Vrijbuiters voor Sail in
jhet gareel
Twee Ierse 'hookers' naar Sail
Dagtochten naar
Sail Amsterdam
Wandeltocht voor
Sail-bezoeker
Klassieke schepen
in North Sail Race
Sluizencomplex
afgesloten
Bonte vloot van 150 zalmschouwen via Warmond en Haarlem naar Amsterdam
In De Vesting, het beschermde oude stadsdeel van Woudrichem,
heerst een ongebruikelijke rust. Waar normaal de toeristen op een
zomerse julidag zich verdringen bij de schitterende monumentale
janden en fraaie gevels heeft de broeierige warmte nagenoeg iedereen
uit het centrum verdreven. De stilte rondom het Oude Raedthuys en
de gerestaureerde Nederlands Hervormde Kerk wordt alleen
doorbroken door geluiden even voorbij de Gevangenpoort. Aan de
voet van die historische plek, waar Maas en Waal overlopen in de
[lerwede, zoeken bewoners en vakantiegangers verkoeling op de grote
LEONOOR KUIJK EN AD HEESBEEN
Rolf van Andel (48) demonstreert zijn Woerkummer zalmschouw.
orrote plezierjachten varen af en aan. Maar het
;eld van de waterrijke streek, waar begin van
t jaar duizenden mensen moesten worden
jëvacueerd als gevolg van overstromingen,
ordt toch voornamelijk bepaald door de
ïthentieke Woerkumse zalmschouwen Ro-
juste open platbodemschuiten, die - net als
r is ;t bronzen beeld van de Zalmvisser op de
jjk - herinneren aan de tijd dat de visserij de
>langrijkste bron van inkomsten was voor het
!i 3000 zielen tellende stadje. Tegenwoordig
enen de boten alleen nog als puur vermaak,
n f worden ze ingezet als folkloristische attrac-
bij grote evenementen, zoals bij Sail '95.
|jn i het Visserij- en Cultuurhistorisch Museum
'in Woudrichem hebben ze dergelijke spekta-
ïlstukken niet nodig om de geschiedenis van
f. visserij en de zalmschouw levend te hou-
;n. Op de bovenste verdieping van het Arse-
ial ligt een keur aan historisch materiaal op-
ïslagen. Echter, in een temperatuur, die de
)merse waarden van buiten royaal overtreft,
Uiagt niemand zich aan een klamme rond-
ng. Behalve Rolf van Andel. De 48-jarige
oerkummer lijkt niet gebukt te gaan onder
gt juk van de hitte. Zijn enthousiasme kent
er 9huine dak van de zolder, praat hij honder-
waüit. Over de (in 1991 opgerichte) Vereniging
wa3t Behoud van de Zalmschouw, waarvan hij
et ;n van de bestuurders is. Over zijn passie
iaaW het vissersscheepje ('Ik ben er helemaal
;k van')En over de geschiedenis van de
:en ilmvisserij, die zich in het verleden in en
armdom het land van Altena concentreerde.
n%or een man zonder uissersroots is zijn gedre-
ee;nheid meer dan opmerkelijk. ,,Ik heb geen
l Onding met de visserij, wel met de historie
kr^n de zalmschouw. Als je eenmaal met dit fe-
omeen bekend bent, laat het je niet meer
le |s."
st !et meeste verbale geweld geldt dan ook de
)0rlissie Sail '95. Daarmee doelend op de
d g'jfdaagse tocht van een kleine honderdvijftig
lat Mmschouwen naar Amsterdam, waarvoor de
3 iassale vloot zich in Woudrichem verzamelt.
er* ia feestelijk omlijste tussenstops in Vreeswijk,
he<joUda, Warmond, het jubilerende Haarlem en
or <everwijk trekt het varende gezelschap in het
gareel naar de hoofdstad. Daar sluit de stoet
zich volgende week donderdag aan bij de rest
van de bonte verzameling traditionele schepen
om mee te doen aan de Parade van Sail '95.
„Een unieke belevenis", geeft Van Andel uiting
aan zijn gevoelens. „Nog nooit hebben we met
zoveel zalmschouwen een dergelijk groot ge
bied doorkruist. Het zal aankomen op een
goed samenspel, want we hebben elkaar in al
lerlei situaties nodig. Bij het aan- en afmeren,
bij het schutten van de sluizen. Overal. Ik hoop
op de nodige tolerantie. Denk alleen maar
eens aan de overlast, die we veroorzaken. Bij
tijd en wijle leggen we het hele wegverkeer
lam."
Met dé"Zalmtocht, zoals de bonte trein van ge
motoriseerde en gesleepte schepen is gedoopt,
herleeft voor Van Andel een stukje geschiede
nis, ook al is het maar voor een week. „Einde
lijk weer eens met zalm het water op", grijnst
Voor dat wordt weggezeild, controleert
Woerkummer Rolf van Andel zorgvuldig zijn tui
gage. foto rien zilvold
hij zijn tanden bloot. Figuurlijk gesproken dan.
Want de vis wordt in een later stadium aan
boord gebracht en vervolgens in Haarlem aan
geboden aan alle burgemeesters van de ste
den, die tijdens de reis worden aangedaan.
Een kniesoor, die zich aan dat detail stoort,
vindt Van Andel. „Het is toch fantastisch dat
we voor de eerste keer mogen meedoen aan
dit wereldfestijn. Ik zie het als een erkenning
voor de zalmschouw, die naar mijn smaak een
onlosmakelijk onderdeel vormt van onze na
tionale vloot."
Opgetogen staat hij op van zijn stoel. Vol trots
loopt hij langs de kleurrijke verzameling van
gebruiksvoorwerpen en de vitrine's met foto's
en historische documenten. Bij een van de
houten zalmschouwen, daterend uit de glorie
tijd van begin 1900, staat Van Andel uitbundig
stil. Haast lyrisch duidt hij op de eigenschap
pen van de boot, waarmee in het verleden ri-
viervis als zalm, steur, elft en fint werd gevan
gen. Omzichtig gaat hij in op de uiteenlopende
bouw van de drijver, zoals de schuit in die ja
ren ook wel werd genoemd, de bediening (sle
pen, roeien of zeilen), de maat (ongeveer ze
ven meter lang), de platte bodem, het vistuig,
de ongestaagde mast met spriettuig en slaap-
hutje van zeil (huik) op de achtersteven. „Het
is", benadrukt hij, „in alle opzichten een boot
met een open karakter. Een toilet bij voorbeeld
is er niet. Als je je behoefte wilt doen, moet de
rest zich even omdraaien."
In de dertiger jaren onderging de schouw dë
nodige veranderingen. Waar de boot eerst van
hout was gemaakt, werd later gekozen voor
ijzer. Afhankelijk van het soort visserij gloei
den ook de verschillen in inventaris, uitvoering
en maat. Maar de specifieke kenmerken (plat
te bodem, mast en huik) bleven. Dat geldt zelfs
de zalmschouwen, die tegenwoordig nog wor
den gemaakt of gerestaureerd. Voor de lief
hebber wel te verstaan, want met het verdwij
nen van de oorspronkelijke vissoorten uit de
rivierdelta (vervuiling, kanalisatie en overbe-
vissing) zijn veel van de authentieke zalm
schouwen uit beeld geraakt. Van Andel schat
dat er in Nederland nog maar tussen de 400 en
800 van dit soort boten zijn. „Want er zijn er
veel bij het grof vuil gezet."
Zelf is hij sinds '74 de trotse eigenaar van een
hik
ipie
üe te dikke Van Dale Engels-Nederlands geeft bij
et woord 'hooker' als eerste betekenis 'hoer',
jk. s tweede mogelijkheid 'onversneden whis-
it By' en als derde alternatief 'type zeilschip',
i mPse Ann Hamilton van de stichting 'Hookers
igei> Holland' heeft ongetwijfeld vaker flauwe
ït ofaPPen over de naam van haar club gehoord,
r a komt daarom zelf maar meteen met de op-
vojerking dat er géén meisjes van lichte zeden
de aar Sail Amsterdam komen, maar twee tradi-
onele houten zeilschepen uit het west-Ierse
jonavenstadje Galway.
iene naam van het type schip is ongetwijfeld
tevërwant aan het Nederlandse 'hoeker', maar
3 aar houden de overeenkomsten op. De hook-
n- rs zijn met hun twaalf tot vijftien meter en
;hi[tin ene mast veel kleiner dan de Hollandse
le oekers, die soms wel drie masten telden. De
ookers, waarvan niemand de ontstaansge-
ïhiedenis echt kent, werden vroeger langs de
lest- en zuid-Ierse kust gebruikt om turf van
pt vasteland naar de eilanden te brengen,
lookers waren er een gewone verschijning,
ïeestal waren de schepen familiebezit, en ze
'erden als belangrijke inkomstenbron gekoes-
:rd. De komst van gas als alternatieve brand-
tof voor de traditionele turfblokken beteken-
p in de jaren zestig en zeventig echter bijna'
r et einde van de hookers. Vaak weigerden de
imilies hun schepen met de typische tuime-
larvormige boeg te verkopen, maar een doel
adden ze er ook niet meer voor. De hookers
elandden veelal aan of op de wal, waar ze
Jngzaam wegrotten. De vooruitgang leek een
euwenoude traditie de nek te hebben omge
waaid. In 1975 telde Galway Bay, traditioneel
it hooker-gebied, nog maar twee zeilklare
:hepen.
'ot in datzelfde jaar John Healion uit Dublin
e 'Moming Star' één van de twee hookers
ie naar Sail komen kocht en volledig res-
iureerde. Hij bracht de boot een jaar later te-
üg naar Galway en maakte daar iets los. Rose
inn Hamilton: „De mensen in het westen
toeten hebben gedach: 'Als die Dublinër het
en, dan kunnen wij het ook'. Hij heeft de
koot gegeven tot een hele revival. Inmiddels
aren er weer zo'n zestig hookers. Het grootste
Traditionele houten zeilschepen komen uit Galway
De hooker The Star of the West' tijdens een zeilrace eerder dit jaar. foto »pr» r a. Hamilton
foto rien zilvold
zalmschouw. Voor zes mille ('De prijs van een
tweedehands Lelijk Eendje in die dagen')
kocht hij een schuit met buitenboordmoter
van een plaatselijke verzamelaar. „Toen ik er
voor het eerst mee op pad ging, zag ik er de
waarde pas van in.
Tot op de dag van vandaag heeft 'ie geen spijt
van die beslissing gehad. „Ik gebruik 'em al
leen voor recreatiedoeleinden. Sommige men
sen begrijpen niet dat ik er mee op vakantie ga
en dat ik er op blijf slapen. Maar ik kan u zeg
gen: ik heb al veel genoeglijke uren op de huig
gehad. Het mooie van deze boot is dat je de
grote vaarwegen kunt mijden. Daar is het veel
te druk. Tegenwoordig heeft de helft van de
bevolking een boot en dat heeft de sfeer be
hoorlijk veranderd. Heden ten dage geldt: hoe
groter, hoe beter en sneller. Je wordt er bang
van. Nee, geef mij maar mijn zalmschouw. Je
kan er elke sloot mee inpruttelen en tussen het
riet genieten van de rust en vrijheid."
Zijn enthousiasme is ook overgeslagen op zijn
drie zoons. „Ik heb ze destijds voor de keuze
gesteld. Een brommer of zo'n ding. Ik ben blij
dat ze voor het laatste hebben gekozen. Zo'n
boot onderhouden kost veel tijd, geld en ener
gie. Op die manier breng je ze een bepaald ge
voel van verantwoordelijkheid bij. Bovendien
doen ze er andere sociale contacten mee op
dan in een café of disco."
Van Andel spreekt uit ervaring. Hij geniet van
de ongedwongen stemming onder de zalm-
schouw-schippers. Ze treffen elkaar bij de jaar
lijkse reünie of bij andersoortige evenementen.
„We zijn echte vrijbuiters. We houden van een
lolletje, drinken graag een borreltje en zijn
soms een beetje ruw in de mond. Maar wat
geeft dat. We doen geen vlieg kwaad."
Er verschijnt een veelzeggende grijns op zijn
gezicht als hem de vraag wordt gesteld of de
\TOuwelijke helft van het verslaggeversduo de
Zalmtocht van Woudrichem naar Amsterdam
kan meemaken. „Natuurlijk", klinkt het spon
taan. „Maar dat vraagt wel enige aanpassing.
U hoeft niet bang te zijn dat ik in de huik het
bed met u deel. Maar zo'n hip-hop broek, als u
nu aan heeft, kan echt niet, hoor. Een spijker
broek, t-shirtje en omslagdoek. Dat past iets
beter bij de kleding, die wij gewoon zijn op de
boot te dragen."
deel is gerestaureerd, maar er zijn ook onge
veer twintig nieuwe gebouwd." Eén van de ge
restaureerde schepen is de 'An Lady Mór', de
tweede hooker die naar Amsterdam komt. Mèt
turf aan boord, overigens.
Omdat de traditionele taak van de hookers is
weggevallen, worden de meeste boten nu voor
privé-gebruik ingezet. Enkele andere schepen
zijn te huur voor mensen die langs de ruige
Ierse kust willen zeilen. „Want er is geen bete
re manier om west-Ierland te leren kennen
dan vanaf het water", zegt Hamilton, een in
Amsterdam woonachtige Amerikaanse. Ze
kwam zelf via-via met de schepen in aanra
king, en was meteen gegrepen. „Het was voor
mij een liefdesverhaal. Die boten hebben iets
heel bijzonders, mede door hun geschiede
nis."
Rose Ann kwam in contact met Ben McDona-
gh, de eigenaar van de An Lady Mór, en be
sloot zich voor de hookers in te gaan zetten.
McDonagh en zij hebben nu samen een zeil-
school annex charterbedrijf voor hookers in
Ierland. Daarnaast besloten ze dat de schepen
niet mochten ontbreken op Sail '95| en richt
ten ze de stichting 'Hookers to Holland' op.
Met financiële steun van de Ierse bierbrouwer
Guinness, de nationale luchtvaartmaatschap
pij Aer Lingus en transporteur SeaWheel slaag
den ze erin de Moming Star en de An Lady
Mór naar Nederland te krijgen. Op 8 augustus
zeilen ze vanuit Rotterdam naar IJmuiden.
De twee hookers vormen het hart van 'Sea Ire
land', een manifestatie die van 10 tot 14 au
gustus in het Motorkanaal (Amsterdam-
Noord) plaatsvindt. Er is een tentoonstelling,
de hookers kunnen worden bezichtigd, er
wordt een 'currach' (kleine traditionele vis
sersboot) gebouwd, er is muziek en er zijn
souvenirs te koop. De hookers zeilen boven
dien een wedstrijd tegen traditionele Neder
landse schepen. Een viermans-currach vaart
mee in de 'Parade of Sail' op het Noordzeeka
naal. Ook elders in de hoofdstad zijn de Ieren
te vinden. Drie pubs in Amsterdam (Mulligans,
O'Reilly's en The Tara) zijn tijdens de Sail-
week het toneel van de 'Happy Hooker Irish
Music Tour'.
Op Sea Ireland wordt door middel van een lo
terij bovendien geld ingezameld voor een
werkgelegenheisproject in het traditioneel ar
me west-Ierland. Het is de bedoeling dat werk
lozen er een nieuwe hooker gaan bouwen, die
zal worden ingezet voor toeristisch gebruik.
Deelnemers aan de loterij kunnen een zeilva
kantie van een week winnen, uiteraard op een
hooker. Sea Ireland verkast na Sail nog naar de
Batavia-werf in Lelystad en naar het Zuiderzee
Museum in Enkhuizen. Daar zal dé currach
worden afgebouwd en feestelijk te water wor
den gelaten. Op 19 augustus gaat het weer
richting Rotterdam en Ierland.
Rederijen uit de regio verzorgen dagtochten tijdens
Sail. De dag van de Parade of Sail, tien augustus, is re
derij IJmond al vanaf 's ochtends vijf uur actief. Sche
pen tfan de rederij vertrekken vanaf de Trawlerkade in
IJmuiden naar zee om daar de tall-ships te begroeten.
De schepen begeleiden de tall-ships verder op hun
tocht naar Amsterdam. Na een kort verblijf in de hoofd
stad keren de schepen van de rederij weer naar IJmui
den terug. Verwachte aankomsttijd daar is ongeveer ze
ven uur 's avonds. Het dagarrangement kost 75 gulden.
De daaropvolgende dagen, 11, 12 en 13 augustus,
houdt rederij IJmond avondtochten naar Sail Amster
dam. Vertrektijd is zeven uur 's avonds. In Amsterdam
meren de schepen af. Terugkomsttijd in IJmuiden is
plus minus twee uur 's nachts. De kosten bedragen 125
gulden per persoon. Dat is dan wel inclusief koud buf
fet, consumpties en live muziek aan boord van de toer-
schepen. Voor inlichtingen: 02550-22169.
Ook rondvaartbedrijf Dankzij houdt vaartochten op
zee. Op acht en negen augustus gaat de rondvaartboot
door de sluizen van IJmuiden naar de Batavia en langs
de reeds gearriveerde windjammers. Vertrektijd is half
acht. De tiende augustus gaat Dankzij de zee op ter ver
welkoming van de deelnemers aan de Parade of Sail.
Vertrektijden zijn kwart over vijf en kwart over zeven.
Op de laatste dag van Sail, 14 augustus, gaat de rond
vaartboot mee met de uittocht van de tallships. Ver
trektijden zijn half twee en half vier. Alle Sail-tochten
gaan vanaf de Kop van de Haven. De kaarten zijn een
kwartier voor vertrek aan boord te koop. Prijzen zijn 20
gulden per volwassene. Kinderen tot en met 15 jaar be
talen 15 gulden. De tochten duren ongeveer twee uur.
Voor informatie: 02550-34190.
Vanaf Haarlem bestaat ook de mogelijkheid om per
boot Sail Amsterdam te bezoeken. Rederij Noord-Zuid
Haarlem houdt van 11 tot en met 14 augustus dagtoch
ten naar de hoofdstad. De boot vertrekt om tien uur 's
ochtends bij de Vomar aan de Spaarndamseweg in
Haarlem. Het schip meert zes uur 's avonds weer aan in
Haarlem. De dagtocht is 75 gulden per persoon inclu
sief lunch. Tijdens de tocht zijn aan boord andere con
sumpties te krijgen.
Voor informatie en reserveringen: 023-357723.
De Amsterdamse haven staat op z'n kop tijdens de Sail-
manifestatie van 10 tot 14 augustus. Duizenden boten
zijn hier gedurende die dagen afgemeerd. Om de be
zoeker niets van het spektakel te laten missen, heeft de
Sail-organisatie een wandelroute langs het terrein uit
gezet.
De tocht begint en eindigt bij het Centraal station of bij
de Sail-pont in Amsterdam-Noord. De route staat aan
gegeven met borden met de letters A tot en met N.
Vanaf het Centraal station gaat de wandelaar naar de
Ruijterkade. Hier ligt onder meer het marineschip
Abraham van der Hulst afgemeerd. Vervolgens gaat de
route naar het Oosterdok, de ligplaats van de nationale
traditionele vloot en naar Mini Sail (op afstand bestuur
bare zeilende scheepsmodellen).
Een gratis pontje vanaf de steiger van het Nederlands
Scheepvaartmuseum brengt de bezoeker naar het IJ.
De tocht gaat verder naar de IJ-haven. Hier liggen ook
de zogenoemde tall-ships.
Vanaf de kop van het Java-eiland gaat een pont naar
Amsterdam-Noord. In het motorkanaal is een haven
ingericht met replica's uit de Oekraïne, Duitsland en
Portugal. De tocht gaat vervolgens via de Noordwal
naar het IJ-plein. Hier zijn onder andere muziekoptre-
dens, straattheater en een maritieme tentoonstelling.
Van het IJ-plein gaat een pont naar het Centraal sta
tion.
De vijfde editie van Sail biedt opnieuw plaats voor klei
nere klassieke schepen. Die nemen deel aan de North
Sail Race, een tocht die start in het aan de Engelse oost
kust gelegen Lowestoft en eindigt in IJmuiden.
Naar verwachting tussen de 50 en 75 schepen doen
mee aan de race. Het gaat om zeilende bedrijfsvaartui-
gen en schepen uit de Nederlandse chartervloot. Er zijn
zowel klippers, tjalken en schoeners uit de zogeheten
'bruine vloot' als zeegaande schepen uit de 'witte
vloot'. De echte liefhebber tenslotte komt volledig aan
zijn trekken met een serie klassieke scherpe jachten.
Deelnemers aan deze aanbrengrace zijn over het alge
meen fanatieke knutselaars. De schepen zijn vaak voor
weinig geld gekocht. Na een ingrijpende en soms jaren
durende restauratie konden deze schepen weer in de
vaart worden genomen.
De schepen vergen veel onderhoud en moeten aan alle
veiligheidseisen voldoen. Toch worden ze bij voorbeeld
niet van zeerailing voorzien. De schepen blijven in hun
oorspronkelijke staat.
De organisatie is in handen van de Enkhuizer Hardzeil
Commissie. In Lowestoft werkt zij samen met de Royal
Norfolk Suffolk Yacht Club. De deelnemers vertrek
ken zondag 6 augustus in de middag vanuit Lowestoft.
De eerste schepen komen, afhankelijk van de romp
snelheid van de schepen en de heersende windkracht,
maandag bij de Finish in IJmuiden aan.
Op donderdag 10 augustus varen de deelnemers aan de
North Sail Race tussen de Tall Ships mee in de Parade
of Sail naar Amsterdam.
Het sluizencomplex in IJmuiden is op de dag van de
Parade of Sail tussen 06.00 uur 's ochtends en 12.00 uur
's middags ontoegankelijk voor auto's, bromfietsen en
motoren. Ook op 14 augustus, wanneer de tallships
weer naar zee vertrekken, is het sluizencomplex tussen
11.00 uur en 16.00 uur verboden gebied voor gemotori -
seerd verkeer. Dit verkeer wordt verzocht gebruik te
maken van de Velsertunnel.
Colofon
of Sail
;:Wim Bank, L
Parade of
Productie:wim Bank, Léon Klein Schiphorst
Eindredactie: Jan Peter Versteege en Kees Kolen
brander
Redactie: Wim Bank, Ad Heesbeen, Pieter van Ho
ve en Patrick van der Hurk en Leonoor Kuijk
Vormgeving/illustraties: Ralph Kleinhout
Info-graphic: Ruud Vogelesang en Fred van Gelde-
