Hulp goed op gang op
ontredderd St. Maarten
Sneeuwwitje moet zich verantwoorden voor wapensmokkel
Feiten &Meningen
Orkaan Luis maafj
geen onderscheid)
tussen arm of rij]
Tentakels van DDR-ritselaar Schalck-Golodkowski reikten van Hong Kong tot de Noordzee
De vijfde strafkamer van de Berlijnse recht
bank boog zich vandaag over Sneeuwwitje.
Niet het mooie sprookjesmeisje, want
Sneeuwwitje is een schuilnaam, ooit door
de Duitse inlichtingendienst BND bedacht
voor een geheimzinnige topfunctionaris uit
de voormalige DDR: Alexander Schalck-Go
lodkowski. Zijn zakenimperium had vertak
kingen tot aan de Noordzee tot in Haar
lem en Rotterdam.
Schalck spon zo'n ingewikkeld web dat de
Duitse justitie er wel nooit het Fijne van zal
weten. Daarom gaat het vandaag begonnen
proces ook maar over een deel van zijn
werk in dienst van de voormalige DDR. Als
baas van het handelsirhperium Kommer-
zielleKoordinierung(KoKo)opgericht in
1966, was Schalck de grote deviezen ritse
laar van de DDR. Daarnaast wordt hij ver
dacht van spionage-activiteiten en illegale
wapenharidcl. tot in Hong Kong aan toe.
Tot een deel van dat laatste heeft het Ber
lijnse openbaar ministerie zich nu beperkt.
De 63-jarige Schalck wordt ten laste gelegd
dat hij in de jaren tachtig via brievenbusfir
ma's in Duitsland en Oostenrijk wapens en
nachtkijkers naar de DDR liet transporte
ren.
Voor het proces zijn vijftien dagen uitge
trokken. Maar als het aan de aanklagers ligt,
is de zaak daarmee niet klaar. Er zijn vier
nieuwe aanklachten ingediend: wegens
kwade trouw, misbruik van vertrouwen en
overtreding van de wet op de oorlogswa
penhandel. En een zesde tenlastelegging,
wegens smokkel van elektronica, is in de
maak. Of de rechter zich daarover wil bui
gen, is een open vraag. Eerder wees de
rechtbank een aanklacht wegens belasting
ontduiking en overtreding van de deviezen-
regels van de hand.
Sneeuwwitje ritselde zich suf om aan geld
te komen. Daarvan werden onder meer
bontjassen betaald voor vrouwen van par
tijbonzen en rond Kerstmis werden er ba
nanen en chocola mee gekocht om het ge
wone volk rustig te houden. Maar een Duit
se parlementscommissie moest vorig jaar,
na drie jaar taai spitwerk, vaststellen dat
Schalcks activiteiten onmogelijk goed in
beeld kunnen worden gebracht. Bij de op
heffing van het KoKo-imperium zijn waar
schijnlijk miljarden marken verdwenen en
de Duitse belastingbetaler kan naar dat geld
fluiten.
Afgelopen week kwam het weekblad Der
Spiegel met het zoveelste stukje van de nog
steeds zeer incomplete puzzel. In februari
1990 werd ruim twaalf miljard Oost-mark
(zo'n zeven miljard gulden) overgemaakt
op een KoKo-ban'crekening en vandaar ver
der gesluisd. Schalck, schrijft het blad, zat
toen al in Beieren. In een riante villa in Rot-
tach-Egern namelijk, aan deTegernsee.
Waarvan hij daar leeft, is onduidelijk, maar
insiders hebben daarover wel een theorie:
Schalcks vrienden lenen hem zijn eigen
geld. „Als ik 50 miljoen op Zwitserse reke
ningen had", zo noteerde Der Spiegel vier
jaar geleden uit de mond van een Duitse
justitiebeambte, „zou ik ook mensen vin
den die me wat willen lenen". En, aldus die
bron, „Schalck beweegt zich niet, hij maakt
geen fouten, hij hoeft alleen maar te wach
ten tot alles is verjaard".
Natuurlijk is er best iets over Schalcks voor
malige KoKo-imperium bekend, al is het
niet het naadje van de kous. Zo meldde de
ze krant al eens dat vijf firma's die via-via
met KoKo banden hadden Redel, Inter-
holding, DIM, Walbouw en Friam in
Haarlem waren gevestigd. Er liepen ook lij
nen naar Amsterdam, Hellevoetsluis, Rot
terdam, Curasao, Liechtenstein, België,
Frankrijk, Groot-Britannië en Hong Kong.
Daarnaast hadden tientallen bedrijven in
het vroegere West-Duitsland een plekje in
het KoKo-netwerk.
In 1991 vertelde Schalcks rechterhand, Wal-
traud Lisowski, aan de Berlijnse justitie dat
de Nederlandse-bedrijven werden bestierd
door een stuurgroep. Daarin zat volgens
Lisowski onder meer 'een Hollandse ban
kier'. Duitse onderzoekers concludeerden
begin jaren negentig dat in het Nederlandse
deel van het netwerk niets illegaals werd
uitgespookt. Dat zou kunnen kloppen, want
KoKo was goed op de hoogte van de wetge
ving in de landen waar haar bedrijven actief
waren. Eind 1988 stelde Schalck staats- en
partijleider Honecker voor die wetten ver
der 'te benutten om maximale winst te be
halen'. 'Akkoord', schreef Honecker op de
eerste pagina van dat rapport.
Door te schuiven met bedrijven, geld en
goederen fikste KoKo dingen die de DDR in
rechtstreekse handelcontacten nooit voor
elkaar kon krijgen. Met als resultaat niet al
leen geld voor een luxe-leven voor de DDR-
top, maar ook elektronische apparatuur
die op de zwarte lijst van de NAVO stond
ter waarde van miljarden en geld voor het
Oostduitse spionage-apparaat.
Dat Schalck zich ook verdienstelijk maakte
voor de DDR-veiligheidsdienst is niet zo
verwonderlijk. Volgens zijn Kaderakli
soonsdossier), zo meldde Der Spiegel
trad Alexander Schalck-Golodkowski
1960 namelijk in dienst van de berud
Stasi. Hij werd er geregistreerd onder
mer 030732430120.
Hoe tevreden zijn bazen over zijn wei
ren, blijkt alleen al uit de 22 ondersch
gen die ze hem in krap dertig jaar opi
borst speldden. Daaronder zijn de Me
voor Trouwe Dienst, de Grote Ster vai
Volkerenvriendschap en liefst twee ke)
Karl Marx Orde. De vraag is of het dei
bare aanklager in Berlijn de komende
ken lukt iets van de glans van die ondi
scheidingen weg te nemen.
HAARLEM RONALD FRISART
MAANDAG 11 SEPTEMBER 1995152
Forse kritiek op lokale autoriteiten: er was niets voorbereid
Bij het vertrek wordt een drin
gend beroep op ons gedaan!
„Neem alsjeblieft wat te eten
mee als jullie terugkomen. We
hebben nog maar voorraad voor
een dag of drie en in de winkels
is bijna niks meer te krijgen."
De noodkreet op St. Maarten
klinkt niet uit de mond van een
arme drommel uit een van de
vele platgewaaide krottewijken.
Het zijn Nederlanders in goe
den doen, woonachtig in de
prijzige Guanobay. De orkaan
Luis maakt geen onderscheid.
„Ons dak knalde van het huis
alsof er een bom af ging", zegt
de nog niet van de schrik beko
men Monique. De lerares in het
middelbaar onderwijs verliet
onlangs Nederland om een
nieuw bestaan op te bouwen op
St. Maarten. Na zes weken is
haar droom wreed verstoord.
Hoe het na de ramp verder niet
haar moet, weet ze niet. „De
school waar ik werk, is zwaar
beschadigd en niet meer te ge
bruiken. Hetzelfde geldt voor
ons huis."
Ze heeft niet te veel gezegd. Het
dak van de charmante woning
met puntdak heeft het nog net
gered, maar het verwoestende
werk van Luis heeft zijn sporen
toch diep achtergelaten. Een
massieve, vijf centimeter dikke
deur werd spontaan uit de
sponningen gerukt. De wind
kreeg vrij spel, waardoor een
flink deel van de inventaris
werd vernield.
De buurman tien meter heu-
velafwaarts heeft veel meer
schade. Van het creatief ont
worpen huis van Eino en Hen-
riette Postma is het dak wegge
waaid. Samen met buren en de
logées Joke en Maaike Renard
beleefden ze het angstilF
maal van hun leven. tc
De Renards waren tijde?
hun woning aan de hav
geweken uit angst voor
overstroming. In hun tol
vluchtsoord spookte en e
de het hels. „Het gingzcP
tisch tekeer", zegt een vi
Uit angst zijn we met z'ii
in het toilet in de kelder1
schuilen. Vooral 's midd
sen drie en half vijf wasl
wijs eng. Toen waaide dic
keihard uit één hoek. He
er toen afgewaaid.
Henriette Postma moeti
klap haar eerste minuut
rust nog krijgen. „Het is
dan een nachtmerrie. Ik
niet van geslapen. Het is
wonder dat er op het eik l
meer slachtoffers zijn gei
Net als de andere bewon j
St. Maarten zijn de bevvo
van de straat in Guanob;
het opruimen van de pui
pen begonnen. Ze hebbe
ter geen idee hoe het vet
moet. Alleen betonnen c
structies bleken in staat! j'
tuurgeweld te weerstaan
zwakte van andere bouw
rialen werd door Luis gei
loos aangetoond. „Ik der
heel veel mensen St. Ma;
gaan verlaten", zegt Hen
Postma, die sinds vijf jaa
het eiland woont. Ze wil;
mogelijk terug naar Nede
Haar echtgenoot is het 111
eens. Zijn bedrijf is vollec
puin gelegd. Van een toel
op het grotendeels verwo
eiland kunnen ze zich nif
meer voorstellen.
SINT MAARTEN CAREL VAN DE'
Een grote hoop verwrongen staal. Dat bleef over van een hangar op het vliegveld van St. Maarten.
FOTO REUTERS
Duizenden toeristen hebben het afgelopen weekeindt
land St. Maarten verlaten. Zaterdag al dromden de toJ
samen op Juliana Airport, maar slechts enkele hondej
slaagden erin met de eerste verkeersvliegtuigen die e
den (van American Airlines en Air-France) te vertrek!
een paar uur dringen in de brandende zon moesten d
ten weer uitgeput en dorstig naar hun hotel terugkere
dat betekende een hernieuwde kennismaking met hei[
kende toilet, de klamme hitte en een zwembad vol roiB1
water. Onder hen zo'n tweeduizend Amerikanen, eent
Nederlanders, Brazilianen, Canadezen en Fransen. 1
vers scharrelden ze na terugkeer van het vliegveld in
hoofdstad Philipsburg wat brood, biscuitjes en water
kaar. Tegen zessen gingen ze terug naar hun hotel. Va|
vallen van de avond geldt een uitgaansverbod op zow^1
Franse als het Nederlandse deel van het eiland. Toerist1
woedend waren omdat ze niet weg konden komen, bl<|
den zaterdagmiddag enige tijd de landingsbaan van h
vliegveld, waardoor de luchtbrug die vanuit Cura9ao if
gezet om de slachtoffers van de orkaan hulp te bieden)
gestremd. Inmiddels hebben naar schatting vijfduizend
risten het eiland verlaten.
Nederlandse mariniers bewaken sinds afgelopen weekeinde de vuilnisbelt op Sint Maarten, in de buurt
van de hoofdstad Philipsburg. De mariniers zijn daar geposteerd om de bevolking van het eiland tegen
zichzelf te beschermen. De autoriteiten vrezen dat met name bewoners uit krottenwijken tussen het afval
op zoek gaan naar rottend vlees. Bij consumptie van dit voedsel loopt de volksgezondheid gevaar en drei
gen epidemieën.
Olga Martinez laat zich door Luis niet afhouden van haar dagelijkse beslommeringen. Te midden van de puinhopen doet ze de was.
Ook de verzorging van schoon drinkwater is prio
riteit nummer één van de hulptroepen op het nog
steeds in staat van chaos verkerende eiland. Ge
vreesd wordt dat er bij de ramp meer doden zijn
gevallen dan het tot nu toe officieel opgegeven
aantal van negen. De orkaan heeft namelijk voor
al toegeslagen onder de 15.000 illegale buitenlan
ders in de krottenwijken, die nergens geregi
streerd staan.
Brandweerlieden uit Curasao, Aruba en Rotter
dam waren gisteren en zaterdag met hun jeeps
druk in de weer met het verspreiden van flessen
water. Vijf dagen na de verwoestende orkaan
werd het schone water dankbaar in ontvangst ge
nomen. In de wijk St. Peters werden de brand
weerlieden bij het uitdelen bijna onder de voet
gelopen. Zaterdag verspreidden ze 15.000 flessen
mineraalwater onder naar schatting 50.000 ei
landbewoners.
„Er is een enorm tekort aan water", vertelde een
brandweerman, bij wie de vermoeidheid zater
dagavond na een dag hard werken op het gezicht
getekend stond. Een marinehelikopter vloog za
terdag de gehele ochtend heen en weer tussen
het marineschip Van Amstel en de wal om gezui
verd water bij de dorstigen te krijgen, maar de be
hoefte was groter dan het aanbod.
Na enkele dagen van voorbereidingen is de hulp
zaterdag redelijk op gang gekomen. Vanuit Ne
derland zijn inmiddels in totaal zo'n driehonderd
mensen van de Koninklijke Landmacht, marine
mensen, mariniers en brandweerlieden bij de
hulpactie betrokken. Formeel heeft gezaghebber
Richardson van St. Maarten de leiding over de
hulpactie, maar in de praktijk trekken de Neder
landers veelal hun eigen plan.
Op het eiland is veel kritiek over de wijze waarop
de lokale autoriteiten de zaak aanpakken. „We
hadden vorige week 20.000 kilo kaas opgeslagen
liggen", vertelde manager Bard Dolmans van
handelshuis Hagemeyer zaterdagmiddag. „Don
derdag hebben we de kaas voor verspreiding ter
beschikking gesteld aan de lokale autoriteiten. Ze
zeiden dat ze zouden bekijken hoe ze de distribu
tie zouden regelen. De rest van de dag gebeurde
er niets en gisteren ook niet. Vanmorgen kregen
we te horen dat we de kaas zelf maar moesten
uitdelen."
Dolmans leende vervolgens een tractor en trok
met een collega het eiland over. „Met name in de
wijk Circum Garden was de chaos compleet",
vertelt de gelegenheidshulpverlener. „We werden
zo'n beetje omsingeld. De mensen waren blij,
maar hadden vooral behoefte aan water. Nu ver
spreiden we vanuit scholen, dat gaat iets beter."
De door de orkaan aan de bedelstaf geraakte Ne
derlander Peter Hill is feller in zijn kritiek. „Dat er
een orkaan zou komen, was al vier dagen van te
voren bekend. Toen het ergste voorbij was, wilde
ik hulp halen voor gewonden. De post van het
Rode Kruis bleek dicht te zijn. Er was helemaal
niks voorbereid."
Hill, wiens jacht Sorrento in de vliegende storm te
pletter sloeg na te zijn geramd door een ander
schip, zegt zich gediscrimineerd te voelen: „Als
Nederlander kun je het hier schudden. Het be
stuur van St. Maarten werd een paar jaar geleden
onder curatele gesteld. Sindsdien hebben ze een
hekel aan ons..."
Hill doelt op de in 1992 door Den Haag getroffen
maatregelen tegen het toenmalige bestuur. In een
onderzoeksrapport werd destijds de conclusie ge
trokken dat er sprake was van bestuurlijke incom
petentie. Corruptie, financieel wanbeheer en
vriendjespolitiek werden als de grootste proble
men op St. Maarten genoemd.
De huidige politiek leider van het eiland D. Ri
chardson wees zaterdag kritiek op de hulpactie
van de hand. Voor hem spreekt het vanzelf dat ie
dereen hulp krijgt. „Het is logisch dat iederen zijn
eigen probleem als het grootste ervaart. Maar we
kunnen niet alles in één keer. We moeten priori
teiten stellen. Eerst moest de openbare orde wor
den hersteld en nu zijn we bezig met de distribu
tie van water en voedsel. Ondertussen is al een
begin gemaakt met het herstelprogramma."
De door Luis veroorzaakte chaos is inmiddels re
delijk in kaart gebracht. Slechts twintig procent
van de gebouwen op St. Maarten is ongeschon
den uit de orkaan gekomen. De rest heeft schade,
variërend van een weggewaaid dak van een stevig
publiek gebouw tot compleet met de grond gelijk
gemaakte krottenwijken.
De Nederlandse Genie heeft een tentenkamp in
gericht voor tweeduizend daklozen. De lokale au
toriteiten hebben om meer gevraagd, maar de de
fensiestaf wil eerst afwachten hoe groot de be
langstelling is. Met name illegalen, afkomstig uit
Haïti en de Dominicaanse Republiek, slapen deze
dagen noodgedwongen op straat. De vraag is of
zij zich bij het tentenkamp zullen melden. Velen
vrezen registratie en uitwijzing.
FOTO REUTERS JOHN KUNTZ
