Nieuwe snijrozen met een luchtje
Wetenschap Techniek
Mysterieus monster
in Brits veenmoeras
Hubble-telescoop ontdekt gezochte Kuiper-kometen
DONDERDAG 22 JUNI 1995
REDACTIE SASKIA STOELINGA 023-150265
Ontdekt gen kan leven rekken
Wetenschappers in de Verenigde Staten hebben een gen geï
soleerd dat wormen langer laat leven. Zij hopen voor men
sen nu ook een dergelijk gen te vinden. De wetenschappers
van de universiteit van Colorado speculeren al over een toe
name van 40 jaar van de gemiddelde leeftijd bij mensen. „We
hebben een belangrijke oorzaak van het verouderingsproces
ontdekt", zei de moleculair bioloog Gordon Lightgow. Het
gen zal gaan heten: Age-1.
"—WF-
Een van de weinige 'duidelijke' foto's van het 'monster van Loch Ness'.
Deze werd genomen in 1934. foto gpd
BEN APELDOORN
Eigenlijk begon het al in de late
herfst van 1989 toen aan de voet
van een kleine heuvel in de
buurt van het Engelse stadje
Bodmin het half opgegeten kar
kas van een schaap werd gevon
den. En misschien was het al
eerder aan de gang maar nooit
opgevallen. Bijna elke herder of
veehouder raakt wel eens een
stuk vee kwijt dat nooit meer
wordt teruggevonden. Maar on
derzoek van het al half vergane
schapekarkas bracht aan het
licht dat het was aangevallen
door een behoorlijk groot, kat
achtig roofdier.
Dat is vreemd. Want Bodmin
ligt, ongeveer 50 kilometer ten
westen van de havenplaats Ply
mouth aan de Engelse Zuidkust,
op het langgerekte schiereiland
dat honderden kilometers de
Keltische Zee in steekt. Daar ko
men geen panters, leeuwen of
luipaarden meer voor. Zo hier
en daar vindt men wel eens ver
wilderde katten die, gepokt en
gemazeld in de vrije natuur tot
bijna tweemaal het lichaamsge
wicht van onze modale
huispoes uitgroeiden. Maar
zelfs verwilderde katers worden
toch uitgelachen door een
schaap.
Twee jaar later stuitte men op
het karkas van een bijna vol
wassen merrie. Ook aangevallen
door een groot, katachtig roof
dier, getuige de nog betrekkelijk
verse beten. De burgemeester
van Bodmin gelastte een onder
zoek. De aandacht richtte zich
op rondtrekkende circussen die
recent in de regio hun tenten
hadden opgeslagen. „Bent u
onderweg misschien toevallig
een poema of een luipaard ver
loren?", was de vraag. Dat
bracht geen uitkomst, de circus
sen in kwestie waren nog com
pleet.
Het bleef drie jaar stil. Maar het
laatste halfjaar is het weer drie
maal raak geweest. En dat niet
alleen, gedurende de afgelopen
jaren werd door diverse vakan
tiegangers en enkele lokale be
woners melding gemaakt van
'grote, vreemde dieren' in en
rond 'Bodmin Moor', het veen-
moeras bij Bodmin. In de regio
verrees het beeld van het be
staan van een 'Beast of
Bodmin'. In elk geval worden in
laboratoria gips-afgietsels on
derzocht van gevonden voet-af
drukken uit het veenmoeras.
Nu drong de zorg voor de veilig-,
heid van vee en, vooral, van
mensen ook door tot de hogere
overheid. In januari van dit jaar
maakte het Engelse ministerie
van landbouw, visserij en voe
ding bekend dat men 250.000
Engelse ponden had uitgetrok
ken voor een drie maanden du
rend onderzoek naar alle aspec
ten die met hgt 'Bodmin Beast'
verband zouden kunnen hou
den.
Moet het 'Bodwin-Beast' onder
dezelfde noemer worden ge
plaatst als het veel noorderlijker
gesitueerde 'Monster van Loch
Ness'? Twee dingen hebben ze
in ieder geval gemeen: hun be
staan is zeer omstreden.
1
S
T
C
H
A
A
L
R
2
L
1
A
B
K
E
L
N
3
S
T
1
O
E
O
T
F
4
V
B
R
A
O
E
N
K
5
K
W
O
P
A
E
R
T
6
D
O
J
O
E
D
H
S
7
O
P
O
A
A
R
L
T
8
G
V
R
O
A
A
O
T
9
T
R
O
O
D
R
A
N
10
T
P
A
J
R
E
'j
S
11
B
H
A
N
E
J
T
O
12
G
K
E
1
E
Z
1
S
13
G
E
R
N
1
N
H
T
14
M
E
A
N
B
G
O
T
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT
Streep op elke regel de letters
weg, die samen het woord vor
men dat overeenkomt met de
omschrijving. De resterende let
ters vormen van boven naar be
neden en van links naar rechts
een citaat.
Horizontaal:
1. communicatiemiddel: 2.
adreskaartje; 3. voetwarmer; 4.
kledingstuk; 5. afnemer; 6. som
ber-, 7. stuk hout; 8. visbeentje;
9. grote woede; 10. Europese
hoofdstad; 11. snaarinstrument;
12. maaltand; 13. kiezelstenen;
14. vrucht.
KRUISWOORDRAADSEL
kakkerlak
ode-l-alt
--groot--
ka-ego-pp
a-isere-o
spot-deel
t-nader-k
ei-noe-ga
--stolp--
ido-r-uur
nominatie
De ruimtetelescoop Hubble heeft aan de
rand van het zonnestelsel een enorme
groep kometen ontdekt, de zogeheten Kui
per-ring, waar al jaren naar werd gezocht.
Amerikaanse en Canadese astronomen die
de opnamen van de Hubble onderzoeken,
hebben de ontdekking al vergeleken met
het vinden van een naald in een hooiberg.
De ring bestaat uit minstens tweehonderd
miljoen kometen nabij de planeet Neptu-
nus, vergelijkbaar met de kringen rond Sa-
turnus. De kometen bestaan voornamelijk
uit ijs en stof, en worden daarom ook wel
als „smerige sneeuwballen" omschreven.
De onderzoekers geloven dat ze al sinds het
ontstaan van het zonnestelsel bestaan, circa
4,5 miljard jaar geleden.
De ontdekking van de Kuiper-ring moet de
astronomen helpen modellen over het ont
staan van het zonnestelsel te ontwerpen.
Ook hopen ze met deze vondst het mysterie
van de herkomst van kometen te ontraad
selen. „De Kuiper-ring is het beste laborato
rium om de vorming van planeten te bestu
deren", aldus Hal Levison van het Onder
zoekscentrum van Boulder (Colorado).
De Amerikaanse astronoom van Neder
landse afkomst Gerard Kuiper (1905-1973)
opperde veertig jaar geleden als eerste dat
er een kometenring aan de rand van het
zonnestelsel moest bestaan. De naar hem
genoemde groep kometen bleef echter
theorie, totdat telescopen op aarde drie jaar
geleden een klein deel van de ring ontdek
ten: twintig grote objecten met een door
snee van 100 tot 340 kilometer. Om de Kui
per-ring in zijn geheel in kaart te brengen,
was een grote ruimtetelescoop als de Hub
ble nodig.
De ziel is gesneuveld in het veredelingsproces
Vier nieuwe rassen snijrozen
worden komende weken aan
geboden op de veiling Aals
meer en verkocht in 67 exclu
sieve bloemenwinkels, aange
sloten bij het Parfleurproject.
Dit veilingproject spant zich in
om rozen met een luchtje (op
nieuw) te introduceren in de
bloemenstalletjes. De klant
vraagt erom en is bereid een
paar kwartjes extra neer te tel
len voor een sterk geurende
bos.
PETER DE JAEGER»
De Egyptische koningin Cleo
patra sprak over de geur als ziel
van een bloem. Deze ziel is ech
ter gesneuveld in het verede
lingsproces. In de lucratieve
sierteelt gaat het vooral om gro
te, kleurige bloemen die lang in
de vaas staan en niet te verge
ten een hoge produktie halen.
„De geur is lange tijd verwaar
loosd in de bloementeelt. Maar
dat begint nu gelukkig te veran
deren", zegt dr. ir. Peter van de
Pol, hoofddocent Tuinbouw-
plantenteelt aan de Land
bouwuniversiteit Wageningen.
Hij is de peetvader van de geu
rende rozen in Nederland en
stond aan de wieg van het
Parfleurproject dat sinds eind
vorig jaar loopt. Gekochte
Parfleurbloemen ruiken gega
randeerd lekker.
Bloemisten vragen de telers
weer om geurende rozen voor
hun klanten. Uit een onderzoek
van het Produktschap Sierge
wassen blijkt dat 85 procent van
de bloemisten geur belangrijk
vindt bij rozen. De consument
is bereid meer te betalen voor
een geurend produkt. Dat is ook
nodig, weet Van de Pol. „De te
ler moet meer vangen voor
sterk ruikende soorten, omdat
deze varianten veelal minder
bloemen per vierkante meter
geven", zegt de 'geuroloog'. Uit
eerder onderzoek van de Wage-
ningse vakgroep Marktkunde
blijkt men gemiddeld drie tot
vier kwartjes meer over te heb
ben voor een bos met een pret-
tige>geur. Op dit moment loopt
een marktonderzoek naar de
meest gewilde bloemgeuren bij
de klant.
Van de Pol benadrukt dat geur
Bloemgeur past in de trend terug naar de natuur. De klant heeft daar
extra geld voor over. archieffoto
belangrijk is voor stemmipgen
en psychisch welbevinden. In
Japan moeten geurzuilen op het
werk de arbeidsprestaties ver
beteren. Winkels lokken klanten
binnen via geurprikkels om pro-
dukten te kopen. Het is bekend
dat huilende baby's getroost
kunnen worden door een ge
dragen T-shirt van de moeder
in de wieg te leggen.
Diezelfde baby slaapt, om overi
gens onbekende redenen, die
per met een zakje lavendel on
der zijn neus. Bloemgeur past in
de trend van terug naar de na
tuur, meent Van de Pol. „Vooral
in de stedelijke gebieden, waar
logischerwijs de meeste bloe
men worden verkocht. Ruikers
op tafel verschaffen vreugde en
genot."
Het is echter niet eenvoudig om
geur opnieuw te introduceren
in snijbloemen. Van de Pol
houdt zich al ruim twintig jaar
bezig met het creëren van geu
rende rozen via kruisingen. De
ervaring leert dat sterk geuren
de rozen slecht houdbaar zijn.
Dat geldt trouwens voor alle
bloemen. Een sterk geurende
bloem stoot explosief zijn geur-
moleculen de lucht in en is bin
nen een week uitgebloeid.
„Maar liever een kortbloeiende
bos die lekker ruikt dan een die
drie weken reukloos een donker
hoekje opsiert. Geur geeft een
extra emotionele waarde aan
een bloem", zegt Van de Pol.
Kruising van twee sterk geuren
de cultivars is echter geen ga
rantie voor een geurende nieu
we soort. Twee zwak geurende
varianten kunnen op hun beurt
een verrassend sterk geurende
nieuwe roos opleveren.
Bij moederdag was de oranje
Sabrinaroos favoriet. Andere
populaire, ruikende razen zijn
bijvoorbeeld Oceana (zalmkleu
rig), Extase (donkerrood), Jaca-
ronda (paars-roze) en Honesty
(wit).
Er zit ongeveer tien jaar tussen
de eerste kruisingen, selectie en
commerciële teelt. Genetische
manipulatie zou sneller gaan,
erkent Van de Pol. „Maar in
bouwen van geur via biotech
nologie is nog lang niet moge
lijk, omdat hier meerdere genen
een rol spelen. En welke dat zijn
is nog niet bekend."
Het is volgens Van de Pol nog
steeds een hardnekkig misver
stand dat bloemkleur iets zou
zeggen over de bijbehorende
geur. „Donkere rozen kunnen
heel fris ruiken, terwijl bloemen
met een lichte kleur een heel
zware, weeïge lucht kunnen
verspreiden."
Bij geurtypering van de circa
driehonderd verschillende soor
ten rozen grijpt een panel van
getrainde neuzen naar begrip
pen van parfumeurs. De verant
woordelijke stoffen, esters en
terpenen, komen niet alleen vrij
via de bloemblaadjes. Soms
ontsnappen de welriekende ver
bindingen via de bladeren of de
kelk, het deel vlak onder de
bloem. Zo heeft de egelantier
roos (de persoonlijke favoriet
van Van de Pol) bladeren met
een frisse appelgeur die tiental
len meters ver reikt. Mosrozen
hebben een geurende kelk.
Rozegeur is chemisch zeer inge
wikkeld. Ruim drieduizend ver
schillende stoffen kunnen een
rol spelen. De chemische sa
menstelling van iedere bloem
geur kan apart worden bepaald
via een zogenoemde
'headspace analysis'. Hiertoe
wordt dé geur gevangen in een.
soort glazen bol die is verbon
den met een speciaal meetap
paraat. Het luchtmonster, opge
bouwd uit circa honderd vluch
tige stoffen, wordt uiteengera
feld met gaschromatografische
technieken.
Van de Pol is vooral op zoek
naar stoffen die in zeer lage
concentraties al een sterke lucht
afgeven. „Vervolgens proberen
we via veredeling de genetische
lijn te achterhalen van de daar
bij behorende planten. Die
planten gebruiken nauwelijks
energie om die specifieke stof
fen te maken, omdat er zo wei
nig van nodig is. Een optimaal
bloeiende en geurende bloem is
het florissante eindresultaat."
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
Bij het krieken van de ochtend ont
waakte heer Bommel. Verstijfd en
verkild richtte hij zich op en liet een
blik over het landschap glijden.
W-waar ben ik?" prevelde hij lodde
rig. Toen viel echter zijn blik op de
flarden che hij aanhad - en met een
schok herinnerde hij zich zijn droe
vig lot.
„Hier zit ik nu", zo riep hij uit. „Ach,
het is maar goed, dat mijn lieve vader
niet hoeft te zien hoe zijn zoon, zijn
Ollie, tot een zwerver verworden is.
Arm - en door iedereen verlaten."
„Niet door iedereen", sprak Hobbel,
het hoofd uit de struiken stekend. „Ik
zal u vergezellen op uw martelgang
om u ootmoed en berusting te leren.
Want ook op mijn pad groeit het dui
velskruid."
Deze woorden troffen heer Ollie zo,
dat hij de ander dankbaar, doch wil
loos volgde.
„Waar gaan we heen?" vroeg hij.
„Zoals de wind ons drijft", verklaarde
de ander. „Hij is gekeerd; de wind
bedoel ik. We hoeven dus niet de af
grond in."
Dat vond heer Bommel wel prettig.
Hij klom behoedzaam in de Oude
Schicht die nog steeds voor het ravijn
stond en trachtte de motor te starten.
Doch, helaas, dit lukte niet, want de"
benzine was op.
„Wat nu?" klaagde heer Ollie na lang
morrelen. „Geld heb ik niet, dus kan
ik niets kopen, als u begrijpt watik
bedoel."
„Dan kopen we niets", zei de heer
Hachelbout, vol berusting de schou
ders ophalend. „Het past ons om
ootmoedig te gaan lopen. Wanneer
de voortekens slecht zijn moet men
zich niet in een motorrijtuig voortbe
wegen."
H
W
R
Weersvooruitzicht
VRIJDAG 23 JUNI
Neerslagkans
I^C
bewolkt
^onweer
-W-warmtef.
regen
sneeuw
-T- koufront
°Pkla,mS
6,1 hagel
L lagedruk
H hogedruk
-ij}1 zonnig
19 lempfratuu
hecto pa:
DOOR HANS VAN ES
Er waren woensdagmiddag grote
tegenstellingen in de tempera
tuur boven ons land. Aan de voor
zijde van een front, waarachter
koelere lucht binnenstroomde,
werd in het uiterste oosten en
zuiden van Nederland nog 24
graden gehaald. Op het zelfde
moment stond op de stranden
aan de noord-en westkust al een
frisse noordenwind, waardoor het
kwik bij 15 a 16 graden bleef
steken.
Ondanks de duidelijke overgang
naar koeler weer bleek het front
weinig actief. Alleen langs de
oostgrens viel nog een enkele
bui. In onze regio dreven slechts
wat dunne wolkenvelden over,
waar de zon regelmatig doorheen
kwam. De sterk stijgende baro
meter wees op de ontwikkeling
van een krachtig hogedrukgebied
bij Ierland, dat vandaag een
waarde bereikt van 1035 milli
bar. Zoals al eerder in de afgelopen maanden voelt zo'n hoog er me
veel voor om verder naar het vasteland door te schuiven en scheept
ons ook de komende twee dagen af met een frisse wind uit noordeli
ke richtingen, kracht 4 5.
Hogedrukgebieden hebben in de lente en vroege zomer een duideli
voorkeur voor een positie in de buurt van relatief koud zeewater. Boj
ven land zie je juist het tegenovergestelde: de sterke verwarming ii
deze tijd van jaar zorgt er voor, dat de lucht de neiging heeft op te s
gen, waardoor er een luchttekort onstaat. Om die reden is de lucht
druk boven land in de zomer vaak lager dan boven de aangrenzend!1
oceaan. Omdat het luchttekort nu eenmaal moet worden aangevulc j
is de stroming op de meeste dagen van de oceaan naar het vastelai
gericht en zijn onze zomers relatief koel.
Het nieuwe luchtdrukmaximum blijft tot begin volgende week bij l<
land liggen, maar stuurt een ferme uitloper over Scandinavië. Daar
mee ruimt de wind het komende weekeinde naar noordoost. Morge
ligt het kwik nog op een bescheiden niveau van 17 tot 19 graden,
zon maakt redelijk wat uren, al kan een storing in de bovenlucht e<
bedreiging worden voor de oostelijke nelft van het land.
Vanaf zaterdag wordt de 20-gradengrens weer bereikt en begin vol
gende week komen daar nog enkele graden bij. Naast zon neemt d(
kans op een plaatselijke middag-of avondbui wel langzaam verder
toe.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Perioden met zon en
droog. Vooral aan de west
kust ook wolkenvelden en
eerst af en toe regen.Mid-
dagtemperatuur in het
zuidoosten rond 20 gra
den; langs de westkust
eerst rond 14, later op
veel plaatsen iets hogpr.
Zweden:
Naast zon ook wat bewol
king en vooral in het oos
ten kans op een fikse re
gen- of onweersbui. Tame
lijk veel wind. Middagtem-
peratuur rond 20 graden,
maar in het noorden
woensdag nog iets frisser.
Denemarken:
Flinke zonnige perioden
en droog. Veel wind uit
noordwest tot noord. Mid-
dagtemperatuur vandaag
ongeveer 17 graden; daar
na verder oplopend.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Overwegend zonnig, maar ook enkele
wolkenvelden. Middagtemperatuur tus
sen 20 en 23 graden. In Schotland on
geveer 17 graden.
België en Luxemburg:
Morgen vrij zonnig en droog. Later op de
dag in het oosten mogelijk enkele sta
pelwolken. Morgen overal enkele wol
kenvelden en kans op een bui. Middag-
temperatuur ongeveer 19 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Overwegend zonnig en droog. Morgen in
de loop van de dag wolkenvelden en
vooral ten oosten van Parijs kans op een
bui. Middagtemperatuur op de meeste
plaatsen circa 21 graden, langs de Ka-
naalkust ongeveer 18 graden.
Portugal:
Zonnig, langs de westkust ten noorden
van Lissabon later kans op enkele wol
kenvelden.Droog. Middagtemperatuur
aan de kust van 22 graden bij Porto tot
rond 29 in de Algarve; in het binnenland
maxima rond 35 graden.
Spanje:
Zonnig, in het noordoosten eerst ook
kans op enkele Wolkenvelden en moge
lijk een onweersbui. Morgen in het
noordwesten misschien wat wolken. Erg
warm met maxima aan de Costa's in het
oosten en zuiden van 27 tot 30 graden,
landinwaarts tussen 34 en 39. Langs de
kust in het noordwèsten en westen met
name vandaag maxima iets boven de 20
graden.
Canarische Eilanden:
Droog en vrij zonnig; soms ook enkele
wolkenvelden. Middagtemperatuur on
geveer 29 graden.
Marokko:
Westkust: In het algemeen vrij zonnig.
Droog. Middagtemperatuur vlak aan zee
rond 26 graden
Tunesië:
Vandaag enkele wolkenvelden en vooral
in het noorden kans op een onweersbui.
Morgen meer kans op zon. Middagtem
peratuur vlak aan zee rond 28 graden.
Zuid-Frankrijk:
Overwegend zonnig en droog. In de Py
reneeën, en morgen ook elders, enkele
stapelwolken. Droog. In het Rhóne-dal
en langs de Middellandse-Zeekust waait
morgen tijdelijk de Mistral. Middagtem
peratuur van 23 graden langs de Atlanti
sche kust tot 28 graden langs de Mid
dellandse Zee.
Mallorca en Ibiza:
Vrij zonnig. Maxima ongeveer 30 gra-
Italië:
Veel zon, maar vooral morgen m het
noorden en midden kans op wolkenvel
den en op een regen- of onweersbui.
Middagtemperatuur rond 30 graden,
morgen in het noorden en langs het
noordelijk deel van de Adriatische kust
ongeveer 24 graden.
Corsica en Sardinië:
Flinke perioden met zon, morgen mis
schien ook enkele wolkenvelden. Waar
schijnlijk droog. Middagtemperatuur on
geveer 29 graden.
Malta:
In het algemeen zonnig, vandaag ook
enkele wolken. Droog. Middagtempera
tuur omstreeks 30 graden.
Griekenland en Kreta:
Zonnig. Morgen in het noorden van het
Griekse vasteland kans op een onweers
bui. Middagtemperatuur ongeveer 29
graden, op het vasteland vandaag plaat
selijk 35 graden.
Turkije en Cyprus:
Zonnig Middagtemperatuur vlak aan
zee rond 29 graden.
Duitsland:
Vooral in de westelijke deelstaten perio
den met zon en op de meeste plaatsen
droog. Naar het oosten toe meer wolken
velden en morgen in Brandent
Mecklenburg-Vormpommern en S
sen kans op regen. Middagtempera
rond 19 graden, vandaag in Sleesi
Holstem enkele graden lager
Zwitserland:
In het noorden van tijd tot tijd wol
velden, in het zuiden perioden met
Droog. Middagtemperatuur v,
den in het noorden tot 29 nabij Loc;
Oostenrijk:
Vandaag vrij veel wolkenvelden e
name in het oosten kans op enkele s
ge regen- of onweersbuien. Morgen
al in het westen kans op zon. Dalinf
temperatuur, met op morgen ma
rond 19 graden.
Tsjechië en Slowakije:
Overwegend bewolkt en perioden
buiige regen, soms ook met onv
Morgen, later op de dag, in Tsjechië
enkele opklaringen. Beduidend la
temperaturen; rond 19 graden.
VRIJDAG 23 JUNI 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 05.20 Zon onder 2
Maan op 02.42 Maan onder 1
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 01.00 13.46 00.33 1
Laag 08.56 21.35 08.37 2
Weerrapporten 22 juni 08 uur:
Amsterdam
De Bilt
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Twente
Maastricht
Aberdeen
Athene
licht bew.
half bew.
licht bew
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Luxemburg
Madrid
Malaga
