'Was het terecht?
Wat hebben we gedaan?'
Slachtoffers atoombom vragen erkenning
50 jaar Hiroshima
'Geluk aan
onze zijde'
Harry Truman:
'Nooit spijt'
'Amerikaanse
levens sparen'
'Doorvechten,
ook na bom'
Toen ik beter keek,
zag ik gepelde mensen
'Japan behalve slachtoffer ook agressor'
ZATERDAG 5 AUGUSTUS 1995
Er was een geweldig gevoel van
opluchting" herinnert de Ame
rikaanse veteraan Robert Cud-
worth zich. Cudworth overleef
de als marinier Iwo Jima en oe
fende toen de bom viel voor de
Operatie Olympic, die voorzag
in de invasie van Kyushu op 1
november. Een dag nadat de
bom op Hiroshima was gevallen
werd hij 23. „Veel van ons had
den het gevoel dat het geluk
niet altijd aan onze kant zou
blijven staan", zegt Cudworth,
„en we wisten dat we niet alleen
tegen het Japanse leger maar
ook tegen vrouwen en kinderen
zouden moeten vechten".
President Truman heeft altijd
verklaard nooit enige spijt te
hebben gehad. Door de jaren
heen heeft de Amerikaanse pre
sident, die pas enkele maanden
aan het bewind was na het plot
selinge overlijden van Franklin
Roosevelt, dat herhaald. Ziin re
denering is simpel en maakt alle
verschrikkingen van de atoom
bom minder relevant. „Stel je
voor dat ik het niet had gedaan
en er waren nog tienduizenden
Amerikanen gesneuveld. Hoe
had ik later kunnen verant
woorden dat ik een wapen in
handen had, dat de oorlog eer
der kon beëindigen, maar dit
niet heb gebruikt?"
Voor de Amerikaanse minister
van oorlog, Henry Stimson, kon
de atoombom slechts een einde
aan de oorlog maken als de
schok zo groot mogelijk was.
Stimson was verontrust door de
kamikaze-acties van Japanse pi
loten en het sneuvelen van
12.000 Amerikaanse mariniers
op Okinawa, waar de Japanners
de eigen bevolking opofferden
en kansloos doorvochten tot de
dood. De angst voor een bloed
bad als circa 1 miljoen Ameri
kaanse militairen Japan binnen
vielen was groot. Voor de minis
ter was elke Amerikaanse mili
tair die gespaard kon worden,
het werpen van de A-bom
waard.
'Hiroshima
was niet nodig'
Gar Alperovitz, schrijver van
The Decision to Use the Atomic
Bomb (De beslissing om de
atoombom in te zetten), een
boek dat binnenkort verschijnt,
zegt dat documenten uit de
oorlogstijd bewijzen dat Hiros
hima niet nodig was, omdat Ja
pan begin juli al van plan was
zich over te geven. Hoewel Ja
pan zich niets aantrok van het
ultimatum van 26 juli, waarin
de Geallieerden Tokyo voor de
keuze stelden zich
'onvoorwaardelijk over te ge
ven' of de 'snelle en volledige'
verwoesting te riskeren, wijst
Alperovitz erop dat de Japan
ners enkel de verzekering wil
den 'dat keizer Hirohito aan de
macht zou blijven en de Russen
niet betrokken zouden raken',
voor ze zich over zouden geven.
De Japanse minister van oorlog,
generaal Anami, wilde door
vechten, zelfs nadat de bom op
Nagasaki was gevallen. Hij keek
uit naar een grote veldslag op
Japanse bodem, al was het
maar als eerbetoon aan de ge
sneuvelden. „Zou het niet bui
tengewoon zijn voor de gehele
natie te worden vernietigd als
een mooie bloem?" Het was Uit
eindelijk de keizer zelf die be
sloot een einde aan de oorlog te
maken. „We moeten het on
draaglijke dragen." in zijn rede
voor het Japanse volk verklaar
de Hirohito dat Japan vooral
was verslagen omdat de vijand
een nieuw en uiterst wreed wa
pen had ingezet.
Massaal Amerikaans zelfqpderzoek na 'de bomop Hiroshima
Vijftig jaar na 'de bom' lijken de Amerikanen deze weken bezig met een massaal zelfonderzoek. Je
kunt de televisie niet aanzetten en geen krant openslaan of er wordt de prangende vraag gesteld
'of het wel juist was' dat de Verenigde Staten op 6 en 9 augustus 1945 de atoombommen op Hi
roshima en Nagasaki wierpen.
Verhalen onder koppen als 'Was
het terecht?', 'Wat hebben we
gedaan?' belichten in detail alle
aspecten van de historische be
slissing van president Harry
Truman. Geschiedkundigen
bekvechten over de motieven
van de toenmalige Amerikaanse
leiders, inspelend op het
schuldgevoel dat de Amerika
nen ook nu nog hebben.
„Amerika ontkent nog steeds",
zegt historicus Robert Jay Lif-
ton, de auteur van 'Hiroshima
in Amerika', een van de meest
geroemde nieuwe boeken over
de naweën van eerste bom.
„Amerikanen willen nog altijd
niet echt de werkelijkheid we
ten over wat er met Hiroshima
en Nagasaki is gebeurd. Zij ver
dringen het".
Van een collectief schuldgevoel
is overigens geen sprake. De
meeste Amerikanen menen dat
het besluit om de bom te gooi
en terecht was, dat het een eind
maakte aan de oorlog en verder
bloedvergieten voorkwam.
Maar blijkens de vele publica
ties knaagt toch ergens het ge
voel dat zij toen iets vreselijks
hebben gedaan.
Sommigen hekelen deze hypo
crisie. Zij wijzen erop dat de
Amerikaanse luchtmacht in
maart 1945 in een nacht drie
honderd bommenwerpers naar
Tokyo stuurde, die de stad met
brandbommen in de as legden.
Daarbij kwamen honderddui
zend mensen om, meer dan in
Hiroshima. Maandenlang wer
den ook andere steden zo be
stookt.
Maar niemand heeft zich daar
de afgelopen vijftig jaar zo druk
over gemaakt als over die twee
atoombommen. Was dat dan
minder erg? Is het een grotere
misdaad tegen de mensheid om
met een bom honderdduizend
mensen te doden dan met dui
zenden bommen? De atoom
bom was strategisch en tech
nisch anders, maar niet moreel.
De 'zelfontkenning' is er nog
steeds. Zij is de afgelopen
maanden het meest schrijnend
naar boven gekomen in de
commotie die ontstond over de
tentoonstelling die de Smithso
nian Institution in Washington
wilde wijden aan de eerste
atoombommen, en met name
aan de oorzaken en gevolgen
van het gebruik ervan boven Ja
pan.
In het Air and Space Museum in
de hoofdstad zou een tentoon
stelling worden ingericht rond
een groot stuk van de 'Enola
Gay', het vliegtuig dat op 6 au
gustus de bom op Hiroshima
liet vallen. De historici van de
door de staat gefinancierde
Smithsonian Institution, grepen
die kans aan om hun uitleg aan
de feiten te geven.
Zij stelden rond de Enola Gay
panelen op, waarin uitgebreid
aandacht werd besteed aan de
slachtoffers van de bommen,
aan de gruwelijke effecten van
het atoomwapen, en aan de
vraag of het gebruik van de bom
Een zwaar gewonde Japanse familie vlucht uit Hiroshima. foto af
Een van de ooggetuigeverslagen
werd gemaakt door een Neder
lander, René Schafer, die gevan
gen zat in Fukuoaka 14, een
kamp ten zuiden van Nagasaki.
„Toen ik plat op mijn buik lag,
flitste er boven mijn rug een fel
licht op. Ik voelde de hitte van
het licht over me heen strijken,
me nergens rakend omdat ik
me met kracht tegen de bodem
van de greppel drukte. Daarna
volgde een donderslag die tien
voudig in de grond scheen na te
dreunen. Het werd stikdonker.
Zo overtuigend was de ver
woesting dat ik meende voorbij
het einde van de wereld te le
ven. Ik zag mensen met kleren
in flarden van het lijf gerukt.
Toen ik beter keek. zag ik gepel
de mensen, badend in bloed, en
ik hoorde ze huilen. Ze liepen
als kippen zonder kop en val
lend door en over de puinho
pen."
Op maandagochtend 6 augus
tus 1945 om 8.16 uur werd
vanuit de B-29 bommenwerper
Enola Gray de bom (Little Boy)
op Hiroshima geworpen. Vanaf
een hoogte van 9.600 meter. 43
seconden later en 9.020 meter
lager explodeerde het 20 kiloton
wegende projectiel. Er volgde
een blindmakend flitslicht en
een on-aardse hitte van tussen
de 3.000 en 4.000 graden Celsi
us. Degenen in de nabijheid van
de plaats van de explosie had
den 'geluk'. Zij stierven onmid
dellijk, losten op in rook of ble
ven achter als een klein hoopje
as. Verder weg veroorzaakte de
hittestraal verbrande oogbollen
en ernstige verminkingen.
Tachtigduizend mensen stier
ven direct. Zo'n vijftigduizend
bezweken de daaropvolgende
maanden aan de gevolgen van
de ernstige verbrandingen, het
radioactieve gif of de opgelopen
zware shock. Tienduizenden
overlevenden liepen leukemie
of andere vormen van kanker
op, doordat zij bloot hadden ge
staan aan radioactiviviteit.
Bij de plutoniumbom bijge
naamd Fat Man (de Dikke
Man), die drie dagen later bo
ven Nagasaki werd gedropt, vie
len eveneens ver boven de hon
derdduizend slachtoffers, die
hetzelfde doormaakten als de
mensen in Hiroshima.
DEN HAAG FRANS BOTHOF
wel nodig was om Japan tot
overgave te dwingen. Deze
plannen voor de expositie leid
den tot een storm van protest.
De critici vooral oorlogsvete
ranen en rechtse Congresleden
vonden dat de expositie te
veel de nadruk legde op het leed
dat Amerikanen de Japanners in
Hiroshima en Nagasald hadden
aangedaan, en te weinig op de
gruwelen die de Japanners zelf
hadden aangericht: te weinig op
het feit dat de twee atoombom
men een eind maakten aan de
bloedigste oorlog uit de ge
schiedenis.
De historici van de Smithsonian
werden 'revisionisten' ge
noemd. De critici kregen hun
zin en de expositie werd 'aange
past'. Een video van een kwar
tier bevat slechts welgeteld
twintig seconden met beelden
van wat de bom in Hiroshima
heeft aangericht.
Er is veel geschreven over de
motieven voor de beslissing om
de bom te gebruiken, en de af
gelopen weken zijn daar tiental
len kranteartikelen, TV-pro-
gramma's en boeken bijgeko
men. Zoals in al die eerdere uit
gaven komen de makers ook nu
niet tot een eensluidend oor
deel.
Er speelden immers teveel fac
toren een rol. Algemeen geloven
de Amerikanen dat de bom no
dig was om een Amerikaanse
invasie in Japan, die voor no
vember 1945 gepland was, te
voorkomen. Die invasie zou vol
gens ruwe schattingen zeker
300.000 tot een miljoen Ameri
kaanse soldaten het leven heb
ben gekost.
Pas jaren na de oorlog werd
duidelijk dat die cijfers sterk
overdreven waren. Zelfs de
toenmalige bevelhebber in de
Pacific, generaal Douglas Mac-
Arthur, verklaarde dat het do
dental wellicht niet hoger dan
30.000 in de eerste maand zou
zijn uitvallen. Maar de Amerika
nen hebben de hoge cijfers de
cennia lang voor waar aangeno
men. Want daarmee viel de
bom te rechtvaardigen.
President Trumans andere mo
tieven het bedwingen van
Stalin, de wraak op Japan voor
de aanval op Pearl Harbor, to
nen dat de VS de baas waren
zijn pas later een rol gaan spe
len. Maar die wilde Amerika
lang niet horen, omdat zij niet
te rijmen vielen met de gruwe
lijke werkelijkheid.
Militaire en politieke deskundi
gen hebben na de oorlog ver
klaard dat de invasie nooit no
dig zou zijn geweest, omdat Ja
pan al op het punt stond zich
over te geven. Het was door de
aanhoudende bombardemen
ten op zijn steden zo verzwakt,
dat het hooguit in staat zou zijn
geweest tot een laatste en ver
geefs tegenoffensief.
Tal van historici beweren dat
Truman doorzette, omdat hij
met Stalin in zijn nek niet de
indruk wilde wekken 'zacht' te
zijn. Hij moest ook wel, omdat
6 augustus 1945: paddestoel wolken boven Hiroshima.
het Amerikaanse leger leegge-
vochten was in Europa en niet
nog eens een zware invasie aan
kon. En de Amerikaanse bevol
king wilde slechts een snel eind
aan de oorlog.
Uit Japan is de laatste tijd nogal
eens aangedrongen op een pu
blieke 'verontschuldiging' door
de VS, zoals Japan zich heeft
verontschuldigd voor de gru
weldaden in de concentratie
kampen in Azië. Mgar in de VS
is daar niemand voor te vinden.
Daar willen velen zelfs na eer
halve eeuw nog steeds maar
kant van het verhaal horen.
WASHINGTON «HANS DE BRUIJN L.
CORRESPONDENT
Takashi Hiraoka, de burgemeester van Hiroshi
ma, vindt dat Japan niet kan weglopen voor de
verantwoordelijkheid die het land draagt voor de
wreedheden die het tijdens.de Tweede Wereld
oorlog heeft begaan. Hiraoka zei maandag dat hij
de komende dagen van de gelegenheid gebruik
zal maken om niet alleen stil te staan bij de
slachtofferrol van het Japanse volk, maar ook bij
de rol die het eerder tijdens de oorlog als agressor
heeft gespeeld.
„De bewoners van Hiroshima hebben deze 50
jaar nodig gehad om hun waardigheid als mense
lijke wezens te hervinden. Nu deze 50 jaar achter
ons liggen kunnen wij de bomaanvallen in een
bredere historische context plaatsen", aldus Hi
raoka.
Tijdens de herdenkingsdienst die morgen in Hi
roshima zal worden gehouden zal Hiraoka in zijn
vredesboodschap zijn oprechte verontschuldigin
gen aanbieden aan de Aziatische slachtoffers van
de Japanse oorlogshandelingen, zei Hiraoka.
Het prototype van 'Little Boy', de atoombom die
afgeworpen.
boven Hiroshima wfior
foto Rfljvat
van
luu
Hibakusha voelen zich misbruikt en verwaarloosd
Vijftig jaar na de oorlog vech
ten de Japanse slachtoffers van
de atoom-en waterstofbom
men, de hibakusha, nog steeds
voor hun recht. Ze willen dat
er een wet komt die slachtof
fers het recht geeft op compen
satie voor oorlogsschade. Een
wet zoals zij die voorstaan, be
tekent dat de regering van de
Verenigde Staten verantwoor
delijk wordt gesteld voor het
afwerpen van de atoombom
men op Hiroshima en Nagasa
ki en de Japanse regering voor
het beginnen van de oorlog in
de Stille Oceaan. Zij voelen
zich misbruikt en verwaar
loosd.
Het was een stille, zonnige och
tend op 6 augustus 1945. Aan
genaam koel voor de tijd van
het jaar. Duizenden mannen en
vrouwen tussen de 16 en 60 jaar
uit Hiroshima en omgeving wa
ren gemobiliseerd om huizen af
te breken. Ze moesten in het
centrum van de stad brede
brandgangen maken voor het
geval Hiroshima door een bom
bardement zou worden getrof
fen.
Terwijl dokter Terufumi Sasaki
's morgens om kwart over acht
de trap op liep om het net af
getapte buisje bloed naar het la
boratorium te brengen, dacht
hij: 'Heerlijk, die stilte zonder B-
sans' (Meneer B's, de bijnaam
die de Japanners aan de Ameri
kaanse B-29 vliegtuigen gaven
die regelmatig boven Hiroshima
patrouilleerden). Toen zag hij
het licht van de bom in de gang
weerspiegelen. Een enorme fo
tografische flits. Witter dan het
witste wit dat hij ooit had ge
zien. Hij dook op zijn knieën en
zei tegen zichzelf: 'Sasaki, gam-
bare'! (Volhouden!). Even later
vloog zijn bril van zijn neus; zijn
slippers werden van zijn voeten
geblazen.
Alle ruiten in het Rode Kruis
Ziekenhuis waren gesprongen,
overal lag bloed, delen van pla
fonds en muren waren inge
stort. Waar dokter Sasaki ook
keek, lagen doden. Hij bleek de
enige niet gewonde arts in het
ziekenhuis. Hij dacht dat een
bom bovenop het ziekenhuis
Hiroshima zes maanden na het afwerpen van de bom. Een kale vlakte.
terecht was gekomen. Sasaki
zocht verband en begon de ge
wonden te helpen. Maar buiten,
vanuit heel Hiroshima, probeer
den de verminkte en stervende
burgers op hun laatste krachten
Sasaki's ziekenhuis te bereiken.
Drie dagen en drie nachten
hielp de dokter mensen die to
taal zwart geblakerd waren,
waarvan de huid eraf hing, met
pus uit de ogen, rood opgezwol
len als een ballon, brakend, met
haren die uitvielen en hoge
koorts. Zelfs mensen die ogen
schijnlijk er niet erg aan toe le
ken, konden plotsklaps dood
neervallen. Na 70 uur onophou
delijk te hebben gewerkt, gunde
hij zich wat slaap. Hij wist nog
steeds niet wat er nu precies in
Hiroshima was voorgevallen.
Wel wist hij dat hij met nieuw
soort ziekteverschijnselen te
doen had.
ZWARTE REGEN
Kort na de flits was het zonlicht
boven Hiroshima verdwenen.
Een paddestoelvormige stof
wolk hing boven de stad. Hij
was van kilometers ver te zien.
Enkele uren later begonnen er
grote, zwarte regendruppels op
de stad neer te vallen. 'De Ame
rikanen sproeien benzine. Ze
gaan ons in de fik steken'! Het
gerucht deed al snel de ronde
dat de stad niet was gebombar
deerd, maar dat één enkel vlieg
tuig benzine over de stad had
verspreid en op een of andere
manier een gigantisch vuur had
aangestoken. De zwarte regen
bleek condenswater te zijn dat
na de enorme hitte van de ont
ploffing onstond, vermengd
met as en radio-actief stof, de
zogenaamde fall-out.
Pas een week na het duivelse
gebeuren begon de waarheid
tot de bevolking door te drin
gen. De Amerikanen hadden
een nieuw soort bom gebruikt.
Helemaal begrijpen deden ze
het niet, maar het ging om
energie die vrijkomt wanneer
atomen in tweeën worden ge
spleten. Dat had de stad en zijn
bewoners vernietigd. De ziekte
waaraan de slachtoffers leden,
werd later bekend als stralings
ziekte.
Jarenlang werden de slachtof
fers in onwetendheid gelaten
over hun ziekten en mogelijke
medische verzorging. Nadat Ja
pan zich in september 1945 offi
cieel had overgegeven, bezette
het Amerikaanse leger het eilan
denrijk en voerde een strenge
censuur in over alles wat met de
bom te maken had. De Ameri
kanen namen foto- en filmma
teriaal in beslag, ze verboden
publicaties over de zieken en
foto reuter
doden. Ze ontnamen de Japan
ners het recht om onderzoek uit
te voeren naar de effecten van
de bom. De Amerikanen onder
zochten de slachtoffers wel,
maar ze gaven geen medische
behandelingen.
BIJSTAND
Ook van Japanse zijde onder
vonden de slachtoffers weinig
steun. Pas in 1957 kregen ze
gratis medische verzorging. Tot
die tijd moesten ze alles uit ei
gen zak betalen of aankloppen
bij liefdadigheidsinstellingen.
Japan had in het vredesverdrag
van San Francisco alle aan
spraak op compensatie van de
hand gewezen. De hibakusha
konden daarom ook bij de
Amerikanen hun hand niet op
houden. Zo'n tien jaar later kre
gen ze ook recht op sociale bij
stand. Velen waren toen al
dood.
Sinds 1946 houden de slachtof
fers herdenkingsbijeenkomsten
in Hiroshima en Nagasaki op 6
en 9 augustus in de Vredes Her
denkingsparken in beide ste
den. Het begon als een dag met
intieme en sobere ceremonies,
die iedere groep bij 'zijn' monu
ment in het park hield. Over de.
jaren zijn de bijeenkomsten uit-
tot massale vredesde-
van
inei
monstraties, toeristische trekj Z
pleisters en nationalistische iprei
nifestaties. fcoa
De slachtoffers zelf zijn er all^e^
behalve tevreden over. Een oris'
logsweduwe uit Hiroshima h»/on
innert zich hoe in 1981 premtiez
Zenko Suzuki de ceremonie ijdrie
woonde. Hij hield zijn toespi
en vertrok onmiddellijk daanhor
Oproerpolitie maakte voor h< ;iol
de weg vrij. De weduwe stom ierl
net met lotgenoten voor het
door henzelf opgerichte stanzas
beeld in gebed. Met veel law. 'en
stuurde de politie de groep
vrouwen aan de kant om plagen
te maken voor de limousine
de eerste minister.
tek<
SCHAMEN
'Schamen moest de premier
zich. Waarom moet hij hier ri
den? Hij zou uit moeten stap
pen en te voet gaan', zeiden
weduwen tegen elkaar. Ook
meter verderop moesten twe
groepen bomslachtoffers hun
boeddistische ceremonies on
derbreken voor het hoge be
zoek. Woede en haat sprong
de ogen van de deelnemers.
Ook vorig jaar kregen de slac!
offers weer een slag in het
zicht. Geen vleugje schaamro
had de Amerikaanse presidei
Bill Clinton op zijn wangen t(
hij de pers meedeelde: 'Mijn
mening is doodeenvoudig: pi
sident Truman deed wat nod
was'. Clinton zag geen enkele
reden om verontschuldigingï'
aan de slachtoffers van Hiro:
ma en Nagasaki aan te biedei1
Het doet er niet toe dat het ge
bruik van de atoombom een
grove schending van mensen
rechten betekent. Clinton wil
herkozen worden en heeft
steun van de oorlogsveterane
nodig.
Zo gaat het al jaren. De Hiros
ma-slachtoffers worden door
politici misbruikt. Aan hun v<
tangens en gevoelens wordt
voorbij
TOKYO» JUDITH STALPERS
CORRESPONDENT
