Commerciële NS willen al
jaren van dure lijnen af
Koorddansende Gonzalez moet EU leiden
'Iedereen denkt: ha, de minister doet het ook'
Feiten &Meningen
Major minst
kwade keus
voor Europa
VRIJDAG 30 JUNI 1995
Wat Asterix en Obelix zeggen van de Romeinen geldt zeker ook voor de
Britten. Het zijn en blijven rare jongens. De afgelopen dagen wordt dat
weer duidelijk gedemonstreerd door de 329 parlementsleden van de
Conservatieve Partij. Die moeten volgende week beslissen wie ze als
partijleider willen hebben, John Major of John Redwood. Of iemand
anders, want in de ingewikkelde strijd om de macht spelen op de ach
tergrond ook anderen mee. Die rekenen erop dat Redwood het niet
haalt en dat Major zo beschadigd uit de eerste kiesronde komt, dat hij
van het toneel moet verdwijnen.
Het onoverzichtelijke en voor buitenstaanders bijna onbegrijpelijke
getouwtrek om het leiderschap van de Conservatieven zou kunnen
worden afgedaan als Britse folklore als aan de uitkomst niet zo veel re
percussies waren verbonden voor de rest van 'Europa'. De leider van
de Conservatieven is voorlopig ook nog ten minste twee jaar automa
tisch premier van het Verenigd Koninkrijk, een van de hoofdrolspelers
in de Europese Unie.
Die Unie staat voor een groot aantal belangrijke besluiten. Volgend
jaar moet de Unie op de schop. De vijftien lidstaten moeten de Unie
aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen, voorbereiden op de komst van
één munt en een handvol nieuwe leden. De koers die Europa gaat vol
gen, hangt voor een belangrijk deel af van het geluid dat uit Londen
komt.
Het is moeilijk voor te stellen dat Groot-Brittannië, dat vooral een
economische Europese unie wenst en zeker geen politieke eenheid,
nog meer dwars kan gaan liggen dan het nu al doet. Maar het kan er
ger, met John Redwood bijvoorbeeld. Of met Michael Portillo, een
Conservatieve minister die in de coulissen zijn kansen afwacht. Zij
gaan nog net niet zo ver dat ze het lidmaatschap van de Europese Unie
met onmiddellijke ingang willen opzeggen, maar verdere verdieping
van de gemeenschap is taboe. Daarop zeggen zij de IJzeren Dame,
Margaret Thatcher, na: No!No!No!
Britse obstructie, gevoed door een historisch bepaalde zelfvoldaan
heid en gebrek aan realiteitszin 'Groot-Brittannië kan zijn zaakjes
beter zelf regelen' verlamt nu al regelmatig het functioneren van de
Unie. Dat bleek deze week nog eens bij de Europese top in Cannes,
waar het 'nee' van Major voldoende was om een fatsoenlijk begin met
Europol te blokkeren.
Als Major weg is, wordt het nog erger dan wordt 'nee' uitgangs
punt van het beleid, dan zullen de Britten ook op reeds gemaakte af
spraken willen terugkomen. Dat geldt zelfs als Major wordt opgevolgd
door zijn als pro-Europees bekend staande minister van handel en in
dustrie, Michael Heseltine. Die zou in de Conservatieve slangenkuil al
leen kunnen overleven door een mm-Europese koers te varen.
Van alle kwaden die de Europese integratie vanaf de andere kant van
de Noordzee bedreigen, is John Major zo bezien nog de minst kwade.
Het is daarom te hopen dat de gok van de Britse premier, die vorige
week vrijwillig zijn partijleiderschap opgaf om klaarheid te scheppen in
eigen gelederen, goed voor hem uitpakt. Tenzij de verwarring zo groot
wordt dat vervroegde verkiezingen noodzakelijk worden en Labour/ha
zestien jaar het roer overneemt. De Britten zullen dan hun scepsis over
het verfoeide continent niet meteen verliezen, maar vanuit Westmin
ster wordt dan wel met meer realisme naar Europa gekeken.
HANS JACOBS*
Busbedrijven lossen het leed van Winschoten en Roodeschool wel op
Met de handtekeningen van minister Jorritsma van verkeer en NS-topman Den Besten zijn gisteren de verzelfstandiging
van de Nederlandse Spoorwegen bezegeld. Nu de kroon wordt gezet op het werk van jaren, laait plots de discussie over het
afstoten van onrendabele lijnen hoog op. Een oude discussie, waarin zich geen nieuwe feiten hebben aangediend.
De NS vroegen tweehonderd
miljoen gulden om dure lijnen
in stand te houden, het kabinet
gaf tachtig miljoen gulden per
jaar. Dat geld gaat niet automa
tisch naar de kas van de NS,
maar wordt gereserveerd op de
begroting van de minister. NS-
topman Den Besten is toch te
vreden over het bereikte ak
koord waarover bijna twee jaar
is onderhandeld, voor 1 januari
1997 worden geen onrendabele
lijnen of stations opgeheven.
Meer reizigers door een beter
produkt. Dat is de boodschap
van NS. In de overeenkomst is
groei van het vervoer per spoor
uitdrukkelijk als doelstelling
vermeld. Verder is afgesproken
dat de NS bij een onverhoopte
teruggang in het reizigersver-
voer niet drastisch mogen snij
den in hun voorzieningen. Het
aantal beschikbare plaatsen
mag in het jaar 2000 niet meer
dan 15 procent onder het huidi
ge niveau liggen, en in geen en
kel jaar mag het aantal met
meer dan 7,5 procent afnemen.
Het aantal stations, uitgezon
derd hele kleine, mag alleen da
len als tijdig voor andersoortig
vervoer is gezorgd.
Volgens Den Besten zijn de NS
niet van plan de verworven vrij
heid te gebruiken om het spoor
op z'n kop te zetten. „We willen
een betrouwbare partner zijn.
We gaan nieuwe dingen rustig
en gefaseerd uitproberen. We
kiezen voor een uiterst gema
tigd tariefbeleid."
In de overeenkomst is vastge
legd dat overheid en NS zwaar-
vervuilde spoorwegterreinen
reinigen voor een slordige 2,5
miljard gulden. De Vervoers-
bond FNV vindt dat voor een
gezonde toekomst van de NS
het contract te schraal is. Met
tariefaanpassingen zullen de
spoorwegen zich al snel uit de
markt prijzen, meent een
woordvoerder.
Bij de onderhandelingen tussen
overheid en NS draaide het om
het spanningsveld tussen ener
zijds de maatschappelijke func
tie van het spoorbedrijf (vervoer
voor iedereen) en anderzijds de
noodzaak om winst te maken
en dat kon alleen door dure lij
nen te schrappen.
Dat lokale bestuurders in met
name het noorden en oosten
van het land moord en brand
schreeuwen omdat hun navel
streng dreigt te worden doorge
sneden, is niet verwonderlijk. Ze
komen op voor hun achterban.
Dat doet ook Rover, de belan
genvereniging van reizigers in
het openbaar vervoer.
Dat ook in de Tweede Kamer
bezwaren klinken tegen het op
heffen van lijnen, is opmerke
lijk. Vanaf het begin van de ver
zelfstandigingsoperatie van de
NS is het afstoten van onrenda
bele lijnen genoemd als voor
waarde om het bedrijfsresultaat
te verbeteren. De commissie-
Wijffels, di$ in juli 1991 rappor
teerde over de toekomstige rela
tie tussen de NS en overheid,
noemde drie manieren om het
spoorbedrijf in het jaar 2000 ge
heel onafhankelijk te maken
van de overheidsbijdrage: een
efficiëntere organisatie, extra ta
riefverhogingen en het saneren
van onrendabele lijnen.
Inmiddels is de eerste methode
krachtig ter hand genomen en
de tweede even krachtig terzijde
geschoven. Omdat de autokos
ten minder hard stijgen dan was
begroot, zouden tariefstijgingen
boven het inflatieniveau de toch
al niet florissante concurrentie
positie van de NS verder onder
graven.
Blijft over het snijden in onren
dabele lijnen. Dat ligt wat ge
voelig, omdat daarmee immers
de eerder genoemde maat
schappelijke functie in het ge
ding komt. Niettemin ging de
Kamer in februari 1993 aldcoord
met de visie van 'Wijffels', zodat
de weg naar verzelfstandiging
kon worden vervolgd.
Nu dat proces zijn voltooiing
nadert, worden er onder meer
door de regeringspartijen PvdA
en D66 bedenkingen geuit te
gen het sluiten van lijnen. D66-
kamerlid Van 't Riet opperde
deze week zelfs dat de hele ver
zelfstandigingsoperatie nog
maar eens tegen het licht moet
worden gehouden. Een reactie
die van weinig realiteitszin ge
tuigt.
De verzelfstandiging van de NS
is een rechtstreeks gevolg van
het Europese beleid, dat erop is
gericht concurrentie op het
spoor in te voeren. Waar de
vrije markt z'n werk doet, gaat
het voorzieningenniveau om
hoog en dalen de prijzen, zo re
deneerde de Europese Commis
sie. In een vrije vervoersmarkt
was voor een log, wat ingedut
semi-overheidsbedrijf als de NS
geen plaats meer, en dus moest
het nationale spoorwegbedrijf
veranderen in een private, slag
vaardige en vooral winstgeven
de partij.
In de visie van 'Wijffels' kan dat
ook. maar niet helemaal zonder
pijn. Dit jaar krijgt de'Spoorwe-
gen nog 350 miljoen van de
overheid, in het jaar 2000 is dat
bedrag afgebouwd tot nul. Na
de eeuwwisseling zullen gebrui
kers van het spoor, dus ook de
NS, de overheid zelfs moeten
gaan betalen. Dan moetje dus
wel winst maken.
Als de overheid eraan hecht het
huidige spoornet overeind te
houden, zal zij als vragende
partij over de brug moeten ko
men, redeneren de spoorwegen.
Zoniet, even goeie vrienden,
maar dan zuilen-na 1 januari
1998 de eerste vrijwel lege boe-
meltjes uit de dienstregeling
worden geschrapt.
Als de redenering van 'Brussel'
klopt, zal het leed in Winscho
ten en Roodeschool van tijdelij
ke aard zijn. Twee busbedrijven
hebben nu al interesse getoond
voor het gat in de markt. Vere
nigd Streekvervoer Nederland
(VSN) acht zich in staat door
het leveren van 'maatwerk' een
onrendabele spoorlijn om te
zetten in een rendabele buslijn.
Vancom sluit niet uit zelf trei
nen te laten rijden over opge
kochte sporen.
Dat is nu precies de vooruit
gang die 'Brussel' voor ogen
staat. De overeenkomst die Jor
ritsma en de NS hebben geslo
ten zal duidelijk maken in hoe
verre de minister in dat eigen
beleid gelooft.
UTRECHT BART VAN OORTMERSSEN
Schandalen als zwaard van Damocles boven Spaanse voorzitterschap
„Op het gebied van financiële
kwesties is Gonzélez altijd het
genie." Het is lang geleden dat
de Spaanse premier in het
openbaar een compliment
kreeg, maar de woorden van
de Duitse bondskanselier Kohl
klonken oprecht. In een direct
onderonsje bereikten beide re
geringsleiders maandagavond
op de topconferentie van
Cannes een akkoord over de
hulpverlening aan de landen in
Oost-Europa en die in de Mid-
dellandse-Zeeregio.
Onder collega's heeft Gonzalez
nog altijd een goede naam,
maar in eigen land is zijn presti
ge tot op het nulpunt gedaald.
Maar ondanks talrijke politieke
en financiële schandalen mag
de Spaanse premier vanaf 1 juli
zes maanden het voorzitter
schap van de Europese Unie
(EU) vormgeven. Ook een re
cent afluisterschandaal van ko
lossale afmetingen lijkt het
voorzitterschap van de socialis
tische minderheidsregering niet
in gevaar te brengen, hoewel
vice-premier Serra en minister
van defensie Garcia Vargas gis
teren opstapten.
„Ik meen dat er politieke stabili
teit zal zijn zodat het voorzitter
schap van de Europese Unie
zonder probleem door kan
gaan", zei de premier zondag,
nadat de Catalaanse leider Jordi
Pujol had beloofd hem nog dit
jaar de hand boven het hoofd te
houden. De Catalanen, die de
regering van Gonzalez gedogen,
zijn de reeks van schandalen
waarbij de regering is betrok
ken, zat. maar Pujol zal zich tot
eind dit jaar rustig houden.
Toch is de kans groot dat het
zwaard van Damocles van de
binnenlandse politiek boven het
Spaanse EU - voorzitterschap
blijft hangen. Zoals dat van de
Fransen werd overschaduwd
door de presidentsverkiezingen,
zullen binnenlandse politieke
problemen Gonzalez het ko
mende halfjaar parten blijven
spelen. De rechtse en linkse op
positie heeft al gezegd hem niet
te zullen sparen en wie garan
deert dat er morgen geen nieu
we affaires aan het licht komen?
Elke keer weer blijkt het nieuw
ste schandaal het voorgaande in
omvang te overtreffen. „Gonza
lez is niet in staat Spanje te re
geren en nog veel minder Euro
pa", oordeelde oppositieleider
José Maria Aznar afgelopen
weekeinde.
De Fransen hebben verscheide
ne onopgeloste problemen van
Cannes doorgeschoven naar
Madrid. De Spanjaarden krijgen
nogal wat op hun bord en de
ras-Europeaan Gonzalez zal er
alles aan doen om zijn prestige
op te vijzelen. Eind dit jaar kie
zen de regeringsleiders van de
EU op de Europese top in Ma
drid een naam voor de Europe
se eenheidsmunt. Daar zal ook
een besluit moeten vallen over
de invoering van de Economi
sche en Monetaire Unie (EMU)
per 1 januari 1999.
Spanje bereidt de intergouver
nementele conferentie van 1996
voor die in het teken staat van
de herziening van het Verdrag
van Maastricht. Bestrijding van
de werkloosheid in Europa en
verbetering van de betrekkin
gen met landen in de Middel
landse Zeeregio en in Noord-
Afrika zijn andere actiepunten.
En Madrid zal zich inspannen
voor een samenwerkingsver
band tussen de EU en Cuba.
Spanje vervult het EU-voorzit-
terschap op een moment dat
een groot deel van de bevolking
de idealen van een verenigd Eu
ropa niet langer deelt. De tot
voor kort zeer Europees gezinde
Spanjaarden zijn nu met de
Britten en de Denen het felst
anti-Europa.
Kort na het sluiten van het re
cente visserijakkoord tussen de
EU en Canada zei maar liefst
veertig procent van de Span
jaarden weinig heil meer te ver
wachten van de Unie. De moei
zame onderhandelingen op vis-
serijgebied tussen de EU en
Marokko en de toekomstige be
perking van de produktie die
Spaanse wijnboeren moeten
doorvoeren, maakt de voe
dingsbodem voor dit 'Euroscep-
ticisme' nog groter.
Koning Juan Carlos en Gonzalez
maken zich ernstige zorgen
over de anti-Europa stemming
in hun land. Gonzalez: „Spanje
heeft dezelfde problemen als de
rest van Europa: werkloosheid
en de noodzakelijke vernieu
wing van de industrie. Die moe
ten we gezamenlijk en op geco
ördineerde wijze oplossen. Eu
ropa is niet de oorzaak van onze
problemen, maar het instru
ment om ze op te lossen. We
weten uit ervaring dat het isole
ment ons onderontwikkeling
brengt".
Het dagblad El Pms stelt ook dat
Europa Spanje meer voordelen
dan nadelen heeft opgeleverd.
Alles tegen elkaar afwegend
hebben sectoren als visserij,
veeteelt en landbouw van de
Europese eenwording geprofi
teerd, concludeert de krant.
Brussel gaf Madrid de afgelopen
tien jaar miljardensubsidies,
ook voor de vernieuwing van
bedrijven die in normale om
standigheden de concurrentie
met Europese ondernemingen
niet zouden hebben overleefd.
Spanje's import uit Europa
overtreft echter die van de eigen
export.
Veel Spanjaarden zien vooral
dat de werkloosheid in eigen
land veel groter is dan elders.
Een kwart van de beroepsbevol
king heeft geen baan. Maar
Gonzalez wijst erop dat de na
tionale economie aan de her
stellende kant is. Een meer
Felipe Gonzalez (links) en zijn woensdag afgetreden vice-premier Serra.
flexibele arbeidsmarkt zorgt vol
gens hem voor duizend nieuwe
Madrid mag de komende
maanden ook flink wat plooien
gladstrijken met EU-collega's.
Met de Britten liggen de Span
jaarden overhoop over het
smokkelhol Gibraltar. Boeren
en vissers uit Spanje en Frank
rijk kunnen eikaars bloed wel
drinken. Spaanse tomatentelers
concurreren mede door
staatssteun en Europese bijdra
gen h"un Nederlandse en Bel
gische collega's weg. Minister
Van Aartsen (landbouw) heeft
Spanje al aandacht gevraagd
voor het trieste lot van de Ne
derlandse tomaat.
Ondertussen heeft het EU-voor-
zitterschap ook weer de discus
sie over de Spaanse identiteit
opgerakeld. „Zolang de siësta
en het stierengevecht blijvenp
bestaan, zal Spanje nooit eeiö
Europees land zijn", conclu-j
deert de gerenommeerde joijt
nalist Manuel Vicent. n
I
DEN HAAG TJABEL DALING h
TOM JANSSEN
Kwestie-Wijers beheerst jaarlijkse Binnenhof-barbecue
De politieke baas van de fiscus, staatssecretaris Willem
Vermeend, betoogt druk gebarend: „Als ik de 150 ka
merleden vraag wie er wel eens een correctie van de
belastingdienst heeft gehad, gaan alle handen om
hoog." Het is het gesprek van de dag op de parlemen
taire barbecue in de tuin van het Haagse perscentrum
Nieuwspoort, de zaak-Wijers. Eindconclusie: op de be-
lastingmoraal van de minister valt niets aan te merken,
op het TV-prograrftma NOVA en de schurken die heb
ben 'gelekt' des te meer. Het WD-Tweede-Kamerlid
Marijke Essers steekt de veelgeplaagde D66-minister
een hart onder de riem. „Ik heb zelf ook zo'n akkefietje.
Met de belastingdienst over verbouwing van mijn
huis."
Wat wordt minister Hans Wijers nu precies door NOVA
nagedragen? Allereerst de te lage opgave van de waarde
van zijn voormalige lease-Lancia. „Een jaarlijks terug
kerend fenomeen voor vele tienduizenden Nederlan
ders", weet Jos van Rey, fiscaal specialist van de WD.
Wijers noemt het 'een foutje'. Een juiste typering, want
het opgeven van het aankoopbedrag in plaats van de
cataloguswaarde is een fout en geen fraude. De fiscus
controleert en corrigeert, zoals het betaamt. „Zo steekt
ons belastingstelsel in elkaar", verzekert Vermeend.
Voor de andere aantijgingen aan het adres van Wijers,
komt NOVA niet met harde feiten. De 'turbo-BV' om de
fiscus te omzeilen blijkt niet opgericht, de royale stor
ting in zijn eigen pensioen-BV had de goedkeuring van
de belastinginspecteur en die privé-reis was niet als za
kenreis afgeboekt.
Het maakt het voor Vermeend alleen maar onverkwik
kelijker. Het zou immers pijnlijk zijn als de in NOVA ge
toonde stukken uit het dossier-Wijers van Financiën af
komstig blijken. „Ik weet niet of de belastingdienst ge
lekt heeft. Maar ik kan het helaas niet uitsluiten." De
staatssecretaris heeft Justitie te hulp geroepen om de
zaak tot op de bodem uit te zoeken. Geen eenvoudige
klus: de belastingdienst, de ministeries van financiën
en algemene zaken, juristen en adviseurs, de kopieën
met de vertrouwelijke gegevens zijn door vele handen
gegaan.
Reden te meer voor de oververhitte Haagse wandelgan
gen om de laatste dag voor de zomervakantie enthou
siast te speculeren over de vraag: wie wilde Wijers
beentje lichten? Wie hajl er belang bij op slinkse wijze
de minister te beschadigen, die het juist zo leuk deed
rond de Brent Spar en met diverse nota's over het op
peppen van 's lands economie? Een connectie van Shell
die bij de Belastingdienst werkt? Een jaloerse concur
rent in de race om het leiderschap van D66?
Het gerucht doet de ronde dat een van de nieuwe ka
merleden eerst werkte bij de Belastingdienst in Amers
foort, waar het dossier Wijers was opgeborgen. Het na
pluizen van de Haagse 'Who's who' biedt geen uit
komst. Zelfs de naam van het onkreukbare GPV-kamer-
lid Gert Schutte valt vanwege zijn optreden in de ge
wraakte NOVA-uitzending. Heeft hij geen connecties
met de Amersfoortse fiscus, zo wordt gefluisterd. Nog
een reputatie beschadigd.
Bij gebrek aan namen en rugnummers richt de woede
zich op NOVA. „Dit was nog erger dan Arscop (de re
portage over het commissariaat van Elco Brinkman bij
Brandpunt, red.). Riooljournalistiek", roept menigeen.
„Smaad", briest premier Wim Kok, die overigens de
uitzending niet heeft gezien. „Twee dagen geleden zei
den mensen van NOVA hier op het Binnenhof al dat ze
iets hadden waardoor een minister moest aftreden.
Niet te geloven. En het vervelende is dat je er niets te
gen kan doen", aldus een verontwaardigde D66-voor-
lichter Kees Dietz.
De hoogleraren Maas (parlementaire geschiedenis)
Zwemmer (belastingrecht), die in NOVA hun afkeur
uitspraken over Wijers' fiscale moraal, hoeven voorl
pig niet op het voorzitterschap van een Haagse comr
missie te rekenen. „Als je die Maas een camera voor;
houdt, dan vertelt hij van alles", klinkt het boos. Van
Zwemmer weten ambtenaren zich nog te herinnereP
dat hij geregeld in de Telegraaf fiscale zaken aan de
kaak stelde, vergezeld van een foto van de hoogleraa
paard. „Misschien wel een lease-paard", grapt iemai
Terug naar de barbecue. Weerhoudt het gespit in ie-?
mands verleden ondernemers een politieke loopbaa
te ambiëren? Uit onderzoek door het VNO blijkt dat
driekwart van de topondernemers een ministerspost
zou weigeren. Voormalig organisatie-adviseur Wijen
wat dat betreft een witte raaf op het Binnenhof.
Linschoten hapt nog eens toe. „Alle ondernemers vd
kennen de grenzen van de belastingwetgeving, daar
voor zijn ze ondernemer. Als ze de grens maar niet
overschrijden." Dat de toppers uit het bedrijfsleven!
angst voor onthullingen de politiek de rug toekeren,
gaat er bij Linschoten niet in. „Het is het salaris", wé
hij zeker. „Wat een minister verdient, valt in het niel
wat een beetje ondernemer toucheert." De staatsse^
taris haalt nog een bordje.
Het VNO-onderzoek geeft hem gelijk. Slechts twee d
cent van de topondernemers verdient minder dan dj
220.000 gulden per jaar die een minister ontvangt.
Ruim 65 procent verdient een veelvoud daarvan. Pi
tieke relletjes in Nederland draaien dan ook altijd oi
geld. En nooit om sex, zoals in Engëland.
DEN HAAG MARC PEEPERKORN
EN WILCO DEKKER
