Ritzen en wachtgeld is als
worstelen met tube tandpasta
Kohnstamm duwt hier, trekt daar
'Duitsers hebben iets tegen Shell'
Zelfs Shell kan
milieu niet aan
zijn laars lappen
Geen zicht op Europese
regels voor Noordzee
Feiten &Meningen
DONDERDAG 22 JUNI 1995
Heeft Shell de boodschap niet goed overgebracht of wilde de
maatschappij gewoon op de goedkoopste manier van de Brent
Spar af? Het is een vraag die waarschijnlijk nooit beantwoord
zal worden. En het antwoord is eigenlijk ook niet relevant: de
emotie van het publiek is de doorslaggevende factor in het
steekspel van de afgelopen dagen geweest.
Het is gemakkelijk om dat gegeven te gebruiken om Green
peace in een kwaad daglicht te stellen en het publiek te kijk te
zetten als een stelletje naïeve sukkels dat zich aan de leiband
van een actiegroep laat meevoeren. Inderdaad, de milieuorga
nisatie weet de publieke opinie met zijn spectaculaire acties en
geoliede PR-machine keer op keer meesterlijk naar zijn hand te
zetten. Het opwekken van emotie is een belangrijk wapen van
Greenpeace.
Maar het is niet het enige wapen. De organisatie is ook deze
keer niet vergeten om feiten op tafel te brengen die op zijn
minst twijfel zaaien aan de lezing van Shell. Als bijvoorbeeld de
bouwer van de Brent Spar zegt dat het gevaarte wel degelijk vei
lig ontmanteld kan worden, is dat niet niks.
Waar de toekomst zal moeten uitwijzen of de nu gekozen op
lossing inderdaad de beste is, is het wel van belang vast te stel
len dat ook multinationals van het kaliber Shell niet meer onge
stoord hun gang kunnen gaan. Ook zij moeten rekening hou
den met de publieke opinie.
Het is ook hier gemakkelijk om vast te stellen dat een boycot
van de Shell-pomp het publiek behalve een paar zegeltjes en
Airmiles niets kost, en ongetwijfeld heeft dat een rol gespeeld.
Maar dat zou anderzijds onrecht doen aan de oprechte veront
waardiging van veel Nederlanders, Duitsers en andere Europese
burgers dat de zee weer eens als vuilnisvat wordt gebruikt. En
het zou onrecht doen aan de bereidheid om die boosheid
kracht bij te zetten. De zorg voor het milieu mag dan wat min
der hoog scoren dan een paar jaar geleden, het is toch een blij
vertje gebleken.
Dat is winst, die deze week een vertaling heeft gekregen in
het niet dumpen van de Brent Spar. En zelfs als het initiatief
voor een wereldwijd verbod voor het dumpen van oude olie
platforms het niet uiteindelijk niet zal halen, zullen ook andere
oliemaatschappijen zich wel twee keer bedenken voordat ze
met plannen komen om hun overtollige platforms op de zeebo
dem te dumpen. En ook dèt is winst.
De Europese Commissie viert
de 'overwinning' in de strijd
rond het afzinken van het
olie-platform Brent Spar als
opmaat naar een algeheel ver
bod op het dumpen van olie
installaties in zee.
Milieucommissaris Ritt Bejer-
regaard heeft dat gisteren la
ten weten in een reactie op
het besluit van Shell het om
streden boorplatform toch
aan land te ontmantelen.
Groot-Brittannië en Noorwe
gen blokkeerden tot nu toe
telkens afspraken over het in
zee storten van afgedankte
olieplatforms.
Het Brusselse dagelijks be
stuur van de Europese Unie
wierp zich in een ronkend
persbericht op als één van de
vaders van het succes in de
Brent Spar-zaak. "Dit is een
grote overwinning voor het
milieu. Vechten loont de
moeite. Dit is het begin van
een totaal verbod. We zullen
nooit enige dumping van olie
installaties in zee aanvaar
den", verklaarde Bjerregaard
strijdlustig. Zij voegde er aan
toe dat de Europese Commis
sie altijd al van mening is ge
weest dat de Brent Spar op
land ontmanteld moet wor
den.
'Brussel' heeft overigens even
zo vaak zijn neus gestoten
met de pleidooien voor een
internationaal verbod op het
dumpen van olieplatforms in
zee, merkten diplomaten in
de Europese hoofdstad
prompt op. De Europese
Commissie heeft namelijk op
dit terrein vrijwel niets te ver
tellen. De bescherming van de
Noordzee is geregeld in een
aparte conventie tussen kust
staten als Nederland, Noorwe
gen, Groot-Brittannië, Duits
land, Denemarken en België.
Bij de laatste Noordzeeconfe-
rentie, begin juni in het Deen
se stadje Esbjerg, was de Eu
ropese Commissie weliswaar
aanwezig en liet ze ook van
zich horen. ,,Hoe kunnen we
de burgers ervan overtuigen
dat ze hun glas in een speciale
container moeten gooien,
wanneer we tegelijkertijd zelf
de grote oliebedrijven toe
staan grote installaties in zee
te laten zinken", riep Bjerre
gaard daar.
Maar haar pleidooi de circa
vierhonderd oude platforms
op land te demonteren, vond
toen ook al geen gehoor bij de
Britten en Noren. Het zijn die
twee landen die het als
'oliebezitters' opnamen voor
de oliemaatschappijen die
hun afgedankte platforms on
der de golven willen laten ver
dwijnen.
Shell leek daar d.e afgelopen
dagen van te profiteren. Het
bedrijf verdedigde het afzin
ken van de Brent Spar door te
wijzen op het 'ontbreken van
Europese regels en een Euro
pees draagvlak', zei president
directeur J. Slechte van Shell
Nederland. In Brussel wordt
echter serieus betwijfeld of die
Europese regels er nu snel zul
len komen. Daarvoor moet
immers eerst het nu getergde
en vernederde kabinet-Major
van standpunt veranderen.
Bovendien wordt enigszins
betwijfeld of de bescherming
van het Noordzee-milieu er
nu wel echt mee gediend is
wanneer ook 'Brussel' zich er
mee gaat bemoeien. De lan
den rond de Noordzee, waar
onder redelijk milieubewuste
staten als Duitsland, Dene
marken en Nederland, heb
ben al genoeg moeite het eens
te worden. De vraag is of dat
soepeler zal gaan wanneer
ook Griekenland en Italië zich
ermee gaan bemoeien. De
'zuidelijke EU-landen' hebben
er de afgelopen jaren samen
met Groot-Brittannië namelijk
al voor gezorgd dat Brussel ui
terst terughoudend is gewor
den met het formuleren van
nieuw milieu-beleid.
BRUSSEL PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
Mislukt, zo luidt het harde oordeel van de Algemene Rekenkamer. Het CDA noemt het 'natte vingerwerk'. En de christelijke onderwijsbond PCj
heeft het over een 'molensteen' om zijn nek. Minister Jo Ritzen heeft behalve de financiële perikelen van het hoger onderwijs nog een lastig kan
op te knappen: de stijgende werkloosheid onder docenten. Vanmorgen heeft hij zich hiervoor op verzoek van oppositiepartij CDA, in de Tweedej
mer verantwoord.
Hij is jaarlijks ruim één miljard
gulden kwijt aan de ontslaguit
keringen (die eufemistisch
wachtgelden worden genoemd)
voor overbodig geworden on
derwijzers van basisscholen, le
raren van het voortgezet en be
roepsonderwijs en docenten
aan HBO-scholen en universi
teiten. Dat betekent een ver
dubbeling van de uitgaven en
het aantal werklozen (momen
teel 39.000) in tien jaar. Maar
wat misschien nog erger is: de
onderwijsinstellingen moeten
zelf ook steeds meer geld reser
veren voor hun ex-werknemers.
Geld dat niet aan lesgeven kan
worden uitgegeven.
Voor onderwijsminister Ritzen
een probleem waar hij letterlijk
mee worstelt. Hij kan er met
zijn deskundige ambtenaren en
zelfs extern ingehuurde deskun
digen nauwelijks een vinger
achter krijgen. Het aantal leer
lingen blijft stijgen, maar het
aantal ontslagen personeelsle
den ook. Ra ra, hoe kan dat? Bo
vendien zijn tal van maatrege
len er juist op gericht stijging
van het aantal 'wachtgelders' te
voorkomen en zoveel mogelijk
werklozen weer voor de klas te
krijgen.
Zo moeten scholen bij een va
cature werkloze onderwijzers
voorrang geven boven nieuwko
mers. Arbeidsbureaus worden
ingezet om wachtgelders elders
aan de slag te krijgen. En de
riante uitkering is sinds vorig
jaar lager en aanzienlijk korter
geworden. Maar zelfs die prik
kels hebben niet gewerkt.
Betrokkenen verzuchten dat het
net de WAO-problematiek is.
Ook hier spelen uitvoeringsor
ganisaties een belangrijke rol.
Zij moeten de regelingen uit
voeren en de naleving controle
ren. Daar schort het nogal aan,
zo blijkt. Veel werkloze onder
wijzers worden nauwelijks meer
lastiggevallen en door hun oude
werkgevers snel vergeten.
Een precies beeld van de oorza-
Een docent aan het werk met een groepje leerlingen in het basisonderwijs.
ken krijgt Ritzen niet. Is het
laksheid van scholen om ex-
werknemers weer in te zetten?
Zijn het de wisselende keuzes
van studenten, waardoor be
paalde studies opeens docenten
moeten ontslaan? Een uitge
breid onderzoekdat omdat
de zaak gevoelig ligt heel voor
zichtig verkenningen wordt ge
noemd door het Instituut
voor Overheidsuitgaven leidde
ook tot niets. Of al die stimule
ringsmaatregelen helpen om
werklozen aan de slag te helpen,
valt niet na te gaan. Nader on
derzoek is gewenst, aldus het
gezaghebbende instituut.
Ritzen zit ondertussen niet stil.
Met wat paardemiddelen pro
beert hij zijn straatje schoon te
vegen en de schade voor zijn ei
gen begroting te beperken. Voor
het probleem in het basisonder
wijs heeft Ritzen het zogeheten
participatiefonds opgericht.
Scholen die onvermijdelijk
overgaan tot ontslag
(omdat bijvoorbeeld het aantal
leerlingen drastisch daalt) krij
gen uit dat fonds wachtgeld.
Anders moeten ze zelf voor de
kosten van het ontslag opdraai-
Scholen van het middelbaar be
roepsonderwijs (MBO) kregen
boze brieven van de minister.
De MBO-scholen moeten op
grond van een accountantson
derzoek zo'n 46 miljoen gulden
aan ten onrechte uitgekeerde,
wachtgelden terugbetalen aan
ARCHIEFFOTO DIJKSTRA
het ministerie. Zij hebben do
centen ontslagen en nieuw per
soneel aangenomen. Volgens de
regels moeten zij eerst hun oud
werknemers in dienst nemen,
voordat zij op zoek mogen gaan
naar anderen. De scholen zelf
vinden dit absurd: een ontsla
gen leraar Engels kun je toch
geen tekenles laten geven?
Voor het wetenschappelijk on
derwijs heeft de econoom Rit
zen iets heel, anders bedacht-
Als een nijvere boekhouder
schuift hij de fors oplopeniu
keningen gewoon door na^
scholen en universiteiten z|e
Zo heeft hij in 1991 met deL
stellingen van het hoger oijc
wijs afgesproken het budga
voor de wachtgelden in via
te verlagen. Een succes vod£
betreft zijn eigen begroting
Maar de arme universiteit^
hogescholen zitten nu met|c
tekorten, want de werkelijtf
gaven zijn respectievelijk z"
twintig tot tachtig miljo
den hoger. Dat verschil zal^'
komende jaren alleen r
De Rekenkamer conclude!
dan ook in een vorige
gekomen rapport dat zijn
spanningen ten aanzien v;
ontslaguitkeringen vrijwel
sluitend gericht zijn op de
nanciële beheersing'. De
delijke onderbouwing ontlL
Het terugdringen van het
werkloze docenten leek voijj
hem van minder belang. oL
wachtte hij te lang met ingL
pen. |j
Voor oppositiepartij CDAzL
genoemde mislukkingen ree
gerioeg de minister op het e
te roepen. Was het immers^,
de hoogleraar Ritzen die d^
groting van oud-CDA-bewjj
man Deetman belachelijk n
maakte? De christen-demc^
ten zijn dat nog niet vergetj
Ritzen zit nu zelf met een li
ende begroting dankzij de
beheersbare wachtgelden
zadelt tegelijk het onderwij"
met de gevolgen op. Een dj
bare kwestie om te scoren.']
Want zoals een direct betro
ne het probleem omschrijft,
is alsof je bezig bent tandpr
weer terug te duwen in de
terwijl er tegelijkertijd iem 'e
anders pasta aan het uitkn z
Staatssecretaris Jacob Kohn
stamm heeft een ondankbare
portefeuille. Als bewindsman op
het ministerie van binnenland
se zaken is hij namelijk verant
woordelijk voor het wat mistige
terrein dat onder het vorige ka
binet nog sociale vernieuwing
heette, maar nu vooral door het
leven gaat als grote-stedenbe-
leid en veiligheidsbeleid. Be
leidsterreinen waar het er voor
al om gaat alle neuzen op alle
ministeries dezelfde kant op te
laten wijzen en vervolgens zo te
handelen dat de gemeenten het
rijk niet meer (kunnen) verwij
ten dat het zo verkokerd op
treedt.
Kohnstamm is er dus vooral
voor het leggen van dwarsver-
bandjes en 'de coördinatie van
de coördinatie'. Een beetje trek
ken hier, een beetje duwen
daar, zonder dat hij over grote
bevoegdheden beschikt. Gere
geld dreigt hij dan ook zijn neus
te stoten aan ambtelijke appa
raten die helemaal niet van zins
zijns buiten het eigen tuintje te
kijken. De staatssecretaris be
stiert kortom een beleidsterrein,
geen geval een pu
blieksprijs is te winnen.
„Maar stel dat we het anders
zouden doen", zegt Kohn
stamm, „en dat één persoon
verantwoordelijk zou zijn voor
het wel en wee van de grote ste
den. Dat wordt een nachtmer
rie. Zo iemand zou je bijna dic
tatoriale bevoegdheden moeten
geven, en je zou een aantal col
lega's moeten ontslaan."
Deze week presenteerde de
staatssecretaris de nota veilig
heidsbeleid, die vooral op de
grote en middelgrote steden is
gericht. Ook die nota moet het
voor een belangrijk deel hebben
van niet al te concrete 'onder
steunende maatregelen', van
'overtuiging' en van 'de uitda
ging om samen met maat
schappelijke organisaties, be
drijfsleven en burgers tot een
integrale afweging te komen
waardoor de veiligheid wordt
vergroot'.
Toch staat er ook heel concreet
in dat het kabinet de komende
drie jaar in totaal 155 miljoen
gulden extra besteedt aan voor
koming van en optreden tegen
jeugdcriminaliteit. Het geld
wordt onder andere besteed
aan de vorming van een jeugd
reclassering, uitbreiding van
taakstraffen voor criminele jon
geren, uitbreiding van voorzie
ningen voor jeugdige dak- en
thuislozen en de vorming van
een boefjesbank. Dat is een da
tabank waarin gegevens van
jeugdige criminelen reeds in
een vroeg stadium worden op
geslagen, zodat een beter zicht
ontstaat op hun carrières voor
een adequatere reactie. Een
deel van het extra geld is boven
dien bestemd voor het bestrij
den van onderwijsachterstan
den en spijbelen, veiligheid op
scholen, en vooral voor de sa
menwerking van scholen met
politie en justitie, jeugdhuip, ar
beidsbureaus.
Het is het kabinet namelijk me
nens met het versterken van het
jeugdbeleid. Want iedereen kan
zien dat steeds meer jongeren
de boot missen en min of meer
ontworteld ronddolen.
Uit zijn voorstellen blijkt al dat
het niet alleen gaat om optre
den tegen jeugdcriminaliteit,
maar net zozeer om het voorko
men ervan en de hulpverlening
aan dropouts.
Kohnstamm: „Essentieel is het
besef dat criminaliteitsbestrij
ding niet alleen de verantwoor
delijkheid is van politie en justi
tie. Als we met die gevaarlijke il
lusie zouden blijven leven,
wordt het nooit meer iets met
de veiligheid. Natuurlijk moeten
er meer cellen en agenten ko
men, maar daar ben je er niet
Soms gaat het om simpele din
gen. Dan blijkt overlast in een
buurt teruggebracht te kunnen
worden door het simpel ver
plaatsen van een bankje of een
speelveldje. Vaak ligt het inge
wikkelder, maar altijd is samen
werking van belang. Een poli
tioneel optreden tegen overlast
veroorzakende boetes is water-
dragen naar de zee, als er niet
tegelijkertijd door scholen een
effectief anti-spijbelbeleid
wordt gevoerd.
Het samenhangende veilig
heidsbeleid dient vooral op
plaatselijk en regionaal niveau
gestalte te krijgen, want een van
Kohnstamms motto's is: watje
landelijk het beste kunt doen is
ervoor te zorgen dat we de
plaatselijkverantwoordelijken
zo min mogelijk voor de voeten
lopen.
Mede daarom ook heeft Kohn
stamm erop aangedrongen al
het geld in één grote pot te
stoppen, zodat beter lokaal be
keken kan worden hoe het geld
besteed wordt, en bovendien
voorkomen wordt dat vanuit
Den Haag het geld 'verkokerd'
wordt vastgelegd. De beoogde
aansluiting van verschillende
instanties op elkaar wordt dan
nodeloos bemoeilijkt.
Zo'n financiële pot een brede
doeluitkering in het jargon
komt er inderdaad, zij het pas
in 1999. Kohnstamm heeft daar
nog hard voor moeten knokken.
De komende drie jaar wordt, te
gen zijn zin, een deel van het
geld nog via het ministerie van
onderwijs vergeven, al krijgt
Kohnstamm wel een vinger in
de pap bij de besteding ervan.
Dat is al heel wat, vindt hij. Dat
onderwijs die concessie heeft
willen doen, en dat ook de an-
Kohnstamm: 'Natuurlijk n
er meer cellen en agenten k<
maar daar ben je er niet r
FOTO ANP FRANS VAN DER Lil
dere minsteries het veiligh
beleid positief tegemoet tr
komt niet alleen omdat e
spraken over zijn gemaakt
het regeerakkoord. Ook 'd
sfeer van cohesie' in het ki
speelde een grote rol. „Als
sfeer verknald zou zijn, zo
het .vorige kabinet het gev;
was, gaat iedere minister
eigen schuttersputje zitte
kan er niets meer."
DEN HAAG HARM HARKEMA
TOM JANSSEN
Waarom start een actie tegen Shell in Duitsland
en niet in Nederland? Hoe is het mogelijk dat de
actie bij de Duitsers zo succesvol was, terwijl er in
Nederland geen druppel minder getankt werd bij
Shell? Is het milieu 'uit' in Nederland of verschilt
onze volksaard zozeer van de Duitse? Waarvoor
komt de Nederlander eigenlijk nog wel in bewe
ging? Sociaal-psycholoog dr. Hans van de Sande,
verbonden aan de Universiteit van Groningen,
heeft geen wetenschappelijke bewijzen, maar wel
antwoorden.
„Nee, het milieu is niet uit in Nederland. De Neder
lander is juist heel erg milieubewust. Maar de zaak
van de Brent Spar heeft iets van een 'ver van mijn
bed-show'. Mensen komen pas in beweging als ze
het idee hebben dat hun eigen belangen worden
geschaad. Kijk maar naar Schiphol en de Betuwe
lijn. De meest getroffenen maken het meeste la
waai. De Amerikanen noemen dat het not in my
backyard-verschijnsel, als het maar niet in mijn
achtertuintje is."
Dat er niettemin in Duitsland een heuse volkswoe
de ontstond, vindt Van de Sande lastig te verklaren.
„Ik denk dat het ermee te maken heeft dat Shell een
Brits-Nederlands bedrijf is. In Duitsland heb je Aral.
De Duitsers hebben het buitenland een hak willen
zetten. Duitsers hebben ook iets tegen Shell. Als het
Aral was geweest hadden zij net zo laconiek gerea
geerd als de Britten."
Het feit dat in Duitsland de actie is geleid door de
politiek ministers riepen ineens dat zij niet meer
bij Shell tankten heeft volgens de Groningse so
ciaal-psycholoog ook een rol gespeeld. De Duitse
actie werd als het ware van bovenaf georganiseerd
en kwam dus zeker niet spontaan tot stand. „Politi
ci doen alleen mee met zoiets als het in hun eigen
belang is. Het zijn jongens van de gestampte pot. Ik
neem ook aan dat de gevestigde partijen de Groe
nen de wind uit de zeilen wilden nemen."
Is het wellicht de wat slaafse volksaard van onze
oosterburen waardoor de oproep tot actie van de
heren politici in Duitsland zo'n groot effect kon
hebben? „Het gaf er wel een officieel tintje aan
maar voor de rest is dat een veronderstelling van de
borreltafel, een vooroordeel. Uit onderzoek is nooit
gebleken dat de Duitser zo anders is dan de Neder
lander. Er zijn geen indrukwekkende verschillen te
vinden. Dat is meer zo in de ogen van de toeschou
wer."
Op de vraag of de Duitser dan wellicht milieube
wuster is dan de Nederlander reageert Van de San
de wat aarzelend. „Het zou kunnen. De Duitsers
zijn natuurlijk wel heftig geconfronteerd met de
milieuproblemen in Oost-Duitsland. Alle Westduit
sers zijn daar zo langzamerhand wel een keer ge
weest. Ze hebben daar gezien wat er gebeurt als je
niets aan het milieu doet. Dat is wel schrikken. Ze
komen allemaal bleek om de neus terug.
Ligt het wellicht ook aan de actiebereidheid van d(
Nederlander? Is die afgenomen? De actiegroepen
zijn vrijwel verdwenen, demonstraties in Den Haaf
komen nauwelijks meer voor en de vakbeweging
krijgt geen mens meer in beweging voor toch be
langrijke zaken als de WAO of de winkelsluiting?
Van de Sande: „In het algemeen is de actiebereid
heid in ons land afgenomen. Dat klopt. Maar de ge
schiedenis heeft ook geleerd dat dit verschijnsel in
golven komt. Perioden van rumoer worden afge-
wisseld met perioden van rust. In de jaren 1965-
1985 is er veel rumoer geweest. Twintig jaar, dat is
erg lang. Normaal is het een jaar of tien. De perio
den van rust duren langer: twintig tot dertig jaar.
Begin volgende eeuw komt er weer rumoer, daar
kun je vergif op innemen."
DEN HAAG CAREL GOSELING
