'Toch kan ik de
Serviërs begrijpen'
'Actie! Het hoeft allemaal niet zo peaceful'
Feiten &Meningen
'Nederland is
te ondoordacht
naar Bosnië
gegaan'
DINSDAG 20 JUN11995
„Wat denkt u, de tekst van Frits Bolkestein is bijna ge
heel door mijn handen gegaan." WD-kamerlid Jan
Dirk Blaauw, 'fractiespecialist voormalig Joegoslavië',
zegt het met een terloopse vanzelfsprekendheid. Dat
WD-fractieleider Bolkestein zaterdag op een partijcon
gres pleitte voor terugtrekking van Nederlandse blauw
helmen uit Bosnië-Hercegovina was voor hem geen
verrassing. Wèl de stroom van fel afkeurende reacties,
niet in de laatste plaats van partijgenoot en defensiemi
nister Joris Voorhoeve.
Blaauw kijkt er een beetje ongelukkig bij. Want hoe
gaan die dingen? De minister van defensie is net gearri
veerd in New York en de minister van buitenlandse za
ken zit met de premier in China. Bij hen arriveert een
eenregelig telegram waarin staat: Bolkestein wil blauw
helmen weghalen. Een politieke rel is geboren. De
WD-fractiespecialist zucht: „Wat ziet men dan over het
hoofd? Het woordje regulier. Zo nauw steekt dat. Bolke
stein pleit niet voor onmiddellijk eenzijdig terugtrek
ken, maar voor regulier terugtrekken. Dat is iets funda
menteel anders!".
In de lunchpauze van het kamerdebat over de Betu
welijn, waar Blaauw ook woordvoerder is, treedt hij
graag op als advocaat voor zijn fractievoorzitter. Want
zo is de rolverdeling in de WD: Bolkestein schetst de
grote lijnen, de fractiespecialisten zetten de puntjes op
de i. Blaauw nuanceert: „Wat wij op de politieke agenda
willen plaatsen, is de vraag hoe lang we nog in Bosnië
actief willen blijven. We zitten er nu drie jaar, wordt het
niet eens tijd dat een ander onze taken overneemt? De
WD vindt het onderhand welletjes. In Cambodja heb
ben we indertijd ook gezegd: het is mooi geweest."
Blaauw, zelf oud-officier bij de marine, wijst op de
hoofdbrekens die de langdurige aanwezigheid in ex-
Joegoslavië de landmacht kost. „Men zit daar middenin
een reorganisatie. Over een half jaar zou de eerste pant
serinfanteriebrigade die geheel uit beroepsmilitairen
bestaat meteen al naar ex-Joegoslavië moeten voor af
lossing van andere eenheden. Wij willen die luchtmo
biele brigade in Nederland hebben, want de Apache-
helikopters komen eraan. Daar moet mee geoefend
worden. Bovendien wordt deze eenheid opgenomen in
het Nederlands-Duitse legerkorps. Meteen naar ex-Joe-
goslavië afreizen zou een ongelukkige start voor dit
nieuwe legerkorps zijn."
Dat het bepleiten van een discussie over terugtrek
king op een ongelukkig moment is uitgekozen, uitgere
kend nu 170'zwaarbewapende mariniers op het punt
staan naar Bosnië te gaan, erkent Blaauw volmondig.
„Zo'n discussie komt altijd ongelegen. Het is net als het
beëindigen van een liefdesrelatie, daar wacht je ook
vergeefs op het geschikte moment. Maar je móet het
ooit een keer aansnijden. In de fractie hebben we twee
maanden geleden al de knoop doorgehakt. Maar ik geef
toe dat het verwarrend is om enerzijds extra troepen te
sturen en tegelijk een discussie te starten over het be
ëindigen van je taken daar."
Voor alle duidelijkheid: in het WD-scenario worden
de moslims in Srebrenica en Sarajevo niet aan hun lot
overgelaten, maar neemt een ander land de taken van
de circa 1.200 Nederlandse blauwhelmen over. Op een
algehele evacuatie is de WD niet uit. Blaauw: ,,Ik geloof
er niet in dat de VN rustig de aftocht kunnen blazen.
Dat wordt hoe dan ook een pandemonium met grote
inzet van troepen en mogelijke slachtoffers. Je moet
misschien denken aan preventieve bombardementen
op Servische munitiedepots en brandstofvoorraden.
Maar het is niet verstandig daar te veel over uit te wij
den, want een interview als dit ligt morgen al vertaald
op het Servisch hoofdkwartier in Pale."
Lessen heeft Blaauw inmiddels wel uit de volkeren-
oorlog in de Balkan getrokken. Nederland moet niet
meer zo ondoordacht en naïef als drie jaar geleden zijn
troepen aan de VN uitlenen. „Ten eerste moeten we
vooraf zeggen hoe lang we aan VN-operaties willen
meedoen. Ten tweede moet de militaire opdracht dui
delijk zijn. Als we veel troepen sturen, willen we ook po
litieke inspraak en niet in de laatste plaats: de bewape
ning moet robuust en afschrikwekkend zijn. Ook een
vredesmacht moet power uitstralen."
Nederland is te goed van vertrouwen in het conflict
gestapt, meent Blaauw. „Ais je terugleest wat mijn
PvdA-collega Van Traa en het voormalig CDA-kamerlid
De Kok allemaal te berde hebben gebracht, springen de
tranen je van zoveel optimisme in de ogen. Het ver
trouwen in diplomatieke stappen was zeer groot, terwijl
je, als je de geschiedenis van dit gebied een beetje kent,
kunt zien dat het zo eenvoudig niet ligt. Wij hebben
veel te braaf het VN-advies gevolgd en zijn met relatief
te lichte bewapening afgereisd. Onze waarnemers kre
gen oude DDR-jeeps in de maag gesplitst die amper re
den. Dan de Denen. Die hebben tegen de VN-instruc-
ties in gewoon zes Leopard-tanks meegenomen. Daar
kunnen we nog wat van leren!"
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
Nederlandse waarnemers opgelucht na vrijlating
VN-waarnemer Jos Gelissen onderging in de eerste dagen van zijn gevangenschap 'kritieke momenten', leefde op een schraal dieet van rijst- of bo-
nenensoep en werd bedreigd 'middels de bekende handgebaren'. Toch kan hij opmerkelijk genoeg begrip opbrengen voor de Serviërs die hem 24
dagen lang als menselijk schild gebruikten. „Ik praat niet goed wat ze hebben gedaan, maar kan het wel begrijpen. De Serviërs zijn de underdog in
deze oorlog, ze staan met de rug tegen de muur. Bij de luchtaanvallen stel ik mijn vraagtekens."
Het is de eerste reactie van een
militair die 24 spannende en
onzekere dagen in gevangen
schap heeft doorgebracht,
waarbij zijn enige gesprekspart
ners enkele collega's en zijn
Servische bewakers waren.
Identificatie met gijzelnemers
komt vaker voor, leert de we
tenschappelijke literatuur.
Majoor Jos Gelissen (39) uit
Zeewolde had gisteren eindelijk
weer veilige grond onder zijn
voeten.
Opgelucht is hij, net zoals zijn
twee collega's, kapitein Wilco
Ramakers (32) uit Uden en ka
pitein Mark Helgers (29) uit
Breda. Ze arriveerden gisteren
samen met 23 andere vrijgela
ten VN-militairen met een spe
ciaal VN-vliegtuig vanuit Bel
grado in Zagreb. Eerder op de
dag waren ze formeel overge
dragen aan de VN-troepen,
maar hun vrijlating was zondag
al bekendgemaakt.
Onderaan de vliegtuigtrap wer
den ze verwelkomd door VN-
gezant Akashi en VN-bevelheb-
ber Janvier, een legertje beveili
gingsmensen en de internatio
nale pers.
Onmiddellijk daarna werd het
Nederlandse drietal overge
bracht naar het nabij gelegen
VN-kamp Pleso voor de eerste
medische en geestelijke bij
stand en stonden de telefoons
klaar voor de broodnodige tele
foontjesmet het thuisfront. Het
Holland Huis op kamp Pleso
was met oranje slingers versierd
en het ontvangstcomité, met
onder anderen een aalmoeze
nier, stond voor ze klaar. Het
drietal'Onze jongens'
werd met open armen ontvan
gen. Vanmiddag zijn ze voor
een verlof van tien dagen in Ne
derland aangekomen om op
verhaal te komen.
GOED BEHANDELD
De drie waarnemers zeggen
over het algemeen goed te zijn
behandeld door de Bosnische
Serviërs, al waren er kritieke
momenten. De woede onder de
Bosnische Serviërs over de
luchtaanvallen was groot. Er
waren in de eerste dagen mo
menten dat ze vreesden voor
hun leven. ,,Ze maakten van die
handgebaren. De bedoeling was
duidelijk. De eerste dagen wa
ren kritiek", blikt Gelissen terug.
Ze werden alledrie op 26 mei
gevangen genomen, vlak nadat
NAVO-vliegtuigen hun bom
men afwierpen op Servische
munitieopslagplaatsen. Hun ge
vangenneming was een fluitje
van een cent, want de waarne
mers waren ongewapend. Ra
makers: ,,Ze kwamen op me af
en zeiden: meekomen. Wat kun
je doen? Als ongewapende
De vrijgelaten gijzelaars gisteren bij aankomst op het vliegveld van Zagreb. Van links naar rechts Mark Helgers, Jos Gelissen en Wilco Ramakers.
waarnemer ben je zeer kwets
baar. Je doet wat van je ge
vraagd wordt".
De verhalen over hun gevan
genschap lopen uiteen. Mark
Helgers, gestationeerd als waar
nemer in de sector Sarajevo,
moest na zijn gevangenneming
zijn uniform omruilen voor bur
gerkleren. Dit ervaarde hij als
zeer bedreigend. „Dat vond ik
geen prettige gedachte. Je weet
niet wat er met je gebeurt."
FRISSE LUCHT
Helgers verbleef de eerste twin
tig dagen van zijn gevangen
schap onder de grond in een
bunker van drie bij vijf meter,
samen met enkele andere waar
nemers. Dit was vlakbij een mi
litair radarstation, circa vijftien
kilometer van de Bosnisch-Ser-
vische 'hoofdstad' Pale. „De
Serviërs zeiden tegen mij: als
ons wat overkomt door de
luchtaanvallen, dan zijn jullie
ook de klos." Twee uur per dag
mochten ze naar buiten voor
'wat frisse lucht'. Hij doodde de
tijd door spelletjes schaak te
spelen, te kaarten en vooral veel
te slapen. „Dat heb ik voor m'n
leven genoeg gedaan."
Wilco Ramakers, die tijdens het
gesprek wat aangedaan lijkt als
hij over zijn belevenissen ver
telt, was gestationeerd bij Banja
Luka. Hij werd eerst overge
bracht naar een huis in een bos
en vervolgens naar het vliegveld
van Banja Luka. Daar vormde
hij met enkele anderen het
'menselijke schild': „Ik heb daar
een dag of drie vastgebonden
gezeten, zittend voor een bun
ker. Soms mochten we even
rondlopen. Maar zeker in het
begin gaat er wel wat door je
heen".
Majoor Gelissen had zijn gevan
genneming zien aankomen.
„Het hing in de lucht." Hij werd
na zijn 'arrestatie' in een Servi
sche buitenwijk van Sarajevo
overgebracht naar Pale. Een
vernederende ervaring was, dat
hij werd vastgeketend aan een
paal, waarna de Bosnische Ser
viërs video-opnamen van hem
maakten die de wereld rondgin
gen. De rest van de tijd bracht
hij door in een kazerne. „De
eerste dagen waren zeer bedrei
gend. Vooral omdat een derde
airstiiketoen nog tot de moge
lijkheden behoorde.
VERVELING
Nadat de eerste spannende da
gen voorbij waren, kregen alle
drie de overtuiging dat ze wel
weer zouden worden vrijgela
ten. De verveling sloeg toe, er
werd veel geslapen en slecht ge
geten soep van rijst of bonen.
Probleem was vooral dat ze wa
ren verstoken van informatie.
Dat wekte de onzekerheid in de
hand. „Gaandeweg, toen de be
dreiging minder werd, ging ik
meer aan het thuisfront denken.
Je gedachten gaan naar je fami
lie. Ik denk dat het ook vöor
mijn collega's gold", vertelt Ge
lissen en Ramakers en Helgers
bevestigen dat.
Door 'technische problemen',
zoals de Bosnisch-Servische
president Radovan Karadzic dat
zo cryptisch formuleerde, werd
de vrijlating van de laatste 26
gijzelaars nog bijna een week
Algemeen wordt er vanuit ge
gaan dat de vrijlating van vier
gevangen genomen Bosnisch-
Servische soldaten onderdeel
uitmaakte van de onderhande
lingen tussen de VN, het Inter
nationale Rode Kruis en het be
wind in Pale. De waarnemers
hadden toen zelf ook door, op'
grond van de gebrekkige infor
matie die ze via de lokale televi
sie of een radio kregen, dat ze
binnen niet al te lange tijd naar
huis konden. „Dat kon geen
eeuwen meer duren, dat wist ik
wel", vertelt Gelissen.
Over tien dagen keren Rama-
kers, Gelissen en Helgers weer
terug naar het door de burger
oorlog verscheurde Bosnië. Ze
hebben er geen problemen
mee. „We hebben een duidelij
ke taak en die moeten we uit
voeren", meent Ramakers. En
dan staan ze ook weer oog in
oog met de Serviërs die eerder
hun bewakers waren. Maar ook
daar hebben ze geen moeite
mee, zeggen ze.
ZAGREB CEES VAN DER LAAN
CORRESPONDENT
WIM STEVENHAGEN
Wereldpers verzamelt zich op Greenpeaceschip bij olieplatform Brent Spar:
We varen op Shelldiesel de haven van
Stornoway uit. Laat in de middag om
dat de Greenpeacekok op zich liet
wachten. Water zover je kunt kijken,
grauw weer. Windkracht zes zwiept de
golven huizenhoog op. Het Greenpeace
vlaggeschip de Solo heeft de achtervol
ging ingezet op de meest besproken
oliedobber ter wereld: de Brent Spar.
Aan boord het mondiale mediacircus
dat een stukje oceaan voor een paar
dagen tot brandpunt van de wereld
moet maken.
Op de kade in Stornoway schudt een
bejaarde visser het hoofd. Wat een
poespas voor zo'n olieplatformpje. De
zee geeft en de zee neemt en er is toch
plaats genoeg in dat vele water? Avon
turiers zijn het die milieujongens en
wat halen ze nou helemaal uit zee? De
apotheker in het dorpje op de Hebri-
den bij Scotland deed een paar uur
goede zaken. Door de wereldpers leeg
gekocht. De laatste reispillen eh arm
bandjes met accupressuur zijn onder
het stof vandaan gehaald. Achter me
nig oor kleeft een reispleister.
Zeven uur verderop stoomt een obscu
re vlootschouw op naar de North Fen
ny Ridge, een ruim twee kilometer die
pe trog die Shell heeft voorbestemd als
het zeemansgraf van de Brent Spar. Be
jaard en afgedankt. 130 meter schroot
vol olieresten, PCB's, cadmium en
lichtradioactief grafiet.
In het kielzog van de sleepboten van
Smit hebben zich al dagenlang Shell-
boten en de Britse visserijwacht genes
teld. Twee actievoerders zijn bij een
mislukte actie aan boord gehesen van
de Rembras en worden volgens Green
peace gegijzeld. Het Greenpeaceschip
de Altair volgt op de voet, weer gepest
door de vijand die probeert te verhin
deren dat het Greenpeaceschip hin
dert. Bovenop de oliedobber hebben
zich vier milieu-activisten verschanst.
Ondanks de enorme waterkanonnen
van de Britse 'oorlogsschepen' wist een
helikopter twee van hen vrijdag te los
sen. Eén werd bijna van het dertig me
ter boven de zeespiegel uittorende heli-
dek gespoeld. De andere twee werden
vanmorgen met een kleine rode heli
kopter aan boord gebracht. Ze hebben
voedsel voor weken bij zich, een radio
verbinding met schip de Altair en een
overdosis moed. De kettingen waarmee
ze zich wilden vastketenen aan de
Brent Spar zijn verloren gegaan in de
golven. Met een spandoek beant
woordden de milieuhelden de water
stralen: Welcome back Spartans. De
matrozen van de tegenstander kalkten
snel hun beddelakens vol: Heil Mam
ma. Wé love you.
Om het nog enigszins behaaglijk te
krijgen zijn ze afgedaald naar een van
de werkruimtes, maar de ramen zijn
eerder al door Shell ingeslagen en con
stant spuwende waterstralen proberen
deze jongste milieuhelden op de knie
ën te krijgen. Met dit boegbeeld van
Greenpace aan boord van de Brent
Spar kan er geen sprake zijn van afzin
ken, zo weet ook Shell. Als de vier niet
opgeven en vrijwillig via het laddertje
weer de helikopter inklimmen kan de
begrafenis morgen niet doorgaan. Een
belegering van het platform door Shell-
werknemers of de Britten lijkt onhaal
baar omdat het helikopterdek op de
Brent Spar ook al is vernield en behan
gen met scheermesjesdraad.
KAT EN MUIS
„Gonzo moet nog even wachten met
opblazen," meent Solo's eerste stuur
man Frank. Hij heeft net 18 dagen
Brent Spar-bezetting achter de rug en
is in Panama aan boord gegaan van de
inderhaast opgetrommelde Solo. De
voormalige Smit Tak sleper die enkele
jaren geleden voor enkele miljoenen
door Greenpeace is aangeschaft was
net op de terugweg van een achtervol
ging van het plutoniumtransport dat
vanuit Frankrijk via de Kaap Hoorn
naar Japan leidde. Flet wordt de laatste
tocht van de Solo onder de Green-
peacevlag. Na de strijd op de Atlanti
sche Oceaan wordt het schip verhuurd
aan de Staat der Nederlanden om als
een Florence Nightingale te kunnen in
grijpen bij olierampen op de Noordzee.
Een mooiere finale had de Solobeman
ning zich niet kunnen voorstellen. De
14-koppige bemanning van de 67 me
ter lange Solo is klaar voor de zoveelste
strijd tegen milieu-onrecht. Frank
waarschuwt voor de oorlogsdreiging.
„Ik hoop dat jullie ze niet nodig heb
ben, maar de Shelljongens probeerden
de helikopter al naar beneden te halen,
dus ik ben benieuwd wat er gaat ge
beuren. Maar niet in het water sprin
gen voordat wij het zeggen."
Greenpeace zegt geen draaiboek klaar
te hebben voor de komende dagën. De
helikopter staat klaar op het dek van de
Solo. De Amerikaanse pilote Paula (45)
zit te popelen om de lucht in te gaan.
De rubberbootjes zijn vastgesjord.
Hans de machinist geeft in de machi
nekamer volle kracht vooruit. Nog één
nacht en de extra troepen van Green
peace kunnen zich in het strijdgewoel
storten. Tweede stuurman Cor Graaf
land uit Beuningen zal zijn vuurdoop
beleven en hij heeft er zin in. „Ik hoop
dat er actie komt, echte actie. Wat mij
betreft hoeft het allemaal niet zo pea
ceful."
AAN BOORD VAN DE SOLO PETER DE KNEGT
i
V Vl
e>^& PIEL op (We
Af/WfZ- WE KÖ4 ÊÖ4 KAHS
OVERBED Htg&ÖJ )S IN
VIEP6- TfObp/M M C(EW'"
HUM zun ow.
Eeuw poof^ WflT ZETÖÊN '0LI&-
lyWATSLHAfpUEN' Möe/WE)J
ZOh&lktmc
6/3>mrr wat twr ram ooi
eeremiEN
