Geen hete zomer sociale zekerheid
'Je denkt: dit kan niet, niet bij mij. Het is een ramp'
Feiten &Meningen
Bestuurders
hebben lak
aan burgers
WOENSDAG 20 SEPTEMBER 1995
De referenda over de stadsprovincies Rotterdam en
Amsterdam, een deftig woord voor volksraadple
ging, zijn voor de plaatselijke bestuurders uitgelo
pen op een nachtmerrie. In Amsterdam iets minder
dan in Rotterdam. In Amsterdam was het proces
nog niet zover voortgeschreden en had het plaatse
lijke bestuur zich niet echt gecommitteerd en was
de burgemeester bovendien net nieuw.
In Rotterdam daarentegen waren alle bestuurders
er falikant voor en nam de burgemeester gedurende
een groot aantal jaren het voortouw. De Rotterdam
mers hadden bovendien de regering zover gekregen
om voor hun stadsprovincies een speciale wet te
ontwerpen, een lex specialis, die alles tot in de
puntjes zou regelen. Daar hadden burgemeester Pe
per en de toenmalige commissaris van de koningin
en huidige burgemeester van Amsterdam, Patijn,
nog een fiks robbertje over gevochten.
Amsterdam en Rotterdam hadden met elkaar ge
meen dat sprake was van bestuurlijke constructies.
Bedacht door bestuurders en bedoeld voor bestuur
ders. De bevolking, de instellingen en bedrijven
stonden daar geheel buiten. Bestuurders werden
niet moe te verklaren dat het erg goed voor ons zou
zijn en dat het allemaal veel democratischer zou
toegaan dan nu, maar ons er in betrekken werd niet
nodig gevonden. In beide gebieden zijn gemeente
raadsverkiezingen gehouden waarbij geen van de
grote partijen het nodig vond om over dit belangrij
ke thema de kiezer te raadplegen. Ze waren alle
maal vópr, dus er was niets te kiezen. De geïnfor
meerde kiezer die er tegen was, kon zich vervoegen
bij een splinterpartij.
De grote fout die in beide gevallen is gemaakt is
dat de grote steden, Rotter
dam en Amsterdam, zouden
worden opgedeeld in een
groot aantal zelfstandige ge
meenten. Daarbij werden
globaal de grenzen van de
deelgemeenten aangehou-
den. Bestuurlijke construc-
hes die vooral op het terrein
®k| van de sociale vernieuwing
hun nut hebben bewezen,
maar ook hebben bijgedra
gen tot versnippering van
beleid. De visie van een
PIM FORTUYN deelgemeente is nu eenmaal
medewerker beperkt en is dikwijls niet de
visie waarop een grote stad
recht heeft.
Zo liep Amsterdam hierdoor het grote Van der
Ende Theater mis en bouwt het op toplocaties veel
te veel sociale woningbouw, hetgeen de rijke stads
bewoner nog eerder de buitenlucht doet opzoeken.
In Rotterdam is het Kralingse Bos privé-bezit ver
klaard van de deelgemeente terwijl het hier de enige
grootstedelijke recreatievoorziening betreft van Rot
terdam. De deelgemeente heeft daaraan geen bood
schap en weert rustig verkeer en liefhebbers van de
herenliefde en dwarsboomt naar hartelust de uit
breiding van de paardenrensport.
Om in het huidige regeringsjargon te blijven, het
is een kwestie van maatvoering. Met die maatvoe
ring is veel mis. Geleerden hebben inmiddels uitge
vonden dat de bevolking van Amsterdam en Rotter
dam niet tegen de stadsprovincie heeft gestemd,
maar zijn onvrede heeft willen uiten. Hun advies is
gewoon doorgaan. Je gelooft het niet.
In het bedrijfsleven worstelt men al een paar de
cennia met het vinden van de juiste schaalgrootte.
Investeringen en marktpenetratie vereisen een be
paalde omvang, maar diezelfde markt eist ook weer
dat je er dicht bovenop zit en dat kan alleen als je
niet te groot en overzichtelijk bent. Hele boekenkas
ten zijn er inmiddels over volgeschreven en met val
len en opstaan wordt steeds beter maatwerk afgele
verd. Niet één concept, maar verschillende concep
ten zelfs binnen één organisatie. Strategie en finan
ciering hebben dikwijks een grotere maat nodig dan
de uitvoering, welnu dan wordt gewerkt aan ver
schillende maatvoeringen op verschillende niveaus.
De overheid en het openbaar bestuur leren daar
inmiddels niets van. Daar is het alles schaalvergro
ting wat de klok slaat. Onderwijsinstellingen worden
van de basisschool tot en met de universiteit op
steeds grotere schaal geschoeid. Dat schijnt alleen
maar voordelen met zich mee te brengen. Het
buurtziekenhuis, dikwijls nog splinternieuw, moet
dicht en wordt vervangen door een streekzieken
huis, want dat levert volgens de beleidsmakers bete
re gezondheidszorg op en is goedkoper.
Nieuwste loot aan de stam is inmiddels een onge
kende schaalvergroting van de gemeente. Als de
plannen doorgaan heeft een provincie als Drente
straks nog maar twaalf gemeenten en Friesland niet
veel meer. De gekte heeft toegeslagen. Tekentafel
geleerden hebben uitgemaakt dat, wil een gemeente
al haar taken aankunnen, zij een bepaald aantal in
woners moet hebben. Die taken worden omgezet in
een minimaal aantal ambtenaren, dat levert een be
paalde hoeveelheid kosten op. Gemeenten worden
bekostigd naar inwonertal, dus dan is de rekensom
snel gemaakt en rolt daar het minimum-inwonertal
uit voor een minimum functionerende gemeente.
Daarna kun je je aan het herverkavelen zetten met
dit minimum-aantal inwoners in het achterhoofd.
Téchnocratischer kan het niet. Eeuwenlang ge
koesterde en gegroeide gemeenschaps- en be
stuursstructuren worden met een rekenlineaal van
de kaart geveegd. De meerderheid van de Tweede
Kamer steunt deze aanpak. Immers, er moet mo
dern worden bestuurd en daarbij komt heel wat kij
ken, dus zullen we terug moeten van de ruim zes
honderd gemeenten nu, naar nog een paar honderd
straks. De menselijke maat is dan wel helemaal zoek
in het binnenlandse bestuur. De menselijke maat
vraagt maatwerk.
Elke situatie is anders. Een grote stad vraagt een
andere, veel grootschaliger, aanpak dan een platte
landsdorp. In dat laatste geval kunnen schaalvoor
delen heel wel worden bereikt door samenwerkings
verbanden en uitbesteding. Het dorp kan dan als
bestuurlijke en gemeenschapsstructuur gewoon
voortbestaan, zoals aaneengegroeide stadjes wel
licht zover zijn om ook één bestuurlijke eenheid te
vormen. Het gaat erom goed te kijken naar hetgeen
is gegroeid en op basis daarvan de bestuurlijke in
richting te kiezen.
Tot nu toe is steeds gewerkt vanuit bepaalde,
dikwijls in Den Haag bedachte, bestuurlijke techno
cratische concepten, die worden geplakt op de wer
kelijkheid. Die realiteit had zich maar aan te passen.
Twee stedelijke bevolkingen hebben inmiddels aan
getoond dat dit niet de juiste werkwijze is. Wanneer
leren we nu eens dat binnenlands bestuur dient te
groeien van onderop in plaats deze van bovenaf op
te leggen?
Frits Bolkestein verstoort op voorhand CDA-droom over kabinetscrisis
Bij het aantreden van het paarse kabinet werd het in de wandelgangen al gefluisterd: in 1996 is het afgelopen met
de Spielereien, want dan moeten PvdA, WD en D66 met elkaar in de slag over de herziening van het sociale zeker
heidsstelsel. Staat er immers niet in het regeerakkoord dat in de zomer van het gisteren begonnen parlementaire
jaar de tussenstand van het sociaal-economische beleid zal worden opgemaakt? Dat dan, na de herijking van het
buitenlandse beleid, de herijking sociale zekerheid aan de beurt is?
In het CDA worden de messen
al geslepen. Een ideale moge
lijkheid voor fractieleider Heer-
ma om de coalitie eindelijk op
een concreet punt van ver
deeldheid te attaqueren. Vooral
de PvdA zal met de billen bloot
moeten. Als de sociaal-demo
craten volharden in hun afwij
zing van het basisstelsel in de
sociale zekerheid bezwijkt de
fundering onder het kabinet-
Kok. Stiekem rekent het CDA er
al een beetje op beide partijen
uit elkaar te zullen spelen om
zelf weer op het regerings
pluche plaats te nemen.
Maar V\T>leider Frits Bolke
stein ontneemtihet CDA op
voorhand de zoete droom van
een op handen zijnde crisis.
,,Als de heer Heerma likkebaar
dend meent dat er in de zomer
van 1996 besluiten worden ge
nomen over de herinrichting
van de sociale zekerheid, dan
heeft hij het mis. Ik adviseer
hem het regeerakoord eens
goed te lezen. Daarin wordt een
veranderingsproces beschreven
met een defensieve en een of
fensieve kant. Defensief: tot
1998 achttien miljard bezuini
gen en negen miljard lastenver
lichting voor burgers en bedrij
ven: een minder collectieve so
ciale zekerheid en meer markt
werking. En intussen nadenken
'over de vereisten waaraan ons
sociale stelsel op de langere ter
mijn zal moeten voldoen'. Zo
staat het er letterlijk. Offensief:
het kabinet streeft ernaar voor
stellen voor de bezinning hier
over bij de begrotingsvoorberei
ding voor 1997 af te ronden.
Maar de discussie moet dan
nog komen. Besluiten vallen pas
né 1998. Ik begrijp dat dit de
heer Heerma niet goed uitkomt,
maar het is echt niet anders."
- Maar het is toch duidelijk dat
PvdA en WD op dit punt niet
tot elkaar komen Je ziet bij de
PvdA al een beweging die het
kabinet-Kok bekritiseert vanwe
ge het vermeende gebrek aan so
lidariteit in het beleid. Die groei-
ende onvrede til je toch niet over
deze regeerperiode heen
Bolkestein: ,,Ik ben het niet met
u eens. Natuurlijk zijn interne
tegenstellingen binnen een coa
litiepartner niet van buitenaf te
verzachten, en bovendien is dat
ook geen zaak van de WD.
Maar ik geloof dat het met die
verdeeldheid wel meevalt. Ook
een brede stroming in de PvdA
is het in beginsel eens met het
principe in de sociale zekerheid
dat de overheid de burgers be
staanszekerheid op minimum-
Frits Bolkestein: „Ik adviseer de heer Heerma het regeerakkoord eens goed na te lezen".
niveau garandeert, terwijl zij
zichzelf - individueel of semi-
collectief in de bedrijfstakken -
voor de extra's bijverzekeren.
Zou de PvdA daar niets van wil
len weten, dan zat zij nu niet in
één kabinet met de WD".
- U kunt toch niet ontkennen
dat er fundamentele verschillen
van inzicht zijn? Zo wil de WD
een basisniveau van zestig pro
cent van het minimumloon, de
PvdA houdt vast aan de nu gel
dende sociale minima voor al
leenstaanden, samenwonenden
en éénoudergezinnen.
,,Ik ontken ook helemaal niet
dat er geen verschillen van me
ning zijn. Natuurlijk zijn die er.
Ik zeg alleen dat de omvorming
van verzorgingsstaat naar de
waarborgstaat op dit moment
mèt de medewerking van de
PvdA al wordt aangepakt. Over
de exacte invulling bestaat ui
teraard geen consensus. Wel
over de richting waarin de ont
wikkelingen moeten gaan. Ook
in de vakbeweging groeit de
steun voor een basisstelsel. Ze
zal dat nooit zo noemen, want
daarmee zou ze een WD-plan
onderschrijven. Maar in essen
tie wil ze dezelfde kant op. Bo
vendien, daar ligt ook de toe
komst van de vakbonden: de
overheid verzorgt de basis, de
bonden de kop daar bovenop
voor hun leden. Er is geen enke
le reden dé ontwikkelingen ne
gatief te benaderen.
- Er komt dus geen hete zomer?
De PvdA kan opgelucht adem
halen Oud-fractievoorzitter
Thijs Wöltgens vreesteen nieuwe
ingreep in de hoogte van de uit
keringen tijdens het komende
parlementaire jaar.
„Er is momenteel geen reden
voor plotselinge maatregelen. U
moet niet vergeten: de sociale
zekerheid wórdt al dynamischer
en minder collectief gemaakt.
Denk aan de WAO, de nieuwe
Bijstandswet treedt in werking.
De organisatie van de sociale
zekerheid wordt aangepast. Er
gebeurt dus al van alles. Er
wordt druk aan gewerkt de pre
miedruk naar beneden te krij
gen. We zitten op het góede
spoor. Natuurlijk moet nog veel
gebeuren, want ondanks de
grootste banengroei sinds 1990
- in 1996 kunnen meer dan
100.000 mensen aan het werk! -
is het arbeidsaanbod in Neder
land tussen 1990 en 1995 zes
keer zo snel gegroeid als in de
rest van de Europese Unie."
- WD-staatssecretaris van socia
le zaken Linschoten zegt met
PvdA-minister Melkert in de toe
lichting op de begroting voor
1996 aan te sturen op een 'solide
en rechtvaardig stelsel'. Het ka
binet start bovendien geen stu
die naar een basisstelsel.
„Het kabinet voeit een regeer
akkoord uit op grond van com
promissen waarop de WD zich
tot 1998 heeft vastgelegd. Daar
komt alleen verandering in als
fundamentele afspraken op de
FOTO GPD
helling worden gezet. Dat is niet
het geval. Omvorming van het
sociale zekerheidsstelsel kost
veel tijd. Maar dat neemt niet
weg dat mijn partij de invoering
van een basisstelsel blijft nastre
ven, waarbij het boven-mini-
male deel van de sociale'zeker-
heid wordt geprivatiseerd. Nog
altijd heerst het misverstand dat'
dit beleid onrechtvaardig en
niet-sociaal zou zijn. Maar zelf
standigen die zonder werk zit
ten, vallen al sinds jaar en dag
op de AAW terug, een basis
voorziening dus. Natuurlijk die
nen extreem onrechtvaardige
gevallen te worden verholpen,
maar die sociale noodzaak tast
het basisprincipe niet aan. En
ten slotte: wat er na 1998 ge
beurt, zien we dan wel."
- De komende maanden komt
minister Melkert met zijn flexi
biliseringsnota die er eigenlijk al
hacl moeten liggen. De wettelijke
proeftijd voor werknemers
wordt meer dan verdubbeld, de
on tslagbescherming in die zin
beperkt dat ze worclt geko
aan het arbeidsverleden:},
langer in dienst, hoe moei
de werkgever iemand kan
slaan. Gaat dit wel ver gei
„Ik zal eerst de definitievt
onder ogen moeten krijgt
tot een afgewogen oordet
kunnen komen. Maar mij
ste reactie op basis van dt
lopige informatie is: hetb
is goed doordacht, maarc
voorstellen gaan niet veri
noeg, zeker als men bedei
in de marktsector nu a
wettelijke belemmering gi
voor het afsluiten van arbt
contracten voor bepaalde
De koppeling ontslag-arbs
verleden lijkt mij geen we;
ke bijdrage aan vergroting
de flexibiliteit op de arbeii
markt: mensen met een b
worden zo te veel beschei
ten koste van mensen zon
werk. Dat werknemers int
flexibele arbeidsrelatie eet
tere rechtspositie krijgen,:
dedigbaar. Maar tijdelijke
tracten dienen beslist niet
banden te worden gelegd,
zou eerder een verslechte:
zijn."
- De werkgeversorganisatu
len af van de verplichte on
slagaanvrage bij de directi
van het arbeidsbureau (prt
tieve ontslagtoets). Melken
het precies andersom: hiji
bedrijven onmogelijk mak
werknemers via de kanton
ter te ontslaan. Wat vindti
„Als minister Melkert dat[
handhaaft, zit hij op de vei
de weg. Het veel te stugge
slagrecht behoort met het
ge minimumloon en het it
ment van de algemeen vei
dendverklaring van CAO's
de belangrijkste oorzaken
verstarring van de arbeids
markt. Haal die belemmer!
zoveel mogelijk weg en sch
de gunstigste marktomstai
heden voor de aanbieders:
arbeid. Dus geen preventie
ontslagtoets meer, en de w
naar de rechter opènhoudt
Zelfs in de vakbeweging is
ontslagtoets geen heilig hu
meer, zoals FNV-voorzitter
han Stekelenburg onlangsl
blijken. De FNV houdt naf
interne discussies nog aam
toets vast, maar niet voord1
eeuwigheid. Het punt ligtd1
niet langer keihard op t;
UTRECHT «HANS WOLF
Directeur verpleeghuis doorbreekt radiostilte na moord op bejaarden
Van euthanasie wil algemeen directeur Kuiper
(53) van het geriatrisch verpleeghuis Vliethoven
niet horen. „Euthanasie is een vorm van actieve
levensbeëindiging op verzoek van de betrokkene.
En daar is in geen van de gevallen sprake van. Je
kunt je trouwens in het algemeen afvragen wat
een wilsverklaring waard is bij iemand die de-
mentis."
Al weer bijna twee weken geleden kwam het Delf-
zijlse verpleeghuis Vliethoven in opspraak. Na
onderzoek naar de merkwaardige dood van een
hoogbejaarde bewoner arresteerde de politie een
42-jarige ziekenverzorgster. De vrouw, die al
twintig jaar in Vliethoven werkt, heeft inmiddels
bekend negen demente bejaarden uit medelijden
met insuline-injecties te hebben gedood. Ze zit
momenteel vast op verdenking van moord.
Kuiper kan naar eigen zeggen de gedachtengang
van de Farnumse vrouw, die medeverantwoorde
lijk was voor de zorg van dubbel gehandicapte
bejaarden op de verpleegafdeling Ceder, niet vol
gen. „Ik kan me het gevoel van de verdachte niet
voorstellen. Onder wat voor omstandigheden
ook, haar handelingen zijn volstrekt ontoelaat
baar. Laat daar geen misverstand over bestaan."
Binnen het verpleeghuis is er volgens Kuiper door
de recente gebeurtenissen ook een discussie op
gang gekomen over euthanasie. „Het is nu heel
actueel. Je hoort veel reacties van mensen die in
een opwelling zeggen: als ik dement was, mogen
ze er bij mij ook een eind aan maken. Maar dan
vind ik dat die mensen hun verantwoordelijkheid
moeten nemen door zelf op tijd een wilsverkla
ring te tekenen," aldus Kuiper.
Op de vraag hoe hij de laatste weken heeft erva
ren, blijft het even stil. „Het laatje niet onbe
roerd," zegt Kuiper na diep nadenken. De beken
tenissen hebben ook op Kuiper diepe indruk ge
maakt. „Je hebt er nauwelijks weet van wat er
door je heen gaat als je dat hoort. Dat zoiets in
jouw organisatie is gebeurd. Je denkt: dit kan niet,
niet bij mij. Het is een ramp."
Kuiper was vorige week niet bereid om een inter
view te gevep. „We wilden eerst op een fatsoenlij
ke manier de families inlichten." De bedoeling
van het openbaar ministerie was om na de be-
Het exterieur van het verpleeghuis Vliethoven in Delfzijl.
kendmaking van de negen gevallen, vorige week
woensdagmiddag, radiostilte in acht te nemen.
Kuiper heeft toch besloten om een uitzondering
te maken, omdat hij wel begrip had voor de be
hoefte aan achtergrondinformatie. „Binnen de
beperkte ruimte die ik heb, wil ik maximale open
heid naar buiten toe."
Volgens de directeur is er rekening mee gehou
den dat er van de zijde van de media grote be
langstelling voor de zaak Vliethoven zou bestaan.
Het heeft hem echter verrast dat de interesse van
de pers zo overweldigend groot was. „We hadden
landelijke belangstelling verwacht. Het aantal re
acties waarop we hadden gerekend is ver over
schreden. Alle landelijke bladen en diverse came
raploegen kwamen op ons af. Er werden onmid
dellijk vergelijkingen gemaakt met soortgelijke
gevallen in het buitenland. Het is niet te beschrij
ven. Het heeft een geweldige impact gehad op de
organisatie."
EVENWICHT
Binnen de organisatie is er volgens Kuiper voor
de medewerkers ruimte om over gevoelens jegens
bewoners te praten. Op de afdelingen wordu
eens in de drie maanden overleg gevoerd ovt j
dere bewoner. De personeelsleden kunnens
gens verpleeghuisarts Van Os echter ook tuss
tijds met problemen langs komen. Kuiper vit
het dan ook merkwaardig dat de verdachte b
gevoelens niet kenbaar heeft gemaakt.
Uit telefonisch contact met de Nederlandse!
eniging voor Verpleeghuiszorg (NWZ) heefti
directeur begrepen dat deze koepelorganisaR
geen voorstander van is om personeelsleden:
verpleeghuizen te laten rouleren. „Een groot
tal personeelswisselingen biedt volgens de Ni
geen sfeer van herkenning en vertrouwen. Ei
moet een evenwicht worden gevonden tusse;
trokkenheid en professionaliteit.
Daarnaast is een vast gegeven dat de bewone
van Vliethoven na een verblijf van gemiddeld'
jaar overlijden. Jaarlijks zijn dat zo'n zestig ik
sen. Op de afdeling Ceder, waar de verdachte
werkte en waar ongeveer dertig bejaarden \v£
den verpleegd, overlijden volgens Van Os perj
zo'n twintig tot dertig bewoners. Gezien hetfe
dat op de afdeling Ceder dubbel gehandicapt!
bejaarden worden verpleegd, is het volgens dt
verpleeghuisarts dan ook niet merkwaardig
de moorden niet eerder zijn opgevallen.Jed
er toch ook niet aan dat er iemand met eenfe
linespuit rondloopt?" Bovendien is het, aldus)
Os, zo dat een overdosis insuline een comavt
oorzaakt dat ook kan lijken op bijvoorbeeld
hersenbloeding. „En gaatjes van insulineinjet'
kun je in een oude huid niet makkelijk terugtf
den."
Door het verpleeghuis wordt er wel een adruie
stratie bijgehouden van de medicijnen. Er is*5
gens Van Os echter geen sluitend systeem ten
ken. „Je kunt over nog zo'n perfect systeem b1
schikken, het gaat toch verkeerd als degenen*"'
wie je afhankelijk bent verkeerde intenties he^
ben."
DELFZIJL DIRK MINKES
EN INA VOGEL
