De maagden-mythe geeft
Afrikaanse kinderen AIDS
Feiten &Meningen
Nederland kan
zijn borst
nat maken
Korte broek taboe ondanks hitte
DONDERDAG 3 AUGUSTUS 1995
152
OToto
Km wr--^ i
nMeepe pdiiépê)
HEW9) INE ^eey
m&- PfSi Co
\s<&<£Zhm
„Ziet u die man daar meneer, met die
trillende handen? Daar ben ik mee ge
trouwd en ik geef het u te doen. Zelf ben ik
al jaren aan de slaappillen en de morfine."
„Maar mevrouw, waarom nu neemt u
dan geen afsscheid van die man?"
„Ach meneer, ik ben al een keer geschei
den en ja, ik houd van die gek. By the way,
hoe bevalt u het leven?"
Zomaar een flard van een gesprek aan een
van de rijk voorziene elite-tafels op het Hei-
neken Open, u weet wel dat Europese golf-
toernooi in Hilversum. Leven is moeilijk,
ook voor de elite van ons land, en het zal
het wel altijd zo blijven.
Dat neemt niet weg dat de problemen
kunnen verschillen, waardoor de moeilijk:
heden van de een niet per definitie redelij
ker of zwaarder hoeven te zijn dan die van
de ander. Zingevingsproblemen zijn in onze
geciviliseerde samenleving de zwaarste pro-
bemen in een mensenleven. Historisch ge
zien natuurlijk een luxe probleem. Als je
geen brood hebt om te eten en geen water
om te drinken, kijkje anders aan tegen exis
tentieproblemen. Dan gaat het in de eerste
plaats om eten en drinken. Maar zodra aan
die behoefte is voldaan, dringt zich voor de
meesten van ons het probleem van de zin
van ons bestaan naar de voorgrond.
Belangrijkste
vraag daarbij is: hoe
krijg ik het voor el
kaar om tevreden
en, als het kan, ge
lukkig te zijn. De
kerken vervullen
vanouds in onze
cultuur een belang
rijke rol bij het zoe
ken naar een ant
woord op de vraag
naar de zin van ons
bestaan, als indivi-
PIM FORTUYN duen en als
medewerker meenschap van
mensen. Voor de
meesten van ons is
die rol van de ker
ken uitgespeeld. De ontkerkelijking van Ne
derland schrijdt met rasse schreden voort.
Er is niet echt iets anders voor in de plaats
gekomen. Ons wezenloos consumentisme
is toch niet meer dan een dans om het gou
den kalf en bevredigt weinigen van ons ten
slotte echt. Het houdt ons in een aangena
me verdoving, een soort trance, maar de
leegte blijft, deep down, knagen.
Werk is in onze cultuur sedert meer dan
een eeuw zingever bij uitstek. Door werk
maken we onszelf en onze ambities niet al
leen waar, maar voelen we ons nuttig en
gaan we als vanzelf allerlei contacten en
Iaties aan met onze omgeving. Zolang we
het hebben, denken we niet al te veel na
over dit aspect van ons werk. Op het mo
ment echter dat we het (vaak plotseling)
verliezen door ziekte, ontslag, faillisement
of pensionering, pas dan zien we in dat
werk naast een inkomen en een mogelijk
heid tot consumeren, ook zingeving en vele
sociale contacten verschaft. De meesten
van ons komen na een dergelijk plotseling
verlies in een regelrechte mentale en soms
ook financiële crisis terecht. We moeten
dan alle zeilen bijzetten om ons staande te
houden en erin te blijven geloven dat ook
ons bestaan zin heeft, niet alleen voor ons
zelf maar ook voor onze omgeving.
Een van de grootste problemen van onze
tijd in ons soort samenlevingen is het ge
brek aan reële antwoorden op onze behoef
te aan zingeving. Godsdienst voorziet nog
maar voor weinigen in dergelijke antwoor
den en werk is het grootste probleem aan
het worden.
De berichten zijn niet van de lucht. De
werkgelegenheid trekt aan met wel 30.000
banen in het eerste kwartaal. Reden voor
een algemeen publicitair halleluja. Bezien
in het licht van hetgeen nodig is om die
twee miljoen mensen weer aan de slag te
helpen gaat het natuurlijk nergens over,
maar dat is natuurlijk geen reden om onze
zegeningen niet een voor een te tellen.
Toch is het verstandig om de feiten op een
rijtje te houden en ons geen zand in de
ogen te laten strooien. Zeker, er is weer eco
nomische groei van betekenis en die is niet
baanloos, een feit om ons over te verheu
gen. Dat neemt niet weg dat het maar een
heel klein beetje is en dat de voorspellingen
op basis van enquêtes in het bedrijfsleven
niet erg gunstig zijn. Er wordt groei ver
wacht en niet alleen in het flexibele uit-
zendcircuit, maar ook in de vaste banen. De
groei is echter heel bescheiden en de erva
ring van de afgelopen decennia leert ons
dat die zo weer wordt weggesneden als er
ook maar iets tegen zit met die economi
sche groei.
Daarenboven wordt onze economie
steeds internationaler, ook voor wat betreft
de binnenlandse markt en het midden- en
kleinbedrijf. Dat betekent dat we hebben te
concurreren op de internationale arbeids
markt, niet qua mensen maar wel qua kos
ten. De moderne informatietechnologie
maakt het ook voor de kleine ondernemer
mogelijk en noodzakelijk om wereldwijd in
te kopen tegen de gunstigste prijs-kwaliteit
verhouding. Dat geldt niet alleen voor de
industrie, maar in toenemende mate ook
voor de dienstverlening. Waarom zou KLM
wel een belangrijk deel van zijn administra
tie kunnen laten doen in India en de ING of
de gemeente Rotterdam niet? Dat is nog
maar een kwestie van tijd.
De Nederlandse arbeidsmarkt levert in
ternationaal gezien veel te dure arbeids
krachten, zowel aan de onderkant als in het
midden en aan de bovenkant van die
markt. Daarenboven hebben we een heel
dure verzorgingsstaat en kost de Staat zelf
ook nog een lieve duit. Voorst is die ar
beidskracht in veel gevallen verre van flexi
bel. We lijken nog steeds niet bereid te zijn
tot grote ingrepen om eenieder die kan
werken weer aan de slag te helpen. De in
ternationale concurrentie zal ons er op den
duur toe dwingen. Nederland kan het ko
mende decennium zijn borst nat maken.
WIM STEVENHAGEN
Aantal kinderverkrachtingen neemt schrikbarend toe
Het uniformjasje hangt aan het knaap
je, de stropdas is af, maar daar blijft het
doorgaans bij. Ook al ondergaat ons
land sinds woensdag officieel een hitte
golf. De klant wordt niet voor het hoofd
gestoten met blote benen. De korte
broek is een uitzondering daargela
ten taboe in dienstverlenend, geüni
formeerd Nederland in deze hete
hondsdagen, zo leert een rondgang.
Een uitzondering vormen de Utrechtse
buschauffeurs, die met een 'nette' korte
broek op de hete bestuurdersstoel mo
gen plaatsnemen. Maar beslist geen op
vallende, gekleurde surfbroek. De Am
sterdamse collega's van het GVB blijven
in het lang rijden, maar mogen wel een
schoon wit t-shirt dragen. „Met mouw
tjes, dat wel," voegt een woordvoerder
er aan toe.
Bij de busbedrijven die zijn aangesloten
bij VSN Groep (streekvervoer) voorziet
de bedrijfskleding in warm weer, maar
de korte broek zit niet in het pakket. De
chauffeurs mogen in overhemd en zon
der das de reiziger binnenlaten en naar
strand of plas vervoeren.
Binnen PTT Post heeft de korte broek-
/bermuda het voor mannen niet ge
haald. Mag de vrouwelijke besteller nog
teruvallen op de broekrok, binnen PTT
Post is 'uit oogpunt van representativi
teit' van een equivalent voor mannen
afgezien.
Een woordvoerster erkent dat de post-
bestellers „het ongetwijfeld erg warm
zullen hebben, maar dat ze niet de eni
gen zijn." Bovendien beginnen ze in re
gel vroeg. Gedeelde smart is halve
smart, maar daar heeft een medeweker
van beveiligingsbedrijf VNV geen bood
schap meer aan. Hij werd geschorst
omdat hij zijn das afhad gedaan toen
de temperatuur de 30 graden oversteeg.
Volgens VNV bepaalt het bedrijf waar
de bewaker werkt wat wel of niet mag,
VNV is bereid zich soepel op te stellen.
Veel bedrijven hechten echter aan cor
recte kleding.
Ook bij de ANWB kan de bedrijfskle
ding aan de temperatuur worden aan
gepast maar geen korte broek en
mogen de wegenwachters hun katoe
nen werkbroek en poloshirtje uit de
kast halen. De das is bij deze hitte niet
verplicht. Maar van herkenbaarheid
blijft wel degelijk sprake, aldus een
woordvoerster.
In het Amsterdamse AMC gaat het per
soneel 'vlekkeloos' gekleed, wat door de
uitstekende airconditioning ook makke
lijk kan, zegt een woordvoerder. Hij
vindt dat ziekenhuispersoneel het ook
niet kan maken om niet als zodanig
herkenbaar te zijn. „Maar tussen de
middag wordt er op de gazons rond het
ziekenhuis zonnig gepauzeerd.
Herkenbaarheid speelt, net als repre
sentativiteit, ook bij de Nederlandse
Spoorwegen een voorname rol. Dat wil
evenwel niet zeggen dat conducteurs en
machinisten dik gekleed hun werk
moeten doen. „Het kledingassortiment
voorziet in warm weer", aldus een
woordvoerder van NS. Dames hebben
de beschikking over een bermuda of
een rok. Die luxe is voor de heren niet
weggelegd. „Maar je zult de conducteur
heus wel eens zonder colbertje of met
een wat lossere stropdas zien lopen. Zij
kunnen dat zelf in overleg met hun pro
cesmanager goed invullen." De ver
plichting een pet te dragen is vorig jaar
al afgeschaft.
Op veel plaatsen in het land worden de
werktijden aangepast aan de hitte.
Vroeger beginnen en eerder naar huis is
het meest voorkomende tropenrooster.
Op dit gebied is niets geregeld in ons
land, maar in overleg met de onderne
mingsraad kan er vaak wél iets worden
afgesproken. In continu-bedrijven,
maar ook in de horeca is echter geen
sprake van dergelijke aanpassingen in
de werktijden. Overigens staat de pro-
duktie in een aantal sectoren door de
vakanties op een lager pitje. De bouw
ligt zelfs helemaal stil.
Toch zijn er wel degelijk werknemers
die in de hitte problemen hebben met
hun werksituatie. Bij de Inspectiedienst
van het ministerie van sociale zaken en
werkgelegenheid (onder meer de vroe
gere arbeidsinspectie) komen volgens
een woordvoerder dagelijks honderden
klachten binnen.
Aangezien er geen wettelijke regelingen
voor arbeidsomstandigheden bij/door
heet weer bestaan, valt er voor de In
spectiedienst weinig 'te handhaven',
ambtelijke taal voor het opmaken van
een proces-verbaal. „We geven advie
zen, die bij uitvoering kunnen bijdragen
aan een draaglijk werkklimaat," zegt
een woordvoerder van sociale zaken.
Dat zijn onder meer andere werktijden,
geen koffie of thee maar frisdrank, ra
men dicht en ventilatoren aan. Bij de
rechtskundige dienst van de FNV zijn
tot nu toe geen geschillen tussen werk
gever en werknemers bekend.
DEN HAAG ANP
Kinderen in Zuid-Afrika worden in toenemende mate het slachtoffer van de maagden-mythe: AIDS zou genezen na seksuele gemeenschap met een maagd. Het gevolg is dat steeds meer
kinderen worden verkracht en zo AIDS oplopen. foto archief
Ze is een van de pakweg tien
duizend kinderen die dit jaar in
Zuid-Afrika zullen worden ver
kracht, of beter: een van de pak
weg tienduizend wier ouders er
mee naar de politie gaan. Het
werkelijke aantal slachtoffers is
vermoedelijk vele malen hoger.
Bij kleinschalige onderzoekjes
komen soms de meest ontstel
lende cijfers naar boven.
Zo interviewde een medewerk
ster van het AIDS Training en
Informatie Centrum (ATIC) in
Durban onlangs een klas
schoolkinderen in een zwarte
woonwijk. Van de pakweg ze
ventig leerlingen bleek ruim de
helft ooit verkracht of aange
rand te zijn. Het aantal kinder
verkrachtingen, vaak van meis
jes die niet ouder zijn dan twee,
drie jaar, neemt maandelijks
toe.
Velen van hen zijn slachtoffer
van een dodelijke mythe. In de
kroegen van Soweto en de
zwarte townships van Durban
circuleert het verhaal datje van
AIDS geneest, als je met een
maagd naar bed gaat. En met
het stijgende aantal seropositie-
ven en AIDS-patiënten en de
onmacht van de westerse ge
neeskunde om echt iets aan de
ziekte te doen, zijn sommigen
bereid om iedere methode te
beproeven.
Het is een mythe die zich niet
alleen tot de zwarte woonwijken
van Zuid-Afrika beperkt. Malafi
de traditionele genezers in Zim
babwe en Angola schrijven het
'medicijn' ook voor, hoewel veel
betrouwbare kruidendokters er
kennen dat zij nog machtelozer
tegenover AIDS staan dan de
westerse geneeskunde.
STEEDS MEER
Dokter Neil McKerrow van het
Edendale Hospitaal in Pieter-
maritzburg kent de mythe van
de maagden ook. Hoeveel van
de kinderen die hij ziet daar
slachtoffer van zijn geworden,
durft hij niet te zeggen. Feit is
dat hij steeds meer verkrachte
kinderen voorbij ziet komen, en
steeds meer kinderen met AIDS.
Maar hij houdt het erop, dat die
over het algemeen al bij de ge
boorte zijn besmet. Dat geldt
volgens hem ook voor de groei
ende groep oudere kinderen
met AIDS. „Vroeger dachten we
dat een besmette baby hooguit
een paar jaar zou overleven. Nu
zien we 10-, 12-jarigen binnen
komen die al bij de geboorte
waren besmet."
Maar McKerrow erkent dat veel
ouders het onder het tapijt ve
gen als hun kind is verkracht,
vooral als de dader uit de eigen
familie of vriendenkring kwam,
wat meestal het geval is. Hij
schat zelf dat misschien maar
een op de vijftig gevallen van
kinderverkrach tig worden aan
gegeven.
En van de verkrachtingen die
wel worden aangegeven, blijft
vaak onduidelijk of de dader
AIDS had. Het Edendale Hospi
taal test verkrachte kinderen
niet eens op het virus. Dat zou
zinloos zijn, meent McKerrow.
„We testen wel op geslachts
ziekten die we kunnen bestrij
den. Maar wat heeft het voor
zin die kinderen op AIDS te tes
ten, als je geen netwerk hebt
om hen vervolgens op te van
gen? Dan zadel je ouders en
kinderen met een belastende
wetenschap op waar ze niets
mee kunnen doen."
SOCIALE OORZAKEN
Themba Mdluli, Thembela
Kwitshane en Fikisiwe Madl-
opha van ATIC in Durban rea
geren aanvankelijk wat afhou
dend op de vraag, of ze in hun
werk met de mythe van de
maagden te maken hebben.
Concrete vragen krijgen ze er
nooit over, zegt Thembela.
Maar dan erkent ze, dat het een
verhaal is, dat in de zwarte
woonwijken zeer wijd verspreid
is. „Je hoort het in kroegen en
op feesten de ronde doen. En
natuurlijk, als mensen erin gelo
ven, gebeurt het ook."
Het probleem is, zeggen ze, dat
ie er moeilijk greep op kunt krij
gen. Het is een feit dat veel ver
krachters met AIDS besmet zijn.
Maar met uitzondering van die
zeldzame gevallen, waarin een
arrestant in zijn bekentenis zelf
over de mythe begint, weet je
nooit of geloof erin de aanlei
ding voor zijn daad is geweest.
Fikisiwe ziet ook sociale oorza
ken in de gigantische stijging
van het aantal kinderverkrach
tingen. „Mensen trekken de
laatste jaren steeds meer naar
de stad en komen dan terecht in
sloppenwijken met de mens-
onterendste woonomstandighe
den. Zolang mensen zo dicht op
elkaar leven in zo'n armoede,
zul je dit soort problemen blij
ven houden."
Op de vraag of zij in hun trai
nings- en voorlichtingsacties
enige aandacht besteden aan de
maagden-mythe of aan de vele
andere zogenaamde geneeswij
zen voor AIDS, antwoorden ze
ontkennend. „We hebben er tot
nu toe eigenlijk niet bij stilge
staan", zegt Thembela, „maar
als ik ons zo hoor praten en we
onze ervaringen op een rijtje
zetten, denk ik dat we daar wat
aan moeten veranderen. Het is
raar dat we alledrie erkennen
dat die mythe wijd verspreid is
en dus zonder enige twijfel ge
volgen moet hebben, maar dat
we nog nooit wat aan voorlich
ting of onderzoek hebben ge
daan."
DURBAN RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
Ze zit ineengedoken;
de drukte om haar
heen lijkt haar volko
men te ontgaan. Ze is
een week geleden ver
kracht, vertelt haar
moeder, door een on
bekende man die haar
in het portiek van hun
huis een mes op de
keel heeft gezet.
Twaalf jaar oud, een
mooi, ovaal gezichtje,
omkranst door zwart
kroeshaar. Een lege,
starre blik in de ogen.
„Hoe kan iemand dat
een kind aandoen?",
vraagt haar moeder
wanhopig, „En nu zit
ten we nog met de
angst dat ze AIDS
heeft ook."
