Kinderen krijgen het
geld waarom ze vragen
Oud-VN'er: 'Altijd heb y
ik wel ergens last van' tg
Kloof in Israëlische volk zichtbaarder
Feiten &Meningen
Zuid-Afrika weet
geen raad
met Vrouwendag
Scholier lust wel eeniei
VRIJDAG 11 AUGUSTUS 1995
Gaat het om vrouwenrechten of is het gewoon een tweede
Moederdag? Helemaal duidelijk was dat woensdag niet op
Zuid-Afrika's eerste officiële Vrouwendag. Het was in ieder ge
val mooi meegenomen dat het een vrije dag was, al denken de
werkgevers daar anders over. Die vinden dat de Zuid-Afrika
nen toch al teveel vrije dagen hebben.
Vrouwendag past in het curieuze rijtje van nationale feest
dagen die allemaal een belangrijke gebeurtenis in de apart-
heidsstrijd herdenken. Zo herdenkt de Jeugddag de opstand
van de zwarte schooljeugd tegen verplicht onderwijs in het
Afrikaans in 1976 en de Sharpevilledag de slachtpartij bij een
demonstratie in Sharpeville in 1960.
Vrouwendag herinnert eraan dat vrouwen in 1956 een de
monstratie organiseerden tegen de beruchte paswet, die iede
re zwarte verplichtte tot het dragen van een pas waarin precies
was vastgelegd, wat voor werk hij mocht doen en waar hij
mocht wonen.
Als je de media moet geloven, is Vrouwendag bedoeld om
de rechten van de vrouw onder de aandacht te brengen. Niet
overbodig: aan de positie van Zuid-Afrika's vrouwen, blank en
zwart, mankeert nogal wat. In de traditionele zwarte opvatting
is een vrouw een wezen dat je als vader voor zoveel mogelijk
koeien (of, in deze moderne tijden, voor zoveel mogelijk geld)
probeert te verkopen aan een echtgenoot, die haar daarna als
zijn bezit kan claimen.
Blanke mannen houden veelal vast aan bijbelse opvattingen
die de vrouw als ondergeschikte zien. Voor hen hoort de
vrouw thuis achter het aanrecht of, eventueel, als supporter
langs de lijn bij de wekelijkse rugbywedstrijd van pa. Wat acti
viteiten voor de kerk of de liefdadigheid zijn geoorloofd, maar
verder dient ze zich vooral met het wel en wee van man en
kinderen bezig te houden.
Vrouwenmishandeling en verkrachting zijn aan de orde van
de dag en de rechtelijke macht heeft soms nog zeer ouderwet
se opvattingen over dat soort misdaden. Zo kwam enige tijd
geleden een rechter die benoemd zou worden tot lid van het
Constitutionele Hof, in het nieuws vanwege een vonnis dat hij
bij een hoger beroep in een verkrachtingszaak had geveld.
Hij had het oorspronkelijke vonnis van zeven jaar verlaagd,
omdat het slachtoffer zijns inziens geen permanente psycho
logische schade had opgelopen en had kunnen weten dat de
twee daders het niet meenden, toen ze zeiden dat ze haar zou
den doodschieten.
Hij had zich gebaseerd op 'de feiten', verklaarde hij. Hij had
ondermeer gelet op de kleding die het meisje die dag had ge
dragen en op het feit dat de daders 'alleen maar' hun natuur
lijke drang wilden bevredigen. Zijn benoeming bij het Grond
wettelijke Hof is gewoon doorgegaan.
Aanleiding genoeg 'dus voor een Vrouwendag, maar zelfs
politici leek de echte betekenis van het feest te ontgaan. Parle
mentariërs die na afloop van een speciaal debat over 'de
vrouw' werd gevraagd wat zij zelf aan Vrouwèndag gingen
doen, kwamen met originele ideeën als: een bos rozen meene
men, een keer de vaat doen of haar 's avonds mee uit eten ne
men. Eén afgevaardigde vond dat zijn vrouw geen extra aan
dacht behoefde: ze mocht dankbaar zijn dat hij met haar was
getrouwd.
Grootwinkelbedrijven zagen in Vrouwendag aardige mogelijk
heden voor wat extra omzet en adverteerden met enthousiaste
teksten als: ,,Wij feliciteren de Zuidafrikaanse vrouw. En wat is
er heerlijker dan jezelf op zo'n dag extra verwennen? Daarom
zijn we morgen de hele dag open met speciale Vrouwendag
aanbiedingen".
Intussen blijven vrouwenrechten vooral een onderwerp voor
mooie verklaringen. Hoewel het Zuidafrikaanse parlement
voor een kwart uit vrouwen bestaat, is het er, in weerwil van
het goed bedoelde speciale debat ter gelegenheid van Vrou
wendag, nog niet in geslaagd het internationale verdrag over
gelijke behandeling van de geslachten te ratificeren.
Verkrachters worden tegen vaak minimale borgsommen
(vijftig of honderd gulden) vrijwèl onmiddellijk op vrije voeten
gesteld. Vrouwen in leidinggevende functies zijn met een loep
te zoeken. Ondernemers hebben het al zo druk met het aan
nemen van zwarte managers, dat er voor vrouwen in hoge
functies echt geen ruimte is.
En over netelige onderwerpen als lobola, zoals de traditio
nele koehandel over zwarte bruiden heet, heeft tot nu toe he
lemaal niemand zijn mond open gedaan. Dat de verkoop van
dochters niet past in feen beleid van gelijke rechten voor man
en vrouw, staat weliswaar als een paal boven water. Maar het
is traditie, en aan traditie valt niet te tornen.
KAAPSTAD RUNA HELLINCA
Uit Nibud-onderzoek onder scholieren blijkt:
Met enige verbijstering heeft Nibud-zegsvrouwe Christine Groenewegen de uitslag bekeken van
het tweejaarlijkse onderzoek naar uitgaven van scholieren, onderdeel van het Nationaal Scholie-
renonderzoek. Liefst een derde van alle leerlingen krijgt zonder reserves geld van hun ouders als
ze er om vragen.
Scholieren in het voortgezet onderwijs drinken steed^
middeld een derde van hun inkomen gaat op aan alcc^n N
consumpties. Dat blijkt uit de resultaten van het Natijd
lierenonderzoek, dat vorig jaar door het Nationaal Inse n
Budgetvoorlichting (NIBUD) werd gehouden onder a|m,
zend scholieren in het voortgezet onderwijs. Lul
Alcohol is zelfs, na kleding, de grootste uitgavenpost iL^
ren. Met z'n allen geven ze elke maand 36 miljoen gulL c
alcoholica. Het feit dat jongeren tegenwoordig minde
den hebben dan pakweg twee jaar geleden, heeft daai
vloed op. Ook prijsstijgingen schrikken de drinkers n}VO
In vergelijking met het vorige Scholierenonderzoek vi
bud in 1992 is het aantal jongeren dat regelmatig driijfiBi
gebleven: 42 procent. Maar die drinken wel veel meerf1111
groep twee jaar geleden tijdens een bezoekje aan de kvei
veer vier glazen alcohol achterover, tegenwoordig ligt!en
delde op acht. de v
jen
DEN HAAG GPD eVO
Aan de vooravond van een akkoord met Palestijnen
Naarmate een akkoord over de uitbreiding
van Palestijns zelfbestuur naderbij komt,
neemt in Israël de onrust toe. Het is waar
dat niet meer dan een paar duizend Israë
liërs actief zijn in harde demonstratieve ac
ties, zoals het massaal blokkeren van we
gen. En de meesten van hen zijn kolonisten,
mensen dus die direct te maken krijgen met
de gevolgen van de Israëlisch-Palestijnse
onderhandelingen.
Maar ook een flink deel van het grote pu
bliek loopt met vlinders in de buik. Vragen
die de mensen bezighouden: 'Weet de rege
ring wat ze aan het doen is'? En: 'Nemen we
geen onomkeerbare besluiten, waar we la
ter spijt van krijgen'? Radicalisering lijkt on
vermijdelijk en de oppositiepartijen, met
name de Likud, maken dankbaar gebruik
van de onzekerheid in het land.
De Israëlische media wekken bijna de in
druk dat Israël tot voor kort een voorbeeld
van eensgezindheid was en nu plotseling is
gepolariseerd. In werkelijkheid is de diepe
kloof die voor- en tegenstanders van een
Groot-Israël verdeeld houdt, er altijd ge
weest. Alleen is de scheiding duidelijker
zichtbaar nu het er echt op aan gaat ko
men.
De twee opperrabbijnen van Israël maakten
woensdag bekend dat ze wat aan de tegen
stellingen willen gaan doen. Er komt 'een
forum, dat een dialoog moet bevorderen
tussen verschillende sectoren van de sa
menleving'. Deze medicijn was de uitkomst
van een bijeenkomst van de twee rabbijnen
met Nissim Zvili, de secretaris-generaal van
de regerende partij Arbeid.
Voor de gelegenheid verklaarde de laatste
dat de rabbijnen de geestelijk leiders zijn
van alle Israëliërs, niet alleen van het gods
dienstige deel van de bevolking. Volgens
Zvili zal premier Rabin zich bereid tonen
met 'de andere kant' te praten, 'maar dat
moet dan geen dialoog tussen doven wor
den'.
Dat laatste is gemakkelijker gezegd dan ge
daan. De gesprekken tussen Rabin en verte-4
genwoordigers van de kolonistenbeweging
hebben tot nu toe niet alleen niets opgele
verd, maar de kloof zelfs vergroot. De pre
mier heeft weinig geduld met mensen die
hem de wet willen voorschrijven en de ko
lonisten zijn niet tevreden voor de regering
het vredesproces afblaast.
Ook minister van buitenlandse zaken Peres
steekt zijn afkeer van de rechtse betogers
niet onder stoelen of banken. Woensdag zei
hij dat hun acties een bedreiging vormen
voor de Israëlische democratie.
Peres: ,,Of de regering moet onderhandelen
of dat er een referendum moet worden ge
houden, wordt niet bepaald door deze
mensen. Ze vormen geen politieke partij.
Het zijn zaken die alleen het parlement
aangaan. Je kunt niet op straat gaan liggen
en roepen datje het parlement vervangt.
Wat is dat voor een systeem? Mijn bood
schap aan de betogers is, dat we niet alleen
onze politiek, maar ook onze democratie
zullen verdedigen
RADICAAL EINDE
De oppositie laat haar kansen niet liggen.
Zo voegde Likud-leider Benjamin Neta
nyahu zich woensdag een uurtje bij zijn
partijgenoot Ariel Weinstein, die sinds een
paar dagen een sitdown-protest houdt voor
het New Orient House, het door Faysal
Husseini gerunde PLO-hoofdkwartier in
Oost-Jeruzalem.
Ten overstaan van de massaal opgekomen,
pers liet Netanyahu weten dat er een radi
caal einde zal komen aan 'de illegale opera
tie van kantoren van de Palestijnse Autori
teit in de hoofdstad' als hij het na de ko
mende verkiezingen voor het zeggen krijgt.
'Jeruzalem is opnieuw verdeeld. Er is een
nieuwe Berlijnse muur gebouwd in het hart
van de stad. Dat is goed voor niemand en
zeker niet voor de vrede'.
De harde betogingen van de laatste weken
noemde Netanyahu een teken van de
scheuring onder het Israëlische publiek.
„Net als wij hebben veel Israëliërs het ge
voel dat de regering heeft besloten, zonder
daartoe een duidelijke bevoegdheid te heb
ben, het hart van het land Israël weg te ge
ven aan de PLO, de Harnas en allerlei ande
re terroristen. De protesten moeten voor de
regering een waarschuwingsteken zijn dat
ze het volk moet laten beslissen, voor er
dingen gebeuren die niemand graag ziet."
Netanyahu meent dat het blokkeren van
wegen een actie is die binnen een democra
tie mogelijk moet zijn, zolang er maar geen
geweld wordt gebruikt. „Wie de wet over
treedt, moet daarvoor een persoonlijke prijs
betalen".
GEVANGENIS
Iemand die zo'n prijs moet betalen, is Mos-
he Feiglin, een van de leiders van 'Zo Artze-
nu' ('Dit is Ons Land'), de groep die de weg
blokkades organiseert. Nauwelijks een dag
na de eerste blokkade-actie veroordeelde
een rechtbank hem tot een boete van
10.000 shekel (ruim 5.500 gulden) of tien
maanden gevangenisstraf.
Vanuit zijn huis in de nederzetting Karnei
Shomron liet Feiglin de Israëlische radio
weten dat hij voor de cel kiest. „Niet ieder
een begrijpt kennelijk wat er aan de hand
is", klaagde hij. „We bevinden ons nu in
een fase van passieve burgerlijke ongehoor
zaamheid. Dat betekent dat we bereid zijn
de prijs te betalen voor wat we doen. En er
zijn duizenden mensen zoals ik. We blijven
strijden, vanuit de gevangenissen en daar
buiten, en uiteindelijk zullen we deze ver
schrikkelijke regering overwinnen."
Vermoedelijk heeft Feiglin zich met deze
uitspraak een vaste plaats verwörven in het
forum van de opperrabbijnen.
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
AFMP eist snel onderzoek jungle-ziekte
Tri
Zo'n 65 militairen hebben zich de af
gelopen weken bij de Algemene Fede
ratie Militair Personeel (AFMP) ge
meld met vage ziekteverschijnselen,
die toe te schrijven zouden zijn aan de
zogeheten jungle-ziekte. Gedacht
wordt dat de militairen de ziekte heb
ben opgelopen tijdens hun uitzending
naar de tropen. AFMP vermoedt dat
de uiteenlopende klachten samenhan
gen met het gebruik van het anti-ma
lariamiddel Lariam en heeft gisteren
van de legerleiding een snel psycholo
gisch onderzoek geëist. Militairen die
naar Rwanda of Cambodja zijn ge
weest hebben wel last van de jungle-
ziekte, terwijl Libanon-gangers die
geen Lariam slikten nergens last
van hebben. Lariam wordt overigens
nog steeds door Defensie verstrekt.
„Ik kan me niet herinneren dat,ik me de
afgelopen anderhalf, twee jaar eventjes
gezond heb gevoeld. Altijd heb ik wel
ergens last van. Als het me allemaal te
veel wordt, pak ik de kampeerspullen
en vertrek. Waarheen? Eigenlijk maakt
dat niets uit. Als het maar ver weg is.
Jammer genoeg gaan de problemen ge
woon mee. Het is onmogelijk om de
werkelijkheid te ontvluchten."
De 29-jarige Frits Koopman (op zijn
verzoek is de naam gefingeerd) uit
Friesland oogt gezond. Gebruind gelaat,
heldere blik. Het is uiterlijke schijn, on
derhuids wordt hij gesloopt door ge
zondheidsproblemen. Volgens eigen
zeggen opgelopen tijdens zijn verblijf in
Bangkok.
Op 17 juni 1993 vertrok hij naar het
Verre Oosten om de VN-operatie in
Cambodja logistiek te begeleiden. „In
een tijdsbestek van een paar dagen kre
gen we in totaal dertien vaccinaties toe
gediend. Ook begonnen we met de La-
riam-kuur. Iedere week moesten we
een tablet innemen. Dit zou ons resis
tent maken tegen malaria."
Volgens Koopman mag dit medicijn
maximaal drie maanden worden ge
bruikt. Hij slikte het vier maanden,
sommige van zijn collega's zes maan
den. „In het begin van de kuur had ik
diarree en maagkrampen. Ik had niet
het vermoeden dat het door de medicij
nen kwam, maar ik dacht dat ik niet
goed tegen de wannte kon of dat ik een
tijdelijke inzinking had."
De kwalen waren echter allesbehalve
tijdelijk. Nu, anderhalfjaar na terugkeer
uit Bangkok, zijn de ongemakken niet
afgenomen. Koopman voelt zich vaak
slap en lusteloos, heeft last van agres
sieve buien, transpireert buitengewoon
veel en heeft slaap- en concentratiepro
blemen. „Toen ik terugkwam uit Bang
kok ben ik noodgedwongen de Ziekte
wet in gegaan. Ik kon gewoon niet an
ders. Het was onmogelijk om normaal
te leven, laat staan te werken."
De problemen werden groter en groter.
Eén dag na de beëindiging van zijn
contract werd hij in het ziekenhuis op
genomen. Alles werd onderzocht, niets
concreets werd gevonden.
Vrijwel niemand weet van het leed van
Frits Koopman. Alleen zijn vrouw, kin
deren, ouders en een paar goede vrien
den zijn bekend met de pijn en het ver
driet. Koopman vertelt buitenstaanders
twil
nop
niets. Zij begrijpen hem tocljen
hij, en te veel ruchtbaarheidHe y
licitaties grote problemen v^uvv
Behalve in zijn 'superslechti
het moeilijk te zien dat hij z
„Mensen zeggen: 'Ga toch a^ntl
werk, of doe in ieder geval itjn w
met je vrije tijd.' Vroeger vei
dan over mijn slechte gezon
maar dat vergroot alleen m< /ej- r
begrip. Ik wil er niet mee gei
teerd worden, dus sluit ik in
huis.'
Het gezin Koopman man
twee kleine kinderen moi z,
mysterieuze ziekte van een i|ar.
ven. Hij kan door zijn klachl jg j
moeilijk aan werk komen ei Aa:
moet voor de kinderen zorg
Frits dat niet meer kan.
,Ik heb altijd gewerkt, en ni
een oude man de hele dag o (jdt
Dit geeft een verschrikkelijk ecjs j
gevoel. Bovendien mis ik heh we
met andere slachtoffers, die tot
bang zijn om met hun prob To
buiten te komen. Het allerei en v
ik helemaal niets weet over ;gur
komst. Hoelang heb ik nog rn Aa
welke pijnen moet ik nog d( n cc
bestaat er een kans dat ik o( >rscx
ter word? Allemaal vragen, tar v
woorden. Ik hoop maar dat ar n
onderzoek naar de ziekte iet e da
waardoor ik misschien een 1 tij ei
gezonder kan worden." Vndt
ASSEN/GRONINGEN JAN WILLEM
T
ch
heeft ook te maken met de werktijden.
Het is onregelmatig werk en vaak zijn
de scholieren pas laat in de nacht
klaar.
„Meisjes komen veelal terecht in ver
zorgende beroepen, ze werken als op
pas of in winkels. Daar maken ze lange
dagen voor vaak een laag salaris", al
dus Groenewegen.
Scholieren gaan steeds jonger op zoek
naar een bijbaantje. Ze mogen pas
werken als ze vijftien zijn, maar uit het
Nibud-onderzoek blijkt dat 22 procent
van de scholieren van twaalf, dertien
en veertien jaar oud, al werken. Als het
werk wit is, lénen ze gewoon een SOFI-
nummer van een vriendje dat wel vijf
tien is.
Het aantal jongeren dat drinkt is sinds '92
Dat is een volkomen nieuwe ontwikke
ling, waarop het Nibud absoluut niet
was voorbereid. Aanvullende vragen
over het waarom en de besteding van
deze ad-hoc donaties zijn in de enquê
te dan ook niet gesteld.
Het Nationaal Instituut voor Budget
voorlichting (Nibud) is er in elk geval
niet blij mee. „Als kinderen krijgen
waar ze om vragen, leren ze niet met
geld omgaan. Bovendien hebben jon
geren geen idee hoeveel geld ze beste
den".
Gisteren werden de uitslagen bekend
gemaakt van het onderzoek, dat is ge
houden onder achttienduizend leerlin
gen van twaalf tot 21, 22 jaar in het
voortgezet onderwijs en MBO. Daaruit
Dat het totale aantal scholi|wo
een baan is gedaald, zou vö
newegen wel eens kunnen i
doordat volwassenen wegel
werkloosheid een deel van I
nele scholierenbaantjes heP
pikt. „Mijn krant wordt oolfv
door een volwassen man. B[
hebben oudere scholieren t
met een toenemende studi&^
waardoor ze minder tijd voi
hebben. Ik denk dat dat oorv'
speek." FJ
DEN HAAG GERRY VAN DER LIT
Dkke
j gis
n d
gelijk gebleven, maar per hoofd wordt wel n
bleek dat scholieren afgelopen jaar
minder te besteden hadden dan het
jaar ervoor. Mirtder scholieren hebben
een baantje, minder jongeren krijgen
kleedgeld en de studiefinanciering is
omlaag gegaan.
Het zicht op het werkelijke bedrag dat
de jeugd jaarlijks uitgeeft, ontbreekt
echter. „Op de vragenlijst vullen de
jongeren het bedrag in van hun regel
matige inkomsten, als salaris, zakgeld
en kleedgeld. Ze hebben zelf geen idee
hoeveel geld ze daarnaast ad hoe krij
gen, maar hebben in feite eën totaal
onregelmatig inkomen. Ik vind die ont
wikkeling heel vreemd, het gaat in te
gen alles wat wij als Nibud verstandig
vinden. Het lijkt alsof die jongeren het
ér gedronkt
in de gezinnen echt voor het zeggen
hebben".
Meisjes werken even vaak naast school
als jongens en krijgen ook ongeveer
evenveel zakgeld van hun ouders. Toch
is hun 'jaarinkomen' een stuk lager: als
ze werken, verdienen ze minder. Vol
gens Groenewegen hebben jongens va
ker de beter betaalde banen. Ze bren
gen vaker kranten rond. Als de geïnves
teerde uren worden geteld, is kranten
bezorger volgens Groenewegen een
van de best betaalde baantjes voor jon
geren.
Jongens doen vaak ook zwaarder werk;
seizoenswerk op het platteland (pluk
ken, bollen pellen) en in de horeca. Dat
in de horeca minder meisjes werken,
