de fe
ministische filippica's De Stilte
.Rond Christine M., Gebroken
Spiegels en The Last Island.
'Antonia' is evenwel een film
waarvoor de maakster haar
toonsoort drastisch heeft gewij
zigd al blijkt ze niet werkelijk
anders aan te kijken tegen haar
vaste thema: de polariteit tus
sen' vrouwen en mannen.
Nieuw is dat Gorris het vermo
gen deelachtig is geworden om
te relativeren.
'Antonia' is een amusante
film, maar is ook emotioneel,
origineel en vooral vitalistisch.
In een verhaal dat het midden
houdt tussen een vijf generaties
omvattende familie-kroniek en
de aloude streekroman, speelt
Willeke van Ammelrooy op mo
numentale wijze een pronte
boerin die op haar hoeve een
commune-achtig gezelschap
verzamelt van vrouwen die
geen mannen nodig hebben (of
slechts af en toe), dorpsgekken,
incestslachtoffers, een uitgetre
den kapelaan en nog wat kerels
die hebben bewezen zich fat
Een scene uit de film Antonia van Marleen Gorris.
soenlijk te kunnen gedragen. El- trekken thuis, met desnoods
ders in het Ardeense gehucht een dubbelloops in de aanslag.
wonen nog het soort rotzakkige
macho's waar Gorris altijd zo rouw vijandig
gloeiend de pest aan heeft, De film opent en sluit op de
maar Willeke geeft hen hun laatste dag van Antonia's leven
en daar tussenin zit de lange te
rugblik die begint als kort na de
oorlog haar eigen moeder (Dora
van der Groen) foeterend en
scheldend op mannen de geest
geeft. Antonia neemt het beheer
over van de boerderij. Ze schijnt
vastbesloten om in haar levens
stijl geen enkele concessie te
doen aan de traditionele bene
penheid en huichelachtige ka
tholieke mores die in dat dorp
de vrouwvijandige sfeer bepa
len.
De Marleen Gorris van vroe
ger zou in zo'n situatie een ge
vecht tegen de bierkaai hebben
geënsceneerd waar vrouwen
hooguit morele winnaressen
kunnen zijn. De nieuwe Gorris
maakt er een idyllische fabel
van die op l.atijnse leest lijkt ge
schoeid, met veel saamhorige
familie-taferelen en grote geza
menlijke maaltijden buiten op
het erf als er is gebaard of ge
storven.
Dat suggereert meer manne
lijke bemoeienis dan feitelijk
het geval is. Want Antonia wei
gert haar hand aan boer Bas
(Jan Decleir), een brave we
duwnaar die in haar een nieuwe
moeder voor zijn kinderen zag.
Voetstuk
Naast een hartroerend optreden
van Marina de Graaf als het in-
cestslachtoffer Deedee, is in alle
soberheid vooral Els Dotter
mans als Daniëlle opvallend.
Het theaterpubliek had de
Vlaamse actrice al lang op een
voetstuk staan en het Neder
lands filmpubliek heeft ook al
de kans gehad om haar te be
wonderen in Jacob Bijls onder
schatte politiefilm Beck. In de
film van Gorris speelt zij tegen
over de assertieve, daadkrachti
ge Willeke van Ammelrooy de
dochter die meer observeert
dan participeert in gebeurtenis
sen.
'Antonia' is een sprookje.
Over vrouwen die niet alleen
gevoeliger zijn dan mannen
maar ook sterker, eerlijker, in
telligenter en bovendien meer
genegen zich het lot aan te trek
ken van underdogs, of die nou
mannen zijn of vrouwen. Het is
een rijk geschakeerde, geestrijke
en hoogst onderhoudende evo
catie van het idee dat met meer
macht voor vrouwen een betere
wereld bereikbaar zou zijn. De
film van Gorris maakt dat je het
wil geloven.
Vrunischap gemaoci/in schijn bedeckt
Vergaet soubijt
Als emu de noot,
En schielic laeet,/ Mei' die vei wou
Wert, in een rijt
Van arigste - groot, -
.Als elc een waect/en noot deurbrcct,
Geen leet, noch spijt
Noch storm, noch stoot
Haer wortel raect/. Her onbevlect
Blijft, hoe langh' t'lijt!
Jae naer de doot.
DAN -ran HOW (15^2-1609)
1575. ije"Dccemb.
